GOSPODARKA REGIONALNA

dr Magdalena Wojarska EGZAMIN
konsultacje: zerówka – 28.01.2015, 9:00
pon. 13:00 – 14:30 10 pytań wielokrotnego wyboru
pt. 13:30 – 15:00 minimum 3 punkty, żeby podejść do zerówki(?)

WYKŁAD 1 8.10.2014

Definicje: region, region strefowy, konkurencyjność regionu, polityka rozwoju regionalnego, PKB, rozwój regionalny, strategia rozwoju regionu, NUTS, rozwój zrównoważony

1. Przestrzeń ekonomiczna – przestrzeń geograficzna zagospodarowana i na trwałe zamieszkała przez człowieka; podlega podziałowi na mniejsze części - regiony

2. Region – obszar przestrzennie zwarty o cechach:
   - w jego skład wchodzą podobne jednostki elementarne
   - w ramach każdego regionu można wyróżnić powiązania wewnętrzne i zewnętrzne (wewnętrzne są silniejsze)
   - odznacza się pewną specjalizacją
   - ma ukształtowany zespół sił wytwórczych
   - charakteryzuje się pewnym stopniem domknięcia
   - społeczność danego obszaru posiada zdolność do samodzielnego formułowania celów i ich realizacji
   - funkcjonuje przynajmniej jeden ośrodek miejski, będący czynnikiem integrującym
   - poszczególne elementy położone są blisko siebie
   
   Region to nie tylko struktura gospodarcza i przestrzenna, ale także określona społeczność. Wynika z tego konieczność zwrócenia uwagi na podmiotowość regionu. Ma ona trzy wymiary:
   - kulturowy (poszanowanie tradycji)
   - ekonomiczny (zapewnienie zdolności do samofinansowania)
   - polityczny (region powinien mieć władze wybierane w wyborach powszechnych)

WYKŁAD 2 15.10.2014

1. Szerokie zastosowanie pojęcia „region” wynika z faktu, że jest on jednocześnie:
- przedmiotem badania – badanie procesów, które zachodzą na danym obszarze
- przedmiotem działania – zlokalizowanie na danym obszarze określonego działania
- przedmiotem poznania – poznanie kryteriów delimitacji

2. Procedura delimitacji regionów na podstawie wyróżnionych kryteriów:

Warunek	Bliskość położenia
Kryterium	Fizyczno-geograficzne
Przykładowe cechy wyróżnienia	Atmosferyczne geologiczne hydrologiczne
Wyróżnione obiekty przestrzenne	Krainy prowincje zlewnie
Przykładowe typy regionów	Przyrodniczy klimatyczny

Region ekonomiczny – obszar, który został wyodrębniony………………
kryterium, specjalizacja, powiązanie z gospodarką narodową

region administracyjny - ściśle określony obszar kraju, ma określone granice; obszar zwarty, mamy stolicę regionu

3. Jednostki podziału terytorialnego państwa:

GMINA	POWIAT	WOJEWÓDZTWO
Miasta	Powiat ziemski	Rządowo- samorządowe
gminy	Powiat grodzki

4. Organy jednostek samorządu terytorialnego:

GMINA	POWIAT	WOJEWÓDZTWO
Organ stanowiący i kontrolny
Rada gminy	Rada powiatu	Sejmik województwa
Organ wykonawczy
Wójt (burmistrz, prezydent miasta)	Zarząd powiatu (przewodniczący – starosta)	Zarząd województwa (przewodniczący – marszałek)

5. NUTS (Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych) (w Polsce – NTS) -> jednolity schemat podziału terytorialnego krajów Unii Europejskiej na pięć poziomów:
- trzy regionalne (NUTS 1-3)
- dwa lokalne (LAU 1-2)

Podstawowy cel: rozwiązanie problemu różnorodności podziałów administracyjnych krajów członkowskich UE.

Zastosowanie NUTS:
- analizy porównawcze rozwoju regionów EU
- polityka regionalna UE

Progi wielkościowe w klasyfikacji NUTS:

poziom NUTS	min	max
NUTS 1	3 000 000	7 000 000
NUTS 2	800 000	3 000 000
NUTS 3	150 000	800 000

6. KLASYFIKACJA REGIONÓW

Ujęcie statyczne (stan procesów)	Ze względu na oceny dotyczące zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego	Ze względu na kryterium struktury wewnętrznej
Ujęcie dynamiczne (przebieg procesów)	ROZWINIĘTY a) rozwijający się dynamicznie i harmonijnie b) mający warunki do przyspieszenia procesu wzrostu c) rozwijający się nierównomiernie	OPÓŹNIONY W ROZWOJU a) nierozwinięty, wymagający aktywizacji - nowych możliwości - region oczekujący - obszar przygraniczny b) w dyspersji - wymagający restrukturyzacji - wymagający całkowitej odbudowy i zmiany funkcji

WYKŁAD 3 22.10.2014

1. Ze względu na kryterium struktury wewnętrznej wyróżnia się:

-regiony węzłowe – w regionie tym wyróżnia się obszary centralne z głównym ośrodkiem oraz obszary peryferyjne, stanowiące zaplecze działalności społeczno-gospodarczej

- regiony strefowe – region ten obejmuje obszary o jednorodnej strukturze gospodarczej lub też zbliżonej do niej, np. z wyraźną dominacją jednej funkcji

1. Układ regionalny:

- zbiór poszczególnych części kraju, nazywanych regionami, składających się na całość kraju i powiązanych z tą całością w określony sposób

- stanowi pomost pomiędzy układem krajowym a układami niższego rzędu

- musi spełniać dwa warunki: adekwatności i rozłączności

1. Regionalizacja:

- wyodrębnienie regionów w oparciu o określone metody postępowania badawczego (znaczenie pierwotne)

- konkretny podział regionalny czyli rezultat wyodrębniania (znaczenie wtórne)

1. Regionalizm

Pojęcie odnosi się do stanu świadomości społecznej, która dominuje wśród mieszkańców regionu i kręgach opiniotwórczych oraz aktywności gospodarczej, kulturowej i politycznej tej zbiorowości.

U podstaw regionalizmu leży poczucie związku mieszkańców z regionem oraz więzi międzyludzkie

Pojęcie wiąże się ze spójnością społeczną, ekonomiczną, polityczną i organizacyjną.

TEMAT: ROZWÓJ REGIONALNY

1. Rozwój regionalny:

- to rozwój społeczno-gospodarczy zachodzący w regionie; oznacza wzrost potencjału gospodarczego regionu czyli trwałą poprawę jego konkurencyjności oraz jakości życia mieszkańców;

- to przede wszystkim proces o charakterze ekonomicznym, w którym następuje transformacja regionalnych czynników produkcji w dobra i usługi;

- powinien uwzględniać konieczność zachowania ładu ekonomicznego, ale także społecznego, ekologicznego i przestrzennego (kompleksowy ład rozwoju)

1. Poziom analiz rozwoju regionalnego

- ujęcie mikroekonomiczne – uwzględnia punkt widzenia przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, (przedsiębiorcy oceniają rozwój regionalny z punktu widzenia korzyści lokalizacyjnych);

- ujęcie makroekonomiczne – uwzględnia punkt widzenia władz centralnych i ponadnarodowych ośrodków integracyjnych;

- ujęcie mezoekonomiczne – uwzględnia punkt widzenia sektorów, działów, gałęzi i branż gospodarki oraz władz regionalnych i lokalnych

1. Cechy rozwoju regionalnego

- integralność

- egzogeniczność

- endogeniczność

- innowacyjność

- trwałość

Nadrzędnym celem rozwoju regionu jest podnoszenie poziomu i jakości życia mieszkańców przy optymalnym wykorzystaniu istniejących zasobów.

1. Mierniki rozwoju regionalnego

- mierzalne w jednostkach fizycznych;

- dające się wyrazić w ujęciu finansowym;

- dające się wrazić w miarach technicznych, ale nie wycenialne;

- niemierzalne, ale identyfikowalne na tyle, że można w sposób jednoznaczny i obiektywny wyróżnić sytuacje lepsze i gorsze;

- niemierzalne i identyfikowalne w oparciu o subiektywne odczucia

WYKŁAD 4 29.10.2014

1. Czynniki rozwoju regionalnego to przyczyny inicjujące i kształtujące przekształcenia ilościowe i jakościowo-strukturalne w gospodarce i życiu społecznym oraz środowisku przyrodniczym.

Tradycyjnymi (klasycznymi) czynnikami rozwoju są: ziemia, kapitał i praca.

W innym ujęciu, czynniki rozwoju regionalnego grupuje się zgodnie z aspektami rozwoju regionalnego jako ekonomiczne, społeczne, techniczne i technologiczne oraz ekologiczne.

Według jeszcze innego podziału, czynniki rozwoju regionalnego dzieli się na:

- endogeniczne – zalicza się tu wszystkie zasoby własne regionu mające jakiekolwiek znaczenie dla jego gospodarki

- egzogeniczne – ta grupa czynników wiąże się z rozwojem całej gospodarki narodowej i ma charakter makroekonomiczny

1. Bariera rozwoju regionalnego

- niemożność realizowania w danych warunkach, miejscu oraz czasie pożądanej czynności

- potrzeba przełamywania dodatkowego „oporu” podczas realizacji działań ukierunkowanych na rozwój

Bariery są traktowane jako sprzeczności powodujące całkowite zahamowanie lub spowolnienie procesów rozwoju.

Kryterium podziału	Przykładowe typy barier
Rodzaj	Demograficzne, ekonomiczne, społeczne
Postać	Ilościowe, jakościowe, strukturalne
Stopień złożoności	Elementarne, funkcjonalne
Zasięg przestrzenny	Lokalne, regionalne, krajowe
Występowanie w czasie	Istniejące, potencjalne, stałe, okresowe

1. Regionalne strategie (cechy wspólne):

- podmiotowość układu strategii

- zarys strategicznych celów rozwoju następuje poprzez negocjacje pomiędzy podmiotami współtworzącymi strategię

- są modyfikowane stosownie do zmieniających się warunków regionalnego otoczenia

- autonomiczność względem układu sektorowego

1. Typy rozwoju:

- ekstensywny – polega na podnoszeniu stopy inwestycji w celu zwiększenia majątku produkcyjnego i tworzenia nowych miejsc pracy

- intensywny – w tym przypadku główny nacisk kładziony jest na efektywność wykorzystania czynników rozwoju

1. Sposoby działań prorozwojowych:

- pierwszy sposób sprowadza się do szukania inwestorów z zewnątrz, najczęściej inwestorów zagranicznych

- drugi sposób polega na stworzeniu maksymalnych ułatwień dla nowo powstających firm rodzimych

- trzeci sposób obejmuje zespół kompleksowo zaprogramowanych działań władz rządowych i samorządowych, a zwłaszcza tworzenie kapitału innowacyjnego, rozbudowę infrastruktury lokalnej i przebudowę struktury gospodarczej regionu

1. Konkurencyjność regionów oznacza:

po pierwsze – stan trwałej przewagi, którą podmiot gospodarczy uzyskuje dzięki lokalizacji w danym miejscu;

po drugie – proces podmiotowego konkurowania ze strony władz terytorialnych. Może ono przybierać postać:

- konkurowania pośredniego – wyraża się zdolnościami konkurencyjnymi firm zlokalizowanych na obszarze danego regionu;

- konkurowania bezpośredniego – oznacza rywalizację upodmiotowionych jednostek terytorialnych

Źródła	Cechy	Rezultaty
Infrastruktura regionu->	Atrakcyjność oferty usługowej regionu ->	Konkurencyjność podstawowa regionu
Czynniki determinujące konkurencyjność regionu ->	Silne strony, atuty regionu ->	Konkurencyjność biznesowa, w tym inwestycyjna regionu
Potencjały i działalności gospodarcze regionu ->	Produktywność regionu ->	Konkurencyjność bazy ekonomicznej regionu
Markowe produkty, wizytówki regionu ->	Siła eksportowa regionu ->	Międzynarodowa i globalna konkurencyjność regionu

Rys. Konkurencyjność regionu, źródła i rezultaty

WYKŁAD 5 5.11.2014
Polityka regionalna (charakterystyka wybranych elementów systemu)

1. Polityka regionalna:

Całokształt czynności państwa w zakresie świadomego oddziaływania na rozwój społeczno-ekonomiczny poszczególnych regionów. Za politykę regionalną uznać należy:

- działania rządu i samorządów terytorialnych

- instytucjonalny system obejmujący np. przyjęcie w państwie zasad decentralizacji, tworzenie odpowiednich aktów prawnych itp.

1. Polityka rozwoju regionalnego – działania rządu oraz samorządów mające na celu planowanie i realizację celów ukierunkowanych na rozwój regionalny.

Przesłanki polityki regionalnej:

- społeczne

- militarne

- ekonomiczne

- ekologiczne

1. Przyczyny wzrostu znaczenia polityki regionalnej:

- dynamiczny rozwój społeczno-gospodarczy

- rozwój masowej komunikacji oraz przepływu informacji

- wzrost zagrożenia środowiska naturalnego

- procesy integracyjne

System celów polityki regionalnej
CEL 1: Poprawa w regionie
Wariant 1.1 Pomoc słabym (wątpliwa skuteczność)
Wariant 1.2 Pomoc regionom tracącym tradycyjną bazę ekonomiczną (stosunkowo duża skuteczność)

1. Rodzaje polityki regionalnej:

- polityka interregionalna (międzyregionalna)

- polityka intrategionalna (wewnątrzregionalna)

1. Uwarunkowania polityki intraregionalnej:

- zwarta przestrzeń funkcjonalno-gospodarcza

- podmiot decyzyjny

- rozwój zintegrowany

- tworzenie i umacnianie postaw społecznych związanych z tożsamością regionalną

- istnienie ośrodków opiniotwórczych i autorytetów

- współpraca pozioma – współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami zlokalizowanymi w regionie

- współpraca pionowa – współpraca władz publicznych różnych szczebli (powiatowych z gminnymi, powiatowych z wojewódzkimi itp.)

1. Układ instytucjonalny rozwoju regionalnego – zespół instytucji i organizacji wraz z ich wzajemnymi powiązaniami. Najważniejsze funkcje tych instytucji to:

- funkcja badawcza

- dostarczanie informacji

- pomoc i obsługa podmiotów strategicznych

- uzgadnianie i koordynacja działalności podmiotów, które są istotne w realizowanych kierunkach strategii rozwoju

1. Układ instytucjonalny rozwoju regionalnego:

• Podmioty polityki regionalnej:

- władze centralne

- władze regionalne

• Organizacje pozarządowe:

- ze względu na formę organizacyjno-prawną

- ze względu na przynależność do sektora własności

- ze względu na szczebel podziału administracyjnego kraju

1. Instrument rozwoju regionalnego:

Instrumenty to celowe, sformalizowane, powtarzalne oddziaływanie na decyzje i zachowania podmiotów funkcjonujących w regionie.

Instrumenty to prawnie określone możliwości posługiwania się dostępnymi wielkościami przez organizacje publiczne dla sterowania pewnymi procesami, w wyniku których następuje osiągnięcie pożądanych celów (efektów).

1. Uwarunkowania doboru instrumentów rozwoju regionalnego:

- uwarunkowania makroekonomiczne

- skala zróżnicowań międzyregionalnych

- uwarunkowania systemowe

- uwarunkowania instytucjonalne

- uwarunkowania mające źródło w globalizacji zjawisk gospodarczych

I KRYTERIUM
Instrumenty diagnozowania, identyfikacji i programowania
- Statystyka regionalna
- Monitoring
- Prognozowanie
- Planowanie

II KRYTERIUM
Instrumenty oddziaływania bezpośredniego