Gospodarka regionalna

Regiony. Rodzaje regionów i ich rola w państwie.

1. Region:

a) Nie ma jednoznacznej definicji regionu, ze względu na ogromną różnorodność struktur regionalnych w Europie.

b) To umownie wyodrębniony obszar, względnie jednorodny, który różni się od sąsiadujących z nim obszarów cechami naturalnymi bądź nabytymi w historii (np. rozwój przemysłu)

c) Najczęściej spotykane definicje traktują region, jako wyodrębnioną część terytorium lub obszaru kraju, który posiada:

2. Specyfika regionu:

Region posiada własną gospodarkę, ale pozostaje pod wpływem bezpośredniego oddziaływania gospodarki kraju. Jest powiązany z innymi regionami (i krajami), a powiązania te powstają przez:

Uważa się, że region stanowi szczebel pośredni między gospodarką kraju, a jednostkami lokalnymi.

3. Zmiany w sytuacji regionów:

Sytuacja regionów ciągle się zmienia. Jest to wynikiem tempa wzrostu gospodarczego zmian takich parametrów, jak:

wykształcenie, migracje, przyrost naturalny, otwartość gospodarki, postęp techniczny, zmiany instytucjonalne i wiele innych.

4. Różne podziały regionów:

a) Regiony administracyjne:

Kryterium wyróżnienia regionu z punktu widzenia administracyjnego jest struktura administracyjna kraju. Określa się ją najczęściej, jako jednostkę podziału administracyjnego poniżej szczebla krajowego (w Polsce województwa).

b) Regiony funkcjonalne:

Podziału na regiony funkcjonalne dokonano z punktu widzenia funkcji, która jest pochodną istniejącego w regionie tzw. funkcji wiodącej (sektora wiodącego), która decyduje o charakterze gospodarki regionu (regiony przemysłowe, regiony rolnicze, regiony turystyczne, regiony usługowe, regiony metropolitarne).

c) Regiony ekonomiczne:

Regiony wyodrębnione, jako jednostki w badaniach:

5. Inne podziały:

a) Region może być traktowany jako geograficzna i środowiskowa całość wyodrębniona przez bariery naturalne (przyrodnicze):

b) System współpracy kulturalnej, ekonomicznej, politycznej, militarnej, w którym działa wiele realizujących tę współpracę:

c) Społeczność obywatelska, którą wyodrębniają podobne wartości, kultura, tożsamość regionalna:

d) Historyczne ukształtowanie tożsamości:

6. Inny proponowany podział przestrzeni na regiony:

a) Regiony sentymentalne

Regiony sentymentalne wyróżniają się i tworzone są przez sentymenty społeczne dotyczące regionu, przy poczuciu tożsamości regionalnej. Warunkiem istnienia regionów sentymentalnych jest świadomość regionalna mieszkańców i osób zamieszkujących dany region oraz osób spoza regionu. Sentymenty regionalne mają z reguły zakorzenienie w historii regionu.

b)Regiony behawioralne quasi funkcjonalne:

Regiony behawioralne konstytuują się poprzez zachowania przestrzenne ludzi, w których zasadnicze znaczenie odgrywają potrzeby bytowe. Dlatego regionalizacja behawioralna nawiązuje do struktury systemu osadniczego.

Regiony behawioralne (funkcjonalne) powstają często wokół regionów miejskich, w których rozwijają się przemysł (usługi), mających znaczenie dla całego regionu

c) Regiony kulturowe:

Regiony kulturowe wyodrębniają się dzięki specyficznej kulturze charakterystycznej dla danego obszaru. Składają się na nią:

W Polsce regiony kulturowe wykształciły się w różnych dzielnicach kraju. Proces rozwoju kultury narodowej, rozpowszechnianie się norm językowych spowodował, że regiony kulturowe zaczęły mieć charakter związany z kulturami regionalnymi, a wraz z urbanizacją, industrializacją, kultury regionalne zaczęły ograniczać się do kultur ludowych. Ilość regionów kulturowych znacznie się zmniejszyła wskutek powojennej zmiany granic, przesiedleń. Emigracji, wykorzenienia kulturowego ludzi zamieszkujących dawne polskie ziemie.

d)Strefy cywilizacyjne:

Wykształciły się wskutek odmienności sposobów przechodzenia między kolejnymi formacjami społecznymi. Dotyczyło to szczególnie przejścia od feudalizmu do kapitalizmu. W Polsce można wyróżnić 4 strefy cywilizacyjne: porosyjska, poaustriacka, popruska, ziemie odzyskane. Strefy te nawiązują do podziału Polski w wyniku zaborów, co zostało w stuleciu 1815-1914 utrwalone przez stabilność granic politycznych. Następująca wówczas industrializacja przebiegła odpowiednia w każdym z zaborów: regionalne kuchnie, makroregiony w Polsce, podział administracyjny województwa (16).

7. Regionalizmy:

II. Regiony w różnych typach państwa:

Specyfika podziałów występujących w państwach członkowskich UE i na świecie związana jest z typem państwa.

Kryterium rozróżnienia państw:

Podstawowym kryterium wyróżnienia państw federalnych i unitarnych są kompetencje w zakresie uprawnień legislacyjnych.

Można wyróżnić 3 typy państw:

1. Federalne

a) Podział kompetencji w państwach federalnych

W państwach federalnych władza ustawodawcza jest podzielona między państwo (parlament narodowy), a parlamenty regionalne (np. w Niemczech parlamenty landów). Jeżeli pomiędzy władzami legislacyjnymi pojawią się spory kompetencyjne wówczas rozstrzygają je organy sądownicze.

Oznacza to, że w państwach federalnych kraje związkowe mają znaczny stopień autonomii (są państwami w państwie):

b) Forma federalna (w państwie federalnym):

Władza państwowa podzielona między organy federacji i regionów (zasady podziału określa konstytucja).

c) Struktura federacji

Państwo federacyjne (z punktu widzenia polityczno-administracyjnego) jest integralną całością.

W skład federacji wchodzą regiony, które:

Podmioty federacji (regiony) mają prawo:

Państwowe ustawodawstwo może wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji. W niektórych krajach istnieje system podwójnego obywatelstwa.

d) Parlament w państwach federalnych

W krajach federalnych parlament związkowy jest z reguły dwuizbowy: izba wyższa reprezentuje interesy związkowe. Skład parlamentu może opierać się o zasadę równego przedstawicielstwa (w USA po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, w Szwajcarii po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) lub zasadę zróżnicowania przedstawicielstwa (kiedy liczba deputowanych zależy od liczby ludności np. Australia Kanada Niemcy).

2. Regionalne (qussi federalne)

a) Podział kompetencji w państwach regionalnych:

Podstawowe akty prawne dotyczące regionów są uchwalane przez parlament krajowy. Władze regionalne dostosowują je do specyfiki regionów i nadają im charakter operacyjny. Ustawy regionalne muszą być zgodne z interesem narodowym i innych regionów. Regiony mają prawo inicjatyw ustawodawczych.

b) Model państwa regionalnego cechują rozwiązania pośrednie, między państwem federalnym a unitarnym. Celem państwa regionalnego jest pogodzenie: jedności, decentralizacji, autonomii. Terytorialny podział krajów regionalnych to podział na jednostki określane najczęściej regionami.

Państwa regionalne to Włochy, Hiszpania niektórzy zaliczają do tej grupy Francję (niejednoznaczne) oraz Portugalię (ze względu na dwa autonomiczne regiony Maderę i Azory). Regiony posiadają znaczne kompetencje, nie są jednak państwami w państwie. W państwach regionalnych silna kontrola, która sprawuje wobec regionów władza państwowa.

3. Unitarne

a) Podział kompetencji w państwach unitarnych:

Jednostki administracyjne są identycznie zorganizowane (jednolity podział) i podporządkowane organom centralnym.

b) Państwo unitarne cechuje się wewnętrzną jednolitością. Jednostki administracyjne (na które dzieli się państwo) posiadają:

c) Państwa unitarne możemy podzielić na:

Scentralizowane: rząd centralny nominuje lokalnych urzędników i sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.

Zdecentralizowane: Ustrój zdecentralizowany cechuje się:

d) Przykłady państw unitarnych:

Grecja, Albania, Serbia, Macedonia, Bułgaria, Rumunia, Mołdawia, Ukraina, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania, Bośnia, Hercegowina, Islandia, Irlandia, Wielka Brytania, Portugalia, Francja, Holandia, Włochy, Luksemburg, Chorwacja, Słowenia, Węgry, Słowacja, Czechy, Polska.

4. Idee różnych typów państw:

Państwa unitarne i federalne realizują ideę, której celem jest popieranie koncepcji narodu. Państwo regionalne realizuje ideę, w której największe znaczenie ma jednostka terytorialna najbliższa ludziom

III. Dwa współczesne trendy: globalizacja i regionalizacja

1. Globalizacja

Globalizacja jest złożonym procesem, na który składają się zjawiska: kulturalne, społeczne, gospodarcze, polityczne.

2. Istota globalizacji

Globalizację sprowadza się często do procesu który prowadzi:

3. Globalizacja polityczna

Globalizacja polityczna polega głównie na tworzeniu organizacji ponadnarodowych, które przejmują zadania państw np. UE, która w wielu politykach posiada wyłączne kompetencje. Oznacza to utratę suwerenności gospodarczej przez państwa narodowe, które nie mogą bez konsultacji z UR stanowić prawa w dziedzinach zastrzeżonych do wyłącznych kompetencji UE.

4. Globalizacja i regionalizacja

Globalizacja i regionalizacja zmniejszają jednak rolę państw narodowych. Czy procesy mogą doprowadzić do tego, że rola władz krajowych zostanie ograniczona do funkcji reprezentacyjnych, a dotychczasowe zadania zostaną scedowane na organizacje międzynarodowe lub na regiony.

5. Regionalizacja

Przykłady: Kosowa, Kraj Basków, Rusini Karpaccy, Szkocja, Walonowie i Flamandowie, Ruch Autonomii Śląska (domaga się nadania swemu regionowi własnego parlamentu, skarbu i rządu), Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie (inicjatywa wpisania Kaszubów na listę mniejszości etnicznych uznawanych przez Sejm).

IV. Suwerenność państw

1. Teorie dotyczące władzy państwowej postrzegały suwerenność w kategoriach swobody wypowiadania wojen. Obecnie kraje –członkowie NATO i ONZ nie mają pełnej swobody w tej dziedzinie. Pojawiło się tzw. „globalne rządzenie”, które polega na wykształceniu się nieformalnych grup decyzyjnych (Davos, G8). Podejmowane są tam decyzje, które wpływają na sytuację światową, i którym muszą podporządkować się kraje nie uczestniczące w ich obradach. O skali przekazywania kompetencji organom ponadnarodowym decydują członkowie organizacji. Członkostwo nie jest obowiązkowe, można z organizacji wystąpić.

2. Problemy suwerenności państw:

V. Przyczyny zróżnicowań regionalnych

(podejście teoretyczne)

1. Osadnictwo:

Pierwotnymi, historycznymi przyczynami lokalizacji były:

2. Teorie lokalizacji, przedstawiciele:

2.1. J.H von Thunen 1783-1850

Rozpatrywał koncentryczne usytuowanie stref rolniczych wokół miast (centrum) oraz to, w jaki sposób odległość od centrum wpływa na rodzaj produkcji oraz rentowność upraw. Renta położenia (różnica między przychodem, a kosztami produkcji i transportu) jest najwyższa w niewielkiej odległości od rynku i maleje wraz ze wzrostem odległości (odwrotnie niż ceny ziemi i opłaty za jej dzierżawę).

Najbliżej centrum zlokalizowane są lasy )drewno było nie tylko materiałem budowlanym ale również opałem; przewożenie drewna na znaczne odległości było kosztowne). Dalej zlokalizowana jest uprawa zbóż, ziemniaków, hodowla bydła, a najdalej tereny myśliwskie).

1. Jeśli jeden ośrodek miejski wokół, którego znajduje się obszar produkcji rolnej (nie mający związków z innymi miastami).

2. Obszar rolny jest jednolity, ma gleby tej samej jakości.

3. Ceny sprzedaży produktów rolnych są równe.

4. Koszty transportu są wyznaczone przez ciężar transportowanych produktów, ich trwałość oraz odległość.

5. Na rynku istnieje konkurencja doskonała (maksymalizowanie zysku)

6. Transport z gospodarstw odbywa się po drogach wytyczonych w linii prostej, wzdłuż najkrótszej trasy między tymi dwoma miejscami.

7. Rolnicy sprzedają produkty wyłącznie do miasta, nie ma wymiany między nimi.

Uprawy o najwyższej wydajności z hektara, ale „obarczone” najwyższymi kosztami transportu (znaczna waga produktu i/lub łatwo psujące się) umiejscawiają się najbliżej rynku zbytu. Wpływa to na znaczący spadek całkowitych kosztów produkcji, i powoduje koncentryczne ułożenie kręgów dookoła miasta.

2.2. Wilhelm Launhardt 1832-1918:

W. Launhardt uwzględnia w swojej analizie lokalizację przedsiębiorstwa, które wykorzystuje dwa czynniki produkcji i ma tylko jeden rynek zbytu.

Jakie jest optymalne miejsce lokalizacji przedsiębiorstwa?

Optymalnym miejscem lokalizacji przedsiębiorstwa jest taki punkt w przestrzeni, w którym koszty transportu (wprost proporcjonalne do wagi produktów oraz odległości na jaką są przewożone) są najniższe. Pozostałe koszty uwzględniane przez przedsiębiorców, to koszt dzierżawy, wysokość płac, dostępność siły roboczej, możliwość pozyskiwania energii z wody, itd.

Teoria obszarów rynkowych Launhardta:

W teorii obszarów rynkowych (theory of market areas), Launhardt rozważa: jak ulokują swoją działalność przedsiębiorstwa oraz jakiego podziału rynku dokonają, dysponując wiedzą o lokalizacji konkurencji? Launhardt uważa, że przestrzeń zostanie podzielona na mniejsze obszary, które stworzą zbiór przestrzeni sprzedaży na obszarach, które otaczają przedsiębiorstwo lub fabrykę. Zasięg rynku (promień sprzedaży) przedsiębiorstwa znajdującego się w przestrzennej równowadze będzie rosnącą funkcją zwiększania się kosztów transportu (wzrastających w tempie k) oraz zmniejszania się przeciętnych cen, które są skłonni zapłacić konsumenci za produkty. Niskie ceny mogą spowodować zwiększenie się promienia rynku zbytu przedsiębiorstwa obniżającego ceny i doprowadzić do upadku konkurentów.

2.3. Alfred Weber

A. Weber (kontynuator myśli Launhardta) rozszerzył analizę i -oprócz kosztów transportu- uwzględnił dwa czynniki: koszty pracy i korzyści aglomeracji (wynikające z bliskości przedsiębiorców i konsumentów).

W całkowitym koszcie najbardziej „ważą” koszty transportu (stanowią 20-40% kosztów). Za optymalny punkt lokalizacji przedsiębiorstwa przemysłowego należy uznać zatem miejsce, w którym koszty transportu między lokalizacją surowców, lokalizacją przedsiębiorstwa, a rynkiem zbytu, są najniższe. Odchylenia od optymalnej lokalizacji mogą nastąpić pod wpływem przestrzennego zróżnicowania płac oraz kosztów i korzyści aglomeracji, które mogą rekompensować niektóre koszty produkcji.

Orientacja produkcji:

Weber wskazywał na dwa potencjalne ukierunkowania przedsiębiorstw (rynkowe lub surowcowe). Ukierunkowanie to wpływa na preferencje lokalizacyjne, w zależności od tego, czy dla firm tych: większe znaczenie ma produkt finalny czy większe znaczenie surowców (duży ich ciężar, ubytek wagi i relatywnie niewielki ich wkład do produktu finalnego.

Optymalna lokalizacja produkcji:

Optymalną lokalizację produkcji wg Webera wyznacza:

Optymalne miejsca produkcji:

Firmy- działając racjonalnie- poszukują takich miejsc lokalizacji produkcji, w których suma kosztów produkcji i transportu będzie najmniejsza.

Czynnik lokalizacji:

a) Weber wprowadził pojęcie czynnika lokalizacji. Jest to korzyść, która wynika z lokalizacji produkcji na określonym obszarze, której źródłem są cechy tego obszaru. Korzyść ta przejawia się najczęściej jako oszczędność w kosztach produkcji. Wybór optymalny z punktu widzenia przedsiębiorcy to taki który przyniesie największe oszczędności.

b) Przedsiębiorstwa, które do produkcji potrzebują dużej ilości surowców znajdujących się w określonych miejscach i których wyroby końcowe są tylko ułamkiem wagi zużytego surowca, będą poszukiwać lokalizacji w niewielkiej odległości od surowców. Podmioty zorientowane rynkowo, których produkt posiada wagę równą lub wyższą od zużytych na ich produkcję surowców będą poszukiwać miejsc lokalizacji bliższych rynkowi zbytu (Budner, 2000).

2.4. Walter Christaller

Autor teorii środków centralnych (theory of central places). Uważał, że istnieją trzy siły kształtujące przestrzeń:

2.5. A. Losch

Optymalne obszary rynkowe:

Optymalne obszary rynkowe stanowią hierarchicznie usytuowane (częściowo nakładające się) heksagony. Taki podział rynku umożliwia zredukowanie odległości, który muszą pokonać konsumenci do miejsc centralnych oraz symetrycznie rozkładają popyt.

Teoria lokalizacji Loscha:

Ten idealny układ ulega jednak deformacji, a przyczyną odkształceń są:

Wybór miejsc lokalizacji (Alonso 1964):

Firmy preferują te miejsca lokalizacji, które są położone możliwie najbliżej rynków obszarów zaopatrzenia i rynków zbytu i konsumpcji (minimalizuje to koszty transportu).

Zmiana roli surowców:

W drugiej połowie XX wieku w gospodarce krajów zaszły przeobrażenia, których skutkiem było zmniejszenie znaczenia przemysłu i wzrost roli usług. Powstały nowe technologie. Skutkiem tych procesów było zmniejszenie znaczenia bliskości surowców naturalnych. Wpłynęło to na degradację wielu dawnych regionów przemysłowych.

Przykład Zagłębie Ruhry: Nastąpiło zmniejszenie wydobycia surowców energetycznych, przede wszystkim węgla (nierentowne kopalnie). Rodzimą produkcję zastąpiono w znacznej mierze importem roby naftowej, gazu ziemnego, węgla kamiennego, rud żelaza oraz surowców chemicznych (siarki, fosforyty).

Wpływ aglomeracji na lokalizację:

Okręgi przemysłowe:

A. Marshall, analizując funkcjonowanie regionów przemysłowych w Wielkiej Brytanii zauważył, że występują w nich skupiska firm określonych branż (np. przemysł włókienniczy w Manchesterze, przemysł metalowy w Birmingham). Marshall określił je mianem dystryktów przemysłowych lub lokalnych systemów produkcyjnych.

Korzyści zewnętrze z okręgów przemysłowych:

Skutkiem koncentracji firm są trzy grypy korzyści zewnętrznych:

a) Pierwsza grupa powstaje dzięki specjalizacji oraz efektom skali.

b) Druga grupa to efekty wynikające ze wspólnej infrastruktury oraz informacji, badań.

c) Trzecią grupę stanowią efekty związane z dostępnością wykwalifikowanych pracowników.

Korzyści zewnętrzne są istotnym powodem, że firmy są zainteresowane lokalizacją w bliskiej odległości.

Atmosfera w okręgu przemysłowym:

Zdaniem Marshalla, bardzo duże znaczenie ma „atmosfera przemysłowa” oraz wzajemne interakcje czynników społecznych i ekonomicznych. Atmosfera przemysłowa kreowana jest przez specyfikę miejsca: obecność przemysłu i wykształcającej się wokół dystryktów przemysłowych społeczności.

Fernand Braudel (1902-1985):

„Miasto jest anomalią w dziedzinie zaludnienia, stanowi bowiem niezwykłą koncentrację ludzi oraz domów, często stykających się ze sobą ścianami.”

Lokowanie działalności produkcyjnej i usługowej w miastach ma jednak wiele korzyści.

Korzyści i koszty aglomeracji (Losch):

A) Źródła korzyści aglomeracji:

-duża skala produkcji -łatwy dostęp do tańszej, dobrze wykwalifikowanej siły roboczej

-działalność innych dużych zakładów przemysłowych i usługowych -duży, chłonny rynek zbytu

B) Korzyści aglomeracji:

Korzyści aglomeracji wzmacniają tendencję do koncentracji produkcji w pewnych punktach przestrzeni, co nasila się dodatków przez reinwestowanie zysków w tym samym miejscu. Procesy te powodują, że powstają obszary, które rozwijają się bardziej dynamicznie od pozostałych, co prowadzi do zróżnicowań w poziomie rozwoju ośrodków i regionów.

Korzyści aglomeracji wg Hoovera:

M. Hoover za źródła korzyści aglomeracji uważa:

-wzrost skali produkcji jednego przedsiębiorstwa -wzrost skali produkcji przedsiębiorstw tej samej gałęzi

Najdogodniejsze warunki do lokalizacji tworzą tzw. węzły transferowe, miasta (węzły komunikacyjne). Ze względu na korzystne położenie, cechują je niskie koszty transportu oraz stwarzają możliwość tzw. komplementarnego zatrudnienia, co polega na szansach znalezienia pracy w gałęziach komplementarnych, jeżeli nie ma jej w przemysłach wiodących. Ważne są również korzyści związane z niższymi kosztami usług (obniżkę kosztów powoduje nagromadzenie usługodawców).

Podział funkcji:

Koncentracja przestrzenna może również generować dodatkowe zyski dzięki podziałowi funkcji między różne przedsiębiorstwa (skutek dużej skali produkcji), utrzymywania mniejszych zapasów (szybkie dostawy likwidują szybko potencjalne niedobory) oraz masowości transakcji.

Procesy spill over (rozprzestrzenienia):

Korzyści zewnętrzne ulegają procesowy rozprzestrzeniania się na inne gałęzie, z czasem jednak korzyści mogą stać się niższe od kosztów, ponieważ ekspansja ośrodków komplikuje życie mieszkańców, powoduje wzrost kosztów pracy, transportu, stwarza problemy środowiskowe. Wówczas aglomeracja w ramach danego obszaru administracyjnego staje się nieefektywna.

Największe (ludność) aglomeracje świata:

1 Tokio, Japonia 31 224 700

2 Nowy Jork, USA 30 107 600

3 Mexico City, Meksyk 21 503 700

4 Seul, Korea Płd 20 156 000

5 Sao Paulo, Brazylia 19 090 200

21 Warszawa, Polska 1 720 398

Korzyści i koszty aglomeracji. Tendencje do dekoncentracji produkcji

Efekty Wiru i Rozprzestrzeniania (Hirschman, Mydral):
Wielkie aglomeracje mogą emitować dwa rodzaje efektów:
- efekt wiru (zasysania): aglomeracja przyciąga zasoby z mniej rozwiniętych ośrodków i z regionu, na którym jest zlokalizowana, a utrzymywanie się takich procesów prowadzi do polaryzacji – nierówności rozwoju regionów
- efekt rozprzestrzeniania (przesączania): aglomeracja może wytwarzać pozytywne efekty (np. importuje produkty, albo następuje dyfuzja postępu technicznego), region rozwija się wówczas dzięki aglomeracji i sprzyja to wystąpieniu procesów konwergencji – neutralizacja nierówności regionów

Pogłębianie zróżnicowań regionalnych:
Zróżnicowania regionalne mogą się zwiększać wskutek przyczyn ekonomicznych, kulturowych i politycznych. Zmiany dochodów wywołują zmiany siły nabywczej ludności. Między czynnikami występują sprzężenia zwrotne i oddziałują one na siebie, co prowadzi do kumulatywnego procesu zmian. Regiony konkurencyjne cechuje zdolność rozwoju endogenicznego. Dokonują się w nich przeobrażenia, które umożliwiają dostosowania do zmieniających się kryteriów lokalizacyjnych. Zmiany te to np. podnoszenie kwalifikacji pracowników, przyciąganie fachowców, rozwój sfery B+R.

Mechanizm okrężnej przyczynowości:
Regiony nisko konkurencyjne nie są w stanie generować tego typu impulsów i cierpią na stagnację. Zlokalizowanie w nich firmy nie wypracowują odpowiednich zysków, stąd brak środków na nowe technologie. Przyczynia się to do odpływu kapitału, emigracji do regionów, w których można zatrudnić wysoko wykwalifikowanych pracowników. Regiony bogate rozwijają się coraz dynamiczniej, a biedne pogrążają się w stagnacji (Mechanizm błędnego koła – Myrdal 1959).

Teorie biegunów wzrostu (Peroux, 1950):
Przestrzeń należy traktować jako pole sił, w obrębie którego powstają centra, bieguny (zdolne do wytwarzania sił dośrodkowych i odśrodkowych). Wzrost nie następuje wszędzie w tym samym okresie, ale pojawia się w pewnych punktach wzrostu (growth points) z różnym nasileniem i rozprzestrzenia się różnymi drogami w różnym czasie.

Zróżnicowanie przestrzeni:
Rozwój koncentruje się w sektorach przemysłu i firmach, które są liderami i stanowią bieguny wzrostu dla całej gospodarki. Tego typu rozumowanie można odnieść do najlepiej rozwiniętych regionów, w których zlokalizowane są najbardziej zaawansowane technologicznie sektory przemysłu i które, dzięki temu są konkurencyjne na rynku międzynarodowym. Powoduje to, że rozwijają się one szybciej, zdobywając dominację nad sąsiadującymi z nimi obszarami.

Potencjał rynku:
Region centralny zyskuje dodatkowo na tym, że większa liczba firm zlokalizowanych na tym samym obszarze tworzy powiązania, które skutkują rozwojem rynku. Koncentracja produkcji zwiększa ilość i różnorodność produktów, a więc możliwości zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych oraz sprzedaży. Zwiększa się „potencjał rynku” (Krugman, Venables, 2001).

Modele grawitacji i potencjału (Isard, Stewart):
Region posiada pewną charakterystyczną strukturę, którą można porównać do masy cząsteczek wzajemnie na siebie oddziałujących, dzięki tym siłom powstają siły grawitacji (przyciągania).

Natężenie siły grawitacji:
- region dysponuje zasobami, które mają „zdolność przyciągania” zasobów (tworzą się nowe gałęzie lub napływają pracownicy) do istniejących lub nowo powstających gałęzi (potrzeba powstania wynika z rozszerzającego się rynku)
- rozwija się kraj, którego częścią jest region
- dostęp do regionu wskutek różnych okoliczności poprawia się lub pogarsza

Zróżnicowane siły grawitacji:
Siły grawitacji zależą od rodzaju gałęzi i produkcji. Niektóre z nich „ciążą” ku zasobom (górnictwo), niektóre „poszukują” wykwalifikowanej siły roboczej. Może to prowadzić do koncentracji produkcji pewnych sektorów w określonych ośrodkach.

Rola sektorów wiodących w kreowaniu przestrzeni.

Bieguny wzrostu, a sektory wiodące (Rostow, 1960):
W skład sektora wiodącego wchodzą gałęzie przemysłu, które wyróżnia wykorzystywanie najnowszych technologii i badań naukowych, cechują się:
- najwyższym tempem wzrostu produkcji
- najwyższą wydajnością pracy
- najwyższą efektywnością
- zdolnością do tworzenia impulsów dla innych gałęzi przemysłu

Sektor wiodący, a „pchnięcie” (take off) w rozwoju regionów:
Uruchomienie wzrostu regionu może nastąpić wtedy, gdy w regionie rozwinęły się gałęzie wiodące. Ten pierwotny impuls wzrostu (start) jest możliwy wówczas, gdy nagromadzona zostanie pewna suma czynników, która jest go w stanie uruchomić. Akumulacja tych czynników następuje w różnym tempie i w różnym czasie. Powoduje to, że wzrost ma charakter spolaryzowany.

Motywy lokalizacyjne, stymulanty:
- rynek pracy,
- chłonność rynku regionalnego,
- dobrze rozwinięty rynek,
- dobrze rozwinięta infrastruktura drogowa,
- sprawni kooperanci (zaplecze przemysłowe),
- atrakcyjność turystyczna,
- stan środowiska naturalnego,
- otoczenie biznesu,
- transformacja gospodarki,
- przychylność władz lokalnych wobec inwestorów.

Motywy lokalizacyjne, destymulanty:
- wysoka stopa bezrobocia i związane z nią patologie,
- zagrożenia związane z przestępczością,
- brak przejrzystości przepisów dot. inwestorów,
- degradacja środowiska naturalnego.

Rola fachowców (Martin, 1999):
Ważna jest jakość życia i czynniki kulturowe:
- dobre szkoły
- wysoka jakość mieszkań,
- dostęp do informacji (dobrze wyposażone biblioteki, urzędy patentowe, konferencje, sympozja – tzw. invisible college).

Rodzaj inwestycji, a wzrost regionów (wg Ozawy):
Okres pierwszy to etap kierowany przez zasoby (stage factor driven), w etapie tym pojawiają się tzw. inwestycje napływające, których celem jest:
- poszukiwanie tanich źródeł zaopatrzenia w surowce
- niżej wynagradzanych pracowników.
Skutkiem tego jest transfer kapitału w BIZ do mniej rozwiniętych krajów (regionów).
Drugi etap – kierowany przez inwestycje (stage investment driven) wywołuje przepływ kapitału w kierunku krajów (regionów), w których dobrze rozwinięte są wysoko kapitałochłonne gałęzie przemysłu ciężkiego, surowcowego lub pracochłonnego oraz istnieje potrzeba rozbudowy infrastruktury transportowej.
Trzeci etap – kierowany innowacjami (stage innovation driven) inwestorzy poszukują miejsc lokalizacji, które posiadają przewagę technologiczną i które dysponują wysoko kwalifikowanymi kadrami. Podobne tendencje można odnotować w czwartym etapie dobrobytu (stage wealth driven).

Innowacje:
Pojęcie to wprowadził do ekonomii Joseph Schumpeter (1883-1950) przedstawiciel instytucjonalizmu. Wskutek innowacji dotychczas istniejące zasoby wytwarzają nowe bogactwo.
W modelu Schumpetera, tzw. endogenicznej innowacji, racjonalne szukanie zysku i unowocześniania technologii są główną siłą napędową wzrostu gospodarczego. Podstawową przyczyną, dla której firmy podejmują badania i rozwój jest możliwość, że nowe produkty mogą prowadzić do czasowych zysków monopolistycznych.
Według Schumpetera najważniejsza jest rola przedsiębiorcy, jego kreatywność, skłonność do ryzyka. To z inicjatywy przedsiębiorcy powstają nowe technologie, a innowacyjne produkty „przenikają do gospodarki”.

Rodzaje innowacji:
Innowacje mogą polegać na:
- rozpoczęciu produkcji nowych wyrobów, albo doskonaleniu już istniejących,
- zastosowaniu lub udoskonaleniu istniejącego procesu produkcyjnego,
- zastosowaniu nowej metody sprzedaży lub zakupów,
- otwarciu nowego rynku,
- wykorzystaniu do produkcji nowych surowców lub półfabrykatów (np. wykorzystanie rudy żelaza do wytopu stali, ropa naftowa stosowana do napędzania silników),
- wprowadzeniu nowej organizacji produkcji.

Efekt naśladownictwa:
Innowacje wprowadzają najbardziej kreatywne firmy. Mniej kreatywni producenci kopiują nowe metody, przez co nowatorskie metody produkcji upowszechniają się. Źródłem wzrostu gospodarczego jest więc innowacyjna działalność przedsiębiorcy, który powinien za swoją działalność otrzymać odpowiednie wynagrodzenie.

Naśladownictwo innowacji:
Do przyswojenia i przetworzenia wiedzy technologicznej, która powstała w krajach gospodarczo rozwiniętych niezbędny jest pewien stopień zaawansowania technologicznego w kraju (regionie) kupującym oraz ludzie, którzy są zdolni tę wiedzę asymilować. Imitowanie innowacji może nastąpić, gdy między krajami istnieje luka technologiczna, ale nie jest to przepaść. Kategorię optymalnej luki technologicznej wprowadził Findlay (1978r.). Transfer technologii może nastąpić wówczas, gdy luka jest mniejsza od pewnego poziomu krytycznego, po jego przekroczeniu asymilacja technologii nie jest możliwa (nie można korzystać z komputerów, jeżeli nie ma elektryczności).
Wg Hansfielda rozpowszechnianie innowacji odbywa się na zasadzie tzw. „owczego pędu”. Wynika to z tego, że w miarę gromadzenia informacji i doświadczeń, stosowanie innowacji jest coraz mniej ryzykowne i firmy są bardziej skłonne do wdrożenia innowacji.

Zróżnicowanie Europy

NUTS:

a) NUTS- Nomenclature of Units for Territorial Statistics (Nomenklatura Jednostek Statystyki Terytorialnej) podział na regiony, obowiązujący we wszystkich krajach członkowskich oraz kandydujących do UE

b) W Polsce używa się określenia Nomenklatura Terytorialna Statystyki (NTS)

c) Poziomy:

-NUTS 1 (makroregiony)

-NUTS 2 (regiony)

-NUTS 3 (podregiony)

d) Poziom lokalny to podział na Lokalne Jednostki Administracyjne (Local Administration Unit) LAU 1 i LAU 2 (dawne NUTS 4 i NUTS 5)

e) W Polsce poziom NUTS 1 to sześć makroregionów, poziom NUTS 2 to 16 województw, NUTS 3 to 66 podregionów, poziom LAU 1 to powiaty, poziom LAU 2 to szczególne miasta i gminy.

f) Klasyfikacja ta jest aktualizowana przez EUROSTAT na podstawie wniosków państw członkowskich raz na trzy-cztery lata, a wszystkie dane terytorialne są gromadzone i zestawiane przez Komisję Europejską i kraje członkowskie w takim układzie. W Polsce jest to Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. W europejskiej polityce spójności podstawowe znaczenie ma poziom NUTS 2, uzupełniające w przypadku współpracy transgranicznej poziom NUTS 3. Ta klasyfikacja została także zaadaptowana przez OECD do analiz problemów rozwoju regionalnego w najbardziej rozwiniętych krajach świata.

5 najbogatszych regionów europejskich (Poziom PKB per capita w PPS UE 27=100):

-Inner London (UK) 303

-Luxemburg (LU) 264

-Bruxelles-Cap./Brussels Hfdst. (BE) 241

-Hamburg (DE) 202

-Wien (At) 178

3 najbiedniejsze polskie region:

-Świętokrzyskie -Podlaskie -Podkarpackie

Różnice w krajach:

Należy zwrócić uwagę na utrzymujące się różnice w rozwoju regionów w obrębie krajów członkowskich.

Występują one przede wszystkim we Włoszech i w Niemczech.

Stolice państw np. Londyn (Inne London) czy Paryż (Ile de France) cechuje poziom PKB znacząco powyżej średniej, a w wielu regionach słabiej rozwiniętych (np. Ipeiros w Grecji, Kalabria we Włoszech i Azory w Portugalii), PKB per capita kształtuje się znacznie poniżej średniej. Oznacza to, że kraje te nie mogą być postrzegane jako gospodarki homogeniczne.

Indeks konkurencyjności:

Bazuje na jedenastu filarach opartych na 69 wskaźnikach podzielonych na 3 grupy:

a) Podstawowa grupa wskaźników:

1 Instytucje

2 Stabilność makroekonomiczna

3 Infrastruktura

4 Zdrowie

5 Jakość edukacji podstawowej i ponadpodstawowej

b) Wskaźniki odnoszące się do wydajności:

6 Edukacja wyższa i nauka przez całe życie

7 Wydajność rynku pracy

8 Rozmiar rynku

c) Ocena innowacji jako motorów zaawansowanych gospodarek regionalnych:

9 Gotowość technologiczna

10 Wyrafinowanie biznesu

11 Innowacja

EIS wyróżnia 4 grupy państw:

a) Dania, Finlandia, Niemcy, Szwecja i Zjednoczone Królestwo, których efektywność innowacyjna znacznie przewyższa średnią unijną

b) Austria, Belgia, Francja, Irlandia, Luksemburg i Niderlandy, których efektywność nieznacznie przewyższa średnią unijną

c) Cypr, Estonia, Słowenia, Republika Czeska, Grecja, Włochy, Portugalia i Hiszpania, których efektywność jest nieco niższa od średniej unijnej

d) Bułgaria, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Rumunia i Słowacja, których efektywność jest znacznie niższa od średniej unijnej

Struktura gospodarki

Struktura gospodarki: definicja i pojęcia:

a) Struktura- układ wzajemnie powiązanych elementów składowych.

b) Elementy składowe gospodarki:

-sektory (działy) -gałęzie -branże -dziedziny produkcji

Struktura sektorowa gospodarki:

-udział sektorów gospodarki (rolnictwa przemysłu, usług) w zatrudnieniu (w liczbie pracujących)

-udział trzech sektorów w tworzeniu PKB lub wartości dodanej

Sektor I:

W niektórych statystykach i badaniach do działu I włączone jest łowiectwo, leśnictwo i rybołówstwo lub rodzaje działalności związane z wydobyciem bogactw naturalnych oraz przetwórstwem żywności.

Sektor II i III:

Do sektora II należy przemysł przetwórczy. Do sektora III zalicza się usługi rynkowe i nierynkowe.

Usługi według Europejskiej Klasyfikacji Działalności:

A) Usługi dla konsumentów:

a) materialne:

-handel i naprawy -transport pasażerski i łączność -usługi osobiste -działalności komunalne

b) niematerialne:

-edukacja -ochrona zdrowia i opieka społeczna -działalność związana z rekreacją, kulturą i sportem

B) Usługi dla producentów i biznesu:

-transport i gospodarka magazynowa -pośrednictwo finansowe -obsługa nieruchomości

-wynajem maszyn i sprzętu -informatyka i działalność pokrewna

-prowadzenie prac badawczo-rozwojowych -pozostała działalność związana z prowadzeniem biznesu

C) Usługi ogólnospołeczne:

-administracja publiczna i obrona narodowa -działalność organizacji -organizacje i zespoły narodowe

Cechy usług jako usług rynkowych:

a) Niematerialny charakter (mimo, że do wykonywania niektórych usług, potrzebne są dobra materialne, np. usługi transportowe).

b) Usługodawca ma często kontakt bezpośredni z nabywcą usługi.

c) Jedność miejsca i czasu świadczenia usługi z jej konsumowaniem.

d) Niemożność gromadzenia, magazynowania usług (niematerialny charakter).

e) Komplementarność dóbr materialnych i usług (np. zakup samochodu skutkuje koniecznością nabycia ubezpieczenia, usługi naprawcze itp.)

Na czym polegają zmiany strukturalne:

Zmiany strukturalne polegają na przepływie pracujących pomiędzy trzema sektorami gospodarki oraz na zmianie udziałów, w jakim sektory te partycypują w tworzeniu PKB czy wartości dodanej. Im bardziej nowoczesny jest kraj, tym większy udział pracujących w usługach, a w ramach przemysłu w jego najnowocześniejszych branżach.

Wskaźniki charakteryzujące zmiany strukturalne:

-zmiany udziałów liczby pracujących w trzech sektorach gospodarki

-zmiany udziałów PKB wytwarzanych przez poszczególne sektory (gałęzie) gospodarki

-zmiany w produktywności pracy zachodzące w poszczególnych sektorach

-zmiany w proporcjach zasobów wykorzystywanych w trzech sektorach gospodarki i inne

Prawidłowości zmian strukturalnych: Teorie sektorów podstawowych (A. Fisher, J. Fourastie, C. Clark):

Rozwój gospodarczy odbywa się etapowo. Etapy rozwoju różnią się proporcjami, w jakich sektory partycypują w tworzeniu produktu krajowego brutto. Rozwój analizowany z punktu widzenia zmian strukturalnych można rozpatrywać kompleksowo (np. obok zmian w zatrudnieniu, produktywności można obserwować zmiany w wykształceniu i kwalifikacjach pracowników, zmiany w mobilności zmiany w strukturze konsumpcji itd.).

Mechanizmy zmian strukturalnych:

Za podstawowe przyczyny zmian strukturalnych uznaje się:

-popyt- zmiany w wielkości i strukturze popytu -postęp naukowy, techniczny, cywilizacyjny

Wpływ popytu na przeobrażenie strukturalne:

Jednym z czynników wpływających na popyt jest wzrost dochodów (zamożności) ludności. Zwiększeniu popyt towarzyszą zmiany jego struktury, np. następuje wzrost zapotrzebowania na:

-produkty wyższe jakości, bardziej luksusowe

-różnego rodzaju usługi (wzrost popytu na określone usługi zmienia się również wraz z poziomem stopy życiowej)

Postęp naukowy, techniczny, cywilizacyjny:

Czynnikami wpływającymi na zmiany w strukturze produkcji są również wynalazki, które znajdują zastosowanie w produkcji lub działalności usługowej.

Pojęcie innowacji:

Do teorii ekonomii pojęcie innowacji wprowadził Schumpeter (1911). Uważał on, że podstawowym endogenicznym czynnikiem wzrostu gospodarczego są innowacje. Wdrożenie innowacji do produkcji stwarza możliwość otrzymywania czasowych zysków monopolistycznych.

W procesie rozwoju powstają innowacje, które są adekwatne do poziomu wiedzy i techniki, jaką dysponuje społeczeństwo. Innowacje powstają z reguły w krajach najlepiej rozwiniętych.

Zyski z innowacji:

Zyski osiągane dzięki innowacjom pozwalają na sfinansowanie kosztów działalności B&R. Powstają produkty różniące się od poprzedniej generacji jakością. W znacznej mierze „wypychają” one „stare” produkty, ponieważ lepiej zaspokajają potrzeby konsumentów. Zyski osiągane przez pionierów nazwano first mover profit.

Główne cechy gospodarki:

-podstawa gospodarki: uprawa ziemi (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo)

-źródła energii- wiatr, słońce, mięśnie ludzkie i zwierzęce

-podstawowy surowiec budowlany: drewno

-typ gospodarki: zdecentralizowana;

-wyznacznik pozycji społecznej: urodzenie w odpowiedniej warstwie (szlachta, wojownicy, niewolnicy, chłop pańszczyźniani)

-główny ośrodek zamieszkania: wieś

Etapy rozwoju:

a) I etap (fala) rozwoju: Koncentracja zasobów w sektorze I-rolnictwie i gałęziach produkujących żywność (okres tzw. cywilizacji pierwotnej)

b) II etap rozwoju (przełom XVIII i XIX wieku): Przesuwanie zasobów z działu I do II, czyli gałęzi przemysłu przetwórczego)

c) III etap rozwoju- II połowa XX wieku: Dominacja sektora usług.

I fala rozwoju wg A. Tofflera:

Dominacja sektora rolnego. Główne cechy gospodarki: podstawa gospodarki- uprawa ziemi (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo); źródła energii- wiatr, słońce, mięśnie ludzkie i zwierzęce; podstawowy surowiec budowlany- drewno; typ gospodarki- zdecentralizowany.

Główne cechy organizacji społecznej:

Wyznacznik pozycji społecznej- urodzenie w odpowiedniej warstwie (szlachta, wojownicy, niewolnicy, chłopi pańszczyźniani), główne ośrodki zamieszkania- wieś.

Organizacja życia społecznego:

Cechą organizacji społecznej I fali była synergia życia zawodowego i rodzinnego. Przedprzemysłowy podział pracy był bardzo prymitywny (brak specjalizacji- wszyscy chcieli wytworzyć wystarczającą ilość dóbr do przeżycia)

Początki specjalizacji:

Z czasem pojawiają się specjalizacje: kowalstwo, garncarstwo, tkactwo.

Wynalazki I fali i stosowana technika:

Społeczeństwa pierwszej fali opierały się na wynalazkach niezbędnych (tak określił je Witruwiusz ponad 2000 lat temu). Były to żurawie, kołowroty, katapulty, prasy, żarna.

Od najwcześniejszych cywilizacji do końca XIX wieku praca w rolnictwie była głównym zajęciem ludzi. Przepływ pracujących w rolnictwie do przemysłu zaczął dokonywać się dzięki wzrostowi produktywności.

Znaczenie rolnictwa:

W XVI wieku w regionie śródziemnomorskim (od Francji i Hiszpanii po Turcję) 90% ludności (szacowanej na 60-70mil osób) zajmowało się rolnictwem.

Wpływ wzrostu wydajności rolnictwa na wzrost gospodarczy (wg. R. Cameron, L. Neal):

a) Nadwyżki pracowników z sektora rolnego mogą być kierowane do działów pozarolniczych.

b) Rolnictwo może dostarczać żywności i surowców potrzebnych ludności pracującej poza rolnictwem.

c) Ludność pracująca w rolnictwie może nabywać produkty wytwarzane poza rolnictwem.

d) Rolnictwo może być źródłem kapitału dla inwestycji pozarolniczych (poprzez dobrowolne lokowanie pieniędzy lub/i przez podatki.

e) Eksport dóbr rolnych dostarcza obcych walut.

W XVIII wieku produkcja rolna we wszystkich krajach Europy pozostawała ciągłe głównym źródłem dochodu narodowego. W Anglii, kraju najbardziej uprzemysłowionym, dochód z rolnictwa stanowił przeszło 50% ogólnego dochodu, we Francji odpowiedni odsetek wynosił 73%, a w Polsce ponad 90%.

II fala dominacja sektora przemysłu:

Główne cechy gospodarki: podstawa gospodarki- przemysł; źródła energii-węgiel; podstawowy surowiec budowlany- stal; ośrodki zamieszkania- powstanie miast.

II etap rozwoju zmiany społeczne:

Pojawienie się nowych grup społecznych: robotnicy najemni, nowe zawody (hurtownicy, pośrednicy, akwizytorzy), właściciele fabryk.

Znaczenie surowców napędowych II fali:

a) Produkcja żelaza:

1850r- 4500tys ton, 1900r- 41600tys ton. W 1900 roku 84% światowej produkcji żelaza wytwarzano w Anglii, Francji, Niemczech, USA i Belgi.

b) Produkcja węgla:

1800r- 15mln ton, 1900r- 100miln ton. Blisko 94% wydobycia węgla koncertowało się w Anglii, Francji, Niemczech, USA i Belgii.

Wynalazki II fali:

Wynalazkiem, który zrewolucjonizował produkcję, transport była maszyna. 1856- nowa technika wytopu stali, 1870- elektrownia (żarówka, silnik elektryczny, telefon, linie przesyłowe). Od połowy XIX wieku rozpoczyna się era produkcji masowej.

Nowoczesne przemysłu II fali (gałęzie wiodące):

Klasyczne gałęzie II fali to przemysły: węglowy, koleje, włókiennictwo, motoryzacyjny, gumowy, produkcja maszyn.

Cechy przemysłów II fali:

-opierały się na zasadach prostej elektromechaniki

-były wysoko energochłonne

-cechowała je duża skala produkcji

-zatrudnienie w nich pracownicy mieli niskie kwalifikacje

-praca w nich cechowała się jednostajnością i monotonią

-produkty tych przemysłów były standardowe

-nadzór nad tymi przemysłami był scentralizowany

-powodowały bardzo duże zanieczyszczenie środowiska

-wytwarzały bardzo dużą masę odpadów

Gałęzie wiodące są zmienne w czasie i w przestrzeni.

Bardzo ważną cechą II etapu rozwoju było oddzielenie produkcji od konsumpcji. Rozwój handlu międzynarodowego.

a) Standaryzacja- jednakowe maszyny, produkty, procesy, siatki płac, waluty, ceny;

b) Specjalizacja- im bardziej uniformizował się styl życia, tym bardziej różnicowała się praca. Pracownik „w kółko” powtarzał tę samą czynność.

c) Synchronizacja.

d) Koncentracja- powstanie monopoli- przemysł samochodowy w połowie lat 60 w USA „pierwsza trójka” wytwarzała 94% samochodów, w Niemczech czterej najwięksi producenci- 91%, we Francji cztery firmy- 100%;

e) Maksymalizacja

f) Centralizacja: ogromny kapitał wymusił:

-nową organizację zarządzania w fabrykach;

-nową organizację społeczeństwa;

-konieczność powstania nowych instytucji (bank centralny)

1694- Bank of England 1879- Banque de France 1875- Reichsbank

g) Oddzielenie produkcji od konsumpcji

Cechy gałęzi wiodących (powtórzenie):

-Wartość dodana na jednego zatrudnionego jest najwyższa lub z bardzo dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że wzrośnie.

-Wzrost produkcji wskazuje na przyspieszoną stopę ekspansji, a postęp technologiczny jest najszybszy i najbardziej prawdopodobny..

-Przepływy dóbr i usług pomiędzy sektorami są najbardziej intensywne.

-Powstanie dużych jednostek produkcyjnych jest możliwe i łatwe, co zapewnia osiągnięcie wysokiej technicznej produktywności gospodarki regionalnej.

Cechy gałęzi wiodących:

S. Kusnetz (1976) dzieli gałęzie przemysł na stare i nowe. Do nowych należą te wszystkie sektory, które w wysokim stopniu absorbują postęp techniczny, a wzrost ich produkcji jest na tyle dynamiczny, że umożliwia podtrzymanie, a nawet przyspieszenie wzrostu w całym regionie, mimo spowolnienia jego tempa w gałęziach starych. Nowe przemysły mają początkowo znikome udziały w całej produkcji przemysłowej. Wpływ na otoczenie zaczynają wywierać wówczas, gdy ich rola staje się znacząca.

Gałęzie wiodące są zmienne w czasie i przestrzeni.

Rozwój rynku:

Bardzo ważną cechą II etapu rozwoju było oddzielenie produkcji od konsumpcji. Wpłynęło na bardzo istotny wzrost znaczenia rynku, co przyczyniło się do podniesienia stopy życiowej.

Rozwój handlu międzynarodowego:

W latach 1800-1880 szacunkowe obroty handlu międzynarodowego wzrostu ok. dwudziestokrotnie. W latach 1860-1886 obroty towarowe generowane przez 103 państwa, na które przypadało 80% handlu światowego wzrosły z 6,9 do 14,2 mld USD. Największy udział w obrotach posiadała Wielka Brytania, następnie Francja, Niemcy i USA. Łącznie na te kraje przypadało 51% obrotów handlowych.

Zasady rządzące II falą:

a) Standaryzacja: jednakowe maszyny, produkty, procesy, siatki płac, waluty, ceny.

b) Specjalizacja: im bardziej uniformizował się styl życia, tym bardziej różnicowała się praca. Oznaczało to, że pracownik w kółko powtarzał tę samą czynność.

c) Synchronizacja: współzależność czynności wykonywanych w produkcji wymusiła ich synchronizację.

d) Koncentracja: dotyczy energii, ludzi, pracy, kapitału- powstanie monopoli- przykład przemysł samochodowy w połowie lat 60w USA pierwsza trójka wytwarzała 94% samochodów w Niemczech cztery najwięksi producenci dostarczali 91% we Francji również cztery firmy prawie 100%.

e) Maksymalizacja: dążenie do wzrostu skali produkcji, ponieważ panowało przekonanie, zwiększenie skali produkcji prowadzi do obniżenia kosztów.

f) Centralizacja: ogromny wzrost wymusił: nową organizację zarządzania w fabrykach, nową organizację społeczeństwa, konieczność powstania nowych instytucji (brak centralny) 1698 Bank of England, 1879 Banque de France 1875 Reichsbank.

Skutki II fali (wg Tofflera):

a) Stworzenie zintegrowanego systemu społecznego z własnymi, odmiennymi od poprzednich technologiami, własnymi instytucjami społecznymi i kanałami informacyjnymi.

b) Spowodowanie rozdarcia społecznego, narzucenie sposobu życia pełnego napięć gospodarczych, konfliktów społecznych i cierpień psychologicznych.

c) Oddzielenie produkcji od konsumpcji.

III fala:

Przemysły tradycyjne zaczęto przenosić do krajów słabiej rozwiniętych. W krajach wysoko rozwiniętych traciły one na znaczeniu (tempo wzrostu zatrudnienia było wyższe niż w tych gałęziach).

Wynalazki III fali:

Wykorzystywały wiedzę z zakresu elektroniki kwantowej, teorii informacji, biologii molekularnej, ekologii, badań kosmosu.

Przemysły III fali:

Komputery, przetwarzanie danych, pojazdy kosmiczne, nowoczesna petrochemia, półprzewodniki, nowoczesne systemy komunikowania i przetwarzania informacji.

Przemysły tworzące stos pacierzowy II fali:

-przemysł komputerowy -przemysł elektroniczny -biotechnologie

Rozprzestrzenianie się innowacji elektronicznych (wybrane dziedziny):

Przemysł motoryzacyjny, przemysł optyczny i precyzyjny, przemysł maszynowy, sprzęt gospodarstwa domowego, handel, turystyka, transport, komunikacja i informacja, diagnostyka lekarska, rolnictwo i ogrodnictwo, badania podstawowe.

Zmiany w rolnictwie:

Praca ręczna, praca zmechanizowana, nawożenie, nawadnianie, przeciwdziałanie wahaniom pogody, genetyczna modyfikacja produktów rolnych.

Polityka wspierająca zmiany strukturalne. Konkurencyjność regionów.

Udział pracujących w 3 sektorach w Polsce:

59,4-usługi, 23,3-przemysł, 17,3 rolnictwo

Wkład Portera do badań konkurencyjności:

Przewaga konkurencyjna jest rezultatem specyficznego związku, który tworzy połączenie odrębnego (niepowtarzalnego) środowiska kraju i korzyści konkurencyjnych, do wytworzenia których zdolne są różne gałęzie przemysłu. (Porter 1990)

Determinanty przewagi konkurencyjnej:

Strategia, struktura i rywalizacja firm>sektory pokrewne i wspomagające> warunki popytu> warunki czynników produkcji.

Konkurencyjność:

Zdolność regionów do utrzymywania relatywnie wysokiego poziomu dochodów i zatrudnienia w warunkach otwartej konkurencji międzynarodowej. Dążenie regionów do osiągania wyższego poziomu dobrobytu nie powinno polegać na poprawie stanu jednych kosztem pogarszania sytuacji innych obszarów, czyli nie powinno być rodzajem gry o sumie zerowej.

Konkurencyjność regionalna:

a) Konkurencyjność traktowana jest jako środek, który umożliwia osiągnięcie celu, jakim jest wysoki standard życia, przy możliwie najniższym poziomie bezrobocia. Cel ten może być zrealizowany wówczas, gdy dobra i usługi produkowane w regionie znajdują nabywców, zarówno krajowych, jak i zagranicznych.

b) Konkurencyjność regionalna powstaje i jest kształtowana na poziomie mikro. Wynika z tego, że: -decyzje o lokalizacji produkcji –zdobywaniu rynków, są podejmowane prze podmioty gospodarcze. Region jest tylko wówczas konkurencyjny, gdy konkurencyjny jest sektor firm, który jest w nim zlokalizowany.

Znaczenie konkurencyjności firm:

Oznacza to, że konkurencyjność: krajów, regionów, sektorów, stanowi pochodną konkurencyjności firm.

Czynniki konkurencyjności:

-warunki wyjściowe (potencjał regionu) -inwestycje (wielkość i rodzaj) -poziom technologii o charakterze egzogenicznym

Czynniki wpływające na konkurencyjność regionów w dobie globalizacji (4 wymiary):

a) Różnorodność: cechy i zasoby specyficzne, tworzące odrębność i niepowtarzalność obszaru

b) Czas: rola historii obszaru, dziedziczenia procesów przeszłości

c) Bliskość: możliwości bezpośredniej interakcji, szansa transformacji przestrzeni w obszar, na którym współdziałają różni lokalni partnerzy

d) Uniwersalność: dzielenie się własną przeszłością, spotykanie się kultur, wartości nowe i zapomniane

Konkurencyjność a innowacyjność:

O konkurencyjności decydują wielkość i struktura (rodzaj) inwestycji oraz poziom technologii. Istnieje zatem bezpośredni związek między innowacyjnością, a konkurencyjnością.

Czynniki wzrostu konkurencyjności:

a) Teoria neoklasyczna:

Kluczowe znaczenie dla konkurencyjności mają:

-warunki wyjściowe (potencjał regionu) -inwestycje (wielkość i rodzaj) -poziomu technologii (o charakterze egzogenicznym)

b) Teoria neoklasyczna model Solowa-Swana:

Nierówności w rozwoju regionów powstają wskutek różnic w:

-produktywności (spowodowanych odmiennym wyposażeniem w czynniki produkcji)

-w relacji kapitał-praca -w technologii

Istotne są również założenia, że:

-działa prawo malejących przychodów

-postęp technologiczny jest egzogeniczny (zewnętrzny) i jest ogólnie dostępny, ponieważ ma charakter dobra publicznego

Prawo malejących przychodów:

Jeden z dwu czynników produkcji jest stały. W krótkim okresie czasu za kapitał stały można uznać kapitał trwały firmy (wyposażenie zakładu w maszyny i urządzenie o pewnej zdolności produkcyjnej).

Przy danym kapitale stałym można zwiększać produkcję ale tylko w pewnych granicach.

W miarę wzrostu nakładów pracy żywej następuje:

-początkowo zwiększenie produkcji w stopniu więcej niż proporcjonalnym do ilości dodatkowej pracy

-następnie zwiększenie produkcji następuje w stopniu proporcjonalnym do ilości dodatkowej pracy proporcjonalne

-w kolejnej fazie zwiększenie produkcji następuje w stopniu mniej niż proporcjonalnym w stosunku do ilości dodatkowej pracy

-w fazie końcowej, dodatkowa jednostka pracy, nie przynosi wzrostu produktu

Skutki dla regionów:

Konsekwencją założenia, że postęp ma charakter egzogeniczny jest to, że podmioty gospodarcze nie musza uczestniczyć w tworzeniu postępu, aby stać się beneficjentami jego dorobku. Swoboda przepływów czynników produkcji i geograficzne rozprzestrzenianie się technologii ze względu na prawo malejących przychodów i stałe lub zmniejszające się przychody od zastosowanych czynników produkcji w regionach core prowadzą do występowania procesów doganiania.

Nowe teorie wzrostu:

NTW wprowadzają nowe założenia za kluczowe czynniki wzrostu uznając:

-kapitał ludzki (jako składową część kapitału) związane jest to z nasileniem się znaczenia wiedzy, know-how ze zwiększającym się stopniem skomplikowania procesów produkcji

-postęp technologiczny, który –w odróżnieniu od neoklasycznych teorii wzrostu- ma charakter endogeniczny a jego źródłem jest powstanie dynamiczny rozwój sektora B+R lerning by doing

-nie działa prawo malejących przychodów (wręcz występują rosnące korzyści skali)

-mają miejsce procesy rozprzestrzeniania się wiedzy i umiejętności (knowledge spill-overs) oraz dyfuzja technologii

Czynniki wzrostu konkurencyjności wg nowych teorii wzrostu:

Motorem postępuj jest endogeniczny postęp techniczny, którego jednak nie należy postrzegać jako manny z nieba (manna from heaven). Istnieją ośrodki mające szczególne predyspozycje do rozwoju innowacji i postępu technicznego dzięki czemu ich wzrost jest bardziej dynamiczny niż w innych obszarach.

Nowa geografia ekonomiczna:

Nowa geografia ekonomiczna rozszerza spojrzenie na rozwój regionalny o tzw. efekty aglomeracji, które łączą w sobie:

-korzyści urbanizacji (polegające na bezpośrednim sąsiedztwie różnych sektorów)

-korzyści lokalizacji (polegające na działalności firm z tego samego sektora)

Korzyści aglomeracji wiążą się również z jej relatywnie dobrą dostępnością oraz rozwiniętą infrastrukturą pojemnym rynkiem, na co wcześniej zwracali uwagę Myrdal i Hirschman.

Rola miast:

Miasto ma decydujący wpływ na rozwój regionu:

-ze względu na wiodącą funkcję, która determinuje typ i strukturę gospodarki regionu, na który oddziałuje

-ze względu na zdolności przyciągania firm, ludzi, kreowania środowiska sprzyjającego rozwojowi

Gospodarka miejska (urban economy) jest zdolna do przyciągania firm, których aktywność pozwala na utrzymanie stałych lub rosnących udziałów w rynku przy stabilizacji lub wzroście standardu życia tych, którzy w tym procesie uczestniczą.

Klastry

Cluster:

A group of similar things that are close together. (grupa gromada) [Cambridge Learner’s Dictionary)

Klastry- definicja Portera:

Geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, stowarzyszeń branżowych, jednostek normalizacyjnych). Podmioty działające w ramach klastra konkurują ze sobą, wchodzą we wzajemne interakcje (formalnie i nieformalnie) ale przede wszystkim znajdują obszary do współpracy.

Cechy klastrów:

Klaster jest formą organizacji produkcji, która charakteryzuje się znaczącym potencjałem innowacyjnym (zdolnym wywierać wpływ na podnoszenie poziomu konkurencyjności). Powstanie klastrów wpłynęło na ukształtowanie się nowego podejścia do międzynarodowej konkurencyjności, zarówno na poziomie gospodarki narodowej jak i regionalnej.

Początek klastra:

-dostępność surowców

-specyficzna wiedza

-tradycyjny know-how

-popyt dotyczący szczególnych preferencji (wyrafinowany lub wyspecyfikowany)

-firmy wprowadzające znaczące innowacje przypadek

Powstanie wyspecjalizowanych dostawców:

-pojawienie się nowych dostawców -spadek kosztów działalności -powstanie specjalistycznego rynku pracy

Powstanie organizacji ułatwiających współpracę:

-poprawa współpracy -przyśpieszanie procesu uczenia się -tworzenie się wiedzy ukrytej

Przyciąganie nowych firm i wykwalifikowanych pracowników:

-przyciągnięcie nowych firm -przyciąganie wykwalifikowanych pracowników

Tworzenie wiedzy w klastrze:

W klastrach ma miejsce łączenie przedsiębiorców z naukowcami co sprzyja inicjowaniu wspólnych działań. Powstaje zasób wiedzy o najnowszych osiągnięciach technologicznych, tworzone są bazy danych, organizacja ma charakter sieciowy.

Zasób wiedzy w klastrach:

a) Zależą od:

-dostępu do informacji, znajomości faktów, wdrażanie wiedzy w praktycznej działalności gospodarczej, patenty, licencje (know-what)

-od poziomu wiedzy naukowej związanej z zasadami (publikacje, prawa autorskie, copy-right) (know-way)

-od poziomu umiejętności (know-how)

-od poziomu wiedzy o ekspertach i ich umiejętnościach (know-who)

b) Od rodzaju podmiotu:

-przedsiębiorstwo -jednostka naukowa -ośrodek innowacyjności

Klaster o charakterze konkurencyjnym:

-instytucje wpierające badania i rozwój -uczelnie, szkoły, instytuty, biblioteki -dostawcy -odbiorcy

-firmy działające w sektorach powiązanych i wspierających

Pozarynkowe pozabiznesowe relacje pomiędzy uczestnikami klastra:

-przyspieszenie przepływu informacji i wiedzy (ukrytej) -usprawnienie koordynacji działalności biznesowej

Efekt synergiczny klastra przemysłowego:

a) Może się przejawiać w:

-dyfuzji know-how

-rotacji pracowników wewnątrz klastra

-wzięcie produktywności dzięki koncentracji zasobów

-otwartości na innowacje

-umiejętności i zdolności do przyciągania nowych zasobów i przedsiębiorstw

b) Duże znaczenie dla efektów synergicznych ma kapitał społeczny i zaufanie. Ułatwia to kontakty międzyludzkie, redukuje ryzyko co ma duże znaczenie szczególnie dla małych firm o niskich zdolnościach przetargowych.

Dzielenie się wiedzą w klastrze:

-możliwość wykorzystania IPR (intellectual property available)

-możliwości wspólnego działania

-wiedza jawna może być spisana, udokumentowana no patenty

-wiedza ukryta (tacit knowledge) –możliwa do przekonania jedynie w bezpośrednich interakcjach, nie może być udokumentowana

Zmiana stylu konkurencji:

Od bezwzględnej konkurencji do konkurencji klastrów (grupowej). Kapitalizm bezwzględnej konkurencji, kapitalizm sojuszników.

Problem gapowicza (free rider):

W klastrze może wystąpić problem tak zwany pasażera na gapę. Skupienie geograficzne firm zachęca do imitacji technologii stosowanych przez część bardziej nowoczesnych przedsiębiorstw. Firmy „kupujące” odnoszą korzyści z nowych technologii nie uczestnicząc w kosztach jej wytworzenia.

Skala korzyści odnoszona przez imitatora wzrasta wraz ze zwiększaniem wydatków firmy wiodącej na badania i rozwój (przy założeniu ścisłej współpracy między firmami). Przedsiębiorstwo kopiujące może nawet zmniejszać wydatki na badania i rozwój, licząc na to, że firma partnerska nadal będzie prowadzić intensywne badania.

Rodzaje klastrów:

1) Klastry koncentryczne (hub and spoke- oś i szprychy):

a) Organizacja klastrów koncentrycznych polega na dominacji wielkich firm wokół których powstaje sieć firm dostarczających im towary i usługi. Małe firmy są przyciągane przez wielkie, a ich egzystencja zależy od popytu zgłaszanego przez sektor dużych korporacji.

b) Cechą klastrów koncentrycznych jest zdominowanie relacji między nimi a otoczeniem. Relacje miedzy firmami dotyczą głównie powiązań popyt-podaż, a nie współpracy w sferze innowacyjności. Przewaga konkurencyjna regionu zależy zatem od sektora firm dominujących (mniejsza zdolność adaptacji do zmian w otoczeniu).

c) Czasami klaster koncentryczny podlega podziałowi na:

-oś- region rdzenia (trzonu), w którym zlokalizowana jest duża firma

-szprychy- inne regiony, których znajdują się gałęzie dostarczające towary i usługi do region rdzenia

Klastry, które są w tym układzie szprychami określa się mianem klastrów satelitarnych.

d) Regiony- klastry satelitarne –cechuje:

-niski poziom wymiany i współpracy wewnątrzregionalnej

-dominacja zewnętrznych powiązań produkcyjnych i innych związków z regionem rdzenia

-uzależnienie sytuacji na rynku pracy od wielkiej firmy

-wysoki poziom migracji (spowodowany sytuacją na rynku pracy)

2) Klastry sieciowe:

a) Istotą klastra sieciowego jest brak jednego wiodącego punktu, który skupiałby przedsiębiorstwa; baza firm jest zróżnicowana. Na klaster sieciowy składa się sieć małych firm, które działają w tym samych lub podobnym sektorze produkcji.

b) Cechą małym firm jest wysoka elastyczność i zdolność szybkiej adaptacji do zmieniających się warunków na rynku. Małe firmy skupione w klastrze osiągają przewagi w stosunku do firm spoza klastra postaci dostępu do wiedzy, lepszego rynku pracy (kwalifikacje), infrastruktury, niższych kosztów transportu i transakcyjnych.

3) Klastry instytucjonalne (state anchored):

a) Skupiają się wokół instytucji publicznych lub takich jednostek jak: laboratoria badawczo-rozwojowe, uniwersytety, systemy obronne lub administracja publiczna.

b) Duże instytucje kreują popyt i są zdolne do przyciągania dostawców.

c) Klastry instytucjonalne są ukierunkowane na zewnątrz i odpowiadają głównie na zapotrzebowanie instytucji, która może być również zorientowana na zewnątrz. Funkcjonowanie tego typu klastra może być zależne od finansowania tej instytucji.

4) Klaster schyłkowy

Korzyści z działania klastra:

-efekty symetrii i skali -spadek kosztów działalności -wyższa efektywność działania -ułatwiony branding

-promocja regionu -podniesienie siły przetargowej na rynku

-zatrzymywanie kapitału i wzrost inwestycji wokół klastra (szczególnie przy klastrach technologicznych)

Korzyści twarde Korzyści miękkie
zasób korzyść
lokalny łańcuch podażowy wzrost efektywności- łatwiejszy, szybszy dostęp, niższy koszt transportu
wyspecjalizowana siła robocza wyższa produktywność
wyspecjalizowane usługi łatwiejszy i szybszy dostęp
wielu dostawców (możliwość wyboru) niższy koszt, wyższa jakość
duża populacja firm możliwość wspólnych przedsięwzięć, pracy w sieciach

Cykl życia klastra:

a) W niektórych klastrach po okresie rozkwitu następuje stagnacja.

b) Powstanie firm pionierskich→ powstanie sieci firm dostawczych (towarów i usług) → powstanie instytucji wpierających→ przyciąganie zasobów ludzkich (o wysokich kwalifikacjach) → tworzenie nieformalnych więzi między podmiotem→ kurczenie się rynków→ upadek klastra

c) Klastry, podobnie jak inne organizacje, przechodzą przez pewien cykl życia. W zależności od fazy można dokonać podziału klastrów na:

∙ klaster embrionalny- jest zalążkiem klastra. Oznacza to, że pomiędzy firmami zaczyna się nawiązywać współpraca. Klastry embrionalne działają na relatywnie młodych rynkach np. w sferze Hi-Tech.

∙ klaster wzrostowy- klaster wzrostowy rozwija się i ma dostatecznie dużo przestrzeni do dalszej ekspansji. Cechuje go wysoka dynamika powstawania różnego typu powiązań.

∙ klaster dojrzały- cechuje się pewną stabilnością, wykształconymi formami, powoduje, że nie ma perspektyw dynamicznego wzrostu.

∙ klaster schyłkowy

Cykl życia produktu (klastra):

Restrukturyzacja:

Restrukturyzacja tradycyjnych gałęzi przemysłu (zachodnia Westfalia jest największym regionem przemysłowym, powstaje tu ponad 8% niemieckiego PKB).

W latach 1965-1997 produkcja węgla spadła z 111mln ton do 47 mln ton. Spośród 141 kapalin pozostało 12. Zatrudnienie w górnictwie spadło z 600tysięcy w 1960 roku do 78 tysięcy w 1997 roku.

-nowe przemysły (tak zwane nowej generacji)

-szkolnictwo wyższe, sieć placówek badawczych

-ochrona środowiska

-centrum kultury i rozrywki

Dolina Krzemowa (case study):

Dolina Krzemowa w sensie geograficznym do obszar o długości 50km pomiędzy San Fransisco i San Jose w Kaliforni. Jest bardzo malownicza i leży w bardzo korzystnej strefie klimatycznej. Deszcz pada tylko zimą, temperatura nie spada poniżej 15oC , latem nie przekracza 30oC.

Tradycyjny model rozwoju technologii polegał na tym, że państwo poprzez wydatki budżetowe finansowało badania, dokonujące się na uczelniach lub instytutach, które sprzedawane były przedsiębiorcom prywatnym. Fenomen Doliny Krzemowej symbolizuje proces gospodarczy polegający na alternatywnej metodzie rozwijania technologii w oparciu o tworzenie nowych firm finansowanych przez prywatne inwestycje kapitałowe.

1) Początki:

Dwóch absolwentów Uniwersytetu Stanforda Bill Hewlett i David Packard założyło własną firmę w garażu i w pierwszym roku osiągnęli obrót 5369 dolarów przy zatrudnieniu dwóch osób (H i P). Pierwszym produktem firmy był oscylator dźwiękowy zamówiony przez wytwórnię filmową Walta Disney’a. Obecnie HP jest globalnym koncernem o 72 miliardach USD obrotu, zatrudniających 140tys pracowników i wartości rynkowej 154 mld USD. Roczny budżet na badania i rozwój HP wynosi 4mld dolarów.

2) Rozwój:

W roku 1980 działało 90 firm zatrudniających 25tys osób. Intensywnie zajmowano się zaawansowanymi technologiami przemysłowymi (półprzewodniki). Do 1985 roku liczba firm wzrosłą do ponad 2,5tys zakładów, które zatrudniały ponad 220tys pracowników. Obecnie w Dolinie Krzemowej jest ponad 700firm informatycznych i teleinformatycznych 6tys zaliczanych do sektora wysokich technologii.

-gdyby w 1998 roku – w momencie powstawania Google – ktoś zainwestował w nią 100 dolarów dziś posiadałby 14 milionów.

Przykłady innych przedsięwzięć:

Telecom City (Szwecja): Sieć firm teleinformatycznych w regionie Blekinge, współpracujących ze sobą oraz z lokalnym uniwersytetem. W ciągu 5 lat w regionie Karlskrony powstało ponad 3tys miejsc pracy w sektorze IT, 20% pracujących zatrudnionych jest w telekomunikacji i IT.

Inne słynne klastry:

-klaster tekstylny w regionie Emilia-Romania (Włochy)

-irlandzki klaster rzemiosł artystycznych Roscommon Krafts

Próby w Polsce:

Grupa współpracujących firm i instytucji z tego samego sektora gospodarki ma być skupiona w jednym regionie. W ramach autostrady firm wspólnie mają zlecać badania naukowe pozwalające zastosować nowe technologie w masowej produkcji. Spółki razem występują też o unijne fundusze, wspólnie zamawiają surowce czy półprodukty do swoich fabryk. Projekt ma przyciągać nowoczesne firmy w ten region Polski najlepszą w kraju infrastrukturą, czyli działającą już autostradą A-4, a także siecią szybko rozwijających się międzynarodowych lotnisk regionalnych: w Krakowie, Katowicach i Wrocławiu. W promieniu 600km od planowanej doliny krzemowej znajduje się sześć stolic państw europejskich.

Ekonomiczna geografia kreatywności

Ekonomiczna geografia kreatywności:

wg Floridy oddziałuje na produkcję i składają się 3 części, tzw. 3T:

- technologie (technologia jest funkcją innowacji oraz wysokiej technologii skoncentrowanej w regionie)

- talent (cechuje grupę ludzi, która posiada wykształcenie co najmniej na poziomie licencjatu lub wyższym)

- tolerancja (otwarcie, zaangażowanie, akceptacja wobec grup etnicznych i odmiennych mas, a także wyborów życiowych)

Aby kreatywność mogła powstać w określonym miejscu, musi ono posiadać wszystkie 3T.

Klasa kreatywna:

wg Floridy składa się z 2 głównych komponentów:

1. Pierwszy to super kreatywny "rdzeń", który tworzą: naukowcy, inżynierowie, profesorowie, przedsiębiorcy, aktorzy, pisarze (stanowią oni ok. 16% wszystkich pracowników)

2. Drugi to rzesza profesjonalistów: związanych z sektorem high-tech, usługami finansowymi, sektorem opieki prawnej i zdrowotnej oraz zarządzaniem biznesem (stanowią oni ok. 18% łącznej liczby pracujących)

Z pkt. widzenia analizy regionalnej ważne jest spostrzeżenie Floridy, że najzdolniejsi ludzie wykazują tendencję do gromadzenia się (cluster) w określonych miejscach w przestrzeni, które dzięki temu zmieniają się w kreatywne centra.

Aglomeracje:

Zdolne są zatem do tworzenia klastrów, skupiających twórczych ludzi oraz nowoczesne firmy, w których pojawia się nowy typ "przyjaznej" konkurencji. Zlokalizowane w takich ośrodkach firmy osiągają wyższą produktywność, głównie dzięki wysokiemu poziomowi innowacyjności (wykorzystania wiedzy), korzyściom zewnętrznym oraz dynamicznym korzyściom skali.

Nowe podejście geografii ekonomicznej polega na tym, że uwzględnia ono odmienny kompleks czynników: korzyści skali, rozlewanie się wiedzy, popyt wewnętrzny oraz koszty handlowe.

Czynniki wzrostu konkurencyjności wg nowej geografii ekonomicznej:

-efekty aglomeracji -efekty urbanizacji -korzyści skali -korzyści z wymiany międzynarodowej

-specjalizacja sektorowa -jakość miejsca (zdolność do przyciągania wysoko kwalifikowanych pracowników)

Korzyści zewnętrzne aglomeracji:

a) korzyści firm - tańszy dostęp do usług komunalnych, rynkowych i użyteczności publicznej

b) bliskie sąsiedztwo firm tej samej branży (możliwość kooperacji, koordynacji dostaw)

c) kompleks gospodarczy - oszczędność na transporcie, zakupie energii, możliwość wymiany informacji

d) prawo wielkich liczb do ewentualnych fluktuacji w gospodarce. Koordynacja dostaw wpływa na możliwość mniejszych zapasów

Skutki dla regionów:

Liberalizacja, a przede wszystkim integracja nasila tendencję w kierunku aglomeracji, co przyczynia się do petryfikacji układu: centrum - peryferia.

Drzewo konkurencyjności - badania Ecorysu:

Region traktujemy jako drzewo, na które składają się: korzenie, pień, gałęzie i owoce. Podobnie, jak różne są drzewa, różne są regiony.

Korzenie konkurencyjności:

To konkurencyjność od strony nakładów (inputs), które tworzą jej podstawę (fundamenty).

a) Pień: struktura przemysłu i produktywność

b) Gałęzie konkurencyjności: poziom zatrudnienia, zyski, itd.

c) Owoce: dobrobyt, długookresowy wzrost, przyjazne środowisko

d) Kapelusz konkurencyjności (Competitiveness hat):konkurencyjność różni się w zależności od typu regionów

Typy regionów:

-o profilu produkcyjnym -o wzrastających przychodach -regiony oparte na wiedzy (knowledge hubs)

Konkurencyjność jest zróżnicowana w zależności od typu regionu.

Regiony produkcyjne (Production site):

-wysoka produktywność

-niższy dochód per capita niż w pozostałych dwóch typów regionów

-umiędzynarodowienie poprzez eksportujące przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego (BIZ)

-struktura lokalnej podaży dopasowana do międzynarodowego popytu

-komparatywna przewaga osiągana poprzez niskie koszty podaży (produkcji)

Rosnących przychodów (increasing returns):

-wysoka produktywność -wysoki PKB per capita -umiędzynarodowienie poprzez eksport i logistykę

-dynamiczny sektor małych i średnich przedsiębiorstw - pecjalizacja

Regiony centra wiedzy (knowledge hubs):

-wysoka produktywność -wysoki PKB per capita -wysoka gęstość zaludnienia -globalna kultura biznesu

-przewaga absolutna w zakresie innowacji i umiejętności/kompetencji

Zdolność czynników do generowania wzrostu:

Każda z tych grup jest zdolna generować wzrost, ale - niektóre z czynników zaliczonych do poszczególnych grup - są skuteczne na odpowiednim poziomie rozwoju regionu.

Grupa podstawowa:

W skład grupy podstawowej wchodzi 5 filarów:

-instytucje -stabilność makroekonomiczna -infrastruktura -zdrowie -jakość szkolnictwa podstawowego i średniego

Filary te stanowią kluczowe dźwignie rozwoju, ważne dla wszystkich typów gospodarki.

Grupa efektywnościowa:

Gdy poziom konkurencyjności wzrasta, zwiększa się rola czynników, które są adekwatne do jakościowo lepszego i dojrzalszego poziomu zasobów:

bardziej wykwalifikowanych pracowników oraz efektywniejszego rynku pracy.

Pojawiają się 3 dźwignie wzrostu regionów zaliczanych do grupy efektywnościowej. Są to:

-edukacja na poziomie wyższym, trening i edukacja permanentna -efektywność rynku pracy -pojemność rynku

Grupa innowacyjna:

Najwyższy poziom rozwoju gospodarczego wymaga uruchomienia trzech odmiennych jakościowo filarów, zakwalifikowanych do grupy innowacyjnej. Są to:

- gotowość technologiczna

- wysublimowanie biznesu (rozumiane jako stopień, w jakim produktywność firm i ich potencjał jest zdolny do odpowiedzi na presję konkurencji)

- innowacje

Droga rozwoju regionalnego:

W praktyce oznacza co, że każdy z regionów „porusza się”, po pewnej ścieżce rozwoju; wraz z pokonywaniem tej drogi zmieniają się warunki…

Ścieżka rozwoju regionalnego:

Faza I: regiony średnio rozwinięte Faza II: regiony bardziej rozwinięte Faza III: regiony rozwinięte

Regionalne strategie innowacji i regiony uczące się

RSI- Regionalny System Innowacji

Okręgi przemysłowe:

A. Marshall, analizując funkcjonowanie regionów przemysłowych w Wielkiej Brytanii zauważył, że występują w nich skupiska firm określonych branż (np. przemysł włókienniczy w Manchesterze, przemysł metalowy w Birmingham). Marshall określił je mianem dystryktów przemysłowych lub lokalnych systemów produkcyjnych.

Korzyści zewnętrzne z okręgów przemysłowych:

Dzięki znacznemu nagromadzeniu firm powstają trzy grupy korzyści zewnętrznych, które są skutkiem koncentracji firm.

Pierwsza grupa tych korzyści powstaje dzięki specjalizacji oraz efektom skali.

Drugą grupą są efekty wynikające ze wspólnej infrastruktury oraz informacji, badań.

Trzecią grupę stanowią efekty związane z dostępnością wykwalifikowanej siły roboczej.

Jest to powód, że firmy są zainteresowane lokalizacją bliskiej odległości.

Atmosfera w okręgu przemysłowym:

Zdaniem Marshalla, bardzo duże znaczenie ma 'atmosfera przemysłowa' oraz wzajemne interakcje czynników społecznych i ekonomicznych. Atmosfera przemysłowa kreowana jest przez specyfikę miejsca: obecność przemysłu i wykształcającej się wokół dystryktów przemysłowych społeczności.

Regionalny system innowacji:

jest forum współpracy, w ramach którego kooperują instytucje z sektora prywatnego i publicznego:

-sektor biznesu -administracja samorządowa -administracja państwowa -instytucje naukowo - badawcze i edukacyjne

-instytucje pozarządowe.

Cele RSI:

Celem działania RSI są działania na rzecz:

-transferu technologii

-systemu powiązań przedsiębiorstw z instytutami naukowymi i jednostkami B+R

-promocji i wspieranie działań innowacyjnych

-promocji przedsiębiorczości

-aktywizacji ludzi (samozatrudnienie)

-promocji tworzenia powiązań sieciowych (współudział firm, administracji i instytucji pozarządowych)

-tworzenia klastrów

-podnoszenia kwalifikacji (informacje, szkolenia, doradztwo)

-promocji dobrych praktyk.

Specyfikacja RSI:

Pozytywną cechą RSI jest możliwość kompleksowych działań, podejmowanych przez możliwie dużą liczbę partnerów. Stwarza to możliwość powstania sieci łączącej podmioty, których celem jest inicjowanie transferu wiedzy i technologii. Skuteczność powstawania systemu zależy od: zasobów, potencjału społeczno-gospodarczego, dojrzałości i siły instytucji, strategii rozwoju regionu, chęci współdziałania podmiotów, przekonania o celowości uczestniczenia w RSI.

Tworzenie sieci:

Sieć to struktura, nie mająca układu hierarchicznego, którego celem jest koordynacja działalności gospodarczej zainteresowanych podmiotów, posiadających wspólne cele, pragnących wzajemnie się wspomagać oraz mających do siebie zaufanie.

Różnice między siecią a klastrem:

Czynnik Sieć Klaster
Członkostwo otwarte otwarte, często krótkookresowe długookresowe
Granice nieokreślone dobrze określone
Dominujący charakter relacji pomiędzy podmiotami współpraca współpraca i konkurencja, występowanie jako jeden podmiot na zewnątrz
Charakter porozumienia między organizacjami na ogół nieformalny na ogół formalny
Wartość dodana główne korzyści wewnętrzne dla poszczególnych użytkowników sieci korzyści zewnętrzne klastra jako całości oraz korzyści dla poszczególnych uczestników klastra
Wspólne cele korzyści biznesowe, często o doraźnym charakterze korzyści strategiczne
Bliskość geograficzna mało istotna niezbędna

Wieloaspektowość sieci (Sieć w ujęciu):

a) Ekonomicznym: Jest zbiorem podmiotów, które prowadzą działalność gospodarczą, tworząc związki z innymi podmiotami, z którym łączy je wspólny cel. Tego typu współpraca nie powoduje ingerencji w wewnętrzne cele firm, a pozwala na złagodzenie problemów związanych z niedoskonałością rynku ( market failures).

b) Społecznym: Powstaje wskutek współpracy indywidualnych osób, które posiadają wspólny cel. Dysponują one zróżnicowaną informacją i wiedzą, której nagromadzenie sprzyja wszystkim zaangażowanym stronom. Współpraca na tym poziomie może mieć charakter formalny i nieformalny.

c) Organizacyjnym: Powstaje w wyniku współpracy firm, organizacji, instytucji, które podejmują długofalową współpracę w celu: większej elastyczności i zdolności dostosowań na rynku, uzyskania lub utrzymania przewagi konkurencyjnej nad podmiotami, nie funkcjonującymi w ramach sieci.

Niedoskonałości rynku:

Powstają na kilku poziomach i polegają na istnieniu barier rynkowych i handlowych, pomocy państwa, które deformuje konkurencję, nieefektywności alokacyjnej i lokalizacyjnej, różnych warunkach życia, pracy i ochrony socjalnej, nierównomiernym podziale dobrobytu między krajami i regionami.

Trzy platformy sieci:

a) Ośrodki innowacyjne i firmy:

Pierwsza grupa zainteresowanych tworzeniem sieci, to: centra innowacji i transferu technologii, parki i agencje technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, dealerzy technologii, ośrodki informacji technologicznej i patentowej, placówki doradcze, ośrodki szkoleniowe.

b) Instrumenty finansowe:

Druga płaszczyzna polega na wykształceniu się szczególnych form finansowania, obejmujących: rozwój instrumentów finansowania (dotyczących głównie działalności innowacyjnej), fundusze ryzyka (venture capital), pojawienie się business angels, fundusze gwarancyjne i pożyczkowe, subwencje i dopłaty wyrównawcze, zamówienia publiczne , nowe źródła finansowania innowacji, specjalne programy wspierania innowacji.

c) Instytucje edukacyjne i wspomagające kreowania otoczenia:

Działanie trzeciej płaszczyzny polega na: stymulowaniu przedsiębiorczości i wiedzy technologicznej, ułatwianiu kontaktów między prywatnymi przedsiębiorstwami i instytucjami naukowo-badawczymi, oddziaływaniu na zmiany w kształceniu, odpowiadające zmieniającemu się popytowi na rynku pracy, organizacji transferu pracowników między sektorem nauki a przemysłem, doradztwie ukierunkowanym na innowacyjne firmy, organizowaniu targów, wystaw itd.

Synergia w sieci:

Kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania sieci ma synergia, która wykształca się wskutek współdziałania, kontaktów, wymiany poglądów i doświadczeń, wzajemnych kontaktów i interakcji podmiotów o różnym profilu i różnych celach. Interakcyjny model innowacyjny zastępuje prosty, linearny model procesu innowacji. W nowym modelu partnerzy (firmy, instytucje naukowe, finansowe, administracja), podmioty prywatne i publiczne są zainteresowane nie tylko tworzeniem innowacji, ale również zgłaszają popyt na innowacje. Obecnie popyt jest główną siłą kreującą innowacje.

Liniowy model innowacji:

Badania -> Rozwój -> Produkcja -> Marketing

GOW (Gospodarka oparta na wiedzy):

Szczególne znaczenie na obecnym etapie rozwoju mają innowacyjne gałęzie dostarczające dobra informacyjno-telekomunikacyjne. Pełnia one rolę gałęzi wiodących, których produkty przenikają i rewolucjonizują produkcję w innych, tradycyjnych sektorach.

Regiony "uczące się":

Koncepcję regionów uczących się stworzył R. Florida. Regiony takie wyposażone są w taki rodzaj infrastruktury, która umożliwia: przepływ wiedzy, idei, rozszerzanie potencjału wiedzy, permanentne dokształcanie się.

Podstawowym czynnikiem rozwoju w regionach uczących się są innowacje. Powstają one dzięki nagromadzonej wiedzy, dobrze rozwiniętemu kapitałowi społecznemu. W regionie uczącym się dobrze rozwinięta jest sieć kooperacji, panuje atmosfera zaufania do partnerów. Regiony te cechują się zdolnością adaptacyjną i elastycznością. Ich dynamicznemu rozwojowi sprzyja polityka władz.

Ziemia:

1557 r.- Portugalia wydzierżawia od Chin Makao, przekształcone w 1887 roku w kolonię portugalską, w 199 roku Makao wraca do Chin

1626 r.- gubernator holenderskiej kolonii Nowe Niderlandy odkupuje od Indian wyspę Mangattan i zakłada na niej miasto Nowy Amsterdam

1803 r.- Francja sprzedaje Luizjanę Stanom Zjednoczonym

30.03.1867 r.- sprzedaż Alaski przez Rosję Stanom Zjednoczonym za 7,2mln USD (5 centów za hektar)

1889 r.- Hongkong wydzierżawiony Wielkiej Brytanii przez Chiny na 99 lat, w 1997 r. wrócił do Chin

Zasoby pracy:

a) Migracje:

-ekonomiczne- mały ruch przygraniczny, praca sezonowa, wyjazdy czasowe, wyjazdy na stałe

-polityczne -ideologiczne -religijne -rasowe -turystyczne

b) Brain drain- drenaż mózgów

Ewolucja polityki regionalnej UE

Polityka strukturalna a polityka regionalna:

Problemy strukturalne maj charakter względnie trwały, tzn., nie można ich rozwiązać w krótkim okresie, a poprawa koniunktury wpływa na nie w niewielkim stopniu. Z tego względu można je eliminować w długim czasie poprzez zaplanowane, długofalowe działania. Polityka strukturalna UE obejmuje działania o charakterze regionalnym lub obejmujące obszar całej UE. Ok 90& środków finansowych przeznaczonych na politykę strukturalną skierowane jest do regionów, dlatego pojęcia te są stosowane zamiennie.

Cel polityki strukturalnej:

Podstawowym celem (misją) polityki strukturalnej jest zapewnienie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju całej Unii i zwiększenie stopnia spójności wewnętrznej (niwelowanie nierówności w rozwoju krajów i regionów UE). Spójność oceniania jest prze pomocy trzech wskaźników:

-spójność ekonomiczna- mierzona przy pomoce PKB per capita (w PPS);

-spójność społeczna- oceniania przy pomocy stopy bezrobocia;

-spójność przestrzenna (terytorialna)- oceniania jest miernikiem liczby konsumentów w danym czasie.

Podział celów gospodarczych:

-cele regionalne- skierowane są do określonych kryteriów unijnych typów regionów;

-cele horyzontalne- skierowane są do pewnych grup ludności UE, niezależnie gdzie ona zamieszkuje.

Ewolucja polityki regionalnej:

Polityka Regionalna cały czas się zmienia!!

Polityka regionalna pozostawała w kompetencji krajów członkowskich. Trzy raporty sporządzone przez zespoły kierowane przez: Motte'a (1960, Birkelbacha (1963) i Rossiego (1964). Konkluzje zawierały sugestie, aby Komisja oraz utworzony specjalny komitet doradczy zajćł się problemami regionów.

Zapis w preambule Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą o:

popieraniu postępu gospodarczego i społecznego, wzmocnieniu spójności i zrównoważonego rozwoju.

Przyczyny zmian w koncepcji polityki regionalnej:

-poszerzanie integracji o nowe kraje członkowskie

-pogłębianie integracji

-zmiany w sytuacji przemysłu wspólnoty pod wpływem kryzysu lat 70. i 80,m spadki koniunktury gospodarczej w następnych latach

-uwzględnianie interesów niektórych krajów członkowskich.

Ewolucja polityki regionalnej:

a) I ETAP (1958 - 1974):

Podstawowy argument na rzecz opracowania wspólnej koncepcji spójności to fakt, że nieskoordynowane działania krajów członkowskich powodowały:

-zróżnicowanie rodzajów inwestycji; zróżnicowanie wielkości pomocy finansowej przeznaczanej przez poszczególne państwa dla regionów.

Potencjalnie groziło to naruszeniem zasady uczciwej konkurencji.

Jednym z warunków „wyrównania” konkurencji było ustalenie jednakowych zasad udzielania pomocy i objęcie jej wspólnymi działaniami.

Kolejnym argumentem za uporządkowaniem polityki regionalnej było poszerzenie integracji w 1973 roku, której członkami zostały: Dania, Irlandia i Wielka Brytania. Spowodowało to zwiększenie różnic w poziomie rozwoju pomiędzy starymi a nowymi krajami członkowskimi.

Pierwsze poszerzanie integracji a poziom dobrobytu.

b) II ETAP (1986 – 1992):

Podstawowe czynniki zmian: dekoniunktura, spadek tempa wzrostu gospodarczego, znaczny wzrost bezrobocia.

Skutki kryzysu walutowego, co zainspirowało kraje Wspólnoty do podjęcia wysiłków na rzecz utworzenia w Europie strefy stabilnych kursów walutowych, aby uniezależnić się od destabilizacji wpływu dolara.

Przyjęcie Grecji w 1981r. Wzrost PKB w krajach członkowskich w latach 1965-1980.

Przejawy kryzysu lat 80 - skutki dla przemysłu:

Znaczne pogorszenie sytuacji w niektórych gałęziach (przemysł stoczniowy, tekstylny). Podjęto działania zmierzające do poprawy sytuacji tych branż.

Skala wielkości subsydiów oraz ich niebezpieczne rozszerzanie się na inne gałęzie (przemysł samochodowy, papierniczy, maszynowy, stalowy włókien sztucznych, zegarmistrzowski i chemiczny) spowodowały zaostrzenie działań Komisji w kierunku ograniczenia zakresu interwencji finansowych które były sprzeczne z polityką

Przejawy kryzysu lat 80 - skutki dla regionów:

-utrzymujące się nierówności o charakterze strukturalnym w rozwoju między regionami

-peryferyzacja niektórych regionów

-wzrost problemów związanych z funkcjonowaniem aglomeracji

-wzrost zanieczyszczenia środowiska naturalnego

Przejawy kryzysu lat 80 - skutki dla rolnictwa:

-kryzys rolnictwa -struktura gospodarstw wiejskich -pojawienie się nadprodukcji -rozwój obszarów wiejskich

-nadmierna chemizacja rolnictwa – rozwój upraw ekologicznych

Przejawy kryzysu lat 80 - skutki dla rynku pracy

-różnice społeczne ( w poziomie życia mieszkańców) -problem bezrobocia: długotrwale bezrobotni, bezrobocie ludzi młodych

Pogłębienie nierówności regionalnych w 1981 r.

Najważniejsze wydarzenia ii etapu:

Powołanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - 1972, który rozpoczął działalność w 1975r.

Zadania polityki regionalnej w II etapie koncentrowały się na podziale pieniędzy między kraje członkowskie, czyli dotyczyły refundacji wydatków, ponoszonych na politykę regionalną przez budżety państwowe. Budżet Wspólnoty.

Zasady wykorzystywania środków (wtedy):

-początkowo 60% środków z Funduszu przeznaczonych było na inwestycje na infrastrukturę, a 40% na dofinansowanie inwestycji w przemyśle, działalności usługowej i w rzemiośle;

-pomoc z funduszu miała współfinansować projekty narodowej, przy czym udział środków EFRR określony został na 20 – 30% ogólnych kosztów projektu (zasada współfinansowania);

-pomoc z funduszu usiała być zgodna z priorytetami rozwoju regionalnego państw członkowskich.

Prawo do uzyskania pomocy miały wyłącznie kraje a nie podmioty gospodarcze. Wprowadzono tzw kwoty krajowe, określające udziały poszczególnych państw w funduszu. (dzisiaj, w ramach pomocy i wyrównywania różnic, pomoc mogą dostać- od państw- przedsiębiorstwa czy nawet osoby fizyczne)

Kryteria pomocy:

-poziom PKB per capita znacząco niższy od średniej krajowej

-wyraźnie wysokie znaczenie w regionie rolnictwa lub przemysłów schyłkowych

-wysoka stopa bezrobocia lub migracja netto

-odwrotny od zamierzonego efekt wprowadzenia wspólnych regulacji dotyczących handlu oraz innych wspólnych polityk

Zasada słusznego zwrotu:

Wielkość transferów w ramach polityki regionalnej była skorelowana z wysokością składek płaconych przez państwa członkowskie do budżetu UE, co określano jako zasadę „słusznego zwrotu”. System ten działał w oparciu o tzw kwoty krajowe, które ex ante określały udziały, w jakich poszczególne kraje członkowskie mogły partycypować w podziale środków.

Oznaczało to w praktyce, że najwięcej otrzymywały państwa najbogatsze.

Reforma EFRR – 1979:

5% środków funduszu przeznaczono do wyłącznej dyspozycji Komisji Europejskiej, która mogła je przeznaczyć na inicjatywy związane z własnymi priorytetami regionalnymi.

Reforma EFRR (1984, 1985 – nowy regulamin):

-zlikwidowane kwoty krajowe;

-zastosowane tzw widełki interwencji (zawierał dolną i górną granicę), gwarantując krajom członkowskim- w ciągu trzech lat- możliwość pozyskiwania środków finansowych określonych dolną granicą udziału (łącznie dla wszystkich krajów 88.63%);

-11, 37% środków finansowych przeznaczono na wspólnotową politykę regionalną.

Nowe zasady klasyfikacji regionów ubiegających się o pomoc na podstawie których prawo do ubiegania się o pomoc EFRR miały regiony:

-cechujące się długotrwałym niedorozwojem

-o niskim poziomie dochodów, wysokiej stopie bezrobocia i wysokim wskaźniku migracji

-narażone na ujemne skutki działalności Wspólnoty Europejskiej

-przygraniczne

III ETAP (1986-1992):

Do czynników, które najbardziej wpłynęły na zmiany polityki regionalnej należały:

-decyzja o utworzeniu jednolitego rynku europejskiego (od 1 stycznia 1993 r, ale przygotowania do jego utworzenia podjęto od wejścia w życiu jednolitego …)

-poszerzenie integracji o Hiszpanię i Portugalię (1986);

-nacisk Wielkiej Brytanii na taki podział transferów z budżetu UE

Jednolity akt europejski:

Celem wspierania swojego wszechstronnego, harmonijnego rozwoju, wspólnota rozwija i kontynuuje działania prowadzące do wzmacniania swojej spójności ekonomicznej i społecznej. W szczególności Wspólnota dąży do jednolitego rynku i integracji monetarnej.

Reforma polityki regionalnej:

-nowe zasady działania Funduszy

-nowe ramy programowania Funduszy (sześcioletnie)

-zwiększenie puli środków na politykę regionalną

-zmiana procedur przyznawanej pomocy

Nowe reguły polityki spójności:

-koncentracja środków na limitowanej liczny celów

-kwalifikowanie regionów wzmagających pomocy w oparciu o kryteria wspólnotowe

-uznanie za priorytetowe programów wieloletnich

-dążenie do koordynacji wszystkich instrumentów finansowych

-ujednolicenie zasad zarządzania i monitoringu

-wprowadzenie zasad współfinansowania projektów

Pomoc programowana jest w planach sześcioletnich.

IV ETAP (1993-1999)

-podpisanie (1992) i wejście w życie (1993) Traktatu w Maastricht, który stworzył podstawy prawne utworzenia unii gospodarczo – walutowej;

-przyjęcie do grupy krajów członkowskich: Austrii, Finlandii i Szwecji

Naciski krajów słabszych gospodarczo, które obawiały się skutków wprowadzenia unii walutowej (za szczególnie skuteczną uważa się presję Hiszpanii, która zgodziła się na poparcie unii walutowe pod warunkiem podwojenia środków dla regionów najbiedniejszych. Kompromis ten znalazł się w Protokole dotyczącym spójności. Utworzono Fundusz Spójności (nie jest funduszem regionalnym!) skierowany do krajów, nie do regionów.

Komitet Regionów przestrzegał przed unią walutową!

V ETAP (2000-2006):

a) Rozszerzenie Unii o kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz Maltę i Cypr.

Najważniejsze zmiany:

-zmniejszenie liczby celów pol. reg.

-wprowadzenie nowego rozporządzenia dot. funduszy strukturalnych oraz jednego regulaminu ogólnego

-włączenie do działań na rzecz restrukturyzacji obszarów rolnych Sekcji Gwarancji EFFR (mimo, że nie należy ona do funduszy strukturalnych)

-uznanie Instrumentu Wspierania Rybołówstwa za fundusz strukturalny

-ograniczenie inicjatyw Wspólnotowych z 13 do 4

- ustalenie możliwości udzielania tzw. pomocy przejściowej (na okres 3-5 lat) regionom, które wskutek obniżenia kryterium Celu 1 przestaną spełniać warunki ich absorpcji

- decyzją szczytu berlińskiego przedłużono okres programowania z 6 do 7 lat

b) Agenda 2000

-stanowiła kompromis uwzględniający interesy krajów kandydujących

-była próbą „odejścia” od traktowania pol. reg. wyłącznie w kategoriach ponoszonych na nią nakładów

-ustalono, że rozszerzenie będzie finansowane w ramach twz. pomocy harmonizacyjnej, której celem jest finansowe wsparcie dla krajów kandydujących w okresie przed akcesją. Druga pula środków ma być przeznaczona na finansowanie rolnictwa i restrukturyzacji gospodarek już po przyjęciu

-ustalono dwa instrumenty pomocy przedakcesyjnej (ISPA oraz SAPARD) oraz kolejną edycję PHARE, tzw. PHARE 2

-przyjęto, że po akcesji kraje kandydujące korzystać będą z tych samych instrumentów pol. reg. co obecni jej członkowie

Fundusze strukturalne i fundusze spójności

ADD:

Zasada subsydiarności

Zasada ta określa sposób realizacji szeregu polityk, polega ona na tym, że w dziedzinach nie zastrzeżonych do wyłączonych kompetencji wspólnoty, działania ue mają wspomagać ( a nie zastępować) działania szczebla narodowego (władz centralnych, regionalnych, lokalnych)

Zapisy prawne: wspólnota działa w ramach uprawnień przyznanych jej niniejszym traktatem i celów w nim wyznaczonych.

Zasada komplementarności działań, zasada ta oznacza uzupełnianie się działań podejmowanych z inicjatywy krajowej i wspólnotowej lub też przyczyniania się drugich do realizacji pierwszych.

Zasada koordynacji- polega na wykorzystaniu wszystkich funduszy strukturalnych oraz pozostałych instrumentów finansowych (np. pożyczek Europejskiego Banku Inwestycyjnego) do koordynacji polityk regionalnych krajów członkowskich.

Zasada kompatybilności- zasada ta odnosi się przede wszystkim do zgodności ze wszystkimi politykami wspólnotowymi i ustawodawstwem wspólnotowym dotyczącym w szczególności polityki ochrony konkurencji, przejrzystości zamówień publicznych, ochrony środowiska, zasady równości szans między kobietami i mężczyznami.

Zasada spójności dotyczy spójności polityki regionalnej z polityką ekonomiczną prowadzoną przez państwo członkowskie.

Zasada programowania, oznacza proces organizowania, podejmowania decyzji i finansowania, prowadzony w kilku etapach dla osiągnięcia celów polityki strukturalnej.

Zasada monitoringu i oceny, monitoring to proces systematycznego zbierania i analizowania ilościowych i jakościowych informacji na temat wdrażania projektów całego programu. Celem monitoringu jest zapewnienie zgodności realizacji projektów i programu z wcześniej zatwierdzonymi założeniami realizacji projektów i programu.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny

Orientacji i Gwarancji Rolnych i jego ewolucja (zmiany w finansowaniu polityki regionalnej w latach 2007-2013)

Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (zmiany w finansowaniu polityki regionalnej w latach 2007-2013)

Cele:

Działalność wspólnoty - realizowana poprzez fundusze strukturalne - fundusz spójności sekcję gwarancji EFOiGR, FIOR (do roku 2007) oraz poprzez Europejski Bank Inwestycyjny i inne dostępne instrumenty finansowe wspiera osiągnięcie ogólnych celów zawartych w Art. 158 i 160 Traktatu.

Cel EFRR:

Celem działania jest przyczynianie się do wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej i zmniejszenia nierówności regionalnych. "korygowanie podstawowych dysproporcji wewnątrz WE wynikających przede wszystkim: z przewagi rolnictwa , zmian w przemyśle lub strukturalnego bezrobocia, czyli działania na rzecz spójności gospodarczej i społecznej".

3 priorytety EFRR ( perspektywa finansowa 2007-2013):

-konwergencja -konkurencyjność regionalna i zatrudnienie -europejska współpraca terytorialna

Rodzaje działalności współfinansowanej z EFRR:

-inwestycje mające na celu tworzenie trwałych miejsc pracy

-inwestycje w infrastrukturę

-inicjatywy, których celem jest wspieranie rozwoju regionalnego i lokalnego (projekty dotyczące przedsiębiorstw, w tym sektora MSP)

- pomoc techniczna

Cel: Konwergencja:

Aby osiągnąć cel konwergencji, pomoc z EFRR jest ukierunkowana na: promowanie i wspieranie zrównoważonego, zintegrowanego rozwoju gospodarczego oraz tworzenie trwałych miejsc pracy.

Cel Konwergencji obejmuje wszystkie regiony UE, których PKB na mieszkańca kształtuje się poniżej 75% średniej Wspólnoty. Państwa i regiony kwalifikujące się do celu konwergencji otrzymują ponad 80% finansowania z UE.

Dziedziny pomocy w programach operacyjnych w ramach celu konwergencja:

-badania i rozwój technologiczny, innowacyjność i przedsiębiorczość

-społeczeństwo informacyjne

-środowisko

-zapobieganie zagrożeniom naturalnym

-turystyka

-inwestycje w: transport, energetykę, edukację, kulturę

-inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia i infrastrukturę społeczną

-bezpośrednie wspieranie inwestycji w małych i średnich przedsiębiorstwach (MSP).

Cel: Konkurencyjność i zatrudnienie:

W ramach tego celu pomoc koncentruje się na trzech priorytetach:

-Innowacje i gospodarka oparta na wiedzy (wspieranie sfery B+R w regionach), nacisk na rozwiązywania innowacyjne, wspieranie przedsiębiorczości m.in. poprzez system nowych instrumentów finansowych dla przedsiębiorstw

-Działania na rzecz ochrony środowiska i prewencja dot. potencjalnych zagrożeń naturalnych i technologicznych, rekultywacja zdegradowanych obszarów, efektywność energetyczna, promocja ekologicznego i zrównoważonego miejskiego transportu publicznego

-Rozwój usług transportowych i telekomunikacyjnych; szczególny nacisk na rozbudowę drugorzędnych sieci transportowych, promocja dostępu MSP do technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Cele w dziedzinie konkurencyjności i zatrudnienia w regionach: Obejmuje wszystkie regiony UE nie kwalifikujące się do celu konwergencji.

Cel: Europejska Współpraca terytorialna:

W ramach tego celu EFRR koncentruje się na trzech priorytetach:

-Rozwój transgranicznej działalności o charakterze gospodarczym i społecznym (wspierane jest tworzenie wspólnych strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju terytorialnego, a w ich ramach: promocja przedsiębiorczości, ochrona zasobów naturalnych i dziedzictwa kulturowego, rozwój współpracy na rzecz wspólnego wykorzystywania infrastruktury)

-Dążenia na rzecz ustanowienia i rozwoju współpracy transnarodowej (w tym współpracy dwustronnej między regionami nadmorskimi) Działania mają na celu promocję innowacji, ochronę środowiska, poprawę dostępności regionów i zrównoważony rozwój obszarów miejskich.

-Wzmocnienie skuteczności polityki regionalnej (tworzenie sieci i wymiana doświadczeń pomiędzy władzami regionalnymi i lokalnymi).

Rodzaje działalności współfinansowanej z EFRR:

-inwestycje mające na celu tworzenia trwałych miejsc pracy

-inwestycje w infrastrukturę

-inicjatywy, których celem jest wspieranie rozwoju regionalnego i lokalnego (projekty dotyczące przedsiębiorstw, w tym sektora MSP)

-pomoc techniczna

Najważniejsze sfery objęte pomocą z EFRR:

-sektor produkcyjny (w tym małe i średnie przedsiębiorstwa)

-infrastruktura, sektor badań naukowych, rozwój i transfer technologii

-ochrona środowiska, ochrona dziedzictwa kulturowego

-działania na rzecz aktywizacji współpracy między krajami, regionami, rozwój turystyki, rozwój społeczeństwa informacyjnego

W regionach celu 1 (konwergencji) przeznaczone są na inwestycje, które mają:

-pobudzić wzrost gospodarczy

-sprzyjać pozytywnym dostosowaniom strukturalnym

-sprzyjać tworzeniu i utrzymywaniu miejsc pracy

Europejski Fundusz Społeczny:

Priorytetowe działania finansowane z EFS: wspieranie krajowych inicjatyw dotyczących tworzenia i realizacji wieloletnich planów zatrudnienia.

Celem EFS jest promocja spójności gospodarczej i społecznej, w szczególności poprzez działania na rzecz promocji zatrudnienia w UE.

Początkowo z EFS finansowano zapomogi dla pracowników, którzy utracili pracę w związku z restrukturyzacją tradycyjnych sektorów. Udzielano: zasiłków mających na celu zdobycie nowych kwalifikacji, pomocy finansowej bezrobotnym, poszukującym pracy poza dotychczasowym miejscem zamieszkania.

W latach 50. i 60. w ówczesnych krajach członkowskich utrzymywała trwała dobra koniunktura, której towarzyszyła niska stopa bezrobocia. Z EFS finansowano głównie pomoc dla Włoch (migracja z Południa na Północ). Działania były współfinansowane z sektora publicznego.

Nowe problemy, nowe priorytety:

Wzrost bezrobocia ludzi młodych, problemy związane z zatrudnieniem kobiet. Nowe grupy wsparcia:

1. Osoby niepełnosprawne 2. Pracownicy powyżej 50. roku życia

Podstawowe działania finansowane z EFS:

-rozwój aktywnej polityki rynku pracy, w tym przede wszystkim zapobieganie i zwalczanie bezrobocia

-zapewnienie równych szans w dostępie do rynku pracy

-propagowanie i wspieranie rozwoju systemów edukacyjnych, szkoleń, doradztwa, kształcenia permanentnego

-aktywizacja zawodowa kobiet i wzrost ich udziału w zatrudnieniu

-rozwój systemów promocji na rynkach pracy

Beneficjenci EFS:

Środki EFS są dostępne poprzez państwa członkowskie i regiony. EFS nie finansuje projektów bezpośrednio (nie dla wszystkich regionów są dostępne). Programy Operacyjne ustalają priorytety dla działań EFS i cele do zrealizowania.

Beneficjentami projektów EFS mogą być:

-podmioty (np. organy administracji publicznej)

-organizacje pozarządowe

-partnerzy społeczni działający w dziedzinie zatrudnienia oraz integracji społecznej

Cele w dziedzinie konkurencyjności i zatrudnienia w regionach: obejmuje wszystkie regiony UE, które NIE KWALIFIKUJĄ się do celu konwergencji.

Zasada współfinansowania:

Projekty z EFS muszą być współfinansowane przez beneficjentów. Zakres interwencji zależy od sytuacji na rynku pracy. W zależności od wielu czynników społeczno-gospodarczych udział EFS może wynosić od 50% do 80% całkowitych kosztów projektu.

Współzarządzanie:

Współzarządzanie oznacza, że wytyczne dla działań EFS są określane na szczeblu europejskim; wdrażanie leży w gestii odpowiednich władz krajowych lub regionalnych w poszczególnych państwach członkowskich.

EFOiGR i Finansowy Instrument Wspierania (Orientacji) Rybołówstwa:

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF) do 2007.

Do dziedzin objętych finansowaniem z EFOiGR należały działania w obszarze rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. EFOiGR służył m.in. wspieraniu działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w ramach celu 1 i 2 polityki spójności UE oraz Inicjatywy Wspólnoty LEADER.

Struktura EFOiGR składała się z: Sekcji Gwarancji i Sekcji Orientacji.

Sekcja Gwarancji:

-wsparcie dla wcześniejszego przechodzenia na emeryturę

-wsparcie w postaci dodatków wyrównawczych dla obszarów wiejskich znajdujących się w mniej uprzywilejowanej sytuacji rozwojowej z powodów naturalnych lub ograniczeń środowiskowych

-wsparcie dla metod produkcji rolnej przyjaznej dla środowiska

-zalesianie terenów rolniczych

-ułatwianie startu młodym rolnikom

Sekcja Orientacji:

-inwestowanie w gospodarstwach rolnych

-szkolenia zawodowe dla rolników

-poprawa przetwórstwa i sprzedaży produktów rolnych

-działania promujące rozwój obszarów wiejskich, np. infrastrukturę, zapewnienie alternatywnych dochodów, ochronę dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich

Nowy Fundusz na lata 2007-2013:

Na okres 2007-2013 powołano dwa fundusze rozwoju: Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów. Wiejskich oraz Europejski Fundusz Rybacki, które są włączone do Wspólnej Polityki Rolnej (EFRROW) i Wspólnej Polityki Rybołówstwa (EFR) UE.

Jako że fundusze rolny i rybacki w latach 2007-2013 nie podlegają polityce spójności UE, przestano je zaliczać do funduszy strukturalnych.

Reforma polityki spójności:

Oznacza to, że obszary wiejskie finansowane są z: Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich, a rybołówstwo z Europejskiego Funduszu Rybołówstwa. "Należy dążyć do synergii między polityką strukturalną, zatrudnienia i rozwoju obszarów wiejskich."

Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa - FIFG - do 2007 roku:

Zadania FIFG - popieranie i współfinansowanie działań zmierzających do poprawy warunków w sektorze rybołówstwa oraz wspieranie przetwórstwa.

Fundusz Spójności:

Ze środków FS finansowane są duże (o minimalnej wartości 10 mln Euro) projekty infrastrukturalne w zakresie ochrony środowiska oraz transeuropejskich sieci transportowych. Pomoc z Funduszu Spójności przyznawana jest krajom , w których produkt narodowy brutto na głowę mieszkańca jest mniejszy od 90% średniej dla UE.

W przeciwieństwie do zasad obowiązujących w funduszach strukturalnych, Fundusz Spójności finansuje konkretne projekty, a nie programy operacyjne. Projekty takie mogą otrzymać współfinansowanie w wysokości 80-85% zaangażowanych środków publicznych. Wielkość ta jest odpowiednio obniżana w przypadku projektów przynoszących dochód.

2000 - 2006 2007 - 2013

Cztery fundusze strukturalne:

EFRR EFS EFOiGR IFU

Dwa fundusze strukturalne:

EFRR EFS
Fundusz spójności Fundusz spójności (kohezji)

Wspólna polityka rolna:

EFRROW EFR

Fundusze przedakcyjne

współpraca zewnętrzna (Tacis, Meda, Cards)

Polityka zewnętrzna:

Instrument Pomocy Przeakcesyjnej (IPA);

Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI)

Polska polityka strukturalna w perspektywie finansowej na lata 2007-2013

Reforma polityki spójności w latach 2007-2013

Podstawowe uproszczenia dotyczą:

a) W zakresie ogólnym: -celów i funduszy

b) W zakresie programowania: -nowe dokumenty programowe (SWW, NSRO, PO)

c) W zakresie wysokości pułapów współfinansowania

d) W zakresie zarządzania finansowego: -zarządzanie dotyczy osi priorytetowej, zapewnia to większą elastyczność zmian w ramach PO

e) W zakresie kwalifikowalności wydatków: -kwalifikowalność podlega przepisom krajowym (kilka wyjątków) mogą być realizowane tylko wydatki kwalifikowalne – takie, które są akceptowane przez politykę regionalną i muszą ulegać zwrotowi

f) W zakresie systemu kontroli i zarządzania: -kontrola znacznie uproszczona w odniesieniu do mniejszych programów operacyjnych (czyli o relatywnie niskim poziomie wartości finansowej PO i niskim współczynniku współfinansowania UE)

Zmiana celów polityki regionalnej:

a) Cele priorytetowe w okresie 2000-2006:

Cel 1: Promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych

Cel 2: Wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych (dotkniętych upadkiem przemysłu, przechodzących kryzys obszarów wiejskich i ośrodków rybołówstwa, dotkniętych kryzysem obszarów miast)

Cel 3: Wspieranie i adaptacji i modernizacji polityki systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia w ramach tego celu dostarczana jest pomoc finansowa do obszarów nie objętych celem 1

b) Cele priorytetowe w okresie 2007-2013:

Fundusz Spójności

Cel 1- Konwergencja- pomoc finansowa, która zmierza do tego, aby poziom rozwoju regionów UE się wyrównywał

Cel 2- Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach 4 inicjatywy wspólnotowe

Cel 3- Europejska współpraca terytorialna

Kryteria wyboru regionów w ramach celu 1 (dla Polski najważniejszy) Konwergencja:

Pomoc jest przeznaczana dla regionów:

-w których poziom PKB na 1 mieszkańca jest niższy niż 75% średniej UE 25 (fundusze strukturalne)

-regiony, których PKB na mieszkańca wzrósł powyżej 75% średniej UE (w związku z efektem statystycznym rozszerzania UE)

-regiony, których DNB wynosi poniżej 90% średniej UE (Fundusz Spójności), regiony najbardziej oddalone (w celu wyrównania dodatkowych kosztów wynikających z ich oddalenia)

(Republika Czeska, Estonia, Grecja, Cypr, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Polska, Portugalia, Słowenia, Słowacja)

Reforma polityki spójności:

Zmniejszenie liczby funduszy do trzech, tabelka z poprzedniego wykładu

Reforma polityki spójności

2000-2006

Programy wielofunduszowe w ramach Funduszy Strukturalnych

Odrębna Strategia dla Funduszu Spójności

2007-2013

Programy jednofunduszowe w ramach Funduszy Strukturalnych

programy dwufunduszowe: EFRR + Fundusz Spójności

cross-finsncing umożliwiający finansowanie w ramach EFRR oraz EFS do pułapu 10% - działania zwykle wspierane przez drugi fundusz

Cross – financing:

Jedno z odstępstw od zasady monofunduszowości, umożliwiające tzw. elastyczne finansowanie jednofunduszowych programów operacyjnych UE. Zakłada on dopuszczenie finansowania poszczególnych projektów, ich części lub grup projektów objętych wsparciem danego funduszu.

Mechanizm wspomagający realizację programów na okres 2007-2013, jest odpowiedzią na rezygnację z zasady finansowania programów operacyjnych z więcej niż jednego funduszu. Zakłada on dopuszczenie finansowania poszczególnych projektów, ich części lub grup projektów, objętych wsparciem danego funduszu, przy pomocy środków innego funduszu.

Zmiany w zakresie programowania:

Nowe dokumenty programowe (Strategiczne Wytyczne Wspólnoty, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Programy Operacyjne).

Zmiany w stosunku do okresu programowania 2000-2006: W nowym okresie nie ma dokumentów, które obowiązywały w latach 2000-2006: Podstaw Wsparcia Wspólnoty, Uzupełnienia Programu

2007-2013:

Pojawiły się natomiast nowe dokumenty strategiczne:

-Strategiczne Wytyczne Wspólnoty- decyzja Rady Unii Europejskiej: proponowane przez KE i przyjmowane przez Radę za zgodą PE

-Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

Nowością jest też obowiązek corocznego sporządzania Progress Report na temat wdrażania funduszy:

-proponowane przez kraj członkowski na zasadzie partnerstwa, odzwierciedlają wytyczne Unii;

-określają krajową strategię i jej programowanie;

-decyzja o przyjęciu podejmowania przez KE;

Programy Operacyjne (PO):

Jeden program na fundusz i kraj członkowskimi lub region, zawierają: opis priorytetów, systemu zarządzania i źródeł finansowania, przedkładane przez państwo członkowskie lub region, decyzja o przyjęciu podejmowana przez KE.

Zestaw dokumentów programowych:

- Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla spójności (SWW) proponowane przez KE, przyjmowane przez Radę, za zgodą PE

- Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO) proponowane przez kraj członkowski na zasadzie partnerstwa, odzwierciedlają wytyczne Unii, określają krajową strategię i jej programowanie, decyzja o przyjęciu podejmowana przez KE.

- Programy Operacyjne (PO) jeden program na fundusz i kraj członkowski lub region, zawierają: opis priorytetów, systemu zarządzania i źródeł finansowania, przedkładane przez państwo członkowskie lub region, decyzja o przyjęciu podejmowana przez KE.

Rada Europejska -> Strategie Wytyczne Wspólnoty

Kraj Członkowski -> Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

Strategiczne wytyczne wspólnoty (SWW):

Stanowią strategiczny dokument zawierający:

-ogólny zakres polityki spójności

-określenie priorytetów (ram interwencji funduszy)

Dla państw członkowskich i regionów, którym przysługuje pomoc z Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności.

!!Koszt najpoważniejszy, negatywny aspekt polityki regionalnej polega na konieczności zadłużania się krajów i regionów w celu uzyskania środków na współfinansowanie polityki regionów.!!

Priorytety Polityki Spójności 2007 – 2013:

-konwergencja regionalna;

-konkurencyjność i zatrudnienie;

-współpraca terytorialna.

Wytyczna: zwiększenie atrakcyjności Europy i regionów pod względem inwestycji i zatrudnienia:

-rozszerzanie i poprawa infrastruktury transportowej;

-wzmacnianie synegrii między środowiskiem i wzrostem;

-intensywne wykorzystywanie tradycyjnych źródeł energii.

Wytyczna: poprawa poziomu wiedzy i innowacyjności na rzecz wzrostu

Strategiczne wytyczne wspólnoty 2007-2013. Terytorialny wymiar polityki spójności:

a) Polityka spójności, w przeciwieństwie do polityk sektorowych, charakteryzuje się między innymi zdolnością adaptacji do poszczególnych potrzeb oraz wyzwań i szans stojących przed poszczególnymi obszarami geograficznymi. Dlatego przy opracowywaniu programów i koncentracji zasobów na głównych priorytetach państwa członkowskie i regiony powinny zwracać uwagę na te specyficzne uwarunkowania geograficzne. Uwzględnianie wymiaru terytorialnego będzie pomocne w tworzeniu zrównoważonych wspólnot oraz pozwoli na to, aby nierównomierny rozwój regionalny nie ograniczał ogólnego potencjału wzrostu.

b) W istocie w nowej generacji programów promowanie spójności terytorialnej powinno być częścią działań mających na celu zapewnienie całemu terytorium Europy możliwości wniesienia swego wkładu do agendy wzrostu i zatrudnienia. Oznacza to, że pojęciu spójności terytorialnej należy przypisywać różne znaczenie w zależności od: historii, kultury oraz sytuacji instytucjonalnej każdego państwa członkowskiego.

c) Istotny jest również rozwój wysokiej jakości partnerstw, pozwalający na zaangażowanie podmiotów na wszystkich poziomach - krajowym, regionalnym, miejski, wiejskimi lokalnym. Warunkiem sukcesu w dziedzinie spójności terytorialnej jest przyjęcie kompleksowej strategii określającej ramy, w których realizowane są określone cele i działania

Wkład miast we wzrost i zatrudnienie:

60% ludności UE zamieszkuje miasta liczące powyżej 50tys mieszkańców

Uwagi wymagają przede wszystkim problemy bezrobocia i wykluczenia społecznego ( w tym problem osób pracujących w żyjących w ubóstwie), wysokie i coraz wyższe wskaźniki przestępczości, rosnące zagęszczenie i istnienie obszarów kryzysowych w obrębie miast.

Programy skierowane do miast powinny uwzględniać:

a) Promowanie miast jako ośrodków rozwoju (tworzenie klastrów, promowanie przedsiębiorczości, innowacji i rozwoju usług, pracownicy o wysokich kwalifikacjach)

b) Promowanie wewnętrznej spójności w obszarach miejskich zmierzających do poprawy sytuacji dzielnic kryzysowych

c) Promowanie bardziej zrównoważonego policentrycznego rozwoju (polegającego na rozwoju sieci miejskiej na poziomie krajowym i wspólnotowym, obejmującej połączenia pomiędzy najsilniejszymi gospodarczo miastami, a innymi ośrodkami /w tym małymi i średnimi miastami/)

Wspieranie zróżnicowania gospodarczego obszarów wiejskich, obszarów rybołówstwa oraz obszarów o niekorzystnym położeniu ze względu na warunki przyrodnicze. Polityka spójności może także odgrywać rolę we wsparciu procesu regeneracji obszarów wiejskich, uzupełniając działania podejmowane w ramach nowego funduszu na rzecz rozwoju obszarów wiejskich (EFRROW). Należy dążyć do stworzenia synergii między polityką strukturalną, zatrudnienia i rozwoju obszarów wiejskich.

Współpraca:

Promowanie współpracy: transgranicznej, transnarodowej, międzyregionalnej.

Krajowe dokumenty strategiczne polityki spójności w latach 2004-2006 i 2007-2013

2004-2006 Narodowy Plan Rozwoju → 2007-2013 Strategia Rozwoju Kraju 2007-2013

Podstawy Wsparcia Wspólnoty → Narodowa Strategia Spójności

Narodowa Strategia Spójności w Polsce:

Cel strategiczny- tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej gospodarczej i przestrzennej.

Układ celów horyzontalnych NSRO i programów operacyjnych

Zmiany w zakresie zarządzania finansowego (zmiany w pułapach pomocy):

-zarządzanie programami i wybór projektów przez kraj członkowski i regiony, zasada "wspólnego zarządzania" - uzgadniania z Komisją

-dalsze działania strategiczne i roczna debata inspirowana przez Radę Europejską na wiosennym szczycie, na podstawie rocznego raportu Komisji i krajów członkowskich.

-zmiany w zakresie kwalifikowalności wydatków: kwalifikowalność podlega przepisom krajowym (kilka wyjątków)

Komitety monitorujące:

Państwo członkowskie ustanawia, w porozumieniu z instytucją zarządzającą, komitet monitorujący dla każdego programu operacyjnego w terminie trzech miesięcy od daty powiadomienia państwa członkowskiego o decyzji zatwierdzającej program operacyjny. Możliwe jest ustanowienie jednego komitetu monitorującego dla kilku programów operacyjnych

Kontrola znacznie uproszczona w odniesieniu do mniejszych programów operacyjnych (czyli o relatywnie niskim poziomie wartości finansowej PO i niskim współczynniku współfinansowania UE)

Podział środków UE na programy operacyjne w ramach NSS 2007-2013.

Europejski rozwój regionalny

Głębokie determinanty rozwoju (wg Rodrika):

Głębokie determinanty mają kluczowe znaczenie i warunkują obecny i przyszły rozwój krajów i regionów. Głębokie determinanty rozwoju to:

-uwarunkowania geograficzne (najważniejsze!!- egzogeniczne, kompletnie niezależne, bo nie możemy wybrać sobie krajów, z którymi sąsiadujemy). Warunkuje korzyści i niekorzyści związane z fizyczną lokalizacją (szerokość geograficzna, dostępność żeglownych wód, surowce, klimat itd.)

-integracja (handel otwartość gospodarki)- wpływa na rozmiar rynku, określa korzyści i koszty udziału w handlu międzynarodowym dóbr i usług, przepływie kapitału i pracy;

-instytucje- charakteryzują jakość formalnych i nieformalnych społecznych i politycznych relacji, począwszy od systemu prawa po instytucje polityczne, które odgrywają istotną rolę w promowaniu lub hamowaniu zmian ekonomicznych

Płytkie determinanty rozwoju:

Płytkie determinanty mają charakter endogeniczny i zależą (są kształtowane) od głębokich determinant.

Klątwa surowcowa (paradoks obfitości):

Pojęcie to odnosi się do sytuacji krajów i regionów, które posiadają obfitość surowców naturalnych, szczególnie tych nieodnawialnych (materiały, paliwa) …

Przyczyny:

-spadek konkurencyjności sektorów poza surowcowych (wskutek aprecjacji realnego kursu walutowego spowodowanego znaczącym napływem dochodu uzyskanego ze sprzedaży surowców);

-wahania wpływów pochodzących ze sprzedaży surowców (duża ekspozycja na wahania koniunktury na rynku światowym, złe zarządzanie gospodarką surowcową);

-słabe podatne na wpływy, niestabilne lub skorumpowane instytucje (pozwolenie na wydobycie surowców dostają kraje, które nie powinny).

Choroba holenderska:

Choroba holenderska jest odmianą klątwy surowcowej. W Holandii w latach 60. XX wieku odkryto znaczne złoża gazu ziemnego w Morzu Północnym. Eksport gazu spowodował wzrost dochodów, aprecjację korony i spadek konkurencyjności eksportu. Podobna sytuacja nastąpiła w Wielkiej Brytanii, w latach 70tych.

Geografia, a rynki zagraniczne:

Geografia (poza zasobami) wyznacza możliwość rozwoju poprzez kolejne dwa czynniki. Geografia determinuje, w jakim zakresie, kraj może zintegrować gospodarkę międzynarodową.

Handel:

Rola wymiany międzynarodowej jest bardzo istotna dla podniesienia poziomu dobrobytu. Integracja w światowej ekonomii stanowi motor wzrostu gospodarczego.

Geografia a instytucje:

Geografia kształtuje również w różny sposób instytucje. Historyczne doświadczenia kolonializmu stanowiły kluczowy czynnik instytucjonalnego rozwoju (lub brak rozwoju) dzisiejszych krajów rozwijających się, a kolonializm był częściowo „ciągniony” przez geopolitykę. Zasoby naturalne „dane” przez „geografię miejsca” również kształtowały jakość instytucji.

Instytucje:

Rola instytucji wzrasta, a ich działalność dotyczy szerokiego spectrum aktywności, jak: prawa własności, struktury regionalnego, jakość i niezależność sądownictwa. Ważne są umiejętności biurokratyczne procedury, które odgrywają bardzo istotną rolę w inicjowaniu i stymulowaniu wzrostu gospodarczego. Uważa się, że instytucje są niezbędnym prawarunkiem i determinantą wzrostu (North and Thomas 1973). Instytucje zmieniają się w czasie a ich jakość zależy od poziomu rozwoju, trajektorii historii, warunków wyjściowych.

Konwergencja:

Wyróżnia się:

a) Konwergencję absolutną:

Klasyczna beta-konwergencja absolutna przyjmuje, że każda gospodarka ma jeden wspólny stan ustalony, że zmierza ona w kierunku tego własnego, odrębnego charakterystycznego dla siebie stanu wzrostu ustalonego. Teorie neoklasyczne zakładają, że proces konwergencji jest automatyczny i polityka gospodarcza nie ma wpływu na jego przebieg. Wyniki badań potwierdzają występowanie beta-konwergencji absolutnego, ale tylko w grupach państw lub regionów względnie homogenicznych. Stanowi to dowód, że konwergencja rozwój ma charakter relatywny

b) Konwergencje względną

Hipoteza Williamsona:

Perspektywa rozwoju regionów.

Czy struktury gospodarki starzeją się i tracą swoją konkurencyjność i zdolność do konkurowania, czy też mają zdolność do regeneracji gospodarczej?

Jeżeli tego typu procesy mają miejsce, to proces „doganiania”.

Etapy rozwoju struktur regionalnych:

Etap I - powstawanie struktury regionalnej

Uzależnienie rozwoju od cech regionu („obciążenia genetycznego”) od warunków otoczenia.

Etap II – kształtowanie się struktury (etap dojrzewania) wykorzystywanie szans rozwoju uwarunkowanych własnym potencjałem (fizycznym i intelektualnym), znaczenie uczenia się, etap dynamicznych zmian

Etap III- faza dojrzałości

Etap IV- starzenie się struktur


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
gospodarka regionalna 3 teorija
GOSPODARKA REGIONALNA EGZAMIN
Gospodarka regionalna (2)
Gospodarka regionalna
GOSPODARKA REGIONALNA 5
Gospodarka regionalna 2
Gospodarka Regionalna, Ekonomia
01. Gospodarka Regionalna, mgr Joanna Szafran
41 Podejmowanie działalności gospodarczej w regionie
gospodarka regionalna 6Polityka regionalna
gospodarka regionalna 4 Administracja
gospodarki regionalnej model ue 2
Gospodarka REGIONALNA odpowiedzi, Do szkoły i na uczelnię, Gospodarka Regionalna
Gospodarka regionalna ćw, WSE notatki, 5 sem
Gospodarka regionalna
gospodarka regionalna, wyklad 1 5
gospodarka regionalna-sciaga, Gospodarka regionalna
Gospodarka Regionalna-sciaga2, Gospodarka regionalna

więcej podobnych podstron