NOWOTWORY
Nowotwór – nieprawidłowa tkanka:
rośnie autonomicznie
bez celu
w sposób nieskoordynowany z otaczającymi ją tkankami prawidłowymi
zachowuje się tak samo nawet po usunięciu czynnika, który ją wywołał
wykorzystuje zasoby energetyczne i odżywcze gospodarza
1 mln na rok nowych zachorowań (USA).
½ mln zgonów rocznie = 22% wszystkich zgonów
neoplasia = nowy rozrost (wzrost)
neoplasma = nowotwór (nowy twór)
onkologia = nauka o nowotworach (oncos = tumor)
tumor = guz
cancer = rak
NEOPLAZMA: benignum (łagodny) malignum (złośliwy)
Określenie tumor jest szersze niż „nowotwór”. Każdy nowotwór to tumor, nie każdy tumor to nowotwór: hamartoma, cholistoma, tbc, haematoma, sillicosis.
Zmiany nienowotworowe:
Hamartoma = normalne dojrzałe tkanki w swoim miejscu, ale bez organizacji architektonicznej (np. w płucu guz z chrząstki, nabłonka migawkowego, mięśni gładkiej, naczyń, tkanki łącznej)
ANAPLASIA (niezróżnicowanie / brak zróżnicowania):
morfologiczna: EM, LM
czynnościowa: histochemia, immunohistochemia, molekularna
= duża proliferacja bez dojrzewania.
NACIEKANIE (INWAZJA):
chrząstka jest najbardziej oporna
tętnice są bardziej oporne niż żyły i naczynia limfatyczne (w ścianie elastyna i inhibitory proteaz)
NEOPLASMA |
BENIGNUM | MALIGNUM |
|---|---|---|
| zróżnicowanie / anaplazja | bardzo dobre | dobre albo brak zróżnicowania |
| tempo wzrostu | wolne (lata) mitoz niewiele, fizjologiczne |
wolne albo szybkie mitoz dużo, patologiczne (atypowe) |
| lokalna inwazja | nie ma | jest |
| przerzuty | nie ma | są |
2 główne cechy nowotworów złośliwych: naciekanie (invasio) i przerzuty (metastases)
Neoplasma benignum:
pochodzenie nabłonkowe
adenoma = gruczolak
cystadenoma = torbielak
papilloma = brodawczak
cystadenoma papillomatosum = torbielak brodawczakowaty
polypus = polip = uwypuklenie błony śluzowej (może ale nie musi być nowotworem)
pochodzenie mezenchymalne
lipoma = tłuszczak
fibroma = włókniak
angioma = naczyniak
haemiangioma
lymphangioma
chondroma = chrzęstniak
osteoma = kostniak
myoma = mięśniak
leiomyoma = mięśniówka gładka
rhabdomyoma = mięśniówka poprzecznie prążkowana
Neoplasma malignum:
pochodzenie nabłonkowe (carcinoma = rak)
adenocarcinoma = gruczolakorak
ca planoepitheliale = r. płaskonabłonkowy – jama ustna, przełyk, płuco (metaplazja), jama brzuszna, skóra
ca basocellulare = r. podstawnokomórkowy – skóra (rak miejscowo złośliwy)
ca anaplasticum = r. niezróżnicowany
ca embryonale
pochodzenie mezenchymalne (sarcoma = mięsak)
liposarcoma = tłuszczakomięsak
fibrosarcoma = włókniakomięsak
angiosarcoma = naczyniakomięsak
haemangiosarcoma
lymphangiosarcoma
chondrosarcoma = chrzęstniakomięsak
osteosarcoma = kostniakomięsak
myosarcoma = mięśniakomięsak
rhabdomyosarcoma
leiomyosarcoma
Mięsak a mięśniak:
podobieństwo: pochodzenie mezenchymalne
różnice: złośliwy i łagodny
Inne nowotwory złośliwe:
lymphoma malignum = chłoniak złośliwy
non Hodgkin’s lymphoma
Hodgkin’s lymphoma = lymphogranulomatosa maligna = ziarnica złośliwa
teratoma malignum = potworniak – różne dziwne rzeczy rosną, np. oczy lub zęby w jajniku
melanoma malignum = czerniak złośliwy
seminoma malignum = nasieniak (w jądrze)
nephroblastoma (guz Wilmsa(?))
tumor Ewingi (w kościach)
Histologiczne cechy złośliwości tkanek:
pleo(poly)morphism = różnorodność: kształtu / wielkości / zabarwienia komórek i jąder
hyperchromasia i heterochromasia (różne zabarwienie w różnych miejscach) jąder
stosunek N:C = 1:1 (jądro : cytoplazma, przesunięty na korzyść jądra)
cytoplazma: nieregularny kształt, wielkość, zabarwienie i rozłożenie chromocentrów
błona jądrowa nieregularnie pogrubiona
mitozy: dużo, patologiczne (Y, H, Z)
jąderka: więcej, duże, nieregularne
anarchia architektoniczna
Rak przedinwazyjny = ca preinvasivum = ca in situ = ca intraepitheliale = ca 0° = rak śródnabłonkowy
posiada cechy złośliwości ale nie nacieka błony podstawnej (tylko w nabłonku)
Grading: histologiczny stopień zróżnicowania: I°→ III° (najlepiej → najgorzej)
Staging: kliniczny zakres rozprzestrzeniania się choroby u pacjenta.
Tumor (w milimetrach)
Nodes
Metastases
Tp – zwykle mniejsze od T, patolog mierzy guz po wycięciu
Rokowanie a cechy makroskopowe nowotworu:
TNM
wymiary
lokalizacja
głębokość naciekania
przerzuty hematogenne
przerzuty do węzłów chłonnych
Staging → stopień zaawansowania (rozsiewu)
Metastases:
naczynia limfatyczne
naczynia krwionośne
surowicze jamy ciała
Wszystkie nowotwory złośliwe dają przerzuty z wyjątkiem:
glioma = glejak
ca basocellulare = rak podstawnokomórkowy (skóry, najczęściej na twarzy)
One naciekają i nie dają przerzutów.
3 cechy nowotworów złośliwych: przerzuty, naciekanie, progresywny wzrost.
Rozwój nowotworu:
transformacja nowotworowa (inicjatory i promotory)
proliferacja komórek nowotworowych, progresja
genetyczna niestabilność
wysoki procent mutacji w czasie klonalnej ekspansji
miejscowa inwazja
odległe przerzuty
zgon
Wcale nie tak łatwo dawać przerzuty (jeśli jest się nowotworem)!
tylko niektóre komórki mają taką zdolność
przebić się przez błonę podstawną
utorować drogę (enzymy) przez tkankę łączną
dostać się do naczynia → ale i tak nie wszystkie komórki we krwi mogą dawać przerzuty (układ immunologiczny!)
przyczepić się gdzieś
przebić się
Obecność komórek nowotworowych we krwi i szpiku nie świadczy jeszcze o gorszym rokowaniu.
Kinetyka wzrostu:
Teoria: 1 komórka nowotworowa: 30 podziałów / 3 miesiące → 109 komórek = masa 1g
Życie: 1 komórka nowotworowa: 1 – kilka lat → klinicznie widoczny guz
klinicznie wykryty rak jelita, płuca → po 2, 3 miesiącach jest 2 razy większy
Nie wszystkie komórki proliferują: jest tzw. frakcja proliferacyjna i nieproliferacyjna.
Frakcja nieproliferacyjna:
G0
różnicowanie
necrosis
apoptosis
Indeks proliferacyjny: odsetek komórek, które się dzielą (np. w raku sutka 0,5%, ale czasem i 30%)
Chemioterapia indukuje apoptozę u komórek dzielących się.
Śmiertelność z powodu nowotworów a czynniki ryzyka:
papierosy 30%
dieta (włączając otyłość) 30%
inne 40% (infekcje wirusowe, cz. wrodzone, zawodowe, brak ruchu, okołoporodowe, zanieczyszczenie, promieniowanie, leki, dodatki do żywności...)
Rak jest twardy jak kamień, nieprzesuwalny w stosunku do podłoża i skóry (zwłaszcza w sutku) – w przeciwieństwie do guzka – fibroadenomy, który jest okrągły, ruchomy, gumiasty, powiększa się przed miesiączką, a potem się zmniejsza.
Rak się nie zmniejsza.
Badanie: USG
nakłuwanie (punkcja cienkoigłowa)
rozmaz (gniazda i pojedyncze komórki rakowe)