Metody badań (pedagogicznych) T. Pilch za A. Kamińskim

To zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu badawczego.

Metoda badań jest to na ogół system założeń i reguł pozwalających na uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć założony cel.( Wg. J.Sztumskiego)

Metodologia J. Sztumski, „ Wstęp do metod i technik badań społecznych”

Celem tej nauki jest poszukiwanie i badanie przydatności poszczególnych metod stosowanych w procesie naukowego poznania.

Metodologia badań pedagogicznych M. Łobocki, „ Metody i techniki badań pedagogicznych ”

Jest nauką o zasadach i sposobach postępowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice. Przez zasady, czyli reguły lub normy takiego postępowania, rozumie się pewne najogólniejsze dyrektywy ( zalecenia ), mające na celu ułatwienie w miarę skutecznego przeprowadzenia badań. Natomiast sposobami postępowania badawczego nazywa się mniej lub bardziej skonkretyzowane procedury ( strategie ) gromadzenia i opracowania interesujących badacza wyników ( materiału badawczego). Sposoby te noszą zazwyczaj nazwę metod lub technik badawczych.

Metodologia badań pedagogicznych to ogół sposobów działania, które zmierzają do ustalenia charakteru pedagogiki jako nauki, jej przedmiotów, rodzajów i sposobów badań, sposobów wyrażania twierdzeń pedagogicznych(Wg. W.Okonia)

Metodologia nauk (gr. Methodos - badanie, logos - słowo, nauka) nauka o metodach działalności naukowej obejmującej sposoby przygotowania i prowadzenia badań naukowych oraz opracowania ich wyników, budowy systemów naukowych oraz utrwalanie w mowie i piśmie osiągnięć nauk, ze względu na zakres stosowania wyróżnia się: metodologię ogólną - która zajmuje się ogólnymi problemami metod i systemów naukowych i metodologię szczegółową - badającą metody i systemy wybranych nauk(wg.W.Okoń)

Podział badań pedagogicznych: (wg.T.Pilcha)

1.Cel , badania są tu określane przez cel, jakiemu służą. Z tego punktu widzenia wyróżnia się:

-badania teoretyczne (podstawowe) - to wszelkie poznanie, które zmierza do gromadzenia wiedzy teoretycznej

-badania eksperymentalne(weryfikacyjne) - polegają na sprawdzeniu działania czynnika, który został celowo wprowadzony do badanego układu lub czynnika, który jest obecny niezależnie od badacza w danym układzie. Celem jest tu określenie skutków, siły znaczenia jakości działania danego czynnika wprowadzonego eksperymentalnie przez badacza

-badania diagnostyczne z odmianami badań terapeutycznych i prognostycznych - ich celem jest diagnoza określonego stanu rzeczy lub zdarzenia-czyli znamy objawy i skutek, ale poszukujemy przyczyn, uwarunkowań.

2. Organizacja

-badania zespołowe lub indywidualne - takimi badaniami kieruje sztab ludzi, a problemy dzieli się między zespoły. Suma tych zespołów i problemów jakie rozstrzygają daje wrażenie badań kompleksowych, wszechstronnych

-badania terenowe - mają mniejszy i ściśle określony zasięg terenowy, który jest z góry wyznaczany ze względu na jakieś jego cechy ich przebieg jest zaprogramowany i ściśle kontrolowany.

-badania powtarzalne(panelowe) - służą badaniom jakiejś cechy pod wpływem czynnika wprowadzonego celowo do badanego układu lub pod wpływem naturalnego wpływu czasu i okoliczności.

3. Przedmiot, wykorzystujemy 2 typy pytań: tzw. pytania rozstrzygnięć i pytania dopełnień. Te dwa pytania są podstawą do rozróżnienia dwóch typów problemów badawczych:

-badania opisowe-przedmiotem są pojedyncze zjawiska, indywidualne zdarzenia, których wyjaśnienie może być oczywiste.
To najczęściej badanie, którego wynikiem jest opis sprawozdawczy.
To różnego typu sondaże i badania statystyczne;

-badania wyjaśniające- szukają związków między cechami; zmiennymi; są bogatsze w problematykę i wielowątkowe, bo szukają różnych możliwości wyjaśnienia.

4. Procedura badań:

-badania instytucji - są to np. badania placówki wychowawczej - jej struktury ,funkcji, efektywności. Dominują tu badania źródeł, dokumentacji; rejestracyjne i opisowe sposoby gromadzenia informacji.

-badania zbiorowości - dominują tu techniki kwestionariuszowe, wszelkiego typu testy, skale, eksperymentalne sposoby wywoływania reakcji.

-badania zjawisk i procesów - dominują tu sondaże ankietowe, zabiegi statystyczne.Tutaj wyróżnia się dwa typy badań:

a) badania ilościowe - pozwalają one na ewoluowanie pedagogiki jako nauki
o wychowaniu, w kierunku uściślania swych dociekań i badań. (wg. M.Łobockiego)

b) badania jakościowe - ich celowość uzasadnia konieczność uzupełniania niedomagań i braków typowych dla badań ilościowych. Badania te pozwalają na poznanie szerszego kontekstu interesujących badacza zjawisk i rozpoznawanie ich w warunkach naturalnych. (wg. M.Łobockiego)

Podział wg.W.Dutkiewicza

1. Badania podstawowe i stosowane :

-badania podstawowe (poznawcze)- ich celem jest wzbogacenie wiedzy danej dyscypliny przez formułowanie ogólnych praw naukowych,

-badania stosowane -umożliwiają sformułowanie wniosków, które mogą być wdrożone do praktyki w cel poprawy efektywności działań. Mogą one dostarczyć np. nowych programów nauczania

2. Badania diagnostyczne - ich celem jest stwierdzenie pewnych faktów, ustalenie cech i zasad funkcjonowania w interesującym nas wyniku rzeczywistości. Wymagają one dużej wiedzy ogólnej o tej klasie zjawisk , do której kwalifikuję się interesujący nas przedmiot badań

3. Badania weryfikacyjne- pozwalają na ustalenie zależności między zmiennymi niezależnymi i zależnymi. Punktem wyjścia są albo znane skutki (bez wzajemnych przyczyn) lub znane przyczyny . Wyróżniamy tu:

-badania typu indukcyjnego- szuka się tu następstw dla znanych przyczyn,

-badania typu redukcyjnego- znamy skutki, szukamy przyczyn

-przekrojowe - są jednorazowe , prowadzi się je w grupach niezależnych.Na ich podstawie wnioskuję się niekiedy o procesach rozwojowych

-ciągłe - podłużne - opierają się na pomiarach tej samej próby dokonywanych przez dość długi okres czasu.

-kompleksowe - przedmiot badań jest złożony. Badania te mają zawsze charakter empiryczny, musi być bardzo dokładny opis stosowanej procedury.

-przyczynkarskie - ograniczone są do wąskiej próby, mogą mieć na celu np. przegląd literatury naukowej dot. interesującego problemu.

Oraz:

-synchroniczne - oparte na jednorazowym pomiarze(retrospekcja rekonstrukcja, obserwacja obiektów o przyspieszonej lub zwolnionej dynamice zmian , podejście typologiczne, badania przekrojowe , porównanie międzypokoleniowe)

-asynchroniczne - oparte na 2krotnym pomiarze(eksperyment naturalny, porównanie zamierzeń z ich późniejszą realizacją, powtórne stadia tej samej społeczności lub instytucji, badanie panelowe)

Rola teorii w badaniach pedagogicznych

1.Główną rolą teorii naukowej jest funkcja diagnostyczna i prognostyczna. . Zdaniem F. Nietzschego teoria naukowa porządkuje rzeczywistość, upraszcza ją i utrwala jej obraz. (wg. T.Pilcha i T. Bauman)

2.Badania teoretyczne zamierzają do zgromadzenia informacji i wiedzy odnoszącej się do ustalenia ogólnych prawidłowości, jak i występujących między nimi związków i powiązań. Badania teoretyczne mają na celu wzbogacenie istniejącej już wiedzy o nowe, nieznane dotąd informacje poprzez ich poszukiwanie, poznawanie i gromadzenie.(wg. A. Maszke)

Poznanie naukowe jest:

-Usystematyzowane – podejmowane czynności poznawcze są regulowane określonymi rygorami konsekwencji czasowe i treściowej.

- Obiektywne – niezależności wyników prawdy strzegą uznane narzędzia i sposoby poznawania . Wynik nie jest zależny od nastawienia badacza ani żadnego oficjalnego czynnika.

-Sprawdzalne- może być powtarzane i przy zachowaniu określnych określonych warunków powinno dać porównywalne wyniki.

-Utylitarne – jest sposobne do rozwiązania konkretnej trudności, wyjaśnienia określonego zjawiska, naprawienia fragmentu rzeczywistości.

-Twórcze lub destruktywne wobec zbioru twierdzeń tworzących teorię danej nauki, którą może utwierdzać i rozwijać, bądź podważać i negować. (wg. T. Pilcha i T. Bauman)

Cechy badania i badacza:

-intelektualna dociekliwość - sztuka wyszukiwania owocnych tematów.

-śmiałość i inwencyjność myślenia

-krytycyzm i ostrożność

-systematyczność, ścisłość i precyzja

-wszechstronność i bezstronność

-rozległa wiedza o przedmiocie badań (wg. T. Pilcha i T. Bauman)

W procesie poznania naukowego można wyróżnić dwa zespoły faktów:

-zabiegi instrumentalne

-dyspozycje psychiczne lub inaczej postawa intelektualna.

Te dwa zjawiska muszą być regulowane rygorystycznymi zasadami, aby otrzymywane rezultaty były rzetelne i adekwatne. W tym celu zostały sformułowane ogólne wartości i zasady poznania naukowego na tyle aby mogły być uznane za niezawodne dla obszarów ludzkiej wiedzy: przyrodniczej, humanistycznej, technicznej. Składają się na nie:

-postępowanie badawcze – zgodne z metodami naukowymi zapewniającymi racjonalny dobór, układ i metodologiczną poprawność czynności i zabiegów gromadzenia wiedzy

-język – pozwalający na ścisłe i jednoznaczne formułowanie słowne wyników poznania, zapewniający ich powszechne rozumienie, pozytywną lub negatywną sprawdzalność oraz możliwość porównania z istniejącymi teoriami na dany temat

-twierdzenia –mogą tylko wówczas być uznane za naukowe, jeśli mają dostateczne uzasadnienie, pozwalające je przyjąć jako pewne lub odznacza się wysokim stopniem prawdopodobieństwa

-wewnętrzna niesprzeczność – zbioru twierdzeń dotyczących przedmiotu badań danej nauki i ich uporządkowanie w logicznie powiązany system twierdzeń naukowych

-krytycyzm- wobec wszelkich wypowiadanych tez i postawa ustawicznej weryfikacji, rewidowania i rozbudowy istniejącego systemu twierdzeń naukowych.

-twórczy charakter - wyników poznania oraz możliwość ich praktycznego poznania.

W. Zaczyński

Badanie naukowe- to wieloetapowy proces zróżnicowanych wewnętrznie działań mających zapewnić obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie wybranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, technicznej, społecznej lub kulturowej.

Metoda badania naukowego- to sposób poznania naukowego. W badaniu naukowym posługujemy się celowo dobranymi i zaplanowanymi sposobami (przedmiot- treść badań, cel planowanych badań, zasób posiadanych środków).

Spis treści

3.Cele badań

4.Problemy badawcze

5.Hipotezy badawcze

6.Zmienne i wskaźniki

7.Metody, techniki i narzędzia badawcze

8.Dobór próby badawczej i terenu badań

9.Organizacja i przebieg badań

10.Badania według kryteriów klasyfikacyjnych

11.Opracowanie wyników badań

12.BIBLIOGRAFIA

3.Cele badań

Tadeusz Pilch, Teresa Bauman, "Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe",

Warszawa 2001, str. 35- 43

Badania są tu określane przez cel, jakiemu służą. Z tego punktu widzenia wyróżnia się:

•badania teoretyczne (podstawowe)- to wszelkie poznanie, które zmierza do gromadzenia wiedzy teoretycznej (gromadzimy teorię do problemu)

•badania eksperymentalne(weryfikacyjne)- polegają na sprawdzeniu działania czynnika, który został celowo wprowadzony do badanego układu lub czynnika, który jest obecny niezależnie od badacza w danym układzie. Celem jest tu określenie skutków, siły znaczenia jakości działania danego czynnika wprowadzonego eksperymentalnie przez badacza (np. nauka czytania przez składanie liter; wprowadzenie systemu składania sylab a potem sprawdzenie, który sposób jest lepszy)

•badania diagnostyczne z odmianami badań terapeutycznych i prognostycznych- ich celem jest diagnoza określonego stanu rzeczy lub zdarzenia-czyli znamy objawy i sku-tek, ale poszukujemy przyczyn, uwarunkowań. Wg J. Sztumskiego badania te są specyficzną funkcją badań empirycznych, które oprócz diagnozy mogą dostarczyć też przesłanek do pożądanej zmiany stanu rzeczy- funkcja terapeutyczna. Mogą też objawiać tendencje rozwojowe badanych zjawisk lub procesów-czyli pełnić funkcję pro-gnostyczną.

4.Problemy badawcze

J. Sztumski „Wstęp do metod i technik badań społecznych”

Str. 38-39

Problem badawczy:

„Problemem badawczym" nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze. Nawet najprostsze przedsięwzięcie badawcze nie jest możliwe bez określenia problemu, który chcemy badać. Oprócz ogólnej orientacji, czyli ogólnego określenia problemu badań, ważna jest również jego konkretyzacja, tzn. uściślenie problemu.

M. Łobocki „Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych” Kraków 2007

Str. 109

M. Łobocki przytacza za S. Nowakiem (1965, s.214) że „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”, lub problem taki uważa się za „swoiste pytanie, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy (pewnego braku w dotychczasowej wiedzy) oraz cel i granicę pracy naukowej” (J. Pieter, 1967, s. 67)

Tadeusz Pilch „Zasady badań pedagogicznych" str.24-25

Problem badawczy jest to z pozoru prosty zabieg werbalny, polegający na precyzyjnym roz-biciu tematu na pytania, problemy. Zabieg ten musi spełniać kilka warunków, jeśli chcemy aby był prawidłowy.

•sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie badan. Tak więc problemy w sposób znacznie bardziej precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości, tym samym określają teren badawczy poszukiwań.

•konieczność zawarcia w nich wszystkich generalnych zależności między zmiennymi. Dzięki temu dość ścisłe będziemy mieć wyznaczony zakres badanych zjawisk

•rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna.

Problem badawczy wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji. Stanowią podstawę tworzenia hipotez, bo często zabieg budowania hipotez polega na zmianie gramatycznej formy problemu, ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące.

5.Hipotezy badawcze

W. Dutkiewicz „Podstawy Metodologii badań” Str. 55-57 Kielce 2000

HIPOTEZA BADAWCZA -jest to odpowiedź na pytanie zawarte w problemie. Znaczenie słowa hipoteza wywodzi się od greckiego hypothesis i oznacza domysł naukowy. W literaturze bar-dzo często stosowane są terminy równoznaczne, jak np. założenie, przypuszczenia, twier-dzenia prawdopodobne. Z definicji (J.C. Townsed, cyt, Brzeziński 1978,s. 57): Hipoteza to stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu.

ØHipoteza może mieć rozumienie logiczne, metodologiczne i statystyczne.

•W rozumieniu logicznym to:

-Zdania przyjęte prowizorycznie, nie poddane wcześniej wystarczającemu sprawdzeniu

-Zdania empiryczne zawierające przynajmniej jeden termin nie obserwacyjny, czyli teoretyczny

-Wszelkie zdania empiryczne nie będące spostrzeganymi

•W rozumieniu metodologicznym hipoteza to przypuszczenie naukowe przyjęte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska. Jest ono podane sprawdzeniu, a w przypadku wyniku pozytywnego może stać się wiarygodnym prawem nauki.

•Są trzy typy hipotez statystycznych (Brzeziński 1978, s 146):

a)Hipotezy typu istotności różnic

b)Hipotezy niezależności

c)Hipotezy zgodności

Dobra hipotez winna spełniać następujące warunki (Zaczyński 1968,s 53):

§Powinna dawać możliwości zweryfikowania jej przez konsekwencje praktyczne z niej wynikające

§Powinna mieć moc teorio-twórczą

§Nie może być sprzeczna z udowodnionymi już twierdzeniami w nauce

§Musi być jasno i jednoznacznie sformułowana

Jeżeli hipoteza ma być użyteczna w badaniach, to zdaniem J. Sztumskiego (1984, s 39)- musi spełniać wymagania metodologiczne.

Hipotezy powinny być :

¦O tyle nowe, żeby wskazywały na nieznane aspekty badanych procesów czy zjawisk

¦Na tyle ogólne, żeby obejmowały swoim zakresem wszelkie fakty, których dotyczą

¦Pojęciowo jasne, tzn. wyrażone w terminach jednoznacznych i ostrych

¦Wolne od sprzeczności wewnętrznych, tzn. nie mogą zawierać zdań wzajemnie sprzecznych

¦Empirycznie sprawdzalne, czyli dające się zweryfikować w toku badań

Hipotezy dzieli się biorąc pod uwagę takie kryteria, jak: cel, zasięg czy stopień prawdopodobieństwa:

Ze względu na cel wyróżniamy hipotezy:

sPodstawowe- mają wyjaśnić zasadnicze problemy

sCzęściowe- mają wyjaśnić fragmentaryczne zagadnienia

Ze względu na zasięg wyróżniamy hipotezy:

sOgólne- dotyczą problemu głównego

sSzczegółowe- dotyczą problemów szczegółowych i są ukonkretnieniem hipotezy głównej

Kryterium stopnia prawdopodobieństwa można określić jako moc hipotezy. Ze względu na moc hipotezy wyróżniamy poziom:

sSłaby-na którym buduje się hipotezy tzw. egzystencjonalne albo hipotezy o istnieniu (np. zjawiska)

sŚredni- gdzie orzeka się o warunkach zajścia zjawiska lub kierunku zależności, ale tyl-ko w kategoriach ogólnych

sMocny- kiedy hipotezy mają postać propozycji twierdzeń, są teorio-twórcze.

M. Łobocki „Metody i techniki badań pedagogicznych”

Str. 26 Kraków 2000

HIPOTEZY ROBOCZE formułuje się w postaci stwierdzeń, a nie pytań jak w przypadku pro-blemów badawczych. Są one świadomie przyjętymi przypuszczeniami czy założeniami, wy-magającymi jednak potwierdzenia lub odrzucenia na podstawie przeprowadzonych badań. Nigdy więc nie przesądzają o ostatecznych wynikach poszukiwań badawczych.

Od poprawnie sformułowanej hipotezy oczekuje się, aby:

 można było ją zweryfikować zgodnie z zalecanymi współcześnie zasadami

metodologii badań pedagogicznych,

 wyrażała związek w zasadzie tylko pomiędzy zmiennymi dającymi się zbadać,

 była przypuszczeniem wysoce prawdopodobnym, znajdującym poparcie w dotych-czasowym dorobku naukowym,

 była wnioskiem z dotychczasowej obserwacji i doświadczeń badacza,

 stanowiła twierdzenie wyrażone w sposób jednoznaczny i możliwie uszczegółowiony (por. J. Brzeźniski, 1999, str. 225 i n.; M. Łobocki, 1999, str. 128-130)

Hipoteza robocza powinna być sformułowana w postaci twierdzenia, należy ją wyrazić w możliwie prostych słowach oraz powinna dotyczyć istotnych dla danej nauki spraw.

T. Pilch, T. Bauman ,,Zasady badań pedagogicznych. Strate-gie ilościowe i jakościowe”

Str.193

Hipotezy badawcze

Odpowiedzi na wątpliwości powinny nam dostarczyć hipotezy. Informują one bowiem o wszystkich sprawach-hipotetycznie-o które pytają problemy. Czasem hipoteza jest tylko od-wróceniem szyku i zmianą formy gramatycznej pytania-problemu. Dzieje się tak wówczas, gdy problem ma postać pytania rozstrzygnięcia. Pytanie takie zawiera fragment zdania oznajmującego, które będzie częścią hipotezy, trzeba go tylko opatrzyć negacją lub afirmacją. Hipoteza może być wybrana w zasadzie tylko z alternatywy, czyli z zaprzeczenia lub potwierdzenia. Hipoteza winna zawierać informację konkretną wychodzącą poza proste stwierdzenie faktów. Winna być twórcza tzn. inspirować do dociekań, do sprawdzenia. Hipoteza jak twierdzi W.I. Beveridge jest najważniejszą technik umysłową badacza. Budowanie hipotez winno być poprzedzone rozeznaniem i studiami literatury. Osiągamy wówczas znacznie większą precyzję i instruktywność hipotez. Zawsze jednak na tym etapie wiedza nasza jest niekompletna, często wręcz fałszywa z winy stronniczej literatury. Dlatego uzasadniony wydaje się zwyczaj nazywania w tym miejscu hipotez-hipotezami roboczymi.

6.Zmienne i wskaźniki

M. Łobocki „Metody i techniki badań pedagogicznych”

Str. 32-33, 35-36 Kraków 2000

Zmienne i wskaźniki w badaniach pedagogicznych:

Zarówno zmienne, jak i wskaźniki są próbą uszczegółowienia problemów badawczych i tym samym hipotez roboczych. Przy czym zmienne stanowią uszczegółowienie badanych zjawisk ze względu na ich cechy. Wskaźniki natomiast określają każdą z wyodrębnionych zmiennych. Zadaniem ich jest znalezienie empirycznego sensu dla ustalonych zmiennych, czyli poddanie ich tzw. Opercjonalizacji (pod. E. Hornowska, 1989). To znaczy, wskaźniki mają umożliwić przełożenie „zmiennych” na wielkości poddające się badaniom empirycznym łącznie z podej-ściem ilościowym.

Większość zmiennych w badaniach pedagogicznych - podobnie jak w badaniach psycholo-gicznych i socjologicznych- wyrażana jest w języku teorii, czyli przybiera postać terminów teoretycznych.

Klasyfikacja zmiennych w badaniach pedagogicznych:

üzmienne niezależne- nazywa się nimi m. in. Różne i ściśle określone sposoby działal-ności dydaktycznej lub wychowawczej albo jednej i drugiej. Są nimi szczególnie te oddziaływania pedagogiczne, dzięki którym oczekuje się określonych zmian w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym lub fizycznym dzieci i młodzieży,

üzmienne zależne- są oczekiwanymi skutkami zmiennych niezależnych, czyli nierzadko spodziewanymi przez badacza wynikami zastosowanych w badaniach oddziaływań pedagogicznych lub następstwa różnych psychospołecznych uwarunkowań pożąda-nego lub niepożądanego rozwoju osób objętych badaniami,

üzmienne pośredniczące ( interweniujące, zmienne niezależne- zakłócające)- nie zaw-sze są one objęte badaniami bezpośrednim. Samo jednak ich uświadomienie sobie pozwala lepiej zrozumieć zachodzące współzależności między zmiennymi niezależ-nymi i zależnymi. Są bowiem próbą dodatkowego wyjaśnienia owych współzależno-ści, nie uwzględnionych często w przyjętym schemacie badawczym zmiennych nieza-leżnych i zależnych.

Wskaźniki:

•empiryczne- wskazują na zmienną dającą się łatwo i bezpośrednio zaobserwować . Zachodząca zaś relacja między tymi wskaźnikami a wskazywaną przez nie zmienną ma charakter związku empirycznego. To znaczy, o powiązaniu tego rodzaju wskaźników z badaną zmienną łatwo możemy się przekonać za pomocą bezpośredniej obserwacji;

•definicyjne- wynikają z definicji badanej zmiennej;

•inferencyjne- odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk. Podstawą odwoływania się do tego rodzaju wskaźników są często teorie dotyczące zmiennej, na którą wskaźniki te mają wskazywać.

Rola zmiennych i wskaźników w badaniach pedagogicznych:

Zmienne i wskaźniki stanowią nieodłączny atrybut badań ilościowych i jakościowych w peda-gogice. Nade wszystko ułatwiają konstruowanie w miarę trafnych i rzetelnych metod i technik badawczych. Decyduje o tym często nieuwzględnienie w badaniach zbyt wielu zmiennych, lecz na ogół jednej podstawowej zmiennej i kilku jej podzmiennych. Właściwe określenie zmiennych i wskaźników umożliwia też wystarczająco pogłębioną interpretację wyników przeprowadzonych badań.

W. Dutkiewicz „Podstawy Metodologii badań”

Str. 61-62, 67, Kielce 2000

Zmienna to czynnik, który dla dwóch co najmniej przedmiotów z tego uniwersom przybiera różne wartości liczbowe, przy czym czynnik dychotomiczny przybiera dokładnie dwie warto-ści.

Zmienną nazywa się dowolną właściwość-cechę, która przybiera różne wartości, przynajm-niej dwie (jest to warunek, by cecha nazwana została zmienną).

Zmienne mogą być:

ØZastane, jak np. pochodzenie społeczne, o które można zapytać lub spisać z doku-mentu, który istnieje

ØWywołane, jak np. iloraz inteligencji, który trzeba dopiero zbadać przy pomocy testu i określić.

Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym, lub choćby z wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem) określić, iż zaszło zjawisko Z.

Za S. Nowakiem (1965, s.247) można wyróżnić trzy typy wskaźników:

oWskaźniki empiryczne

oWskaźniki definicyjne

oWskaźniki inferencyjne

J. Sztumski „Wstęp do metod i technik badań społecznych”

Str. 56

Zmienne ich wskaźniki:

Każdy wskaźnik możemy w badaniach traktować jako zmienną, ale nie każda zmienna jest wskaźnikiem. Wskaźnikiem są tylko zmienne mierzalne, a więc dostępne empirycznie. Po-przez operacjonalizację można —jak wiadomo — zmiennym niemierzalnym przyporządko-wać mierzalne.

Wzajemny stosunek między wskaźnikami a zmiennymi przedstawił M. Bunge. Otóż wyróżnił on:

Zmienne obserwowalne:

smożliwe do bezpośredniej oceny (np. liczba mieszkańców)

smożliwe do oceny

spoprzez wskaźniki (np. wielkość sił policyjnych)

Zmienne nieobserwowalne:

sdostępne w badaniach i sprawdzalne poprzez wskaźniki (np. społeczna zwartość)

sukryte i niedostępne (np. uczucia narodu)

Nie negując teoretycznej czy praktycznej użyteczności wyróżnionych rodzajów wskaźników, wydaje się celowe pewne ich uporządkowanie. Działając w tym kierunku, wyróżniamy zatem następujące wskaźniki:

1) rzeczywiste (tzn. odpowiadające obiektywnie istniejącym cechom);

2) fikcyjne, czyli pozorne;

3) jakościowe — ukazujące atrybuty danych przedmiotów lub zjawisk;

4) ilościowe — podające charakterystyczne dla nich „miary", czyli pola zmienności intensyw-ności danej cechy i zarazem pola jej zmian ilościowych45;

5) korelacyjne, tzn. wskazujące na ich wzajemne uwarunkowania;

6) przyczynowo- skutkowe — wskazujące na podstawie danych przyczyn ewentualne skutki albo oparte na zaistniałych skutkach — przyczyny.

J. Sztumski (1995, s. 51) uważa, iż „wskaźnik służy do określenia pewnej cechy przedmiotu lub zjawiska pozostającej w takich związkach z inną jego cechą, że wystąpienie jej sygnalizuje obecność tej drugiej”.

7.Metody, techniki i narzędzia

badawcze

T. Pilch, T. Bauman, „Zasady badań pedagogicznych”, Warszawa 2001, s.71.

Metoda to „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania okre-ślonego problemu naukowego”

Wg W. Zaczyńskiego metody badania, to: określone sposoby poznawania wybranego wycin-ka rzeczywistości, które cechują się tym, że są: celowe ,planowe, obiektywne, dokładne i wyczerpujące"(1968,s.19)

M. Łobocki „Metody i techniki badań pedagogicznych” Str.27, 29-30 Kraków 2000

Pojęcia, klasyfikacja oraz cechy metod i technik badawczych:

Zarówno metody jaki i techniki badań to sposoby postępowania naukowego, mające na celu rozwiązywanie sformułowanego poprzednio problemu. Metody są raczej ogólnie zalecanymi sposobami rozwiązywania nurtujących badacza problemów. Techniki natomiast odnoszą się do bardziej uszczegółowionych sposobów postępowania badawczego i faktycznie stosowa-nych w danej nauce. Są one więc także metodami badań, lecz nie w ogólnym, a węższym znaczeniu tego słowa (por. S. Nowak,1985, str. 22). Można powiedzieć też, że metody ba-dawcze w ich ogólnym rozumieniu są gatunkową nazwą określonych sposobów postępowania badawczego, a techniki badawcze odmianami tego rodzaju metod (por. W.P. Zaczyński, 1995, str. 19).

Podział metod i podporządkowanych im technik badań pedagogicznych:

¦ metoda obserwacji

-techniki obserwacji standaryzowanej, czyli technika obserwacji skategoryzowanej i technik obserwacji próbek czasowych,

-techniki obserwacji niestandaryzowanej, tj. technik obserwacji dorywczej, technika dzienniczków obserwacyjnych, technika obserwacji fotograficznej i technika próbek zdarzeń;

¦ metoda szacowania (skale ocen): skale numeryczne i graficzne, skale przymiotnikowe i opisowe, skale dyskretne i ciągłe, skale z wymuszonym wyborem i inne;

¦ eksperyment pedagogiczny: technika grup równoległych, technika rotacji (podziału krzyżowego), technika czterech grup (Solomona), technika jednej grupy i badania qu-asi-eksperymentalne;

¦ testy osiągnięć szkolnych: testy wg mierzonej cechy osiągnięć badanego, testy według układu odniesienia wyników testowania, testy wg stopnia ich zaawansowania konstrukcyjnego, testy wg zasięgu ich stosowania i inne, np. testy pisemne, ustne i praktyczne;

¦ metoda socjometryczna: klasyczna technika socjometryczna, plebiscyt życzliwości i niechęci, technika „zgadnij kto?” i technika szeregowania rangowego;

¦ analiza dokumentów

-klasyczne techniki analizy dokumentów- analiza wewnętrzna i zewnętrzna

-nowoczesne techniki analizy dokumentów

-analiza jakościowa, ilościowa i formalna dokumentów

-analiza wypracowań, dzienników, rysunków i inne techniki analizy dokumentów;

¦ metoda sondażu

-technika sondażu z zastosowaniem ankiety- technika ankiety audytoryjnej, pocztowej i prasowej, w tym ankieta anonimowa i jawna

-techniki sondażu z zastosowaniem wywiadu, tj. częściowo lub całkowicie swobodnego wywiadu i ustrukturalizowanego czy skategoryzowanego oraz wywiadu jawnego i ukrytego, a także wywiadu indywidualnego i zbiorowego;

¦ metoda dialogowa: rozmowa indywidualna i grupowa, rozmowa bezpośrednia i po-średnia, rozmowa oparta na słuchaniu biernym i czynnym;

¦ metoda biograficzna wraz z dwiema odmianami, tj. metodą monograficzną i metodą indywidualnych przypadków.

T. Pilch, T. Bauman, „Zasady badań pedagogicznych”, War-szawa 2001, s.71.

Techniki badań są czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Czynności te w sensie logicznym są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody, a w sensie rzeczowym o znacznie węższym zakresie niż metoda. Techniki badawcze ograniczają się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych. Metoda natomiast zawiera w sobie szereg działań o różnorodnym charakterze, zarówno koncepcyjnym jak i rzeczowym, zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań.

T. Pilch i T. Bauman (2001 s. 116)

Narzędzia badawcze są przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.

Metody i techniki związane z tematem badań

Ø Testy pedagogiczne

Ø Ankieta

Ø Wywiad

8.Dobór próby badawczej i terenu

badań

M. Łobocki; „Wprowadzenie do metodologii badań pedago-gicznych”. Str. 169 Kraków 2007

Ogólna charakterystyka doboru próby:

Przez dobór próby rozumie się wyselekcjonowanie dla celów badawczych np. pewnej liczby osób wchodzących w skład ściśle określonej zbiorowości nazywanej populacja, którą badacz jest w szczególny sposób zainteresowany. Pobieranie próby do badań z populacji opiera się na przekonaniu, że umożliwia ono wyciąganie wniosków o właściwościach całej populacji, tj. bez konieczności uwzględniania w przeprowadzanych badaniach wszystkich objętych nią osób lub instytucji.

Różne sposoby doboru próby (s. 171):

s Dobór losowy

s Dobór celowy

s Dobór na podstawie ochotniczych zgłoszeń

W. Dutkiewicz "Podstawy metodologii w badaniach nauko-wych", s. 98

9.Dobór terenu i próby badawczej.

• Określenie możliwości i sposobu w jaki zostanie zebrany materiał. (np. wiek uczniów, klasę do której uczęszczają.)

• . Ramy czasu w jakich można prowadzić badania np. dojrzałości szkolnej ograniczają możliwości badających.

• Badania wyczerpujące prowadzone na zbiorowości generalnej to badania wszystkich jednostek posiadających cechę, którą musimy badać.

• liczebność - wystarczający zbiór danych uważamy ten, który jest w stanie przedstawić nam faktyczną strukturę ukształtowania badanej cechy [Pytkowski 1981, s. 66]

• Zbieranie materiału rozpoczynamy po opracowaniu planu, gdy mamy już gotową i zatwierdzoną przez promotora koncepcję

W planie powinien być określony zasięg wniosków.

Ø zasięg terytorialny z opisem materiału, lokalizację badań i właściwościami terenu. Można sporządzić mapkę badanych populacji czy kohort ( płeć, wiek)

Ø zasięg osobowy (reprezentacyjność grup z danej populacji)

Ø zasięg czasowy, tzn. fazy z określeniem czasu w jakim były prowadzone badania.

o Zbiorowość generalna- populacja. Nazywamy tak zbiór jednostek posiadających jedną lub kilka cech wspólnych.

o Zbiorowość próbna- populacja próbna, próba. o Populacja losowa

Podejmujący badania, przy zastosowaniu doboru próby staje przed koniecznością pogodzenia i zrównoważenia następujących postulatów:

v Próba musi być rzetelną reprezentacją populacji. Reprezentatywność będzie tym większa, im więcej obiektów z populacji wchodzi w skład próby

v . Nakład czasu pracy, środków organizacyjnych, rzeczowych i finansowych nie powinien przekraczać możliwości badacza

v Sposób pobierania próby powinien być taki, by nie utrudniał w stopniu istotnym realizacji dalszych kroków postępowania badacza. Najczęściej stosuje się w badaniach pedagogicznych

LOSOWANIE PROSTE. W obrębie tego typu losowania wyróżniamy:

1. Losowanie niezależne lub ze zwracaniem

2. Losowanie zależne, bez zwracania

3. Losowanie warstwowe.

T. Pilch i T. Bauman (2001, s. 194-195)

Wybór terenu badań to nie tylko problem polegający na wyborze odpowiedniego terytorium. Równie dobrze dotyczyć może określonej placówki lub instytucji, na terenie, której pragniemy przeprowadzić badania. Wybór ten to przede wszystkim typologia wszystkich za-gadnień, cech i wskaźników, jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim te-renie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach i następnie wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji jako obiektów naszego zainteresowania.

10.Organizacja i przebieg badań

Tadeusz Pilch, Teresa Bauman, "Zasady badań pedagogicz-nych. Strategie ilościowe i jakościowe", Warszawa 2001, str. 35- 43, 185

Organizacja procesu badawczego zależna jest od wielu okoliczności. Główny wpływ na to mają charakter i cel badań, teren na którym są prowadzone, oraz techniki prowadzone w trakcie badań.

ORGANIZOWANIE PRZEBIEGU BADAŃ

• badania zespołowe lub indywidualne

• badania terenowe

• badania powtarzalne(panelowe)

BADANIA ZESPOŁOWE LUB INDYWIDUALNE

Mogą być prowadzone przez badacza indywidualnego ( najczęściej to młody pracow-nik nauki), ale coraz częściej powoływane są ogromne zespoły badawcze, które są rozpro-szone po różnych instytucjach. Takimi badaniami kieruje sztab ludzi, a problemy dzieli się między zespoły. Suma tych zespołów i problemów jakie rozstrzygają daje wrażenie badań kompleksowych, wszechstronnych.

BADANIA TERENOWE

Mają mniejszy i ściśle określony zasięg terenowy, który jest z góry wyznaczany ze względu na jakieś jego cechy ich przebieg jest zaprogramowany i ściśle kontrolowany.

BADANIA POWTARZALNE (PANELOWE)

Służą badaniom jakiejś cechy pod wpływem czynnika wprowadzonego celowo do ba-danego układu lub pod wpływem naturalnego wpływu czasu i okoliczności.

.

11.Badania według kryteriów

klasyfikacyjnych

W. Dutkiewicz „Przewodnik metodyczny dla studentów”. Wydanie III rozszerzone,

Kielce 1996, str. 14-24

1) Badania podstawowe i stosowane :

• badania podstawowe (poznawcze)- ich celem jest wzbogacenie wiedzy danej dyscy-pliny przez formułowanie ogólnych praw naukowych,

• badania stosowane -umożliwiają sformułowanie wniosków, które mogą być wdrożone do praktyki w cel poprawy efektywności działań. Mogą one dostarczyć np. nowych programów nauczania

2) Badania diagnostyczne - ich celem jest stwierdzenie pewnych faktów, ustalenie cech i zasad funkcjonowania w interesującym nas wyniku rzeczywistości. Wymagają one dużej wiedzy ogólnej o tej klasie zjawisk , do której kwalifikuję się interesujący nas przedmiot ba-dań

3) Badania weryfikacyjne- pozwalają na ustalenie zależności między zmiennymi niezależ-nymi i zależnymi. Punktem wyjścia są albo znane skutki (bez wzajemnych przyczyn) lub znane przyczyny .

Wyróżniamy tu:

s badania typu indukcyjnego- szuka się tu następstw dla znanych przyczyn,

s badania typu redukcyjnego- znamy skutki, szukamy przyczyn

4) Badanie:

• przekrojowe - są jednorazowe , prowadzi się je w grupach niezależnych.

Na ich podstawie wnioskuję się niekiedy o procesach rozwojowych

• ciągłe - podłużne - opierają się na pomiarach tej samej próby dokonywanych przez dość długi okres czasu.

5) Badania:

• kompleksowe - przedmiot badań jest złożony. Badania te mają zawsze charakter em-piryczny, musi być bardzo dokładny opis stosowanej procedury.

• przyczynkarskie - ograniczone są do wąskiej próby, mogą mieć na celu np. przegląd li-teratury naukowej dot. interesującego problemu.

• synchroniczne - oparte na jednorazowym pomiarze

• asynchroniczne - oparte na dwukrotnym pomiarze

Synchroniczne:

Ø retrospekcja

Ø rekonstrukcja

Ø obserwacja obiektów o przyspieszonej lub zwolnionej dynamice zmian

Ø podejście typologiczne

Ø badania przekrojowe

Ø porównanie międzypokoleniowe

Asynchroniczne:

Ø eksperyment naturalny

Ø porównanie zamierzeń z ich późniejszą realizacją

Ø powtórne stadia tej samej społeczności lub instytucji

Ø badanie panelowe

Opracowanie wyników badań

Na podstawie analizy wyników badań zostanie ustalone jaki wpływ na rozwój i wychowanie dzieci w wieku przedszkolnym ma oglądanie współczesnych bajek.

BIBLIOGRAFIA

Tadeusz Pilch, Teresa Bauman, "Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jako-ściowe", Warszawa 2001

M. Łobocki „Metody i techniki badań pedagogicznych” Kraków 2000

J. Sztumski „Wstęp do metod i technik badań społecznych”

M. Łobocki „Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych” Kraków 2007

W. Dutkiewicz „Podstawy Metodologii badań” Kielce 2000

A. W. Maszke "Metody i techniki badań pedagogicznych" Rzeszów 2008

W. Dutkiewicz „Przewodnik metodyczny dla studentów”. Wydanie III rozszerzone, Kielce 1996