nauki eksperymentalne - stawiają tezy, które są sprawdzalne.
Archeometria - analiza materialnej strony materiału źródłowego (ceramologia)
Arch.kult-hist. - typologie, klasyfikacje, artefakt do określonej fazy, bez badania zmian. Przypisywanie zabytków, ich zespołów do kultur archeo.
Arch.proces. - badanie przemiany kult. jako zjawiska
Arch.behaw. - relacja między człowiekiem a artefaktem
Gender studies - rola kobiet w społeczności, feminizm
Teoria - system uzasadnionych naukowo praw powiązanych w spójną całość głównie pod względem logicznym, który tłumaczy jakąś dziedzine zjawisk, w sposób zwarty i logicznie umotywowany
Etapy działania metodologii: 1. Opis, zdefiniowanie metod naukowych stosowanych w badaniu 2.analiza poprawności logicznej i zgodności z przyjętymi założeniami teoretycznymi (zgodne z teorią nauki ) 3. Analiza rygorów, zasad praktycznych, aby rozumowanie było zgodne z założeniami teoretycznymi. Metodologia ocenia efektywność, skuteczność metod badawczych. Racjonalność działania i skuteczność najważniejsze. Sposób postępowania badawczego w szczeblu ogólnym, zbiór zasad wspólnych dla wszystkich nauk
Metodyka - zestaw dostępnych środków badawczych
Metoda naukowa - stosowany systematycznie układ procedur, czynności, który zwiększa skuteczność i ekonomię działania badawczego. Etapy postępowania: 1. Zdefiniowanie problemu 2. Rozwiązanie problemu 3. Usystematyzowanie wyników.
Etnoarcheologia - wykorzystanie wiedzy o kulturze materialnej ludów współczesnych na tym samym poziomie co badane, do badania kultur przeszłych
Naukoznawswo - określenie tendencji w rozwoju nauk
Logiczna teoria nauki - badania natury poznania naukowego
Filozofia nauki - sens badania naukowego jako próby poznania rzeczywistości
Nauki nomotetyczne- dążą do formowania praw, drogą obserwacji i eksperymentów tworzą ogólne prawa
Nauki idiograficzne - opisowe (archeologia)
Nauki dedukcyjne - rozumowanie oparte o zgodność z wcześniej przyjętymi aksjomatami (nauki aprioryczne)
Nauki indukcyjne - doświadczenie, obserwacje w wyniku której stawia się tezę, którą weryfikują głównie eksperymentalnie
Falsyfikacjonizm - karl popper, zaprzeczenie jednego członu rozumowania obala całą tezę, dowód wtedy gdy go nie możemy zanegować, gromadzenie wiedzy poprzez zawężanie pola twierdzeń
Wnioskowanie - udowadnianie prawdziwości sądów
Karl Hempel - wyjaśnianie zjawiska polega na przedstawieniu logicznego rozumowania, którego wnioskiem jest explanandum - wyjaśnienie (weryfikacjonizm)
Semiotyka - określa rolę pomiędzy przedmiotem badań, a językiem jakim go opisujemy
Denotacja - właściwości użycia danej nazwy, nadawanie nazw, ich prawdziwość
Predykat - pojedynczy wyraz
Proces depozycyjny - przejście z kontekstu kulturowego użytkowania do kontekstu archeo.
Migracjonizm - świadectwo nadejścia nowego elementu etniczego, idee wędrują wraz z ludźmi
Dyfuzjonizm - wędrowanie ideii, ich rozprzestrzenianie się wśród różnych kultur
Prawa nauki (nomos) - należycie uzasadnione i dostatecznie stwierdzone zdania nauki są wyrazem konieczności przyrodniczej, przybliżonym odzwierciedleniem prawidłowości
Wyjaśnianie (2etapy):1. Redukcja - szukanie racji inferencyjnej 2. Dedukcja - wyprowadzanie wniosków na zasadzie wynikania.
Wyjaśnianie (rodzaje) - 1. Szczegółowe - jak najwięcej cech indywidulanych 2. Historyczne - zrozumienie zjawiska na podstawie jego historii 3. Psychologiczno-intencjonalne - Collin Wood - aby zrozumieć fakt należy się dowiedzieć o procesie myślowym autora 4. Idealistyczne - historia jako historia idei 5. Hipotetyczno-dedukcujne - formowanie kolejnych hipotez i ich wyjaśnianie bez celu formowania teorii
Indukcjonizm -wywodzenie ogólnych praw natury z jednostkowych spostrzeżeń, obserwacji i eksperymentów.
Dedukcjonizm - logiczne rozważanie teorii naukowych oraz wypływających z nich wniosków dających się obserwować eksperymentalnie
Arystoteles koncepcja prawdy -stwierdzenie, że dane zdanie jest prawdziwe/zgodne z rzeczywistością
Metodologia nauk historycznych: 1. Wybór dziedziny badań 2. Pytania szczegółowe 3. Podstawa źródłowa badania 4. Krytyka wewnętrzna i zewnętrzna źródła 5. Opis bazy źródłowej i zadanych pytań - wnioski jako konfrontacja źródeł z pytaniami 6. Proces wyjaśniania 7. Formułowanie ogólnych prawideł 8. Synteza (też pytania, których nie zadaliśmy)
2 modele źródeł archeo wg. Zalewskiej: 1.paleontologiczny (fizyczny) - źródło wiedzy obiektywnej (skamielina), odbicie określonych cech, które trzeba umieścić jako ogniwo w procesie ewolucji 2. Znaczeniowy (tekstualny) - jako tekst zwierający opis dawnych cech, pojęć, symboli, które powinny zostać zrozumiane i zdefiniowane w realiach kultury badacza
Df. Stan. Archeo - 1. Miejsca występowania pozostałości materialnych dawnych społeczeństw. 2. Ang. Miejsce lub zespół miejsc w sensie geogr. Fizycznej, na których zachowały się widoczne dla nas ślady działalności człowieka (każdy ślad niezależnie od formy, który jest ograniczony w przestrzeni) 3. Wycinek przestrzeni, w którym zgrupowane są źródła archeologiczne wraz z objaśniającym je kontekstem, oddzielone wyraźnie od innych wycinków przestrzeni przestrzenią pozbawioną źródeł archeologicznych
Michael Sheefer - w formowaniu się stanowisk należy wyróżnić elementy naturalne i kulturowe współistniejące i nakładające się na siebie; procesy depozycji naturalnej to integralna część stanowisk
Tafonomia - nauka zajmująca się zmianami zachądzącymi we wszystkich organizmach żywych pomiędzy śmiercią, a początkiem badań, kilka stadiów: 1. Zmiany tanatyczne - w momencie śmierci, gł. Tkanki miękkie 2. Etap pośmiertny - rozkład pomiędzy śmiercią a pochówkiem 3. Zmiany po pogrzebie lub zagrzebaniu w ziemi.
Julian Steward - jako pierwszy stwierdził, że archeologia ma służyć odkryciu warunków naturalnych w przeszłości
Osiedla rzemieślnicze - niewielkie osady, których mieszkańcy nie utrzymują się w głównej mierze z rolnictwa, położone koło miejsc wydobycia surowców
Miasto - większość ludzi utrzymuje się z działalności pozarolniczej, elementy budownictwa monumentalnego
Winfred Christaller - teoria miejsca centralnego - miejsce centralne dominuje nad drugorzędnymi, a wszystkie mają jeszcze trzeciorzędne ośrodki (teoria tylko do płaskiego terenu). Zastąpiona wielobokami/poligonami Thiessena - próba rekonstrukcji hierarchii punktów osadniczych i ich zależności. Punkty łączymy kreskami, które w połowie potem przecinamy liniami poprzecznymi. Pozwala też ustalić zaplecze stanowiska. Zastąpiona systemem modelowania matematycznego XTENT - zrównoważone poligony Thiessena - wielkość ośrodka przekłada się na jego wpływy polityczne i gospodarcze. Jeżeli inne stanowisko zachodzi na ten obszar wpływów należy założyć, że jest podporządkowane.
Metody datowania fizykochemicznego: 1. Enumeratywne - wyliczające (iły, dendro) 2. Dozymetryczne - pomiar czasu apropo wystawienia na radiację (termoluminescencyjna) 3. Radiometryczne - rozkład izotopów 4. Chemiczne - czas w jakim zachodzi określony proces chemiczny (hydracja szkła)
Seriacja -opis wybranych grup artefaktów; seriacja kontekstowa podstawy: 1. Artefakty używane przez daną społeczność zmieniają się w czasie (głownie zmieniają się przedmioty zdobione, użytkowe po osiągnięciu najlepszej funkcjonalności już się nie zmieniają) 2. Podobne jest współczesne podobnemu - podobieństwo form oraz zdobnictwa; Seriacja frekfencyjna - bada się częstotliwość występowania
Periodyzacje - narzędzie porządkowania czasu, charakter generalizująco-arbitralny, służy do klasyfikacji materiału
Stratyfikacja - układ warstw
Stratygrafia - plastyczne odwzorowanie układu warstw, nauka o stratyfikacji
Charles Lyell :1. Zasada superpozycji warstw 2. Zasada pierwotnej ciągłości warstw 3. Zasada pierwotnej horyzontalności warstw
Wykopaliska stratygraficzne to tylko szerokopłaszczyznowe, gdzie każdą warstwę eksploruje się osobno od stopu do spągu
Lak profile - przyklejone do płótna zdjęte fragmenty rzeczywistej stratyfikacji
John Lubbock (Prehistoric Times) - po raz pierwszy podzielił epokę kamienia na paleolit, archeolit i neolit, też koncepcja ciągłego jednoliniowego rozwoju cywilizacji
Montelius - ex oriente lux - cywilizacja europejska pochodzi z bliskiego wschodu
Ewolucjonizm (różne podejścia) - idea postępu i dokonywaniu wynalazków, dyfuzjonizm - wynalazek odkrywany tylko raz a potem rozprzestrzenia się (patent na wynalazki idee rasistowskie)
Franz Boas - nie ma jednego standardu rozwoju cywilizacji, każda kultura rozwija się osobno, może akceptować wynalazki, jeśli są jej potrzebne albo nie musi - relatywizm kulturowy
Elliot Smith - stwierdził, że cywilizacje i cała technologia wywodzi się z Egiptu i zamiast badać początki cywilizacji trzeba badać kontakty międzykulturowe
Gordon Childe - wprowadził terminy - rewolucja neolityczna, urbanistyczna, przemysłowa
Typy: 1. Realne - konkretny przedmiot uznawany za wzorcowy 2. Idealne - idealny wzorzec niemający odbicia w rzeczywistości, ale traktowany jako punkt odniesienia, przedmiot wzorcowy
Onomatofor - nośnik nazwy
Holotyp - wzór zachowany w przestrzeni w pełni (całkowicie zadkokumentowany)
Klasyfikacja (wg. Minty-Tworzowskiej) - dla wyciągania uogólnień, ujawnienia regularności, powinna służyć realizacji określonego celu
Raport konserwatorski - szczegółowa dokumentacja techniczna
Raport wstępny - rodzaj informacji wstępnej dla środowiska, że badania są, wstępne odkrycia itd.
Publikacja finalna - wszystkie informacje uzyskane w toku badań (dodatkowo ma też interpretacje czy próbę rekonstrukcji)
Publikacje chronocentyczne - ich główne zadanie to wydatowanie stanowiska i jego części składowych
Model publikacji: 1. Raport ze stanowiska 2.opisowy raport (to co zostało znalezione) 3. Synteza (jak klasyfikowałem) 4. Konserwacje 5 metodologia (jak robiłem) 6. Rekonstrukcje i zachowanie stanowiska 7. Teoria (dlaczego prowadzi się badania) 8. Podejście hipotetyczno-dedukcyjne
Clark Davies - artefakt posiada nieskończoną ilość cech, które wiążą się ze sobą
Styl - zespół cech, które pozwalają na datowanie typologiczne, styl w sztuce służy do klasyfikacji zjawisk artystycznych, porządkując dzieła w grupy na zasadzie podobieństw formalnych; Minta-Tworzowska - sposób robienia ,,czegoś” nie uwarunkowany funkcją, może identyfikować przynależność twórców do jednej grupy
Obiekty - artefakty nieruchome/niedające się przenieść - negatywowe(jamy, fosy, rowy) warstwy deponują się w środku; pozytywowe (budynki, mury) warstwy deponują się na nich i obok nich
Cechy archeo procesualnej:
John Graham Desmond Clark - tworzył rozległe schematy obrazujące relacje człowieka z przyrodą (np. baza-podstwa gospodarcza; habitat- obszar bezpośrednio przez człowieka zamieszkany;bioma-środowisko; kultura-system, wszystkie wyuczone przejawy działalności człowieka) , wskazał jak dalece człowiek jest uzależniony od środowiska. Żeby ustalić zmiany w społeczeństwie, musimy ustalić w jakim środowisko ono żyło i jakie zmiany zachodziły w tym środowisku - podstawowe założenie archeologii procesualnej.
Przesłanka pompejańska - każdy depozyt, obiekt z dużą ilością materiałów, informacji możemy interpretować jako część systemu i zrekonstruować działanie całego społeczeństwa
Rozszerzenie pola informacji - nie tylko samo stanowisko, ale też jak wykorzystywało bliższe lub dalsze otoczenie; side catchment (eksploatacja otoczenia) - skąd surowce, ile robol miał na pole; ustalanie obszaru bezpośrednio użytkowanego
Off site archeology, ślady człowieka pomiędzy stanowiskami, siatka osadnicza
Narracja długookresowa - np. model wielkich zmian w kulturze, schematy ukazujące wielki cykl rozwojowy