Asymilacja fonetyczna

Upodobnienie fonetyczne (asymilacja fonetyczna, inaczej uwarunkowania pozycyjne głosek) - jeden z podstawowych zależnych procesów fonetycznych, polegający na upodobnieniu sąsiednich głosek. Upodobnieniem takim określa się przekształcenie postaci fonetycznej danego wyrazu pod wpływem sąsiadujących ze sobą głosek. Istotą każdego upodobnienia fonetycznego jest koartykulacja, której mechanizm działania polega nawpływie danej głoski na sposób artykulacji głosek, które z nią sąsiadują. Można tu wyróżnić:

antycypacje: wcześniejsze przygotowanie się narządów mowy do wymawiania głoski następnej. W wyniku działania artykulacyjnego mechanizmu właściwego antycypacjom, powstają upodobnienia wsteczne.

perseweracje: układ narządów mowy dla głoski poprzedzającej zostaje przedłużony na głoskę następną. W tym przypadku powstają upodobnienia postępowe.

Wyróżnia się także upodobnienia żywe i martwe. Upodobnienia żywe są to takie, które występują we współczesnej mowie użytkowników danego języka. Upodobnienia martwe (historyczne) są to upodobnienia, które występowały w przeszłości, a jedynym śladem ich istnienia są źródła pisane.

Biorąc pod uwagę kryterium mechanizmów artykulacyjnych, w języku polskim wyróżnia się:

Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji

- przed spółgłoską dziąsłową - spółgłoski dziąsłowe ("sz, ż, cz, dż, l, r) wpływają na poprzedzające je spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe, powodując ich udziąsłowienie,

- przed spółgłoską środkowojęzykową - spółgłoski środkowojęzykowe (dź, ć, ź, ś, ń) wpływają na poprzedzające je spółgłoski, powodując ich ujednolicenie pod względem miejsca artykulacji i miękkości,

- przed spółgłoskami zwartymi tylnojęzykowymi - spółgłoska nosowa [1] poprzedzająca spółgłoski zwarte tylnojęzykowe (k, g i ich zmiękczenia) realizowana jest jako [2]

Upodobnienia pod względem sposobu artykulacji - polega na tym, że zwarcia i szczeliny przy artykulacji danej głoski zostają przesunięte i są takie same przy artykulacji głoski sąsiedniej.

Upodobnienia pod względem dźwięczności, np.

babka /bapka/

ludzki /lucki/

prośba /proźba/

kwiat /kfiat/

Gdy nagłos wyrazu zaczyna się od głoski półotwartej (m, n, r, l, i ich zmiękczeń), lub samogłoski, wygłos wyrazu poprzedniego, który nie jest przyimkiem, będzie dźwięczny w wymowie krakowsko-poznańskiej i bezdźwięczny w wymowie warszawskiej:

brat ojca [brad ojca]

Dysymilacja

Odpodobnienie (dysymilacja) - jeden z podstawowych zależnych procesów fonetycznych, polegająca na zaniku podobieństwa głosek (niekoniecznie sąsiednich).

Kontanimacja

Kontaminacja - To in. skrzyżowanie, przemieszanie dwóch a. kilku elementów językowych i utworzenie niepoprawnych form. Kontaminacja może dotyczyć grup głoskowych, sylab (Guję żumę powstałe z przestawienia sylab w zdaniu Żuję gumę), frazeologizmów, a nawet dłuższych struktur, np. przysłów (np. przemieszanie dwóch popularnych przysłów: Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta oraz Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść utworzyłoby nam: Gdzie dwóch się bije, tam nie ma co jeść oraz Gdzie kucharek sześć, tam trzeci korzysta).

Najczęściej jednak dochodzi do kontaminacji zwrotów i wyrażeń frazeologicznych, zwłaszcza między zwrotami bliskoznacznymi albo stosowanymi w tym samym kontekście: spełnić dobry uczynek i popełnić grzech po kontaminacji stworzy popełnić dobry uczynek i spełnić grzech.

Kontaminacja stosowana świadomie i celowo może poszerzać znaczenie, wzbogacać treści o pewne niuanse, sugerować podteksty, sygnalizować ironię czy po prostu śmieszyć. Popełnić książkę – to kontaminacja zwrotów napisać książkę i popełnić błąd/ grzech/ występek, która sugeruje, że napisanie danej książki było z jakichś powodów błędem, występkiem – to przykład celowej kontaminacji, która wzbogaca komunikat o niuanse i podteksty. Niestety, większość kontaminacji jest nieświadomym i niecelowym działaniem językowym, wynikającym z pośpiechu i braku namysłu nad tym, co mówimy.

W błędach tych celują zwłaszcza dziennikarze i ludzie mediów, dla których szybkość przekazywania informacji jest ważniejsza od językowej poprawności, stąd często upowszechniają językowe hybrydy powstałe w wyniku kontaminacji

Denazalizacja

Denazalizacja - tzw. odnosowienie, to zanik samogłosek nosowych. Takie zjawisko zaszło między innymi w języku rosyjskim i polskim. Pierwsze przykłady denazalizacji zanotowano już w połowie X w.

stpol. rękojęść → wsp. rękojeść

stpol. uczęstnik → wsp.uczestnik

Cechy red. i rel.

1. Cecha fonologiczna relewantna (inaczej cecha dystynktywna, kontrastywna, diakrytyczna lub istotna) to właściwość fonemu, której zmiana powoduje zmianę znaczenia wyrazów, w których ów fonem został użyty.

a)Dźwięczność i bezdźwięczność: bas - pas, dam - tam

b)Miejsce artykulacji: cało - ciało, zew - ziew, dama - gama

c)Stopień zbliżenia narządów mowy: tam - sam, cały - gały

d)Ustność przeciwstawiona nosowości: mak - hak, noga - joga

e)Spalatalizowanie przeciw twardości: pasek - piasek, mały - miały

Cecha nierelewantna (inaczej nieistotna) to właściwośc fonemu, której zmiana nie powoduje zmiany znaczenia wyrazów.

-Przedniojęzykowo-zębowość w opozycji do przedniojęzykowo-dziąsłowości: l - ł

lawka - ławka

-Dźwięczność w opozycji do bezdźwięczności: Ɣ – ch

2. Cechy redundantne elementy funkcjonalnie zbyteczne, niepełniące określonej funkcji w języku