Myśl Pedagogiczna – Humaniści przeciwstawiają się średniowiecznemu systemowi wychowania. Podejmują walkę ze scholastycznym charakterem nauki i religijno kościelnym charakterem wychowania. Pedagogiczni Humaniści domagają się świeckiego kierunku wychowania. Humanizm wciąga do studiów czynniki świeckie, i uwalnia naukę od jej charakteru teologiczno-kościelnego. Szkoły prowadzone przez duchowieństwo tracą zaufanie, Uniwersytety są atakowane jeżeli nie zarzucają kierunku scholastycznego.

Vittorino da Feltre (1378-1446), włoski pedagog i humanista. Od 1421 profesor retoryki na uniwersytecie w Padwie, od 1423 kierownik szkoły na dworze księcia G. Gonzagi w Mantui, realizującej, jako jedna z pierwszych, renesansowy ideał człowieka - nazwał ją Casa Giocosa (dom radości, zabawy), w opozycji do surowych i dogmatycznych szkół średniowiecznych. Stosował nowe metody nauczania, uwzględniające możliwości oraz cechy indywidualne i zainteresowania dziecka. był założycielem szkoły zwanej "Domem Radości", która znajdowała się w parku; kładziono w niej nacisk na wychowanie fizyczne - opracował on program odbywający się na świeżym powietrzu; nie stosowano żadnych kar fizycznych, rozwijano samodzielność w myśleniu, uczono algebry oraz przyrodoznawstwa; do szkoły uczęszczali chłopcy i dziewczęta pochodzący z rodzin o niższym statusie społecznym. Szkoła przejęła willę stanowiącą przedtem dom wypoczynkowy Gonzagów – Vittorino planował przekształcić ją w idealną szkołę (nawiązując przy tym do ducha platonizmu, zob. też miasto idealne). Ze względu na urokliwe otoczenie i panującą wewnątrz atmosferę, dom nazywano Casa Gioiosa (Domem Radości). Wszyscy nauczyciele mieszkali w obrębie szkoły, a Vittorino próbował uczynić ją tak przyjemną i miłą jakim jest doskonały dom rodzinny. Nauki w niej dawane były nowego, humanistycznego typu, ale zachowywały pełnię chrześcijańskiego charakteru i ducha. Uczono tam w typowy dla renesansu rozległego zestawu przedmiotów, łacińskiej i greckiej literatury, arytmetyki, geometrii, algebry, dialektyki, etyki, astronomii, historii, muzyki i wymowy – wszystko przez najlepszych wyspecjalizowanych nauczycieli. Uczniowie odbywali też pewne formy ćwiczeń fizycznych – zgodnie z renesansowym zamiłowaniem do harmonii ciała i ducha, dostosowanych do potrzeb uczniów, ale często też do ich własnych gustów. Były też pewne ćwiczenia ogólne, obowiązkowe niezależnie od pogody. Tak jak we wszystkich dziedzinach Vittorino uczył ich posługując się przykładem, uczestnicząc samemu w ćwiczeniach poza budynkiem. Jako świecki katolik dążył też do rozwoju życia religijnego swoich wychowanków, przez ćwiczenia duchowe, modlitwę i codzienne uczestnictwo we Mszy świętej.

Erazm z Rotterdamu (1467-1536), holenderski filolog i filozof, jeden z czołowych humanistów odrodzenia. Domagał się reformy obyczajów i religii. Zwalczał scholastykę. Jeden z pierwszych krytycznych badaczy Nowego Testamentu. Uważał, iż każdy religijny autorytet i każdy dogmat należy poddać rozwadze rozumu. Przyczynił się jako filolog do rozwoju studiów hellenistycznych. Najważniejsze prace: Enchiridion militis christiani (1502), Colloquia familiaria (1518), De libero arbitrio (1524), Pochwała głupoty... (1509, szereg przekładów na język polski). Utrzymywał bliskie stosunki z wieloma polskimi humanistami i pisarzami. Poglądy pedagogiczne Erazma charakteryzują się ciepłem i serdecznością względem dzieci i młodzieży. Sprzeciwiał się on szkole takiej, jaka istniała, zwłaszcza surowemu traktowaniu uczniów przez nauczycieli. Nie podobały mu się również treści i metody nauki szkolnej. Uważał, że nauka w szkole ma być przyjemna dla dziecka, sprawiać radość, pociągać. Przekonywał, że kształcenie powinno opierać się na językach klasycznych – łacinie i grece, a historia, geografia, matematyka powinny pełnić rolę służebną w stosunku do literatury. Jeśli chodzi o metodę nauki, Erazm zalecał m.in. De ratione studii – umieszczanie greckich i łacińskich sentencji w widocznych miejscach domu (w tym na ścianach), tak, aby ciągle czytane przez uczącego się, wspomagały naukę. Zakonnik uchodzący za księcia humanizmu. Jego dzieła był najdoskonalszymi krytykami scholastyki („Pochwala głupoty”) . Jego głównym osiągnięciem było wydanie zrewidowanego greckiego tekstu Biblii. Jego poglądy pedagogiczne znaleźć można w dziełach „O metodzie studiów” , „Wychowanie księcia chrześcijańskiego”, „ O wytworności obyczajów chłopięcych”, „O konieczności wczesnego i przystępnego nauczania chłopców”. Zajmował się metodami nauczania poszczególnych przedmiotów: rozwijania pamięci, problemu nauczyciela, kształtowania nawyków, dyscypliny, był przeciwko kara fizycznym. Jego szczególna zasługą jest poruszenie sprawy młodzieży w formach grzeczności zewnętrznej. Jako pierwszy zajął się problemem wychowania dziewcząt. Miały one uczyć się prace ręcznej, mieć prawo do nauki i studiów wyższych podobnie jak chłopcy. 
Jego inne poglądy to:
- uwzględnianie wrodzonych zdolności, kładł nacisk na przyzwyczajenie do pracy
- na pierwszym miejscu w programie kształcenia stawiał filologię klasyczną
- wg niego ojciec powinien brać też udział w wychowaniu
- zachęcał do mecenatu bogatych nad ubogimi
- lekcje wg niego powinny być krótkie, łatwe i zaprawione wesołością
- zachęcał do samodzielnego myślenia
- młodzież maiła nakreślać sobie plany życiowe i umiejętnie je realizować
- zwracał uwagę na potrzebę wychowania fizycznego.

Jan Ludwik Vives (1492-1540) (ur. Hiszpania)
Poglądy pedagogiczne Vivesa
1. Domagał się by w każdym mieście była szkoła. Miała być ona dostępna tylko dla chłopców, którzy mają wyraźne zdolności umysłowe i odznaczają się zamiłowaniem do nauki. Wszystkim troskliwie dobranym chłopcom powinno się w szkole zapewnić właściwe warunki moralnego i umysłowego rozwoju.
2. Dużą uwagę przykładał do miejsca lokalizacji szkoły - zdrowa okolica .
3. Dobór nauczyciela jest najważniejszy. Winien on wyróżniać się poziomem etycznym i
zdolnościami pedagogicznymi. Wszyscy powinni mieć ukończone studia uniwersyteckie.
Powinni by zrównani w prawach z innymi urzędnikami państwowymi i mieć zagwarantowane przez państwo odpowiednie uposażenie, które zapewniłoby im godziwy byt i całkowitą niezależność od rodziców. Nie powinno być jednak zbyt wysokie, by nie przyciągało do zawodu nieuków, szukających jedynie wysokich zarobków.
4. W szkole musi być odpowiednia atmosfera współpracy między uczniami i nauczycielem. Uczeń powinien kochać nauczyciela, bo dzięki niemu zdobywa wiedzę i cnotę , a więc najcenniejsze dobra.
5. Postępowanie nauczyciela powinno zachęcać uczniów do nauki. Powinien być także wzorem moralnym - postępować zawsze rozważnie, ostrożnie, być sprawiedliwym i odznaczać się głęboką wiedzą .
6. System kar cielesnych ma być ograniczony. Bicie winno być traktowane jako ostateczność. Stosując karę winien uważać , by nie spowodowała uszkodzenia ciała i by nie
poniżała ludzkiej godności ucznia.
7. Nauka szkolna powinna uwzględniać indywidualność ucznia, jego usposobienie moralne, uzdolnienia intelektualne, szczególne skłonności, stan fizyczny, wiek i przyszły zawód.
8. Nauczanie powinno się opierać na metodzie indukcyjnej. Nie zaczynać od dyktowania z góry prawideł , ale przez odpowiedni porządek w podawaniu treści, przyzwyczajać ucznia do samodzielnego formułowania zasad.

9. Gdzie tylko można ułatwiać uczniom obserwację - zaznajamiać ich ze szczegółami
życia nie z książek, ale z rzeczywistości.
10. Wykształcenie winno być językowe i rzeczowe. Jego podstawę stanowi łacina, jako język całego świata. Należy jej uczyć od 7 r. życia przy pomocy poprawnej gramatyki i lektury odpowiednio dobranych dzieł . Dla lepszego jej poznania - konieczna jest znajomość greki.
W początkowej fazie nauki należy dopuścić język ojczysty. Pożądana jest także znajomość języków nowożytnych, ale ich nauka ma się opierać na konwersacji. W doborze lektury należy kierować się nie tyle względami retorycznymi i estetycznymi, ale interesem moralnym. Teksty podawane uczniom powinny by odpowiednio oczyszczone.
Po nauce gramatyki opartej na lekturze, powinna iść retoryka; ale w niej główny nacisk należy położyć na treść mowy (nie na sztuczki krasomówcze) i na jej logikę (unikając dysput, w których nie zawsze chodzi o prawdę , ale o zręczne odrzucenie twierdzeń przeciwnika).
11. Po naukach językowych mają przyjść nauki rzeczowe: przyrodnicze , historia,
matematyka i w miarę możności nauki rolnicze, architektura czy żeglarstwo.
12. Ważne miejsce w szkole Vivesa zajmować miała dbałość o rozwój fizyczny uczniów.
W trosce o ich zdrowie trzeba unikać przeciążania uczniów nauką umysłową .
Zabawy i ćwiczenia gimnastyczne na świeżym powietrzu (rzucanie oszczepem, dyskiem,
biegi i gry w piłkę) są konieczne, ale nie powinno się w tym względzie przesadzać , bo zbytnia troska o ciało bywa przyczyną zaniedbania umysłu.

Postulaty Vivesa chociaż nie znalazły odbicia w renesansowej rzeczywistości, to jednak cieszyły się dużą popularnością .