13. Źródła zaburzeń mowy (wg I. Styczek)
egzogenne (zewnątrzpochodne, środowiskowe, wywołane przez czynniki społeczne);
endogenne (wewnątrzpochodne, wywołane przez czynniki biologiczne).
Zaburzenia egzogenne:
nie stwierdza się defektów anatomicznych czy psychoneurologicznych, które można by uznać za ich przyczynę,
podłożem zaburzeń są ujemne wpływy środowiska:
- nieprawidłowe wzorce językowe, postawy,
- niewłaściwa atmosfera w domu i/lub w szkole,
- niewłaściwy styl wychowawczy.
Zaburzenia endogenne:
wynikają z defektów anatomicznych lub psychoneurologicznych,
I. Styczek w ich obrębie wyróżnia:
afazję,
dysglosję,
dysartrię,
dyslalię,
dysfemię,
dysfazję,
oligofazję, dyslogię,
scizofazję,
logoneurozy,
jąkanie.
Zaburzenia rozwoju mowy (objawy):
- ubogi słownik bierny i czynny,
- brak stosowania form gramatycznych lub opanowanie ich w niewielkim zakresie.
Wadliwa wypowiedź jest:
słabo słyszalna,
mało zrozumiała,
nieprzyjemna w odbiorze (chropowata, zbyt wysoka, zbyt niska),
zawierająca zniekształcone dźwięki,
o zaburzonym rytmie i tempie mowy, niepoprawna gramatycznie,
nie uwzględniająca opozycji fonologicznych,
nieodpowiednia do wieku, płci, inteligencji.
Zaburzenia rozwoju mowy mają charakter patologiczny - wrodzony albo nabyty, mowa rozwija się na nieprawidłowym podłożu - nie ma warunków anatomicznych czy psychoneurologicznych do jej rozwoju. Prowadzą do NIESAMOISTNEGO OPÓŹNIENIA ROZWOJU MOWY (NORM). Zalicza się do nich:
NORM towarzyszące specyficznym zaburzeniom rozwojowym,
NORM towarzyszące parcjalnym zaburzeniom rozwojowym,
NORM będące następstwem rozległych zaburzeń rozwojowych.
17. Związek budowy mózgu z nabywaniem języka:
U większości osób dominująca dla mowy jest półkula lewa.
Obszar mowy jest zlokalizowany w środkowej części półkuli dominującej
i obejmuje częściowo płat czołowy, ciemieniowy i skroniowy.
Uszkodzenia przednich części obszaru mowy półkuli dominującej są powodem pierwotnych trudności w mówieniu - nadawaniu, ale równocześnie wywołują wtórne zaburzenia w odbiorze.
Uszkodzenia tylnych części obszaru mowy powodują zaburzenia odbiorze mowy, jednocześnie zakłócając czynność nadawania.
Lewa półkula mózgu a mowa:
OŚRODEK BROCKA - ośrodek ruchowy mowy,
- zlokalizowany w tylnej części zakrętu czołowego tylnego
i środkowego,
OŚRODEK RUCHOWY PISANIA - tylna część zakrętu czołowego środkowego,
KORA KU PRZODOWI OD OŚRODKA BROCKA - tworzenie złożonych tekstów.
OKOLICA PRZEDCZOŁOWA - rozumienie treści mowy,
- wpływ mowy zewnętrznej i wewnętrznej na zachowanie
OŚRODEK WERNICKIEGO - słuch fonematyczny, analiza i synteza mowy,
- okolica zakrętu skroniowego górnego.
OŚRODEK SŁUCHOWO - MNESTYCZNY - przekazywanie śladów pamięciowych,
- okolice otaczające ośrodek Wernickiego.
OŚRODEK MOWY PISANEJ - kształtowanie pojęć,
-okolica styku skroniowo-ciemieniowo- - potylicznego.
Prawa półkula mózgu a mowa:
odpowiada za prozodię mowy (rytm, akcent, intonację),
dzięki niej rozumiemy morały, metafory czy dowcipy.
Struktury podkorowe a mowa:
UKŁAD LIMBICZNY - nie językowe formy porozumiewania się (gesty, mimika, intonacja, brzmienie głosu, dobór słów, styl wypowiedzi),
WZGÓRZE - uwaga, perseweracja,
ŚRÓDMÓZGOWIOWY OBSZAR EMOCJONALNEJ INTONACJI,
OŚRODEK W RDZENIU PRZEDŁUŻONYM - najniższy poziom kontroli emocjonalnej.
4