Państwo spartańskie założyli w ok. XI w.p.n.e. Dorowie.
Wg starożytnych pisarzy twórcą ustroju Sparty był Likurg.
Ustrój społeczny
Podstawą gospodarki było rolnictwo oparte na eksploatacji podbitej ludności miejscowej.
Spartiaci - homoioi
* Posiadali pełnie praw obywatelskich.
* Wszyscy byli pierwotnie równi.
* Każdy spartiata otrzymywał dział ziemi - KLEROS razem z niewolnikami, którzy uprawiali tą ziemię.
* Ziemia należała do państwa, spartiata korzystał tylko z dziedzicznego prawa użytkowania z zakazem alienacji.
* Pogłębianie się nierówności:
* Dziedziczenia ziemi przez synów i tym samej jej rozdzielanie.
* Wraz z dopuszczeniem do dziedziczenia córek, w wyniku małżeństw dochodziło do kumulacji majątków ziemskich.
* Doprowadziło to do zubożenia części społeczeństwa spartańskiego.
* Aby posiadać prawa polityczne spartiaci zobowiązani byli do uiszczania składek na wspólne uczty - (fiditia, sissitia). Ci, których nie było stać na składki spadali do grupy pozbawionej praw politycznych.
* Agoge - zgodne z prawe wychowanie, wymagane do posiadania pełni praw politycznych.
* Wymagane do posiadania pełni praw politycznych.
* Dzieci były odbierane z domów.
* Prawa obywatelskie mężczyzna otrzymywał po ukończeniu 20 roku życia.
* W wieku 31 lat spartiata miał obowiązek zawarcia związku małżeńskiego.
* Służba wojskowa trwała do 60 roku życia.
* Głównym zajęciem były ćwiczenia wojskowe i życie w oddziałach wojskowych (do takiego życia miały przyzwyczaić Spartan wspólne uczty).
Periojkowie
* Ludność zależna.
* Trudnili się handlem i rzemiosłem.
* Grupa ludności osobiście wolnej.
* Posiadali prawa cywilne. Byli właścicielami ziemi i mogli ją swobodnie dysponować.
* Pozbawieni byli praw politycznych.
* Obowiązek służby wojskowej.
* W razie najazdu wroga, spartiaci często obawiali się, że Periojkowie przejdą na stronę przeciwnika, w takiej sytuacji eforowie mieli prawo zabić dowolną ilość periojków.
Heloci
* Niewolnicy, potomkowie podbitych terytoriów.
* Grupa pozbawiona praw cywilnych i politycznych.
* Byli przywiązani do działkę ziemi.
* Stanowili własność państwa, spartiaci nie mogli nimi swobodnie dysponować.
* W czasie wojny pełnili służbę jako lekkozbrojni.
* W celu utrzymania helotów w posłuszeństwie państwo stosowało terror.
* Czasami stosowano ekspedycje karne - KRYPTEJE - przeciwko helotom.
* Ich podstawą były ogłaszane przez władzę „święte wojny”, zabicie heloty w takim czasie nie było przestępstwem.
Wolnością obdarzano helotów za zasługi wojenne. Wyzwoleńców zwano - NEODAMODAMI.
[Następna strona...]
Ustrój polityczny
Królowie
* Władzę królowie (2) sprawowali kolegialnie - każda decyzja wymagała zgody obu; ten wymóg doprowadził do osłabienia władzy monarszej.
* W czasie wojen jeden król wyruszał zawsze na wyprawy, a drugi zostawał w państwie.
* Królowie mogli być oskarżeni o znieważanie bogów, co było podstawą do wdrożenia postępowania sądowego a następnie pozbawienia ich władzy.
* Od V w.p.n.e. 2 eforów towarzyszyło królowi w wyprawie wojennej aby go kontrolować. Negatywna ocena mogła być podstawą do oskarżenia.
* Sąd w składzie drugiego króla, eforów i geruzji mógł orzec karę pozbawienia tronu, wygnanie lub nawet karę śmierci.
* Szerokie uprawnienia króla uległy ograniczeniu, sprowadzały się tylko do:
* Władzy wojskowej.
* Funkcji kapłańskich.
* Władza króla wzrastała tylko w razie wojny.
* Królowi w żadnym wypadku nie było wolne nadużycie swojej władzy.
* Jako najwyżsi kapłani reprezentowali państwo wobec bogów.
Geruzja - rada starszych
* Składała się z 28 gerontów i obu króli.
* Byli oni nieodpowiedzialni, wybierani dożywotnio przez zgromadzenie ludowe.
* Gerontami byli pełnoprawni obywatele, którzy ukończyli 60 lat i zostali wybrani przez zgromadzenia.
* Geruzja rozpatrywała ważniejsze sprawy państwowe.
* Przygotowywała wnioski, które miały być przedstawione zgromadzeniu ludowemu.
* Uchwały przyjęte jednomyślnie przez geruzję stawały się obowiązującym prawem.
* Przyjęte tylko większością głosów, traktowane były jako projekty, które następnie przedstawiano zgromadzeniu ludowemu.
* Geruzja mogła także uchylić uchwały zgromadzenia ludowego o ile uznała je za szkodliwe dla państwa.
Apella - zgromadzenie ludowe
* Organ ustawodawczy, który rozstrzygał o najważniejszych sprawach państwa.
* Decydowanie o wojnie i pokoju.
* Do V w.p.n.e. zgromadzenie zwoływali królowie, potem należało to do obowiązków eforów.
* W obradach (zazwyczaj co miesiąc) mogli brać udział wszyscy pełnoprawni obywatele którzy ukończyli 20 lat.
Kompetencje:
* Przyjmowanie lub odrzucanie wniosków geruzji albo eforów bez prawa dyskusji nad nim.
* Wybór gerontów, eforów, nauczycieli zajmujących się agoge - PAIDONOMÓW.
* Decydowanie na tym, który z królów ma objąć naczelne dowództwo w czasie wojny.
* Sądownictwo nad urzędnikami, którzy dopuścili się przestępstwa.
Eforowie
* Najważniejsi przedstawiciele ludu.
* Z czasem występowali jako urzędnicy równi królom.
* Wybierało ich zgromadzenie ludowe w liczbie 5 na 1 rok.
* Efor eponymos - przewodniczący efor, od jego imienia nazywano dany rok.
* Uchwały eforowie podejmowali większością głosów.
* Byli nietykalni podczas pełnienia swojej kadencji, po jej zakończeniu składali sprawozdanie ze swej działalności i z tego tytułu mogli być pociągnięci do odpowiedzialności.
Kompetencje:
* Kontrola królów. Co 9 lat eforowie badali konstelacje gwiazd i gdy wynik był niepomyślny, mogli zamieścić królów w urzędowaniu.
* Kontrolą decyzji króla podczas wyprawy wojennej.
* Nadzorowaniem i karaniem wszystkich dowódców oddziałów wojskowych.
* Nadzorem nad ludnością zależną.
* Rozstrzygali wszystkie sprawy karne periojków oraz sprawy cywilne i drobne karne w których zaangażowani byli obywatele spartańscy.
* Z biegiem czasu zwoływali zgromadzenia ludowe i radę starszych.
* Przewodniczyli obradom i wprowadzali w życie uchwały tych organów.
* Kierowali polityką zagraniczną.
* W zastępstwie królów sprawowali sądownictwo.
Losy Sparty od V w.p.n.e. do 146 r.p.n.e.
Po wojnie peloponeskiej (431-404r. p.n.e.) Sparta pomimo zwycięstwa utraciła pozycję militarną, upadł dawny styl wojskowy Spartan.
Reformy Epitadeusa (efor) - 400 r.p.n.e.
* Zezwolenie na darowiznę i zapisywanie w testamencie nieruchomości.
* Skutek: z dotychczasowej grupy spartiatów wyłoniła się wąska grupa oligarchii, która koncentrowała w sowich rękach własność ziemi i faktycznie rządziła państwem.
Reformy Agisa IV (król)
* Zamierzał przywrócić dawny ustrój i zwiększyć liczbę pełnoprawnych obywateli poprzez nadanie praw obywatelskich zasłużonym cudzoziemcom i periojkom.
* Chciał przeprowadzić nowy podział ziem, tak aby działki były równe.
* Zamierzał także unieważnić długi.
* Próby jego reform spotkały się z sprzeciwem i Agis został skazany na śmierć.
Reformy Kleomenesa III (król)
* Ponowił próby reform, po przegranej bitwie z Macedonią uciekł ze Sparty.
Reformy Nabisa (tyran)
* Próby reform także nie powiodły się.
System Sparty był systemem zamkniętym dla wpływów wewnętrznych, opartym na zmilitaryzowaniu państwa i bezwzględnym posłuszeństwie ludności wobec władz.
371 r.p.n.e. - bitwa pod Leuktrami z Tebami, przegrana Sparty.
221 r.p.n.e. -klęska w wojnie z Macedonią.