M. PISZCZEK „Odruch orientacyjny i charakterystyka jego przebiegu w populacji osób głębiej upośledzonych umysłowo”

Od urodzenia niektóre bodźce wzbudzają zainteresowanie (odruch orientacyjny), a inne są odrzucane (odruch obronny).
Odruch orientacyjny:
*odkryty przez Pawłowa w toku badań nad odruchami warunkowymi;
*„Każdy nowy bodziec pojawiający się w znanym już otoczeniu wywołuje u niego reakcje nastawienia receptorów w tym kierunku” ;
*odruch „co-to-takiego”
*Jest on reakcją złożoną, a w jego skład wchodzą:
a)komponent ruchowy: przejawiający się w chwilowym zahamowaniu dotychczasowej aktywności
organizmu (np. noworodek uspokaja się, przerywa ssanie) i zwrócenie receptorów w kierunku
bodźca
b)komponent wegetatywny: zmiana akcji serca (bije wolniej), oddychania, spadek oporu
elektrycznego skóry (GSR), zmiana szerokości źrenic itd.
c)komponent elektroencefalograficzny: zmiana aktywności kory półkul mózgowych
*Odruch orientacyjny jest reakcją całościową, tzn.:
-jest integrowany centralnie, a zatem wszelkie jego przejawy nie są samodzielnymi reakcjami i podlegają kontroli CUN
-podlega prawu wyłączności, tj. w momencie pojawienia się hamuje wszystkie pozostałe reakcje
-kończy się efektem przystosowawczym (nowy bodziec może być odrzucony, włączony w istniejące schematy lub doprowadzić do ich modyfikacji)
*Odruch orientacyjny zawsze składa się z czegoś stałego- znanego i czegoś nowego-zmiennego (nowość: zmiana cechy bodźca; zmiana sytuacji, w jakiej dotąd występował znany bodziec)

Odruch obronny: pobudzenie i reakcje w postaci np. zamknięcia oczu wskutek nadmiernej stymulacji fizycznej.

Przyjmuje się, że odruchy orientacyjny i obronny są najwcześniejszymi postaciami pozytywnej i negatywnej uwagi.

HABITUACJA: wygasanie odruchu orientacyjnego; ma miejsce jeśli wielokrotnie powtarzany bodziec obojętny (nie mający ani szkodliwych, ani pozytywnych następstw), co prowadzi do malenia odruchu orientacyjnego i w końcu jego wygaśnięcia; im słabszy i bardziej stały bodziec tym szybciej dochodzi do habituacji;
Bodziec, w stosunku do którego wystąpiła habituacja, może odzyskać zdolność wywoływania reakcji orientacyjnej, jeśli skojarzy się go z innym bodźcem o doniosłym dla danej osoby znaczeniu (bodźcem warunkowym).
Biologiczna rola habituacji: wydzielanie najbardziej istotnych informacji spośród tych, które docierają do organizmu, co sprzyja wyeliminowaniu bezużytecznych reakcji.
Habituacja jest najprostszą formą uczenia się występującą na wszystkich piętrach układu nerwowego.
Na podstawie przebiegu habituacji można prognozować stan neurologiczny i rozwój intelektualny dziecka.
Rozpoznawanie wzrokowe najlepiej jest sprawdzać pomiędzy drugim i ósmym miesiącem życia DZ (Mc Call i Carriger): te dzieci, które krócej przyglądały się znanemu bodźcowi albo dłużej wpatrywały się w bodziec nowy mają wyższy iloraz inteligencji.

Dokładna obserwacja powstawania, przebiegu i dynamiki wygasania odruchy orientacyjnego wywołanego przez różne neutralne bodźce pozwala nam wyodrębnić wśród dzieci głęboko upośledzonych umysłowo dwie grupy osób, które wyraźnie różnią się mechanizmami psychopatologicznymi i symptomatologią kliniczną:
1. Dzieci, u których wielokrotna ekspozycja nowych bodźców nie wywołuje odruchu orientacyjnego albo odruch pojawia się po czasie, jest słaby i wygasa; są pasywne, brak im zainteresowania otoczeniem, niewrażliwe na bodźce, potrafią leżeć w jednej pozycji godzinami brak właściwie nasilonej dynamiki poznawczej

2. Zachowanie dzieci z tej grupy przypomina działania człowieka, który chciałby poznać świat, ale ma uszkodzone narzędzia poznawcze. Neutralne bodźce wywołują odruch orientacyjny, ale pobudzenie długo zalega i odruch wygasa dopiero po wielu ekspozycjach bodźca albo nie wygasa w ogóle; żyją w chaotycznym i niezorganizowanym świecie, dyskomfort; nie potrafią regulować stanu pobudzenia (podwyższać ani redukować); zaburzony rytm przebiegu cyklicznych funkcji biologicznych (spania, jedzenia, czuwania); krzyki i płacze bardziej modulowane, mają znaczenie sygnalizacyjne

Różne działania rewalidacyjne:
*do 1. Grupy: podstawowy cel pracy to podwyższenie ich ogólnego tonusu psychicznego- „doenergetyzowanie” m.in. poprzez:
-dostarczanie intensywnych i uporządkowanych doznań cielesnych wyzwalających świadomość ciała
-stosowanie masażu, podczas którego przemiennie występuje rozluźnienie i napinanie ciała dziecka
- ……
*do 2. Grupy: podstawowy cel to uporządkowanie doznań DZ oraz ukierunkowanie chaotycznej aktywności, poprzez m.in.:
-wyeliminowanie z pomieszczenia, w którym pracujemy, wszystkich zbędnych bodźców
-wprowadzenie i przestrzeganie planu dnia oraz niezmiennej struktury przebiegu zajęć
-regularne prowadzenie pracy z oddechem
-zajęcia w Sali „doświadczania świata”
-…
Najczęściej opiekunów rozdrażniają płacze i krzyki dzieci z 2. Gr. można je likwidować lub z nimi pracować.

Praca z krzykiem.
Tuż po urodzeniu- płacz monotonny. Od 3-4tygodnia płacz coraz bardziej modulowany (można odróżnić płacz DZ głodnego od płaczu wyrażającego chęć zasygnalizowania swojego istnienia).
Dzieci głębiej upośledzone umysłowo i psychotycznie nie potrafią modulować płaczu i zdolne są tylko do krzyku często trudno rozróżnić czym spowodowany jest płacz.
W pracy z takimi dziećmi należy im pokazać, że każdy ich krzyk i wydawany przez nich odgłos wywołuje jakiś efekt.
Propozycja, aby w chwilach, kiedy krzyk nie jest związany z jakimś szczególnym stanem (potrzebą) dziecka, spróbować odtworzyć- zabawić się w echo (wspólna zabawa dźwiękiem: zmiana czasu trwania, natężenia, wysokości, tempa..). Może to doprowadzić do nawiązania tzw. dialogu głosowego, w którym oprócz krzyku pojawią się też inne dźwięki możliwe do naśladowania można wtedy przejść do intensywnej stymulacji wokalnej.
Nie u wszystkich dzieci z N głęboką możliwe jest wywołanie dialogu dźwiękowego. Można wówczas spróbować przerwać krzyk, ale tylko wtedy, gdy znacznie zakłóca on przebieg zajęć. W tym celu należy poszukać metodą prób i błędów bodźców, które do tego doprowadzą, np. u noworodków zapach nocnej koszuli matki, olejki lub ostre zapachy, np. octu. Inne metody: masaż dłoni i stóp, dostarczanie ciepła, mocny chwyt głowy oburącz, wibracje, taśmy magnetofonowe, gaszenie i zapalanie kolorowych świateł, potrząsanie, taniec, …..

Strategie stosowane podczas przerywania krzyków DZ głęboko upośledzonego umysłowo:
1. Działamy natychmiast po pojawieniu się pierwszych zwiastunów krzyku (np. zaczerwienienia twarzy, murszenie, niepokój ruchowy)
2. Jeśli DZ już krzyczy, czekamy aż zrobi przerwę na zaczerpnięcie oddechu i działamy podczas naturalnej przerwy.
3. Jeśli bodziec przerywający krzyk okaże się skuteczny, natychmiast staramy się zainteresować dziecko innym bodźcem, o którym wiemy, że angażuje jego uwagę.

---