M. Kościelska - „Oblicza upośledzenia” str. 133-170

REPREZENTACJA JA - POCZUCIE TOŻSAMOŚCI

R.Zajonc - reakcja emocjonalna na bodziec może wyprzedzać świadome procesy poznawcze. Sugeruje to możliwość percepcji siebie w przypadku występowania negatywnych emocji związanych z Ja.

Stosunek do Ja i poczucie własnej wartości kształtuje się u dzieci głównie w rezultacie ocen, które odbierają one z otoczenia gdy matka patrzy na dziecko, to , co wyraża jej twarz, pozostaje w bezpośrednim związku z tym, co ono widzi. Dziecko tworzy swoja tożsamość poprzez spojrzenia innych

U dzieci wychowanych w zakładzie dodatkowo zachodzą okoliczności, utrudniające kształtowanie reprezentacji Ja, związane z depersonalizacją stosunków i brakiem trwałej więzi między dz a personelem.

Pierwsze przejawy zdolności rozpoznania siebie na zdjęciu pojawiają się w wieku ok.9mż

• W wieku 15mż dz są zdolne do odróżniania siebie od innych, a umiejętności rozpoznania siebie na zdjęciu nabywają w wieku ok. 15-18mż

Badania Moniki Dybowskiej

polegało na rozpoznaniu siebie na zdjęciu. Jest to sytuacja angażująca procesy poznawcze- rozpoznanie własnego wizerunku, ale też procesy emocjonalne, związane z wyrażaniem stosunku do siebie

• Wzięło udział 12 dz:

6DZ i 2 CH chodziło do przedszkola specjalnego i mieszkało z rodzicami, w wieku 7-8lat

4dz: 3DZ i 1CH przebywało w DPSie, w wieku 5-6lat

• LNI bądź UNI

• Wykonano także zdjęcia wychowawczyni

• Autorka wykonywała serię zdjęć na terenie zakładu i przedszkola. Były to zdjęcia:

1. Portretowe

2. Grupowe (cała postać dziecka)

3. Z modyfikacją wyglądu (bez górnej części garderoby)

• Kierowano się myślą, aby umożliwić rozpoznanie siebie:

- w warunkach zew wyodrębnionej postaci;

- w warunkach wymagających wyodrębnienia siebie spośród innych;

- w warunkach różniących spostrzeganą na zdjęciu postać od obcej

• Badanie polegało na zaproponowaniu dziecku oglądaniu zdjęć w warunkach indywidualnego kontaktu z eksperymentatorką,

• Czas oglądania zdjęć mieścił się w granicach 15-25min

• Zasadniczą metodą była obserwacja - zwracano uwagę na następujące aspekty zachowania się:

- fiksacja wzroku, jej przedmiot i czas trwania

- wskazywanie gestem

- emocja wyrażane w trakcie oglądania zdjęć

- ustosunkowania wyrażane do poszczególnych zdjęć lub osób na nich przedstawionych

• Za wskaźniki rozpoznawania siebie i innych na fotografiach przyjęto:

- zachowania specyficzne (używanie imienia lub zaimka osobowego)

- zachowania niespecyficzne (dłuższe przyglądanie się, pokazywanie palcem, identyfikowanie elementów ubrania czy innych cech postaci, używanie określeń porównujących lub wskazujących na przynależność osoby, a także inne zachowania niewerbalne, ujawniające stosunek emocjonalny do obrazu)

Wyniki badań:

• Prawie wszystkie dzieci wykazały umiejętność rozpoznania siebie na zdjęciu

• 11 dzieci rozpoznało siebie na zdjęciach portretowych, 10 na grupowych i 9 na zdjęciach „rozbieranych”

• Niekorzystnie zwrócił uwagę sposób okazywania rozpoznania się:

- 3 dz użyło zaimka „ja” (portret), a tylko jedno na zdjęciu grupowym

- połowa używała własnego imienia (portret), 3 na grupowym

- w pozostałych przypadkach były to inne określenia słowne albo zachowania niewerbalne

• Pozytywna relację emocjonalną na własny obraz wykazało 7 dzieci, w 5 przypadkach zanotowano obojętność albo reakcję negatywną

• Zdjęcie grupowe: 5 reakcji pozytywnych, a 7 negatywnych lub obojętnych

• Skala reagowania emocjonalnego była bardzo duża: od wyraźnych przejawów radości, piszczenia, przytualania zdjęć, głaskania i usiłowania zatrzymania dla siebie, poprzez rezerwę, obojętność, brak zainteresowania; po plucie, darcie i ucieczkę z pokoju

• Niski wskaźnik pozytywnych reakcji na swoje zdjęcia dowodzi problemów emocjonalnych u badanych dzieci i sugeruje negatywny stosunek do Ja i niską samoocenę

• Przewaga reakcji niewerbalnych, wyrażających rozpoznanie, w zestawieniu z werbalnymi - świadczy o silnych emocjach, wywołujących regres w sposobie komunikowania się

• Przewaga reakcji pozytywnych na zdjęcie wychowawczyni w zestawieniu z reakcjami na zdjęcie własne dzieci może sugerować iż osoba wychowawczyni stanowi wsparcie dla ich poczucia tożsamości i jest pomocna w psychicznym funkcjonowaniu; może też znaczyć, że ta osoba jest ważniejsza dla dzieci niż dzieci dla siebie samych (słabe Ja)

Wnioski:

W badanej grupie dzieci miano do czynienia z różnymi nieprawidłowościami w rozwoju struktury i funkcji Ja:

• Niewykształcenie ja podmiotowego i przedmiotowego

• Niewyodrębnienie Ja indywidualnego ( przy istnieniu poczucia tożsamości grupowej)

• Ja „wew puste” (kreowane z przyłączanych do niego elementów świata zew)

• Ja o zdartych granicach, dążące do symbiozy

• Ja zdepersonalizowane

• Ja nie zaakceptowane

• Ja dążące do samounicestwienia

• Ja opóźnione w rozwoju

Wpływ patologii Ja na funkcjonowanie poznawcze obserwowano jako:

• Zahamowanie czynności eksploracyjnej (brak zainteresowania poznawaniem rzeczywistości zew, a także zdobywaniem info na swój temat)

• Deformacje percepcyjne

• Myślenie życzeniowe

• Traktowanie rzeczywistości zew jako niespecyficznego materiału stymulującego

• Brak kontroli nad procesami poznawczymi

Udało się uchwycić związek zachodzący między patologia rozwoju Ja a funkcjonowaniem procesów poznawczych, codla rozumienia zjawiska UU wydaje się istotne

Widoczny był związek pomiędzy nieprawidłowym rozwojem Ja a zaburzeniami stosunków uczuciowych z otoczeniem

W tworzeniu się upośledzenia istotną rolę odegrały czynniki traumatyczne uczuciowe, blokujące równocześnie rozwój Ja i f-cjonowanie poznawcze

---