Wykład 5 – 19.04.2012

KOMENTARZE- to element należący częściowo do edytorstwa badawczego, częściowo do edytorstwa technicznego.

Podstawową zasadą ustalania zawartości komentarza jest jego przystosowanie dla zapotrzebowań odbiorców. Niemożliwą rzeczą jest stworzenie komentarza dla wszystkich. O potrzebie wyjaśnienia takiego, czy innego elementu tekstu decyduje wykształcenie czytelnika. Trzeba więc mieć na uwadze, do kogo przypisy, komentarz są przeznaczone.

Bywają teksty wyjątkowej trudności, w których komentator kapituluje – nie jest wstanie po prostu danego tekstu objaśnić. Edytor nie powinien pominąć takiego kłopotliwego tematu ;). Należy spróbować dotrzeć do źródłosłowia, a jeżeli to się nie uda, to zaznaczyć, że nie udało się ustalić, o co tu chodzi.

3 propozycje składu komentarza

I Wilhelm Bruchnalski twierdzi, że komentarz winien:

1. objaśniać słowa, frazesy (frazy), zdania pod względem znaczenia i formy gramatycznej;

2. charakteryzować styl ze względu na artyzm lub cechy znamienne, na porównania, figury i tropy;

3. wytłumaczyć nazwy osób, podać ich brzmienie oryginalne i miejscowości, zdarzenia, fakty historyczne, zwyczaje, obyczaje i w ogóle tzw. realia;

4. podać(jeśli to się okaże konieczne) związek pierwszego ustępu z drugim i ułatwić zrozumienie myśli niejasnej;

5. wskazać powinowactwo i pokrewieństwo między szczegółami pewnego utworu a innymi utworami poety, zestawić tzw. paralele (podobieństwa);

6. uwydatnić z możliwą treściowością zależność poety od źródeł;

7. opatrzyć tekst w szczegółowe, a konieczne przypiski historyczno – literackie;

8. zaznaczyć zmiany dokonane w tekście, po uzasadnienie ich odsyłając do wariantów;

9. zwracać uwagę w miejscach ważniejszych na warianty krótką notatką;

U Bruchnalskeigo mamy 3 obszaru doboru wyjaśnień zawartych w komentarzach:

1. Komentarze historyczno literackie

2. Komentarze językoznawcze (1, 2, 3)

3. Komentarze typiki tekstu (8, 9)

II Juliusz Kleiner uważa, że „objaśnienia zwięzłe i jasne, wskazujące przy tym dokładne źródła, z których korzystają, uwzględniają:

1. Kwestie krytyki tekstu, o ile go nie wyczerpał wstęp w szczególności uzasadnienie wszelkich poprawek [edytorskich];

2. Wyrazy trudne do zrozumienia, zwłaszcza archaizmy, prowincjonalizmy, wyrazy obce, terminy techniczne, mniej znane imiona własne;

3. Aluzje do stosunków i do osób współczesnych;

4. Związek pomysłów i wyrażeń z innymi ustępami tego utworu i z innymi dziełami, listami, pamiętnikami poety, wskazywany z jak największą skrupulatnością;

5. Związek pomysłów i wyrażeń z utworami innych autorów;

6. Znaczenie ustępów trudnych do zrozumienia;

7. Ważniejsze zagadnienia estetyczne;

Uwagi zawarte w punktach 4) i 7) winny znaleźć się we wstępie lub w odrębnych artykułach, a nie w komentarzach

III Konrad Górski wyróżnia 4 postulaty dotyczące zawartości komentarzy (najnowsza propozycja). Komentarz:

1. Musi wyjaśniać wszystkie zjawiska językowe, które będąc wynikiem archaicznych, regionalnych, czy indywidualnych właściwości języka danego autora, mogą spowodować niezrozumienie lub wadliwe zrozumienie tekstu przez czytelnika;

2. Daje niezbędne dla zrozumienia tekstu informacje o zdarzeniach i postaciach historycznych, o postaciach mitologicznych i literackich, o nazwach geograficznych, o wyrazach należących do słownictwa specjalnego – specjalistycznego, słowem: o wszelkich zjawiskach w historii kultury umysłowej i materialnej, które są bezpośrednio wymieniane w tekście;

3. Rozwiązuje wszelkie znajdujące się w tekście aluzje do zdarzeń i postaci historycznych, jak również do utworów literackich innych autorów; chodzi tu tylko o takie aluzje, których zrozumienia autor oczekiwał od całego ogółu czytelników, nie zaś o ewentualne aluzje osobiste, związane tylko z prywatnym życiem pisarza (np. Mickiewicz – czarna polewka; Ewa Horeszko – Ewa Ankwiczówna);

4. Może się wreszcie zdarzyć, że treść utworu jest uwikłana w problematykę specjalną, której może nie znać ani przeciętny czytelnik, ani bardzo często nawet fachowiec w zakresie historii literatury. Komentarz musi więc wyjaśniać takie fragmenty tekstu, które bez znajomości owej problematyki specjalnej, mogą być niezrozumiałe (mistycyzm Słowackiego, inny przykład Krajewski „Liczby Charona”);

Praca nad komentarzem

Człowiek, który pracuje nad objaśnieniami do danego tekstu musi spełnić 2 postulaty:

1. Dotrzeć do źródeł, z których będzie mógł zaczerpnąć potrzebne informacje (po pierwsze źródła ogólne: kompendia: leksykony, encyklopedie, słowniki, następnie źródła szczegółowe: opracowania monograficzne);

2. Nieustannie kontrolować poprawność objaśnienia przy pomocy kontekstu!

Ze źródeł internetowych należy korzystać bardzo ostrożnie. Termin należy traktować w kontekście!

~WSPÓŁCZESNA KSIĄŻKA I JEJ BUDOWA~

Wydawnictwa zwarte

To wydawnictwo ukazujące się jako skończona całość. Jest autonomiczne pod względem technicznym i treściowym!

(Wydawnictwo periodyczne – opozycja)

Dzieli się na:

1. Książki

2. broszury

KSIĄŻKA – to taka publikacja drukowana, której objętość przekracza 48 stron;

BROSZURA – to taka publikacja drukowana, której objętość nie przekracza 48 stron;

O kształcie książki decydują 2 elementy:

1. wkład – zszyte ze sobą, zadrukowane arkusze;

2. oprawa – twarda lub miękka teczka, w której zamieszczono wkład;

Wszystkie książki w swojej zewnętrznej postaci są do siebie podobne. Różnica ogranicza w zasadzie do wymiaru oraz zewnętrznego wystroju. Inaczej rzecz ma się ze wnętrzem książki. Jego budowa i części składowe nie są jednakowe we wszystkich publikacjach.

Części składowe książki

Polska norma ustala, że częściami składowymi tekstu książki są:

1. tytulatura

2. teksty wprowadzające

3. teks główny

4. materiały uzupełniające tekst główny

5. elementy informujące, pomocnicze

6. paginacja

7. errata

ad 1) Tytulatura to zespół napisów niezbędnych do zidentyfikowania danego wydania książki. W praktyce na tytulaturę przeznacza się 4 lub 2 stronice i nazywa się je „czwórką” lub „dwójką tytułową”

„Czwórka tytułowa książki”

Czwórka tytułowa obejmuje:

1. przedtytuł

2. kontrtytuł

3. kartę tytułową

4. kolofon = karta redakcyjna

Ad 1) Przedtytuł zajmuje pierwszą stronicę i zawiera tylko tytuł dzieła (zwykle skrócony), czasami umieszcza się również imię i nazwisko autora. Spotyka się też książki, w których na przedtytule wydawca drukuje jakiś okolicznościowy znak graficzny.

Ad 2) Druga stronica książki. Występuje on jedynie w wydawnictwach seryjnych oraz w wielotomowych zbiorach dzieł, w których każdy tom ma ponadto własny tytuł.

Na kontrtytule można umieszczać:

• nazwę instytucji zlecającej bądź przygotowującej wydanie;

• (w zbiorach dzieł jednego autora) imie i nazwisko autora

• Tytuł zbioru dzieł lub nazwę serii

• Imię i nazwisko redaktora zbioru dzieł lub serii

• Numer kolejny tomu w zbiorach dzieł lub seriach

• Znak wydawnictwa, miejsce wydania (jeśli tych elementów nie podano na karcie tytułowej)

Ad 3) Najważniejsza, trzecia stronica to karta tytułowa. Na karcie tytułowej można umieścić:

• Nazwę instytucji sprawczej

• Nazwę serii

• Imię i nazwisko autora

• Tytuł i podtytuł dzieła

• Numer kolejny tomu bądź części działa

• Tytuł tomu bądź części dzieła

• Imię i nazwisko redaktora dzieła zborowego

• Imię i nazwisko redaktora wyboru tekstu

• Imię i nazwisko tłumacza

• Imię i nazwisko redaktora naukowego

• Znak i nazwę wydawnictwa

• Miejsce i rok wydania

Na karcie tytułowej nie podaje się tych elementów tytulatury, które pojawiły się w przedtytule lub w kontrtytule, z wyjątkiem imienia i nazwiska autora i nazwy dzieła.

Ad 4) Czwarta strona to kolofon. Może się tu znaleźć:

• Przytłumaczenia: informacje o oryginale

• (Przy pracach zbiorowych) nazwiska autorów lub skald komitetu redakcyjnego

• (Przy podręcznikach i książkach do bibliotek szkolnych, książkach religijnych) aprobata odpowiednich władz (tzw. implimatur)

• Informacja o poprzednich wydaniach

• Zastrzeżenie praw autorskich (copyright)

• Imię i nazwisko grafika, redaktora technicznego i korektora

• nazwiska autorów zdjęć

• może się też tu znaleźć metryka książki, która składa się z: nazwa wydawnictwa, miejsce i roku wydania, wielkość nakładu, objętość w arkuszach wydawniczych drukarni, oznaczenie rodzaju, formatu i klasy papieru, data złożenia zamówienia, podpisania do druku i ukończenia zamówienia, nazwa drukarni, cena książki.

Tekst metryki można również umieścić na ostatniej, wolnej stronie książki!

„Dwójka tytułowa książki”

Jeśli na tytulaturę przeznacza się tylko 2 stronice, to pierwszą zajmuje karta tytułowa, a drugą przeznacza się na informacje redakcyjne.