Rozdział XVII - Weryfikacja decyzji i postanowień w trybach nadzwyczajnych
Relacje między weryfikacją na drodze administracyjnej i na drodze sądowej
system nadzwyczajnych trybów postępowania składa się z:
postępowania w sprawie wznowienia postępowania;
postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji;
postępowania w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji dotkniętej wadami niekwalifikowanymi bądź decyzji prawidłowej;
oparty jest on na zasadzie niekonkurencyjności (poszczególne tryby nadzwyczajne mają na celu usunięcie tylko określonego rodzaju wadliwości decyzji i nie mogą być stosowane zamiennie;
naruszenie wyłączności stosowania określonego trybu nadzwyczajnego stanowi rażące naruszenie prawa → jest to podstawa stwierdzenia nieważności decyzji;
pierwszeństwo ma tryb najdalej idący → tryb postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności;
jak np. wszczyna się postępowania o wznowienia i stwierdzenie nieważności, to to o wznowieniu ulega zawieszeniu i po decyzji o stwierdzeniu nieważności, tryb o wznowienie się umarza;
weryfikacja decyzji odbywająca się w wyżej wymienionych trybach nadzwyczajnych oraz weryfikacja decyzji w drodze sądowej jest oparta na zasadzie konkurencyjności; to od podmiotu legitymowanego do złożenia skargi zależy wybór drogi weryfikacyjnej decyzji ostatecznej;
nie ma już regulacji zawierającej rozwiązanie o niedopuszczalności skargi do sądu administracyjnego, jeżeli toczy się postępowanie administracyjne w celu zmiany, uchylenia lub stwierdzenia nieważności aktu;
nadal obowiązuje jednak pierwszeństwo tej drogi;
mówi o tym art. 56 p.p.s.a., który reguluje zawieszenie postępowania sądowego, jeśli skarga do sądu została wniesiona już po wszczęcia postępowania administracyjnego;
jak już było rozważane przy podmiotach na prawach strony, jeśli prokurator wniósł skargę do sądu administracyjnego, to nie może z tych samych przyczyn wnieść sprzeciwu;
pojawia się pytanie, co z weryfikacją decyzji, jeśli sąd oddali skargę?
zgodnie z art. 170 i 171 p.p.s.a. orzeczenie prawomocne wiąże wszystkich, również inne sądy i organy;
granica powagi rzeczy osądzonej rozciąga się tylko do tego, co w związku ze skargą stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. prawomocnym orzeczeniem o oddaleniu są związane nie tylko strony postępowania sądowoadministracyjnego, ale i organy wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym;
należy wyraźnie podkreślić, że wyrok oddalający skargę powoduje niedopuszczalność postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji;
przesłanki nieważności decyzji będące podstawą weryfikacji na drodze administracyjnej i na drodze sądowej w pełni się pokrywają;
sąd, nie będąc związany granicami skargi, obowiązany jest zbadać zgodność z prawem zaskarżonej decyzji;
ocena sądu administracyjnego wyrażona w wyroku oddalającym skargę na decyzję wiąże organ właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji, mając w tym zakresie powagę rzeczy osądzonej;
tylko zaskarżenie wyroku sądu może doprowadzić do pozbawienia przymiotu prawomocności;
o.p., w razie oddalenia skargi przez sąd administracyjny, wyłącza dopuszczalność postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji;
dopuszczalne jest wznowienie postępowania administracyjnego zakończonego decyzją ostateczną, co do której sąd administracyjny oddalił skargę, jeżeli po wyroku sądowym zostaną ujawnione lub wystąpią przesłanki do wznowienia, o których mowa w art. 145 § 1 pkt 1, 2, 5, 7, 8 k.p.a.;
wyrok uwzględniający skargę powoduje bezprzedmiotowość nadzwyczajnych trybów postępowania administracyjnego;
nie stanowi przeszkody do podjęcia postępowania nadzwyczajnego oddalenia skargi ze względu na brak legitymacji do zaskarżenia decyzji (postanowienia) do sądu administracyjnego, odrzucenia skargi, umorzenia postępowania sądowoadministracyjnego;
przepisy szczególne mogą stanowić o ograniczeniu możliwości uruchomienia nadzwyczajnych trybów postępowania administracyjnego;
Postępowanie w sprawie wznowienia postępowania
wznowienie postępowania jest instytucją procesową stwarzającą prawną możliwość ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej zakończonej decyzją ostateczną, jeżeli postępowanie, w którym ona zapadła, było dotknięte kwalifikowaną wadliwością procesową wyliczoną wyczerpująco w przepisach;
instytucja ta ma charakter mieszany - występują w niej elementy charakterystyczne dla środka zaskarżenia decyzji, jej odwołalności oraz środka nadzoru;
wznowienie następuje z urzędu lub też na żądanie strony. wyjątkowo została dopuszczona dewolucja kompetencji, gdy wznowienie postępowania następuje z urzędu, i to z inicjatywy organu wyższego stopnia;
przesłanki dopuszczalności wznowienia postępowania:
rozstrzygnięcie sprawy decyzją ostateczną;
wystąpienie jednej z wyliczonych wyczerpująco podstaw prawnych
ostateczność decyzji rozstrzygającej sprawę administracyjną jako przesłanka wznowienia postępowania jest uzasadniona niekonkurencyjnością środków zaskarżenia i dróg weryfikacji decyzji administracyjnej;
w trybie wznowienia postępowania może nastąpić wyeliminowanie z obrotu prawnego ostatecznego postanowienia, jeżeli służyło na nie zażalenie;
w k.p.a. (art. 145 § 1) i o.p. (art. 240 § 1) przyjmuje się założenie wyczerpującego wyliczenia podstaw wznowienia postępowania, z zastrzeżeniem rozwiązań przyjętych w ustawach szczególnych;
pierwszą podstawą, zgodnie z pkt 1 obu tych ustaw, jest fakt, że dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
wznowienie na tej podstawie następuje wtedy, gdy wystąpią łącznie trzy przesłanki:
w postępowaniu dowodowym prowadzonym w danej sprawie SKOrzystano z fałszywego dowodu;
sfałszowanie dowodu musi być stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu (w postępowaniu podatkowym wyłącznie prawomocnym orzeczeniem sądu) – wyjątki:
gdy sfałszowanie dowodu jest oczywiste, a wznowienie postępowania jest nieodzowne z wyższych racji, np. ze względu na niebezpieczeństwo dla życia; w postępowaniu podatkowym, gdy sfałszowanie dowodu jest oczywiste, a wznowienie jest niezbędne w celu ochrony interesu publicznego → można wznowić postępowanie przed stwierdzeniem fałszu przez organ lub sąd;
gdy postępowanie przed sądem lub organem nie może być wszczęte wskutek przedawnienia lub innych prawnie określonych przyczyn
fałszywy dowód był podstawą ustalenia okoliczności faktycznych istotnych w danej sprawie;
drugą podstawą jest wydanie decyzji w wyniku przestępstwa;
wznowienie na tej podstawie jest dopuszczalne, jeżeli łącznie zostaną spełnione trzy przesłanki:
musi mieć miejsce fakt popełnienia przestępstwa
fakt popełnienia przestępstwa jest stwierdzony prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu, wyjątki dotyczące tej przesłanki są określone identycznie jak w odniesieniu do pierwszej podstawy wznowienia postępowania
pomiędzy wydaniem decyzji a popełnieniem przestępstwa istnieje związek przyczynowy
pomiędzy przestępstwem a wydaniem decyzji musi zachodzić związek przyczynowy, a więc przy tej podstawie wznowienia postępowania obojętne będzie to, czy przestępstwo miało wpływ na treść decyzji;
trzecią podstawę stanowi wydanie decyzji przez pracownika lub przez organ administracji państwowej podlegający wyłączeniu;
przy stosowaniu tej podstawy nie trzeba wykazywać wpływu wady postępowania na treść decyzji;
wznowienie postępowania może nastąpić tylko w kwalifikowanych wypadkach naruszenia instytucji wyłączenia;
postępowanie administracyjne możemy podzielić na:
czynności stadium wyjaśniającego (rozpoznawczego) - w celu ustalenia stanu faktycznego;
czynności decydujące - sprowadzające się do podjęcia decyzji
tylko udział w czynnościach decydujących stanowi podstawę wznowienia postępowania;
udział wyłączonego pracownika lub organu w czynnościach stadium wyjaśniającego ulega sanacji wtedy, gdy decyzja stanie się ostateczna;
w drodze wykładni wyprowadzonej z wartości chronionych w Konstytucji RP, jak prawo do sprawiedliwej i rzetelnej procedury, należy przyjąć, że rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy w składzie, do którego wchodził członek organu kolegialnego wyłączony z mocy ustawy stanowi podstawę do wznowienia postępowania;
czwartą podstawą stanowi fakt, że strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu;
ta podstawa wznowienia opiera się na dwóch przesłankach:
na fakcie niebrania udziału przez stronę w postępowaniu
na braku winy strony
przez udział w postępowaniu należy rozumieć udział stron w całym ciągu czynności stadium wyjaśniającego postępowania administracyjnego, prowadzonego przez organ administracji publicznej;
obejmuje to zarówno przypadki, gdy strona w ogóle nie brała udziału w postępowaniu, jak również, gdy nie brała ona udziału w istotnych czynnościach stadium wyjaśniającego. Zarówno w postępowaniu głównym, jak i w nadzwyczajnych;
istotną przesłanką jest brak winy strony, co będzie miało miejsce wtedy, gdy nie dopuszczono strony do uczestnictwa w postępowaniu bądź wprawdzie stronę prawidłowo zawiadomiono o wszczęciu postępowania i jego czynnościach, ale nie mogła ona wziąć udziału w nich z powodu przeszkód nie do przezwyciężenia;
jeżeli zaś prawidłowo zawiadomiona strona zrezygnowała z udziału w postępowaniu, to nie ma ona podstaw do żądania wznowienia postępowania;
niedopuszczenie strony do uczestnictwa w postępowaniu będzie występowało w czterech sytuacjach:
gdy o wszczęciu postępowania na wniosek strony organ nie zawiadamia pozostałych stron i prowadzi postępowanie bez ich udziału;
gdy o wszczęciu postępowania z urzędu organ nie zawiadamia wszystkich stron w sprawie;
gdy organ zawiadamia strony o wszczęciu postępowania, ale następnie nie wzywa ich do udziału w czynnościach stadium wyjaśniającego postępowania albo wbrew przepisom prawa nie zapewnia im aktywnego udziału w postępowaniu;
gdy organ i instancji nie zawiadamia którejś ze stron o wniesieniu odwołania przez pozostałe strony (podmioty na prawach strony) i postępowania odwoławcze toczy się bez udziału strony albo prowadzi się bez udziału strony w postępowaniu w którymś z trybów nadzwyczajnych to wyliczenie przykładowe niedopuszczenia do uczestnictwa należy uzupełnić o przypadek niedopuszczenia do udziału przez niedoręczenie decyzji stronie;
jeżeli w k.p.a. określa się sytuację, w której można prowadzić postępowanie bez udziału stron, to nie stanowi to przypadku niedopuszczenia strony do uczestnictwa dopóty, dopóki nie stwierdzi się naruszenia art. 10 § 2 k.p.a.;
w postępowaniu podatkowym nie można przyjąć takiej interpretacji;
art. 123 § 2 o.p. dopuszcza odstępstwo od zasady czynnego udziału strony wtedy, gdy wniosek strony zostanie uwzględniony w całości;
ocena tej przesłanki należy do strony. strona pozbawiona udziału na podstawie art. 123 § 2 o.p. będzie mogła domagać się wznowienia postępowania. nie dotyczy to w postępowaniu podatkowym przypadków, gdy zgodnie z art. 123 § 2 o.p. przepisy odstępują od zasady czynnego udziału strony w określonych rodzajach spraw. przekroczenie jednak tych granic stanowi podstawę do żądania przez stronę wznowienia postępowania;
wznowienie postępowania z powodu niedopuszczenia stron do uczestnictwa w postępowaniu następuje niezależnie od tego, czy to kwalifikowane naruszenie norm prawa procesowego miało wpływ na treść decyzji, czy też takiego wpływu nie można stwierdzić;
piątą podstawę stanowi ujawnienie istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktycznych lub nowych dowodów, które istniały w dniu wydania decyzji, lecz nie były znane organowi ją wydającemu.
do wznowienie postępowania na tej podstawie jest potrzebne wystąpienie łącznie trzech przesłanek:
ujawnione okoliczności faktyczne lub dowody, istotne dla sprawy, są nowe, zarówno okoliczności lub dowody nowo odkryte, jak i po raz pierwszy zgłoszone przez stronę;
okoliczności faktyczne lub dowody dla sprawy istotne to te, które dotyczą przedmiotu sprawy i mają znaczenie prawne, a więc mają w konsekwencji wpływ na zmianę decyzji w kwestiach zasadniczych
okoliczności faktyczne i dowody, o których stanowi się w przepisie, muszą istnieć w dniu wydania ostatecznej decyzji; jeżeli okoliczności faktyczne powstały po wydaniu ostatecznej decyzji, to dają one postawę do wszczęcia postępowania w nowej sprawie, a nie będą podstawą wznowienia;
nowe fakty i dowody nie były znane organowi wydającemu decyzję – organ jest związany oceną materiału dowodowego, a rozszerzenie podstawy tej oceny przez ujawnienie nowych okoliczności i dowodów może nastąpić we wznowionym postępowaniu;
zmiana oceny materiału dowodowego już zebranego w sprawie bez jego rozszerzenia nie może stanowić podstawy wznowienia
szóstą podstawę stanowi wydanie decyzji bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu
podstawą w tym przypadku jest naruszenie norm prawa procesowego, a także obraza norm materialnego prawa administracyjnego. wznowienie postępowania na tej podstawie następuje niezależnie od tego, czy brak współdziałania miał wpływ na treść decyzji;
siódmą podstawę stanowi fakt, że zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydaniu decyzji. tutaj należy się odwołać do nadzwyczajnych trybów rozstrzygania kwestii wstępnej; w o.p. nie ma takiej możliwości;
ósmą podstawą jest to, że decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało uchylone lub zmienione;
istotą tej podstawy jest to, że decyzja została oparta na rozstrzygnięciu kompetentnego w sprawie sądu lub innego organu. uchylenie lub zmiana tego rozstrzygnięcia wpływa na naszą decyzję;
w postępowaniu podatkowym przesłanka ta zostanie spełniona wtedy, gdy zmiana albo uchylenie decyzji lub orzeczenia sądu nastąpiła w sposób mogący mieć wpływ na treść wydanej na ich podstawie decyzji; nie dzieje się to z automatu;
w k.p.a. i o.p. nie uregulowano, co w sytuacji, gdy stwierdzono nieważność tego rozstrzygnięcia; w orzecznictwie stanowi to podstawę stwierdzenia nieważności;
zgodnie z art. 145a k.p.a. można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy trybunał konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja; takie rozwiązanie przyjmuje także o.p.;
według art. 145b k.p.a. można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy zostało wydane orzeczenie sądu stwierdzające naruszenie zasady równego traktowania, zgodnie z ustawą o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania, jeżeli naruszenie tej zasady miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zakończonej decyzją ostateczną;
przesłanką jest tutaj prawomocne orzeczenie sądu powszechnego.
o.p. dopuszcza jeszcze inne podstawy w art. 240 § pkt 9-11
stadia postępowania w sprawie wznowienia postępowania - postępowanie wstępne - wszczęcie postępowania w sprawie wznowienia postępowania może nastąpić z urzędu lub na wniosek strony.
organ administracji publicznej może wszcząć postępowanie z urzędu:
z własnej inicjatywy
na skutek wniosku organizacji społecznej, a w postępowaniu podatkowym – na wniosek organizacji społecznej, złożony za zgodą strony
w wyniku złożenia przez osobę trzecią skargi powszechnej wskutek sprzeciwu wniesionego przez prokuratora
niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania z urzędu, gdy chodzi o podstawę wymienioną w art. 145 § 1 pkt. 4, art. 145a i 145b k.p.a., a w postępowaniu podatkowym – w art. 240 § 1 pkt. 4, 8, 9, 11 o.p.;
w razie pozbawienia strony możliwości uczestniczenia w postępowaniu z naruszeniem przepisów prawa procesowego naruszenia te ulegają sanacji, chyba że strona wystąpi o usunięcie ich następstw;
legitymację do wniesienia wniosku o wznowienia postępowania ma podmiot, który twierdzi, że decyzja dotyczy jego interesu prawnego lub obowiązku;
legitymację do żądania wszczęcia postępowania w tym trybie w sprawach rozstrzygniętych postanowieniem mają uczestnicy postępowania, jeżeli postanowienie ich dotyczyło;
strona może ze skutkiem prawnym wnieść wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie wznowienia postępowania w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedziała się o okolicznościach stanowiących podstawę wznowienia postępowania, a jeżeli żąda ona wznowienia postępowania na podstawie określonej w art. 145 § 1 pkt. 4 k.p.a., termin liczy się od dnia, w którym dowiedziała się o decyzji;
w razie żądania wznowienia postępowania na podstawie art. 145a § 1 k.p.a. termin miesięczny liczy się od dnia wejścia w życie orzeczenia TK;
termin miesięczny do złożenia żądania na podstawie art. 145b § 1 k.p.a. liczy się od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu. w razie uchybienia terminowi strona może się zwrócić z prośbą o jego przywrócenie;
w o.p. uregulowano terminy tylko do pkt. 4, 8 i 11 z art. 240 § 1. podanie składa się w terminie miesiąca od dnia powzięcia wiadomości o wydaniu decyzji, a w przypadku pkt. 8 i 11 w terminie miesiąca odpowiednio od dnia wejścia w życie orzeczenia TK lub publikacji sentencji orzeczenia trybunału sprawiedliwości UE;
organem właściwym do wznowienia postępowania jest organ, który wydał w sprawie decyzję;
w ostatniej instancji. dewolucja kompetencji na organ wyższego stopnia następuje tylko wtedy, gdy przyczyną wznowienia postępowania jest działalność organu, który wydał w sprawie decyzję w ostatniej instancji;
dewolucja kompetencji nie następuje wtedy, gdy ostateczną decyzję wydał minister lub SKO, a w postępowaniu podatkowym również wtedy, gdy decyzję wydał dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej;
dewolucja kompetencji ma ograniczony zakres, bo odnosi się tylko do wszczęcia postępowania i do wyznaczenia organu, który ma przeprowadzić wznowione postępowanie i podjąć w nim rozstrzygnięcie co do istoty sprawy;
o wznowieniu postępowania oraz odmowie organ orzeka w formie postanowienia; na postanowienie odmowne służy zażalenie;
w postępowaniu podatkowym wszczęcie postępowania w sprawie wznowienia następuje w formie postanowienia, odmowa wznowienia następuje w formie decyzji;
w postępowaniu administracyjnym postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, a w postępowaniu podatkowym decyzję o odmowie wznowienia postępowania organ może wydać tylko w tych wypadkach, gdy jest niedopuszczalne wznowienie postępowania, a może to wynikać z przyczyn przedmiotowych:
wyłączenie przepisami szczególnymi dopuszczalności wznowienia postępowania wtedy, gdy żądania dotyczy wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją nieostateczną;
sprawa nie była rozstrzygnięta decyzją lub postanowieniem, na które przysługuje zażalenie, chyba że postanowienie zostało, na podstawie przepisów prawa, poddane weryfikacji w tym trybie);
…jak i przyczyn podmiotowych:
z żądaniem wystąpiła osoba, która nie jest stroną, albo która wprawdzie jest stroną, ale wniosła żądanie po upływie terminu, a nie ma podstaw do jego przywrócenia;
strona nie ma zdolności do czynności prawnych i działała bez przedstawiciela ustawowego;
postanowienie o wznowieniu postępowania otwiera następną fazę postępowania;
stadia postępowania w sprawie wznowienia postępowania – postępowanie rozpoznawcze (wyjaśniające).
wznowienie postępowania ma konstrukcję względnie suspensywną;
wykonanie decyzji nie zostaje bowiem wstrzymane z mocy prawa;
organ administracji publicznej właściwy w sprawie wznowienia wydaje postanowienie o wstrzymaniu wykonania decyzji z urzędu lub na żądanie strony, gdy okoliczności sprawy dają podstawę do przypuszczenia, że decyzja będzie uchylona w wyniku wznowienia postępowania;
przedmiotem postępowania rozpoznawczego jest ustalenie istnienia podstaw wznowienia postępowania – w razie pozytywnego wyniku tych czynności - oraz przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego w celu rozstrzygnięcia istoty sprawy będącej przedmiotem weryfikacji decyzji ostatecznej;
w wyniku przeprowadzenia postępowania rozpoznawczego organ wydaje decyzję, w której:
odmawia uchylenia decyzji dotychczasowej, gdy stwierdzi brak podstaw do tego
uchyla decyzję dotychczasową, gdy takie podstawy stwierdzi i wydaje nową decyzję rozstrzygającą o istocie sprawy; dopuszczalność uchylenia decyzji została ograniczona dwiema przesłankami:
po pierwsze, ze względu na upływ terminu - uchylenie decyzji na podstawie 1 i 2 podstawy nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło 10 lat, zaś z pozostałych przyczyn wymienionych w k.p.a., jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło 5 lat; ustawy materialnoprawne mogą wprowadzić dalej idące ograniczenia dopuszczalności uchylenia decyzji;
po drugie, nie uchyla się decyzji, jeżeli w wyniku wznowienia postępowania mogłaby zapaść wyłącznie decyzja odpowiadająca w swej istocie decyzji dotychczasowej;
wydaje decyzję stwierdzającą niezgodność zaskarżonej decyzji z prawem, w przypadku, gdy wystąpiła jedna z omówionych już przesłanek niedopuszczalności uchylenia decyzji dotychczasowej; decyzja stwierdzająca wydanie weryfikowanej decyzji z naruszeniem prawa nie eliminuje wadliwej decyzji z obrotu prawnego. stanowi ona podstawę do wystąpienia z roszczeniem o odszkodowanie;
w postępowaniu podatkowym organ po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego wydaje:
decyzję, w której uchyla w całości lub w części dotychczasową decyzję i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy lub umarza postępowanie w sprawie
tego rodzaju rozstrzygniecie organ wydaje, jeśli wystąpiła jedna z podstaw z art. 240 § 1 o.p.; wówczas, jeśli nie występują przesłanki przedawnienia zobowiązania podatkowego, organ przechodzi do merytorycznego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy;
jeżeli rozstrzygnięcie podjęte w wyniku tego postępowania jest w istocie różne od decyzji dotychczasowej, organ uchyla tę decyzje w całości lub w części, ponownie rozpoznaje i rozstrzyga istotę sprawy;
w wyniku ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia istoty sprawy podejmuje decyzję merytoryczną, a w razie gdy stwierdzi, że postępowanie jest bezprzedmiotowe, podejmuje decyzję o umorzeniu. dopuszczalność uchylenia decyzji jest ograniczona przesłankami negatywnymi;
decyzję odmawiającą uchylenia decyzji dotychczasowej - podejmuje ją wówczas, gdy stwierdzi, że brak jest podstaw do jej uchylenia na podstawie art. 240 § 1 o.p., gdy stwierdzi taką podstawę, ale w wyniku wznowienia mogłaby zostać wydana wyłącznie decyzja odpowiadająca w swej istocie decyzji dotychczasowej, gdyby nie mógł nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy z uwagi na upływ terminów
przesłanki negatywne uchylenia decyzji w o.p.:
przedawnienie;
wydana nowa decyzja odpowiadałaby w istocie decyzji dotychczasowej
w razie wystąpienia którejś z tych przesłanek organ podatkowy podejmuje decyzję odmawiającą uchylenia decyzji, a w uzasadnieniu jest obowiązany stwierdzić, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem prawa oraz wskazać okoliczności, z powodu których nie uchylił decyzji.
roszczenie odszkodowawcze
przysługuje stronie na zasadach określonych w KC, gdy decyzja była wydana z naruszeniem prawa (art. 145 § 1 k.p.a.) lub gdy została uchylona w wyniku wznowienia postępowania, a spowodowało to, że strona poniosła szkodę, to strona ta może złożyć roszczenie o odszkodowanie;
zakres oraz zasady są określone w przepisach kodeksu cywilnego;
dochodzenie odszkodowania następuje w postępowaniu przed sądem powszechnym;
o.p. wprowadza 2 tryby: tryb sądowy i tryb administracyjnosądowy;
tryb sądowy przed sądem powszechnym obowiązuje, gdy winę za powstanie okoliczności stanowiącej przesłankę do uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania ponosi inna strona postępowania;
tryb sądowoadministracyjny ma zastosowanie w pozostałych przypadkach.
Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji (postanowienia)
instytucja stwierdzenia nieważności ma przede wszystkim charakter materialnoprawny przez ustanowienie sankcji nieważności decyzji dotkniętej ciężkimi kwalifikowanymi wadami;
tworzy ona bowiem możliwość prawną eliminacji z obrotu prawnego decyzji dotkniętych przede wszystkim wadami materialnoprawnymi, a zatem wadami powodującymi nieprawidłowe ukształtowanie stosunku materialnoprawnego zarówno pod względem podmiotowym, jak również przedmiotowym;
ma ona również charakter procesowy przez unormowanie trybu stosowania sankcji nieważności i w tym zakresie ma charakter niejednolity, bo występują w niej zarówno elementy charakterystyczne dla środka zaskarżenia, środka nadzoru, jak też odwołalności decyzji;
postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu, a jeżeli decyzja została wydana przez ministra lub SKO, w postępowaniu podatkowym zaś ponadto wtedy, gdy została wydana przez dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej, to nieważność decyzji stwierdza ten właśnie organ;
w tym trybie może być wyeliminowane z obrotu prawnego postanowienie, od którego przysługuje zażalenie, oraz postanowienie o niedopuszczalności odwołania postanowienia o uchylenie terminu do wniesienia odwołania;
w o.p. stosuje się przepisy o stwierdzeniu do postanowień, na które służy zażalenie, postanowień o niedopuszczalności odwołania, postanowień o uchybieniu terminów do wniesienia odwołania i postanowień o pozostawieniu odwołania bez rozpoznania;
przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji
dopuszczalność stwierdzenia nieważności decyzji jest w k.p.a. oparta na trzech przesłankach:
przesłance pozytywnej, którą stanowi wystąpienie jednej z podstaw wyczerpująco wyliczonych w art. 156 § 1 k.p.a.;
na dwóch przesłankach negatywnych:
termin;
spowodowanie przez decyzję nieodwracalnych skutków prawnych;
rozpatrując instytucję stwierdzenia nieważności decyzji jako środka zaskarżenia, należy przyjąć, że strona może żądać stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej;
w tym zakresie, w jakim występują elementy charakterystyczne dla środka nadzoru oraz odwołalności decyzji, należy natomiast przyjąć dopuszczalność stwierdzenia nieważności decyzji nieostatecznej;
w postępowaniu podatkowym o.p. wprowadza trzy przesłanki dopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji:
dwie przesłanki pozytywne
ostateczności decyzji;
wystąpienie jednej z wyliczonych wyczerpująco wad z art. 247 § 1 o.p.
przesłankę negatywną - wydanie nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy nie mogłoby nastąpić z uwagi na upływ terminów przewidzianych w art. 68 lub 70 o.p.;
podstawę stwierdzenia nieważności decyzji stanowi sześć wad decyzji wyliczonych wyczerpująco w art. 156 § 1 pkt 1-6 k.p.a., a w postępowaniu podatkowym siedem wad wyliczonych w art. 247 § 1 op oraz wady określone w przepisach odrębnych;
pierwszą podstawą jest fakt, że decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości;
nieważna jest decyzja wydana z naruszeniem przepisów o właściwości rzeczowej, miejscowej i instancyjnej;
druga podstawa to wydanie decyzji bez podstawy prawnej lub rażącym naruszeniem prawa;
podstawą prawną decyzji może być wyłącznie norma prawa materialnego lub procesowego ustanowiona przepisem powszechnie obowiązującym;
do decyzji wydanych bez podstawy prawnej NSA w swoim orzecznictwie zalicza decyzję:
wykraczającą poza sferę stosunków administracyjnoprawnych;
wydane na podstawie przepisów prawnych pozaustawowych;
wydane w sprawach, w których stan prawny jest kształtowany z mocy samego prawa, co wyklucza możliwość działania administracji w formie decyzji;
wydane w sprawach, w których z mocy przepisów prawa materialnego czynności powinny być dokonane w formie innej niż decyzja;
wydane na podstawie przepisów prawa materialnego regulujących stany faktyczne
oczywiście odmienne od stanów faktycznych sprawy rozstrzyganej taką decyzją, a więc wydane na podstawie przepisów, które nie mogą mieć zastosowania w danej sprawie to wyliczenie należy dopełnić przez wskazanie, że decyzja jest wydana bez podstawy prawnej, gdy została podjęta na podstawie przepisu prawa, który utracił moc obowiązującą w wyniku uchylenia, a przepisy przejściowe nie dają podstaw do jego zastosowania, oraz gdy decyzję wydano na podstawie przepisu prawa, który na mocy orzeczenia TK w tym dniu nie obowiązywał;
nie będzie natomiast decyzją wydaną bez podstawy prawnej taka decyzja, w której nie wskazano podstawy prawnej w rzeczywistości istniejącej albo taką podstawę prawną niewłaściwie powołano;
decyzja taka narusza normy prawa procesowego, lecz jej wadliwość nie stanowi podstawy wzruszenia decyzji, a powinna być usunięta w drodze sprostowania decyzji;
pojęcie rażącego naruszenia prawa budzi w doktrynie wątpliwości. przede wszystkim trzeba stwierdzić, że przepis dotyczy sytuacji, w której istnieje przepis prawa obowiązującego;
rażące naruszenie można rozumieć jako naruszenie wyraźne, niebudzące wątpliwości interpretacyjnych przepisu prawa materialnego lub formalnego; ale nie ma zgody co do tego, jak dokładnie rozumieć to stwierdzenie;
w postępowaniu podatkowym rozdzielono te wady na dwie (pkt 2 i 3 art 247 § 1 op);
przepisy o.p. nie zawierają zarówno ustawowej definicji pojęcia rażącego naruszenia prawa, jak i wyliczenia rodzajów naruszeń, które należy zaliczyć do działania bez podstawy prawnej;
powołujemy się zatem do interpretacji do rozważań z k.p.a..
po trzecie, nieważna jest decyzja, gdy dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną;
podstawą jest tożsamość sprawy rozstrzygniętej decyzją ze sprawą będącą przedmiotem rozstrzygnięcia zawartego we wcześniejszej decyzji ostatecznej;
na sprawę administracyjną składają się elementy podmiotowe oraz przedmiotowe;
ustalenie tożsamości sprawy administracyjnej pod względem podmiotowym sprowadza się do stwierdzenia identyczności strony (stron) z uwzględnieniem następstwa prawnego w danych postępowaniach administracyjnych;
pod względem przedmiotowym na sprawę administracyjną składa się treść żądania strony (jej uprawnienia) lub treść obowiązku, podstawa prawna oraz stan faktyczny;
identyczność tych elementów wskazuje na tożsamość spraw;
z tożsamością sprawy administracyjnej mamy więc do czynienia wtedy, gdy pokrywają się ze sobą zarówno elementy podmiotowe, jak również elementy przedmiotowe;
w orzecznictwie NSA wskazuje się na przypadek szczególny tożsamości sprawy, z którym mamy do czynienia wtedy, gdy chodzi o dysponowanie tym samym dobrem, a więc gdy pokrywają się elementy przedmiotowe;
czwartą podstawą jest fakt, że decyzja została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie
polega na rozstrzygnięciu decyzją o sytuacji prawnej podmiotu, który w świetle norm prawa materialnego nie ma ani interesu prawnego, ani obowiązku w danej sprawie administracyjnej.
piątą podstawą jest to, że decyzja była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały.
stwierdzenie nieważności decyzji na tej podstawie jest uzależnione od dwóch przesłanek, które muszą wystąpić łącznie:
niewykonalność decyzji musi istnieć w momencie jej wydania;
niewykonalność decyzji musi mieć charakter trwały
po szóste, decyzja jest wadliwa, jeżeli w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą
przesłanką zastosowania tej podstawy stwierdzenia nieważności decyzji jest zagrożenie czynu karą orzekaną w drodze postępowania sądowego, w postępowaniu w sprawach wykroczeń lub w postępowaniu karnym skarbowym.
ostatnia podstawa mówi o tym, że decyzja jest wadliwa, gdy zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa; chodzi tu o wady określone przez przepisy szczególne.
termin jako przesłanka negatywna
w odniesieniu do terminu, to nie stwierdza się nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w art. 156 § 1 pkt 1, 3, 4 i 7, jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło 10 lat;
rozwiązanie prawne przyjęte w art. 156 § 2 k.p.a. dzieli przyczyny wadliwości decyzji powodującej jej nieważność na takie, które:
są częściowo sanowane upływem czasu – decyzje te po upływie terminu są uznawane za niezgodne z prawem, ale nie pociąga to za sobą sankcji ich nieważności;
oraz na takie, które w ogóle przez upływ czasu nie będą sanowane;
w postępowaniu podatkowym obowiązuje przesłanka terminu, ale związana z materialną przesłanką przedawnienia zobowiązań podatkowych;
nieodwracalność skutków prawnych decyzji jako przesłanka negatywna;
decyzje wydawane w postępowaniu administracyjnym na podstawie art. 104 k.p.a. można podzielić na dwie grupy:
decyzje merytoryczne, które rozstrzygają sprawę w całości lub w części. wywołują one podwójny skutek prawny, tj. skutek materialnoprawny oraz procesowy;
skutek materialnoprawny wyraża się w nadaniu, odebraniu, odmowie przyznania lub w zmianie zakresu uprawnienia strony lub też w nałożeniu, zwolnieniu, zmianie zakresu obowiązku ciążącego na stronie albo w stwierdzeniu istnienia lub nieistnienia konkretnego stosunku prawnego;
skutek procesowy polega natomiast na przerwaniu stosunku procesowego pomiędzy organem orzekającym w sprawie a stroną.
decyzje niemające charakteru merytorycznego, które nie rozstrzygają istoty sprawy, a jedynie kończą postępowanie, jeżeli stało się ono bezprzedmiotowe; decyzje te wywołują jedynie skutek procesowy.
nieodwracalność skutków prawnych wywołanych przez decyzję jako przesłanka negatywna
może być odniesiona do skutków materialnoprawnych wynikających z decyzji merytorycznej;
w ograniczeniu liczby przypadków pozostawania w obrocie prawnym wadliwych decyzji, właśnie ze względu na omawianą negatywną przesłankę stwierdzenia nieważności, istotne znaczenie ma nałożenie na organ administracji publicznej obowiązku wstrzymania wykonania decyzji wtedy, gdy zachodzi prawdopodobieństwo, że jest ona dotknięta jedną z wad powodujących nieważność.
stadia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji - postępowanie wstępne
wszczęcie postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności może nastąpić z urzędu albo na żądania strony;
organ może wszcząć postępowaniu z urzędu:
z własnej inicjatywy lub z inicjatywy organu administracji publicznej nadzorującego określoną działalność;
na skutek sprzeciwu wniesionego przez prokuratora;
w wyniku wniosku organizacji społecznej, a w przypadku postępowania podatkowego – na żądanie organizacji społecznej, złożone za zgodą strony;
w wyniku skargi powszechnej wniesionej przez osobę trzecią
legitymację do zgłoszenia żądania wszczęcia postępowania ma podmiot, który twierdzi, że decyzja wadliwa dotyczy jego interesu prawnego lub obowiązku prawnego;
w postępowaniu podatkowym legitymację ma podmiot, który twierdzi, że decyzja dotyczy jego interesu prawnego;
legitymację taką ma również podmiot twierdzący, że nie jest stroną w sprawie, w której wydano decyzję administracyjną;
w postępowaniu podatkowym przepisy o.p. wprowadzają ograniczenie terminem dopuszczalności wszczęcia, zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony, postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności;
według art. 249 § 2 o.p. organ podatkowy odmawia wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej, jeżeli żądanie zostało wniesione 5 lat od dnia doręczenia decyzji;
termin ten obowiązuje również w razie wszczęcia postępowania z urzędu;
instytucja stwierdzenia nieważności jest oparta na bezwzględnej dewolucji kompetencji;
organem właściwym do stwierdzenia nieważności decyzji jest organ wyższego stopnia;
wyjątki: odnoszą się orzecznictwa ministra oraz SKO, a w postępowaniu podatkowym – także orzecznictwa dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej, na których kończy się administracyjny tok instancji;
do stwierdzenia nieważności decyzji w tym przypadku właściwy jest organ, który ją wydał;
w postępowaniu podatkowym minister finansów jest właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej, ale wyłącznie w postępowaniu wszczętym z urzędu;
k.p.a. oraz o.p. nie regulują formy wszczęcia postępowania, a jedynie regulują formę odmowy;
w razie złożenia żądania wszczęcia postępowania przez stronę lub podmiot, który twierdzi, że ma w sprawie interes prawny, organ obowiązany jest wszcząć postępowanie;
jeżeli w wyniku rozpoznania organ stwierdzi niedopuszczalność podmiotową lub przedmiotową tego postępowania, to zakończy postępowanie decyzją o umorzeniu postępowania;
w postępowaniu podatkowym odmowa wszczęcia postępowania następuje w formie decyzji;
odmowa wszczęcia postępowania będzie miała miejsce w razie upływu 5 lat od dnia doręczenia decyzji oraz gdy sąd administracyjny oddalił skargę, chyba że żądanie jest oparte na przepisie art. 247 § 1 pkt. 4, a także gdy tryb tego postępowania jest niedopuszczalny z przyczyn podmiotowych lub przedmiotowych; wyliczenie to nie jest zamknięte;
instytucja stwierdzenia nieważności decyzji jest oparta na względnej suspensywności, wszczęcie postępowania w tej sprawie nie wstrzymuje z mocy prawa wykonania weryfikowanej decyzji. wstrzymanie wykonania decyzji następuje dopiero wtedy, gdy organ stwierdzi, że zachodzi prawdopodobieństwo istnienia w decyzji wady określonej w art. 156 § 1 k.p.a., a w postępowaniu podatkowym – w art. 247 § 1 o.p., i wyda stosowne postanowienie;
postępowanie rozpoznawcze. przedmiotem tego postępowania jest ustalenie istnienia jednej z wadliwości decyzji. organ prowadzący postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji nie jest kompetentny do rozstrzygania sprawy co do istoty, a więc odnośnie do przedmiotu, o którym rozstrzygnięto w nieważnej decyzji;
postępowanie rozpoznawcze w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji powinno być prowadzone zgodnie z przepisami regulującymi postępowanie przez organem i instancji.
stadia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji - podjęcie decyzji;
organ po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego podejmuje decyzję w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji;
forma decyzji jest obligatoryjna zarówno w przypadku stwierdzenia nieważności decyzji, jak również w przypadku odmowy tego stwierdzenia;
jeżeli w wyniku postępowania rozpoznawczego organ ustali, że nie występują podstawy do stwierdzenia nieważności decyzji, to wyda on decyzję o odmowie stwierdzenia nieważności decyzji, a w razie wszczęcia postępowania z urzędu – decyzję o braku podstaw do stwierdzenia nieważności decyzji;
jeżeli stwierdzi, że istnieje przynajmniej jedna z podstaw do stwierdzenia nieważności, a nie występuje żadna z przesłanek negatywnych, to wtedy wyda decyzję stwierdzającą nieważność weryfikowanej decyzji;
jeżeli zaś występuje wprawdzie podstawa do stwierdzenia nieważności decyzji, ale równocześnie istnieje jedna z przesłanek negatywnych, to organ nie stwierdzi nieważności weryfikowanej decyzji, a podejmie decyzję stwierdzającą, że weryfikowana decyzja była wydana z naruszeniem prawa;
różnica pomiędzy decyzją stwierdzającą nieważność weryfikowanej decyzji a decyzją stwierdzającą, że weryfikowaną decyzję wydano z naruszeniem prawa, jest zasadnicza pod względem skutków prawnych;
pierwsza z wymienionych decyzji stanowi o eliminacji z obrotu prawnego weryfikowanej decyzji i o zniesieniu jej skutków prawnych, druga natomiast pozostawia nadal w obrocie prawnym weryfikowaną decyzję, nie narusza jej skutków prawnych, a stwierdzając wydanie jej z naruszeniem prawa, daje podstawę do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym, tak jak po stwierdzeniu nieważności. jeżeli przedmiotem postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności było postanowienie zamiast decyzji, organ wydaje postanowienie;
w postępowaniu podatkowym postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji kończy się:
decyzją stwierdzającą nieważność decyzji;
decyzją odmawiającą stwierdzenia nieważności decyzji, którą podejmuje w dwóch przypadkach:
w razie gdy ustali wystąpienie jednej z wad wyliczonych w przepisach, przy wystąpieniu jednak przesłanki przedawnienia zobowiązania podatkowego; uzasadniając organ musi to opisać;
odmawia stwierdzenia nieważności decyzji, gdy ustali w wyniku przeprowadzonego postępowania brak podstaw;
w przypadku stwierdzenia nieważności decyzji sprawa indywidualna, w której była wydana weryfikowana decyzja, wraca do rozpoznania w trybie postępowania zwykłego (głównego) w I albo II instancji, stosownie do tego, czy stwierdzono nieważność decyzji ostatecznej, czy nieostatecznej;
w zależności od podstawy stwierdzenia nieważności decyzji organ rozpatrujący sprawę albo wydaje decyzję o umorzeniu postępowania, albo też organ rozstrzyga sprawę merytorycznie;
roszszczenie odszkodowawcze
strona będzie dochodzić odszkodowania na drodze cywilnej, jeżeli organ nie wypłaci stronie żądanego odszkodowania;
przysługuje jej powództwo do sądu powszechnego. należy podkreślić, że te nowe zasady nie dotyczą zdarzeń i stanów prawnych, które powstały przed dniem wejścia w życie ustawy z 17 czerwca 2004r.;
do stanów sprzed wejścia w życie tej ustawy zachowuje moc tryb dochodzenia odszkodowania uregulowany w art. 160 k.p.a., jeżeli przed tym dniem organ stwierdził nieważność decyzji;
w razie gdy decyzja o stwierdzeniu nieważności została wydana i weszła do obrotu prawnego po tej dacie, obowiązuje wyłącznie tryb sądowy;
stosownie do rozwiązań przyjętych w art. 160 k.p.a. (uchylony w 2004r.), w zakresie, do jakiego nie miały zastosowania nowe rozwiązania, można wyróżnić 2 tryby odszkodowania:
mieszany, administracyjnoprawny, który obowiązywał wtedy, gdy odszkodowanie przysługiwało od organu administracji publicznej; o odszkodowaniu orzekał wtedy organ, który stwierdził albo nieważność decyzji, albo też wydanie jej z naruszeniem prawa; strona niezadowolona z odszkodowania przyznanego w drodze administracyjnej nie korzystała z prawa do wniesienia odwołania ani z prawa skargi do sądu administracyjnego, lecz mogła wystąpić z powództwem do sądu powszechnego na zasadach określonych w k.p.c; złożenie powództwa nie było ograniczone terminem, ale należy uwzględnić okres przedawnienia roszczenia o odszkodowanie;
wyłącznie sądowy, obowiązujący wtedy, gdy odszkodowania dochodzi jedna ze stron postępowania od innej strony (stron) winnej powstania okoliczności powodujących wadę decyzji określoną w art. 156 k.p.a.; strona powództwo wnosi do sądu powszechnego na zasadach określonych w k.p.c.;
roszczenie odszkodowawcze przedawnia się po 3 latach, licząc od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji albo stwierdzająca wydanie decyzji z naruszeniem prawa (art. 160 k.p.a.);
w postępowaniu podatkowym przyjęto regułę, że do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy prawa cywilnego;
sprawy odszkodowawcze wszczęte i niezakończone przez organ podatkowy przed dniem wejścia w życie ustawy z 16 listopada 2006r. podlegały umorzeniu;
w sprawach odszkodowań powództwo do sądu powszechnego można wnieść do czasu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych, zgodnie z przepisami prawa cywilnego;
do okresu przedawnienia nie wlicza się czasu trwania umorzonego postępowania.
Postępowanie w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji dotkniętej wadami niekwalifikowanymi bądź decyzji prawidłowych
wadliwości niekwalifikowane
należą do nich wady decyzji będące wynikiem naruszenia norm prawa materialnego lub norm prawa procesowego, niemieszczące się w wyliczeniu poprzednich trybów;
trwałość decyzji dotkniętych tego rodzaju wadliwością korzysta z ochrony, albowiem do wyeliminowania z obrotu prawnego takich decyzji nie wystarcza sam fakt ich wadliwości, lecz musi jeszcze istnieć przesłanka skutków, które to naruszenie prawa ma dla interesu strony lub interesu społecznego;
elementem charakterystycznym postępowania administracyjnego jest dopuszczenie możliwości wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji prawidłowej;
tryb ten tworzy również możliwość prawną uchylenia (zmiany) decyzji podjętej w wyniku wadliwej wykładni normy prawa materialnego, która nie daje podstaw do stosowania sankcji nieważności;
wyróżniamy 3 typy uchylenia lub zmiany decyzji dotkniętej wadami niekwalifikowanymi bądź też decyzji prawidłowej:
uchylenie lub zmiana decyzji nietworzącej praw dla stron;
uchylenie lub zmiana decyzji tworzącej prawa dla strony;
nadzwyczajny tryb uchylenia lub zmiany decyzji
w tych trybach można uchylić lub zmienić tylko decyzję ostateczną.
uchylenie lub zmiana decyzji nietworzącej praw dla strony
jest oparte na 2 przesłankach:
nienabycia praw przez żadną ze stron postępowania
w postępowaniu podatkowym przepisy wyłączają dopuszczalność stosowania tego trybu do decyzji:
ustalających albo określających wysokość zobowiązania podatkowego;
o odpowiedzialności podatkowej płatników i inkasentów;
o odpowiedzialności podatkowej osób trzecich;
określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę;
o odpowiedzialności spadkobiercy;
określającej wysokość zwrotu podatku
przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony
w o.p. zmodyfikowano to na interes publiczny lub ważny interes podatnika;
do organu należy ocena tego, czy interes społeczny przemawia za wzruszeniem decyzji i do niego również należy ocena słuszności interesu strony;
strona, która nie zgadza się z oceną wyrażoną przez organ, będzie mogła bronić swych interesów, wnosząc odwołanie;
uchylenie (zmiana) decyzji w tym trybie może nastąpić w każdym czasie (z wyjątkiem postępowania podatkowego), a właściwy do wzruszenia decyzji będzie wyłącznie organ administracji publicznej, który wydał decyzję, jeżeli wystąpią łącznie obie przesłanki, o których była mowa. w postępowaniu podatkowym wyłączono w tym zakresie właściwość SKO;
postępowanie rozpoznawcze w tych sprawach jest prowadzone na podstawie przepisów k.p.a. o postępowaniu przed organem I instancji, a w postępowaniu podatkowym – na podstawie przepisów o.p. uchylenie (zmiana) decyzji następuje przez wydanie nowej decyzji stanowiącej rozstrzygnięcie sprawy w i instancji. w postępowaniu podatkowym wszczęcie postępowania w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej nietworzącej praw dla strony jest ograniczone terminem; wszczęcie postępowania, zarówno na wniosek strony, jak i z urzędu, nie może nastąpić po upływie 5 lat od doręczenia decyzji; odmowa wszczęcia postępowania następuje w formie decyzji.
uchylenie lub zmiana decyzji tworzącej prawa dla stron
oparte jest na 2 przesłankach pozytywnych oraz 1 przesłanki negatywnej;
do przesłanek pozytywnych zaliczymy:
wyrażenie zgody przez stronę postępowania na uchylenie lub zmianę decyzji, najlepiej w formie pisemnej;
przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony, a w postępowaniu podatkowym – interes publiczny lub ważny interes strony; ocenę z wymagań obu interesów przeprowadza organ administracji publicznej; ocena ta, z którą strona w toku postępowania ma prawo się zapoznać, będzie miała wpływ na wyrażenie zgody przez stronę na uchylenie lub zmianę decyzji;
przesłankę negatywną mogą stanowić postanowienia przepisów szczególnych, nie dopuszczając uchylenia lub zmiany decyzji w tym trybie;
w postępowaniu podatkowym przepisy o.p. wyłączają zastosowanie tego trybu do decyzji:
ustalającej albo określającej wysokość zobowiązania podatkowego;
o odpowiedzialności podatkowej płatników lub inkasentów;
o odpowiedzialności podatkowej osób trzecich;
określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę;
o odpowiedzialności spadkobiercy;
określającej wysokość zwrotu podatku
uchylenie (zmiana) decyzji może nastąpić w każdym czasie, a właściwy w sprawie będzie organ, który wydał decyzję;
postępowanie rozpoznawcze jest prowadzone na podstawie przepisów regulujących postępowanie przed organami I instancji;
w postępowaniu podatkowym dopuszczalność uchylenia w tym trybie decyzji jest ograniczona przesłanką terminu;
postępowanie w sprawie uchylenia (zmiany) decyzji nie może zostać wszczęte zarówno na wniosek, jak i z urzędu po upływie 5 lat od jej doręczenia;
właściwym do uchylenia (zmiany) decyzji jest organ, który wydał decyzję, z wyłączeniem SKO;
uchylenie (zmiana) decyzji następuje przez wydanie nowej decyzji, która rozstrzyga sprawę merytorycznie i jest wydana w I instancji;
o.p. wprowadza w tym trybie zakaz reformationis in peius;
decyzja ostateczna, ustalająca lub określająca wysokość zobowiązania podatkowego na dany okres, może być zmieniona przez organ podatkowy, który ją wydał, jeżeli po jej doręczeniu nastąpiła zmiana okoliczności faktycznych mających wpływ na ustalenie lub określenie wysokości zobowiązania, a skutki wystąpienia tych okoliczności zostały uregulowane w przepisach prawa podatkowego obowiązujących w dniu wydania decyzji;
zmiana decyzji ostatecznej może dotyczyć tylko okresu, za który ustalono lub określono wysokość zobowiązania podatkowego;
dopuszczalność zmiany decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego oparta jest na dwóch przesłankach pozytywnych, które muszą wystąpić łącznie, oraz przesłance negatywnej;
przesłanki pozytywne to:
po doręczeniu decyzji nastąpiła zmiana okoliczności faktycznych mających wpływ na wysokość zobowiązania podatkowego;
kiedy skutki wystąpienia tych okoliczności zostały uregulowane w przepisach prawa podatkowego obowiązującego w dniu wydania decyzji
przesłanka negatywna to przesłanka przedawnienia; organ podatkowy odmawia wszczęcia postępowania na żądanie, nie może też wszcząć postępowania z urzędu, jeżeli upłynęło 5 lat od dnia doręczenia decyzji;
właściwy do zastosowania tego trybu jest organ podatkowy, który wydał decyzję.
nadzwyczajny tryb uchylenia lub zmiany decyzji zwany też trybem wywłaszczenia praw nabytych na podstawie decyzji;
nie wprowadza go o.p.;
dopuszczalność uchylenia (zmiany) decyzji w tym trybie jest oparta na dwóch przesłankach, które muszą wystąpić łącznie:
dalsze utrzymywanie decyzji w obrocie prawnym powoduje stan zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego albo grozi poważnymi szkodami dla gospodarki narodowej lub dla ważnych interesów państwa; organ, uchylając (zmieniając) decyzję w tym trybie, jest obowiązany w postępowaniu rozpoznawczym stwierdzić stan zagrożenia określonych dóbr;
jeżeli poza uchyleniem (zmianą) decyzji w tym trybie nie ma innego sposobu usunięcia zagrożenia, o którym mowa wyżej; trzeba to udowodnić w toku postępowania; organem właściwym do uchylenia (zmiany) decyzji w tym trybie jest minister, a w wyznaczonym zakresie wojewoda; wojewoda może w tym trybie uchylić (zmienić) wyłącznie decyzje wydane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach należących do zadań z zakresu administracji rządowej;
weryfikacja decyzji w tym trybie odbywa się przeto w trybie nadzoru, a o jej odwołalności można mówić jedynie wtedy, gdy decyzję weryfikowaną wydał minister;
postępowanie prowadzi się tak jak postępowanie przed organem I instancji;
uchylenie (zmiana) decyzji następuje przez wydanie nowej decyzji, która stanowi rozstrzygnięcie sprawy, będącej przedmiotem weryfikowanej decyzji;
dalsza weryfikacja decyzji wydanej w tym trybie jest zależna od tego, który organ uchylił (zmienił) decyzję;
jeżeli decyzję wydał minister, to stronie przysługuje wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy oraz skarga do sądu administracyjnego, a jeżeli wydał ją wojewoda – to przysługuje jej odwołania, a następnie skarga do sądu administracyjnego;
stronie, która poniosła szkodę wskutek uchylenia (zmiany) decyzji w omawianym trybie, przysługuje odszkodowanie za rzeczywiście poniesioną szkodę;
odszkodowanie przysługuje od tego organu, który wzruszył decyzję;
strona może dochodzić odszkodowania w trybie administracyjnym;
o odszkodowaniu orzeka organ, który wzruszył decyzję, a strona niezadowolona z przyznanego jej odszkodowania może wnieść wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy wtedy, gdy decyzję wydał minister, odwołanie zaś wtedy, gdy decyzję wydał wojewoda, a następnie skargę do sądu administracyjnego;
roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym decyzja uchylająca lub zmieniająca w tym trybie wcześniejszą decyzję stała się ostateczna;
ten tryb dochodzenia odszkodowania obowiązuje od zdarzeń i stanów prawnych powstałych po wejściu w życie ustawy z 17 czerwca 2004r.;
tryb administracyjnosądowy obowiązuje nadal do zdarzeń i stanów prawnych istniejących przed wejściem w życie tej ustawy.