PRAWA RZECZOWE,
POSIADANIE,
PRAWA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ
WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE. POSIADANIE
Prawo właściwe
DOMINUJĄCĄ ROLĘ PRZY WYZNACZANIU STATUTU RZECZOWEGO ODGRYWA OBECNIE NA ŚWIECIE ŁĄCZNIK MIEJSCA POŁOŻENIA PRZEDMIOTU PRAW RZECZOWYCH I POSIADANIA
Tylko w nielicznych systemach prawnych zachowało się rozwiązanie dawniej (do XIX wieku) szeroko rozpowszechnione, dopuszczające rozczłonkowanie statutu rzeczowego w zależności od tego, czy chodzi o ruchomości, czy o nieruchomości.
prawa rzeczowe (i posiadanie) na nieruchomościach podlegały PRAWU MIEJSCA POŁOŻENIA NIERUCHOMOŚCI (legi rei sitae),
prawa rzeczowe (i posiadanie) na ruchomościach - w myśl zasady, że mobilia personam sequuntur - prawu wskazanemu za pośrednictwem łĄCZNIKA PERSONALNEGO ZWIĄZANEGO Z OSOBĄ UPRAWNIONEGO Z TYTUŁU PRAWA RZECZOWEGO (lub związanego z osobą posiadacza).
Art. 41 ust. 1 ustawy z 2011 r.
WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE PODLEGAJĄ PRAWU PAŃSTWA, W KTÓRYM ZNAJDUJE SIĘ ICH PRZEDMIOT
BEZ WZGLĘDU WIĘC NA TO, CZY PRZEDMIOTEM PRAWA RZECZOWEGO (LUB POSIADANIA) JEST NIERUCHOMOŚĆ CZY RUCHOMOŚĆ, WŁAŚCIWE JEST W OMAWIANYM ZAKRESIE PRAWO MIEJSCA POŁOŻENIA RZECZY
Zasadę tę stosować odpowiednio do posiadania
Jeżeli przedmiotem prawa rzeczowego jest dobro niebędące rzeczą, właściwe jest prawo miejsca „położenia” tego dobra
Odrębne uregulowanie:
PRAWO LOTNICZE (ART. 11)
KODEKS MORSKI (ART. 355)
Zmiany w tym zakresie nastąpiły z chwilą wejścia w życie ustawy z 2011 r.
Uchylono bowiem mający kolizyjnoprawny charakter art. 11 ust. 1 pr.lotn. pozostawiając w mocy art. 11 ust. 2, zgodnie z którym prawa rzeczowe na statku powietrznym ustanowione zgodnie z prawem obcego państwa w którym statek powietrzny był zarejestrowany w chwili ich ustanowienia, i wpisane do rejestru statków powietrznych tego państwa uznaje się również w Polsce, jeżeli zostały wpisane do polskiego rejestru statków powietrznych.
Uchylono również art. 355 § 1 i 3 k.m. natomiast zmieniono brzmienie art. 355 § 4 i art. 356 Do przywilejów na statku i na ładunku stosuje się prawo państwa, w którym dochodzone jest przed sądem roszczenie o zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej przywilejem.
Natomiast art. 356 k.m. otrzymał brzmienie Jeżeli właściwość prawa zależy od miejsca zdarzenia, to za miejsce zdarzenia, które nastąpiło na statku morskim znajdującym się poza terytorium państwa nadbrzeżnego, uważa się państwo jego bandery.
Umowy międzynarodowe:
Właściwość legis rei sitae dla stosunków prawnych dotyczących nieruchomości przewidują podpisane przez Polskę konwencje z
b. Czechosłowacją (art. 36),
Białorusią (art. 36),
Estonią (art. 37),
Litwą (art. 36),
Łotwą (art. 38),
Rosją (art. 35),
Rumunią (art. 40),
Ukrainą (art. 32),
Węgrami (art. 45 ust. 1),
Bułgarią (art. 46)
b. Jugosławią (art. 33).
Uzasadnienia doktrynalne:
związek zachodzący między rzeczą a obszarem prawnym, na którym jest ona położona.
związek między prawem miejsca położenia a bezpieczeństwem obrotu, przy uwzględnieniu skuteczności erga omnes praw rzeczowych
Do dziedziny prawa obcych należą przepisy ustawy z 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców:
art. 1 ustawy NABYCIE NIERUCHOMOŚCI PRZEZ CUDZOZIEMCA WYMAGA ZEZWOLENIA. OD TEJ ZASADY USTAWA PRZEWIDUJE LICZNE ODSTĘPSTWA.
Odstępstwa obejmują też obywateli lub przedsiębiorców państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego w granicach określonych w art. 8 ust. 2, 2a, 2b.
Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych :
art. 13 tej ustawy UMOWA O USTANOWIENIE ZABEZPIECZENIA FINANSOWEGO NA NIEMATERIALNYCH INSTRUMENTACH FINANSOWYCH, PRAWA WYNIKAJĄCE Z TEGO ZABEZPIECZENIA, PIERWSZEŃSTWO PRAW, A TAKŻE ZASPOKAJANIE SIĘ Z TAKIEGO ZABEZPIECZENIA PODLEGAJĄ WYŁĄCZNIE PRAWU PAŃSTWA, W KTÓRYM JEST PROWADZONY RACHUNEK PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH, INNY RACHUNEK, NA KTÓRYM ZAPISYWANE SĄ INSTRUMENTY FINANSOWE NIEBĘDĄCE PAPIERAMI WARTOŚCIOWYMI, KONTO DEPOZYTOWE LUB INNA EWIDENCJA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH, W KTÓREJ ZABEZPIECZENIE TO ZOSTAŁO ODNOTOWANE.
Prawu temu podlega również nabycie w dobrej wierze niematerialnych instrumentów finansowych.
Zagadnienia kwalifikacyjne
ŁĄCZNIK MIEJSCA POŁOŻENIA PRZEDMIOTU PRAWA RZECZOWEGO (LUB POSIADANIA)
nieruchomość – brak problemów
ruchomość - problemy
Ruchomość:
RZECZYWISTE POŁOŻENIE RZECZY W ZNACZENIU CZYSTO FIZYCZNYM (SITUS NATURALIS).
Nie wymaga się stałego usytuowania rzeczy w jednym miejscu; rzecz będąca w ruchu w obrębie obszaru jednego państwa jest położona w tym państwie.
Nie ma też wymogu trwałości położenia; przejściowe położenie jest również traktowane jako położenie w rozumieniu art. 41 ustawy z 2011 r
położenia rzeczy osobistych zabranych ze sobą przez polskiego turystę spędzającego urlop za granicą
Rzeczy w transporcie (res in transitu):
łącznik miejsca położenia nie jest dobry
art. 43 „PRAWA RZECZOWE NA RZECZY W TRANSPORCIE PODLEGAJĄ PRAWU PAŃSTWA, Z KTÓREGO RZECZ WYSŁANO. JEŻELI Z OKOLICZNOŚCI WYNIKA, IŻ PRAWA TE SĄ ZWIĄZANE ŚCIŚLEJ Z PRAWEM INNEGO PAŃSTWA, STOSUJE SIĘ PRAWO TEGO PAŃSTWA”.
Decydujące znaczenie przy ustalaniu statutu rzeczowego rzeczy w transporcie przyznano więc prawu państwa, z którego rzecz wysłano (lex expeditionis).
Chodzi tu z reguły o państwo, w którym rzecz wyszła spod władztwa dotychczasowego dysponenta i znalazła się we władztwie przewoźnika, który sam lub przy współudziale innych przewoźników ma ją dostarczyć do miejsca przeznaczenia.
Od tego dopuszczono jednak wyjątek ze względu na możliwe ściślejsze powiązanie rzeczy w czasie transportu z prawem innego państwa. Chodzi o powiązanie z prawem, a nie czysto fizyczne powiązanie z terytorium jakiegoś państwa. Wyjątek ten może działać zarówno na korzyść prawa państwa tranzytowego, jak i prawa państwa miejsca przeznaczenia (lex destinationis).
Decydować będą okoliczności konkretnego przypadku. Chodzi o ogół okoliczności przemawiających za zastosowaniem prawa innego państwa niż prawo państwa miejsca wysłania.
Właściwość prawa państwa tranzytowego, na którego terytorium rzecz znajduje się przejściowo, uzasadniać w szczególności może fakt nastąpienia w tym czasie zdarzeń, które pociągnęły za sobą skutki prawnorzeczowe (np. spowodowały powstanie ustawowego prawa zastawu). W istocie rzeczy chodzi w takiej sytuacji o powrót do zasady OGÓLNEJ WŁAŚCIWOŚCI LEGIS REI SITAE, w mniejszym zaś stopniu o stosowanie szczególnej reguły dotyczącej rzeczy w transporcie.
Sposób rozumienia transitus:
Najczęściej przyjmuje się, że z rzeczą w transporcie (in transitu) mamy do czynienia wtedy, gdy rzecz jest przewożona z jednego państwa do drugiego przez terytorium państwa trzeciego lub przynajmniej przez pełne morze.
Wyłącza to w zasadzie możliwość stosowania omawianych prawideł w wypadku wysłania rzeczy z państwa do państwa przez wspólną granicę. Mamy wtedy do czynienia jedynie ze zmianą statutu rzeczowego, następującą w chwili, gdy rzecz znajdzie się poza granicami państwa wysłania. Nie narusza to jednak zasady właściwości legis rei sitae.
Wątpliwości istnieją też co do chwili początkowej i końcowej transitus oraz znaczenia przejściowego położenia rzeczy w państwie tranzytowym. Pociągnie ono czasem za sobą właściwość prawa państwa aktualnego położenia.
Rzeczy w pojazdach:
Kryterium miejsca położenia jest nieprzydatne przy określaniu prawa właściwego dla praw rzeczowych na
statkach wodnych
statkach powietrznych
pojazdach szynowych
art. 42 ustawy z 2011 r.,
„PRAWA RZECZOWE NA STATKU POWIETRZNYM I WODNYM ORAZ NA POJEŹDZIE SZYNOWYM PODLEGAJĄ PRAWU PAŃSTWA, W KTÓRYM STATEK LUB POJAZD JEST WPISANY DO REJESTRU, A W RAZIE BRAKU REJESTRU LUB WPISU DO REJESTRU - PRAWU PAŃSTWA MACIERZYSTEGO PORTU, STACJI LUB INNEGO PODOBNEGO MIEJSCA”.
Obejmuje on nie tylko statki morskie, lecz odnosi się także do innych jednostek pływających. Mając to na względzie, obok pojęcia macierzystego portu lub stacji (istotne dla pojazdów szynowych) wprowadzono w roli łącznika „inne podobne miejsce”.
Nasuwa się pytanie, czy łączniki te wyznaczają prawo właściwe jedynie dla praw rzeczowych, których przedmiotem jest sam statek (wraz z wyposażeniem) lub inny pojazd, czy również dla praw rzeczowych na towarach, względem których statek (lub inny pojazd) stanowi jedynie środek transportowy. Na pytanie to uzasadniona wydaje się następująca odpowiedź: przy ustalaniu statutu rzeczowego rzeczy znajdujących się na statkach powietrznych lub wodnych (niestanowiących ich wyposażenia) należy stosować art. 43, a nie art. 42 ustawy z 2011 r. Decydują więc REGUŁY DOTYCZĄCE REI IN TRANSITU.
Przepis art. 43 zd. 2 stwarza możliwość - co do rzeczy osobistych pasażerów, przy ustalaniu ich statutu rzeczowego - sięgnięcia do łączników personalnych wyznaczonych ze względu na okoliczności dotyczące pasażerów
Dokumenty „reprezentujące” towar (np. konosamenty).
O tym, czy dokument „reprezentuje” towar, decyduje prawo miejsca położenia towaru
Do oceny nabycia praw na samym dokumencie (papierze wartościowym) właściwe jest prawo miejsca położenia dokumentu (lex cartae sitae). Dokument może być bowiem również traktowany jak rzecz.
Sporne jakiemu prawu ma podlegać ocena wpływu zbycia dokumentu na stosunki prawnorzeczowe towaru. Proponowane są różne rozwiązania:
właściwość prawa miejsca położenia towaru,
właściwość legis cartae sitae
właściwość prawa, któremu podlega stosunek prawny inkorporowany w dokumencie
Rozstrzygnięcie uzależniane też bywa od tego, czy chodzi o:
dokument „reprezentujący” towar usytuowany w jakimś państwie (stosuje się wówczas prawo miejsca położenia towaru)
towar znajduje się w przewozie (brak mocnego powiązania w takim przypadku z określonym obszarem prawnym otwiera drogę do poszukiwania innych rozwiązań)
Miejsce położenia prawa rzeczowego:
Znaczne trudności występują przy ustalaniu „miejsca położenia” prawa, gdy jest ono przedmiotem prawa rzeczowego (np. użytkowanie lub zastaw wierzytelności).
Propozycje:
lokalizację prawa (będącego przedmiotem prawa rzeczowego) w państwie, którego prawu ono (ze względu na swą naturę) podlega,
gdy prawem tym jest wierzytelność - przyznanie rozstrzygającego znaczenia miejscu zamieszkania dłużnika lub wierzyciela.
WSKAZÓWKA: jeżeli prawo, będące przedmiotem prawa rzeczowego, ma swój zmysłowy punkt odniesienia w postaci rzeczy, decydujące znaczenie przy poszukiwaniu systemu prawnego właściwego do oceny prawa rzeczowego na prawie można przyznać miejscu położenia owej rzeczy. Dopiero w braku takiego zmysłowego punktu odniesienia należy przyjąć, że prawo będące przedmiotem prawa rzeczowego „położone” jest w państwie, którego prawu ono (ze względu na swą naturę) podlega.
PODSUMOWANIE: miejscem „położenia” zastawionej wierzytelności jest państwo, którego prawu wierzytelność ta podlega . Natomiast hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie podlega prawu miejsca położenia nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą tę wierzytelność.
Zapis papieru wartościowego:
Art. 44 PRAWO WYNIKAJĄCE Z ZAPISU PAPIERU WARTOŚCIOWEGO NA RACHUNKU PROWADZONYM W SYSTEMIE ROZRACHUNKU PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH PODLEGA PRAWU PAŃSTWA, W KTÓRYM PROWADZONY JEST TEN RACHUNEK
POJĘCIE PRAW RZECZOWYCH I POSIADANIA
Zasięg norm kolizyjnych wyznaczających statut zależy od sposobu ustalania znaczenia wyrażeń określających zakres tych norm.
Chodzi tu o sposób rozumienia takich terminów, jak:
„własność”,
„inne prawa rzeczowe”,
„posiadanie”.
Różnice państwowe:
Katalog podmiotowych praw rzeczowych
Odgraniczanie praw rzeczowych od praw obligacyjnych.
Różnice dotyczą m.in. sposobu traktowania prawa zatrzymania (ius retentionis), ciężarów realnych.
Różnie też pojmowane jest posiadanie
Doktryna:
Należy się kierować w omawianym zakresie wskazaniami własnego prawa merytorycznego (kwalifikacja według legisfori),
Kwalifikacja praw rzeczowych (i posiadania) według systemu merytorycznego rei sitae (nie chodzi tu w gruncie rzeczy o kwalifikację według legis causae, lecz o samodzielne poszukiwanie systemu merytorycznego wykorzystywanego do celów kwalifikacyjnych za pomocą łącznika rei sitae
Próby sformułowania kolizyjnego pojęcia „praw rzeczowych” i „posiadania” (k. autonomiczna). Wśród cech wyróżniających prawa rzeczowe na czoło wysuwana jest ich bezwzględna skuteczność.
Konieczność uwzględniania przy rozstrzyganiu kwestii wątpliwych funkcji norm kolizyjnych, o które tutaj chodzi, i występującego w nich łącznika rei sitae .
Zakres statutu rzeczowego
STATUT RZECZOWY:
ocena powstania, zmiany, przeniesienia lub wygaśnięcia praw rzeczowych.
czynności prawne wywołujące skutki prawnorzeczowe:
umowa o przeniesienie własności,
umowa o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego,
zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego
treść prawa rzeczowego
STATUT KONTRAKTOWY:
Tytuł nabycia prawa rzeczowego (np. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności lub ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego)
Kauzalność:
Statut rzeczowy rozstrzyga o tym, czy umowa wywołująca skutki prawnorzeczowe jest kauzalna czy też abstrakcyjna, oraz o rodzaju kauzalności (kauzalność w znaczeniu materialnym lub formalnym).
Sama causa podlega jednak zwykle własnemu statutowi.
Realność:
Według postanowień statutu rzeczowego należy ustalać, czy dana umowa, mająca wywołać skutki prawnorzeczowe (np. umowa o przeniesienie własności), jest umową konsensualną czy też realną, oraz jaką rolę odgrywa wpis do odpowiedniego rejestru (ksiąg wieczystych, rejestru statków, rejestru bankowego).
Umowy o podwójnym skutku:
STATUT KONTRAKTOWY I RZECZOWY PRZYJMUJĄ ZASADĘ:
Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności (lub umowa zobowiązująca do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego) wywoła skutki:
obligacyjne
prawnorzeczowe
jeśli zarówno statut kontraktowy, jak i statut rzeczowy przyjmują zasadę podwójnego skutku czynności prawnych obligacyjnych (jej wyrazem jest np. art. 155 § 1 k.c.pol.) oraz brak jest w danym przypadku okoliczności wyłączających jej działanie.
Podobnie zapis windykacyjny wywoła od razu skutki prawnorzeczowe, jeśli zarówno statut spadkowy, jak i statut rzeczowy posługują się konstrukcją zapisu windykacyjnego (legatum per vindicationeni).
Hipoteka ustawowa na rzecz pupila na nieruchomości należącej do opiekuna będzie bez wątpienia brana pod uwagę, jeżeli przewiduje ją nie tylko statut opieki, lecz również statut rzeczowy.
=BRAK KONIECZNOŚCI DODATKOWYCH CZYNNOŚCI
PRZECIWSTAWNOŚĆ STATUTÓW:
Statut kontraktowy zna podwójny skutek a rzeczowy nie
Załóżmy, że statutem rzeczowym w rozpatrywanym przypadku jest system prawny przeciwny zasadzie podwójnego skutku umów zobowiązujących do przeniesienia własności (a więc system prawny, który uzależnia przejście własności od zawarcia odrębnej umowy rzeczowej o przeniesienie własności), statutem kontraktowym zaś - system prawny posługujący się zasadą podwójnego skutku. Czy dojdzie do przejścia własności, jeśli strony zawrą tylko umowę zobowiązującą do przeniesienia własności? Wydaje się, że statut kontraktowy nie może doprowadzić do powstania skutków prawnorzeczowych wbrew stanowisku statutu rzeczowego.
=KONIECZNOŚĆ DOKONANIA DODATKOWEJ CZYNNOŚCI
Statut kontraktowy nie zna podwójnego skutki, ale rzeczowy tak
Czy umowa zobowiązująca do przeniesienia własności doprowadzi od razu do przejścia własności (bez potrzeby zawarcia odrębnej umowy rzeczowej o przeniesienie własności), gdy rzecz znajduje się w państwie, którego prawo posługuje się konstrukcją podwójnego skutku (konstrukcja ta występuje więc w statucie rzeczowym), mimo że prawo właściwe dla umowy zobowiązującej do przeniesienia własności (statut kontraktowy) ogranicza skutki umowy tego rodzaju do skutków jedynie obligacyjnych, nie da się udzielić już tak jednoznacznej odpowiedzi. Wiele zdaje się przemawiać za odpowiedzią twierdzącą na powyższe pytanie, nie da się jednak ukryć wątpliwości, czy jest to rozwiązanie trafne.
=SKUTEK NASTĄPI BEZ DODATKOWEJ CZYNNOŚCI
Nabycie rzeczy od nieuprawnionego:
Do statutu rzeczowego należy ocena nabycia rzeczy ruchomej od nieuprawnionego do rozporządzania.
Na jego podstawie trzeba więc ustalać elementy hipotetycznego stanu faktycznego (z reguły chodzi tu o zespół faktów i innych przestanek), od którego ziszczenia się uzależniony jest zarówno skutek prawny w postaci nabycia własności rzeczy ruchomej (przesłanki pozytywne), jak i okoliczności wyłączające nastąpienie tego skutku (przesłanki negatywne).
Chodzi tu oczywiście o prawo położenia rzeczy z chwili „zdarzenia” pociągającego za sobą omawiany skutek prawny (art. 41 ust. 2 ustawy z 2011 r.).
Z KOMPLIKACJAMI NALEŻY SIĘ LICZYĆ W SYTUACJI, GDY „ZDARZENIE” MAJĄCE DOPROWADZIĆ DO NABYCIA WŁASNOŚCI JEST ROZCIĄGNIĘTE W CZASIE (np. ze względu na przepisy chroniące dotychczasowego właściciela), a rzecz przed spełnieniem wszystkich przesłanek wymaganych do nabycia własności zostanie przewieziona do innego państwa. Ogólnie rzecz ujmując, można powiedzieć, że należy stosować prawo tego państwa, na którego obszarze rzecz znajduje się w chwili ostatecznego „zamknięcia się” stanu faktycznego wymaganego do nabycia własności. Według jego postanowień należy też rozstrzygnąć, czy i w jakiej mierze wolno brać pod uwagę fakty, które zaistniały w czasie, gdy rzecz znajdowała się w poprzednim państwie. Nie obejdzie się jednak bez konieczności podejmowania zabiegów zmierzających do DOSTOSOWANIA obu stykających się z sobą przy tej okazji systemów prawnych .
PRZYKŁAD rzecz znajduje się w państwie X (które przewiduje pewne przesłanki nabycia od nieuprawnionego), następnie zostaje wywieziona do państwa Y (które przewiduje inne przesłanki). Stosujemy prawo państwa Y, bo tam dochodzi do „zamknięcia stanu faktycznego”
Statutowi rzeczowemu podlegają też:
zasiedzenie,
przemilczenie,
znalezienie,
przetworzenie,
połączenie,
pomieszanie,
skutki wyrojenia lub zajęcia przez rój pszczół cudzego ula.
Treść praw rzeczowych:
Statut rzeczowy rozstrzyga o treści praw rzeczowych.
Należy to odnieść również do rozliczeń między właścicielem i posiadaczem:
roszczeń właściciela przeciwko posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy,
zwrot pożytków lub zapłatę ich wartości
roszczeń posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz
!wyjąwszy przypadek, gdy rozliczenia te obejmuje odrębny, samodzielny stosunek łączący właściciela z posiadaczem (np. umowny stosunek zobowiązaniowy), podlegający odrębnemu - zgodnie ze swą naturą - statutowi.
Majątek:
Majątek jako zbiór praw i obowiązków majątkowych (universitas) nie podlega statutowi rzeczowemu, lecz odrębnemu statutowi zgodnie ze swą naturą
spadek statutowi spadkowemu,
wspólny majątek małżonków statutowi stosunków majątkowych między małżonkami
Poszczególne prawa majątkowe wchodzące w skład określonego majątku podlegają własnym statutom (prawa rzeczowe - statutowi rzeczowemu).
Współwłasność:
Statut rzeczowy obejmuje swym zakresem współwłasność.
POSIADANIE
To, co powiedziano wyżej o stosowaniu statutu rzeczowego do oceny praw rzeczowych, odnieść można (odpowiednio) także do posiadania.
Statut rzeczowy rozstrzyga więc o:
charakterze prawnym władztwa osoby nad rzeczą i jego skutkach w sferze prawa rzeczowego,
sposobach nabycia, przekształcenia lub przeniesienia oraz przyczynach utraty posiadania,
domniemaniach związanych z posiadaniem,
ochronie posiadania,
stosunkach między współposiadaczami,
jakie rzeczy mogą być przedmiotem posiadania.
Zdolność i forma
Zdolność i forma jako przesłanki ważności czynności prawnych występujących w obrębie prawa rzeczowego podlegają prawu wskazanemu przez odrębne normy kolizyjne(art. 11 i 25 ustawy z 2011 r.).
W zakresie formy zwraca uwagę zróżnicowanie właściwości w zależności od tego, czy chodzi o rozporządzenia dotyczące ruchomości czy nieruchomości (zob. § 21).
Zmiana statutu rzeczowego
Zmiana statutu rzeczowego w zakresie nieruchomości
Zdarza się rzadko
Może być ona rezultatem
zmiany norm kolizyjnych w państwie miejsca położenia nieruchomości
przesunięcia granic państwowych (jeśli towarzyszą temu zmiany prawa obowiązującego na terenach włączonych do danego państwa)
Zmiana statutu rzeczowego w odniesieniu do ruchomości.
Wystarczy w tym celu przenieść rzecz z jednego państwa do drugiego. Chwila przekroczenia granicy jest zarazem chwilą zmiany statutu rzeczowego.
Wszystkie prawa rzeczowe (a więc w szczególności własność, a także ograniczone prawa rzeczowe) istniejące na rzeczy podlegają do chwili zmiany statutu dotychczasowemu statutowi, po zmianie - statutowi nowemu.
Ma to duże znaczenie przy ocenie treści praw rzeczowych. Dąży się na ogół do utrzymania w mocy wszystkich praw rzeczowych, które istniały pod rządem dawnego statutu.
Jest to jednak połączone z zabiegami mającymi na celu wkomponowanie istniejących pod rządem dotychczasowego statutu praw rzeczowych w nowy porządek prawny.
Chodzi zwłaszcza o znalezienie w tym porządku prawnym odpowiedniego (równoważnego) typu prawa rzeczowego.
Trudności:
W systemie prawnym stanowiącym nowy statut brak jest odpowiednika podmiotowego prawa rzeczowego (może to dotyczyć ograniczonego prawa rzeczowego), istniejącego pod rządem dotychczasowego statutu.
pierwszy pogląd definitywnym wygaśnięciem prawa rzeczowego w wyniku zmiany statutu, i
drugi pogląd posługuje się koncepcją „spoczywania” prawa rzeczowego z możliwością jego „odżycia” z chwilą znalezienia się rzeczy na innym terytorium (gdy system prawny tam obowiązujący przewiduje tego rodzaju podmiotowe prawo rzeczowe).
Ustawa z 2011 r. :
Przepis art. 41 ust. 2 stanowi, że: „NABYCIE I UTRATA WŁASNOŚCI, JAK RÓWNIEŻ NABYCIE I UTRATA ORAZ ZMIANA TREŚCI LUB PIERWSZEŃSTWA INNYCH PRAW RZECZOWYCH PODLEGAJĄ PRAWU PAŃSTWA, W KTÓRYM PRZEDMIOT TYCH PRAW ZNAJDOWAŁ SIĘ W CHWILI, GDY NASTĄPIŁO ZDARZENIE POCIĄGAJĄCE ZA SOBĄ WYMIENIONE SKUTKI PRAWNE”. = prawo tego państwa decyduje czy nabycie i utrata praw były skuteczne
Jest on wyrazem dążenia do poszanowania sytuacji prawnej raz ukształtowanej.
Wynika z niego, że o tym, czy określony fakt (lub zespół faktów) doprowadził do nabycia, zmiany lub utraty prawa rzeczowego, rozstrzyga prawo państwa, w którym rzecz znajdowała się w chwili zaistnienia tego faktu (lub zespołu faktów).
W wypadku zmiany statutu rzeczowego nie dochodzi do ponownej oceny przesłanek nabycia prawa rzeczowego (nabytego pod rządem dawnego statutu) według postanowień nowego statutu.
1.Jeżeli więc pod rządem dawnego statutu rzeczowego doszło do przeniesienia własności rzeczy ruchomej solo consensu co jest możliwe np. według prawa polskiego i francuskiego), fakt, że nowy statut rzeczowy wymaga do przeniesienia własności rzeczy ruchomej wydania jej nabywcy (tak k.c.niem.), pozostanie bez wpływu na ostateczną ocenę nabycia własności.
Nabycie własności w tym wypadku musi być uszanowane także pod rządem nowego statutu.
2.Sprawa komplikuje się nieco, jeżeli dawny statut rzeczowy wymagał do przeniesienia własności rzeczy ruchomej wydania tej rzeczy nabywcy i gdy pod rządem tego statutu doszło jedynie do zawarcia umowy, jednocześnie zaś nowy statut rzeczowy przyjmuje koncepcję konsensualnego przeniesienia własności. Na ogół przyjmuje się (choć głoszone są również poglądy przeciwne), że konsensualna umowa o przeniesienie własności, zawarta pod rządem prawa wymagającego do wywołania skutku rzeczowego wydania rzeczy, nie może automatycznie pociągnąć za sobą skutków rzeczowych tylko z powodu zmiany statutu (a więc z chwilą znalezienia się rzeczy na obszarze państwa, którego prawo nadaje umowie o przeniesienie własności charakter umowy konsensualnej).
W takim przypadku należy raczej oczekiwać ponownego zawarcia przez strony konsensualnej umowy o przeniesienie własności (a więc odnowienia porozumienia stron co do przeniesienia własności), wymaganej przez nowy statut.
Jest już kwestią interpretacji postanowień nowego statutu i oceny zachowania się stron, czy wystarczą tutaj oświadczenia woli złożone w sposób dorozumiany i jakie zachowania są niezbędne, by można było przyjąć, że do złożenia w taki sposób oświadczeń woli doszło.
Stan faktyczny rozciągnięty w czasie:
Zdarzenie mające prowadzić do nabycia lub utraty prawa rzeczowego stanowi stan faktyczny rozciągnięty w czasie (np. zasiedzenie, przemilczenie) i pod rządem dotychczasowego statutu nie doszło do „zamknięcia się” owego stanu faktycznego,
w trakcie biegu terminu zasiedzenia, ale przed jego upływem rzecz zostanie przeniesiona do innego państwa.
Przepis art. 41 ust. 2 ustawy z 2011 r. nie udziela na to pytanie wyraźnej odpowiedzi. należy przyjąć zasadniczo właściwość tego prawa, pod którego rządem nastąpi ostateczne „zamknięcie” się stanu faktycznego, a więc pod którego rządem będzie miał miejsce ostatni fakt wymagany do wywołania skutków prawnorzeczowych
w wypadku zasiedzenia będzie to statut rzeczowy z chwili upływu zasiedzenia
Powstaje jednak wątpliwość, czy stosując postanowienia tego statutu, wolno brać pod uwagę także fakty (np. bieg terminu zasiedzenia), które miały miejsce pod rządem poprzedniego statutu (lub poprzednich statutów).
Odpowiedzi należy poszukiwać w postanowieniach owego stosowanego statutu rzeczowego, wykorzystując odpowiednio jego normy intertemporalne (we wspomnianym przykładzie chodzić będzie o normy intertemporalne dotyczące zasiedzenia).
Ochrona prawa rzeczowego:
Do oceny roszczeń służących do ochrony prawa rzeczowego należy stosować statut rzeczowy z chwili wytoczenia powództwa, i to także wtedy, gdy zdarzenie, które spowodowało powstanie roszczenia, miało miejsce pod rządem poprzedniego statutu.
POSIADANIE
Przepis art. 41 ust. 2 stosuje się także do posiadania. W obrębie posiadania mogą wystąpić również niektóre spośród poruszonych wyżej kwestii.
PRAWA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ
Uwagi wstępne
Ustawa z 1965 r. nie regulowała wyraźnie właściwości prawa w zakresie prawa autorskiego i wynalazczego. Odpowiednich rozwiązań kolizyjnoprawnych poszukiwała więc doktryna.
Ustawa z 2011 r. przepisy dotyczące wszystkich postaci własności intelektualnej (zarówno praw autorskich, jak i patentów oraz im podobnych).
Dużą rolę w rozważanym zakresie odgrywają POROZUMIENIA MIĘDZYNARODOWE, zawierające w głównej mierze normy merytoryczne. Znaleźć w nich można jednak również normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego.
Unormowania ustawy z 2011 r.
art. 46 ust. 1 ustawy z 2011 r.:
„POWSTANIE, TREŚĆ I USTANIE PRAWA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ PODLEGAJĄ PRAWU PAŃSTWA, W KTÓRYM MA MIEJSCE KORZYSTANIE Z TEGO PRAWA'’.
art. 46 ust. 2:
„PRZEPIS UST. 1 STOSUJE SIĘ TAKŻE DO ROZPORZĄDZEŃ PRAWEM WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ ORAZ DO USTALENIA PIERWSZEŃSTWA TYCH PRAW”.
Miejsce wykonywania praw własności intelektualnej, korzystania z nich spełnia podobne funkcje jak miejsce położenia przedmiotu prawa rzeczowego przy ustalaniu statutu rzeczowego.
Zasada terytorializmu:
Każde państwo decyduje o zakresie ochrony przyznanej prawom własności intelektualnej na swoim obszarze.
Istnieje więc tyle podmiotowych praw autorskich lub praw własności przemysłowej, ile w odniesieniu do tego samego dobra (dzieła, wynalazku itp) poszczególne systemy prawne kreują.
Zasadę tę przełamują porozumienia międzynarodowe.
Według obiegowych (uproszczonych) opinii o ochronie praw własności intelektualnej rozstrzyga prawo państwa, w którym dochodzi się ochrony.
Zdarza się jednak, że sprawa o ochronę prawa własności intelektualnej trafia do sądu innego państwa niż państwo zapewniające ochronę (np. na skutek umowy prorogacyjnej).
art. 46 ust. 3 DO OCHRONY PRAW WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ STOSUJE SIĘ PRAWO PAŃSTWA, NA PODSTAWIE KTÓREGO DOCHODZI SIĘ OCHRONY (A NIE W KTÓRYM SIĘ DOCHODZI OCHRONY).
art. 47 ustawy z 2011 r.:
UPRAWNIENIA PRACOWNIKA WOBEC PRACODAWCY Z TYTUŁU PRAW WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ ZWIĄZANYCH Z JEGO DZIAŁALNOŚCIĄ W RAMACH STOSUNKU PRACY PODLEGAJĄ PRAWU WŁAŚCIWEMU DLA TEGO STOSUNKU
Unormowania konwencyjne
PRAWO AUTORSKIE
Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 9 września 1886 r.
wielokrotnie zmieniana i uzupełniana
Jak wynika z oświadczenia rządowego z 30 sierpnia 1994 r. Polska przystąpiła do
artykułów od 1 do 21 Aktu paryskiego Konwencji berneńskiej z 24 lipca 1971 r.
załącznika do tego Aktu;
postanowienia te weszły w życie w stosunku do Polski 22 października 1994 r.
Konwencja genewska z 1952 r.
W ramach UNESCO podjęto próbę pogodzenia koncepcji przyjmowanych w prawie autorskim państw kontynentu europejskiego z koncepcjami prawa państw systemu anglo-amerykańskiego oraz otwarcia drogi do przystąpienia do porozumienia międzynarodowego także państw rozwijających się.
Rozpoczęte w 1949 r. prace nad przygotowaniem projektu konwencji powszechnej zostały uwieńczone sukcesem i doprowadziły w 1952 r. do uchwalenia Konwencji genewskiej (zrewidowanej następnie w 1971 r. w Paryżu).
Polska ratyfikowała tę Konwencję wraz z poprawkami paryskimi
Nadto na uwagę zasługują następujące konwencje:
Międzynarodowa konwencja o ochronie artystów, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych, sporządzona w Rzymie 26 października 1961 r., która weszła w życie w stosunku do Polski 13 czerwca 1997 r.
Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej - „TRIPS”
Europejska konwencja o telewizji ponadgranicznej, sporządzona w Strasburgu 5 maja 1989 r.
Europejskie porozumienie o zapobieganiu audycjom nadawanym ze stacji znajdujących się poza terytorium państwowym, sporządzone w Strasburgu 22 stycznia 1965 r.
Konwencja o utworzeniu Europejskiej Organizacji Łączności Satelitarnej EUTELSAT, otwarta do podpisu w Paryżu 15 lipca 1982 r.; nieaktualna od 14 listopada 2001 r. zastąpiła ją Zmieniona Konwencja o utworzeniu Europejskiej Organizacji Łączności Satelitarnej (EUTELSAT) z 20 maja 1999 r. (por. też Protokół o przywilejach i immunitetach Europejskiej Organizacji Łączności Satelitarnej EUTELSAT z 13 lutego 1987 r.
Traktat WIPO o artystycznych wykonaniach i fonogramach, sporządzony w Genewie 20 grudnia 1996 r.
Europejska konwencja o koprodukcji filmowej, sporządzona w Strasburgu 2 października 1992 r.
Istnieją też inne porozumienia międzynarodowe w zakresie prawa autorskiego:
porozumienie pomiędzy rządami PRL i ZSRR z 4 października 1974 r.
Co do stosunków pomiędzy Polską i USA por. oświadczenie oraz Traktat o stosunkach handlowych i gospodarczych z 21 marca 1990 r.
Obie podstawowe w zakresie prawa autorskiego konwencje zawierają trzy rodzaje norm:
NORMY MERYTORYCZNE (MINIMUM KONWENCYJNE)
może to być samodzielna podstawa ochrony dzieł
NORMY KOLIZYJNE
wskazują właściwość prawa państwa, w którym dochodzi się ochrony
NORMY PRAWA OBCYCH
rozstrzygają, czy dana sytuacja (dany stan faktyczny) jest na tyle powiązana ze stronami konwencji (stanowi więc tzw. sytuację konwencyjną), że należy do niej stosować konwencyjne normy merytoryczne i kolizyjne. Do stanów faktycznych niemieszczących się w zakresie owych „sytuacji konwencyjnych” w państwach będących stronami konwencji stosowane są krajowe (pozakonwencyjne) normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego.
Stosowanie konwencji berneńskiej:
art. 4 ust. 1 i art. 6 ust. 1 (1928r.)znajduje ona zastosowanie do praw autorskich - obywateli państw członkowskich, gdy chodzi o ich dzieła nieogłoszone lub ogłoszone po raz pierwszy w jednym z państw członkowskich - oraz do praw autorów - obywateli innych państw, gdy chodzi o ich dzieła ogłoszone po raz pierwszy w jednym z państw członkowskich.
art. 3 ust. 1 (1971r.) na podstawie Konwencji chronieni są autorzy - obywatele państw członkowskich lub w nich zamieszkali, gdy chodzi o ich dzieła opublikowane lub nieopublikowane, oraz autorzy niepochodzący z państwa członkowskiego, gdy chodzi o dzieła po raz pierwszy opublikowane w państwie członkowskim lub równocześnie w takim państwie i w państwie pozostającym poza Konwencją berneńską.
Minimum ochrony:
Konwencja berneńska w swych normach merytorycznych ustanawia minimum ochrony konwencyjnej, różnie zresztą ukształtowanej w poszczególnych jej redakcjach.
Postanowienia Konwencji (z chwilą inkorporacji lub transformacji do prawa wewnętrznego) mogą więc stanowić samoistną podstawę do ochrony dzieł objętych zakresem działania Konwencji, w sytuacji gdy ustawodawstwo krajowe w danym zakresie ochrony nie przyznaje.
Ochrona przewidziana przez Konwencję opiera się też na zasadzie asymilacji („traktowania krajowego”), czyli zrównania ochrony udzielanej dziełom chronionym na podstawie Konwencji z ochroną przyznawaną dziełom własnych obywateli
Zasada terytorializmu:
art. 4 ust. 2 zd. 2 (1928 r.): „zakres ochrony, jako też środki dochodzenia jej zawarowane w celu ochrony jego praw, są normowane wyłącznie według ustawodawstwa tego kraju, w którym żąda się ochrony”.(loci protectionis) Kolizyjnoprawny charakter bywa też w literaturze przypisywany temu postanowieniu Konwencji berneńskiej, które statuuje zasadę asymilacji („traktowania krajowego”). W art. 4 ust. 1 cyt. Konwencji można się mianowicie dopatrzeć normy kolizyjnej przewidującej właściwość prawa państwa członkowskiego, w którym dochodzi się ochrony, skoro w myśl wyrażonej tam zasady asymilacji podmiotowi uprawnionemu wedle Konwencji powinny być przyznane takie same prawa jak obywatelom państwa, w którym podmiot ów pragnie ze swych praw skorzystać.
Nakaz legis fori:
Powyższej normy kolizyjnej nie wolno utożsamiać z nakazem stosowania legis fori, do czego mógłby skłaniać zwrot „prawo państwa, w którym żąda się ochrony”. W istocie rzeczy nie chodzi tu bowiem o właściwość prawa lego państwa, przed którego sądem dochodzi się ochrony (choć tak najczęściej w praktyce będzie), ale o „właściwość prawa państwa, dla którego terytorium dochodzi się ochrony”.
prawa powoda zostały naruszone w państwie A. ale powód dochodzi ochrony w państwie B. bo tam pozwany ma majątek, to sąd państwa B zastosuje prawo państwa A, bo o ochronę udzielaną przez to prawo w danym wypadku chodzi.
Statut praw autorskich:
właściwe do oceny powstania, treści i zgaśnięcia praw autorskich
przedmiot i podmiot prawa autorskiego
zakres i środki jego ochrony
NIE OBEJMUJE
zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych podmiotów prawa autorskiego,
zobowiązań z umów autorskich,
dziedziczenia praw autorskich.
Zagadnienia te podlegają prawu wskazanemu przez odpowiednie, miarodajne dla danego zakresu, poza konwencyjne krajowe normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego
WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA
Także w zakresie ochrony własności przemysłowej akceptowana jest zasada terytorializmu
o środkach i zakresie ochrony uprawnionego do patentu rozstrzyga prawo państwa, którego organy patentu udzieliły
skutki udzielenia patentu ograniczają się w zasadzie do obszaru państwa, w którym patent został uzyskany.
Stwarza to konieczność ubiegania się o tytuł ochrony w każdym państwie oddzielnie!
Prawo każdego państwa określa przesłanki uzyskania tytułu ochronnego (patentu) oraz przyczvnv jego wygaśnięcia.
Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej z 20 marca 1883 r.
kilkakrotnie zmieniana i uzupełniana w czasie kolejnych konferencji rewizyjnych
Polska jest stroną tekstu sztokholmskiego konwencji
Inne umowy międzynarodowe:
Porozumienie madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków z 14 kwietnia 1891 r.
Polska przystąpiła do tekstu sztokholmskiego z 14 lipca 1967 r. ze skutkiem od 18 marca 1991 r., 4 grudnia 1996 r. Polska wycofała zastrzeżenia złożone na podstawie art. 14 ust. 2 lit. d i f, w 1997 r. (ze skutkiem od 4 marca tegoż roku) Polska przystąpiła do Protokołu do Porozumienia madryckiego o międzynarodowej rejestracji znaków, przyjętego w Madrycie 27 czerwca 1989 r.
Porozumienie nicejskie dotyczące międzynarodowej klasyfikacji wyrobów i usług, do których stosuje się znaki fabryczne lub handlowe z 15 czerwca 1957 r.
od którego Polska odstąpiła w 1983 r. (oświadczenie rządowe z 16 kwietnia 1983 r. i ponownie przystąpiła 4 marca 1997 r. (
Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu (WTO), sporządzone w Marakeszu 15 kwietnia 1994 r. oraz załącznik 1C do tego Porozumienia
Porozumienie madryckie dotyczące zwalczania fałszywych oznaczeń pochodzenia towarów z 14 kwietnia 1891 r. ze zmianami w Waszyngtonie w 1911 r., w Hadze w 1925 r.
Porozumienie wiedeńskie ustanawiające międzynarodową klasyfikację elementów graficznych znaków z 12 czerwca 1973 r., zmienione 1 października 1985 r.
Układ o współpracy patentowej (PCT), sporządzony w Waszyngtonie 19 czerwca 1970 r., poprawiony 2 października 1979 r. i zmieniony 3 lutego 1989 r zapobiegający wielokrotnemu badaniu zgłaszanych wynalazków wtedy, gdy ten sam wynalazek ma być opatentowany w wielu krajach,
Konwencja o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej, podpisana w Sztokholmie 14 lipca 1967 r.
Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim), sporządzona w Monachium 5 października 1973 r. z późniejszymi
Porozumienie strasburskie dotyczące międzynarodowej klasyfikacji patentowej, sporządzone w Strasburgu 24 marca 1971 r. zmienione 28 września 1979 r
Pierwsza dyrektywa Rady nr 89/104/EWG z 21 grudnia 1988 r. mająca na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych
Rozporządzenie Rady (WE) nr 40/94 z 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego
Zasada asymilacji:
Jedną z podstawowych zasad przyjętych w Konwencji paryskiej jest zasada asymilacji (traktowania krajowego).
Odzwierciedla ona w zakresie ochrony własności przemysłowej zasadę terytorializmu i może stanowić podstawę do wniosków kolizyjnoprawnych (podobnych do tych, o których już była mowa wyżej).
Konwencja paryska przewiduje też minimum ochrony konwencyjnej.
Doniosłą zasadę przyjętą w Konwencji stanowi zasada pierwszeństwa (priorytetu) konwencyjnego: patentu na wynalazek udziela się temu, kto pierwszy zgłosi taki wynalazek do właściwego organu; może on powoływać się (w okresie 12 miesięcy) na datę pierwszego (prawidłowego) zgłoszenia w jednym z państw związkowych, także w razie ubiegania się o patent w innych państwach.
!!Wiele spośród wypowiedzianych wyżej uwag co do prawa autorskiego odnieść można również do omawianego tutaj zakresu (m.in. spostrzeżenia dotyczące zakresu statutu praw autorskich i kwestii nieobjętych tym statutem wykorzystać można odpowiednio przy ustalaniu zakresu statutu ochronnego).
Prawo własności przemysłowej (2000r.):
Ustawa nie narusza postanowień umów międzynarodowych (art. 4 ust. 1).
Przewidziano też odpowiednie stosowanie przepisów ustawy w razie niepełnej regulacji konwencyjnej lub pozostawienia niektórych kwestii w gestii organów krajowych w zakresie trybu udzielania ochrony na wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenie geograficzne lub topografie układów scalonych (art. 4 ust. 2).
„Osoby zagraniczne korzystają z uprawnień wynikających z ustawy na podstawie umów międzynarodowych”. (art. 5 ust. 1)
„Osoby zagraniczne mogą, jeżeli nie narusza to postanowień umów międzynarodowych, korzystać z uprawnień wynikających z ustawy na zasadzie wzajemności”.( art. 5 ust. 2 zd. 1)