Farmakologia to nauka o lekach
Farmakon – słowo pochodzące z greckiego oznaczające lek
Logos – słowo pochodzące z greckiego oznaczające naukę
Farmakokinetyka farmakodynamika
Farmakologia ogólna
Farmakologia kliniczna farmakologia
Farmakogenetyka molekularna
Substancje lecznicze
Leki – postaci leku
- związki czynne – to substancje wywierające działanie biologiczne
- substancje lecznicze – to związki czynne mogące służyć zapobieganiu, łagodzeniu, leczeniu bądź rozpoznaniu chorób
- leki (środki lecznicze) – to określone postaci środków leczniczych, przeznaczone do stosowania u ludzi lub zwierząt
Podział postaci leku
Ze względu na stan fizyczny
Leki płynne
Leki półstałe
Leki stałe
Ze względu na sposób podania
Leki podawane zewnętrznie
Leki podawane entera lnie
Leki podawane parentalnie
Ze względu na miejsce działania
Leki działające miejscowo
Leki działające ogólnie
Płynne postaci leku
Rozwory lecznicze (wodne, etanolowe, glicerolowe, olejowe)
Syropy, miody
Zwiesiny i emulsje
Postaci leków roślinnych (soki, alkoholatury, nalewki, wyciągi – płynne, gęste i suche, napary, odwary, maceraje, wody aromatyczne, oleje tłuste)
Półstałe postaci leku
Maści
Pasty
Mydła
Podział maści
Ze względu na głębokość wnikania
Epidermalne
Endodermalne
Diadermalne
Ze względu na układ fizykochemiczny
Maści roztwory
Maści zawiesiny
Maści emulsje
Stałe postaci leku
Proszki
Granulaty
Tabletki
Tabletki do podawania doustnego
Uwalniające substancję leczniczą w jamie ustnej
Podjęzykowe
Do ssania
Podpoliczkowe
Do rozgryzania lub żucia
Do zębodołu
Do połykania
Uwalniające substancję leczniczą w żołądku
Uwalniające substancję leczniczą w jelicie – dojelitowe
O zmodyfikowanej szybkości uwalniania substancji leczniczej
Do celów dignostycznych
Tabletki do wprowadzania do jam ciała
- dopochwowe
Tabletki do stosowania pozajelitowego
Do sporządzania roztworów do wstrzyknięć
Do implantacji
Tabletki do sporządzania płynów
- do sporządznia roztworów
- do sporządzania zawiesin
- musujące
Stałe postaci leku
- proszki
- granulaty
- tabletki
- kapsułki
- ziółka
- systemy terapeutyczne
- czopki globulki
Drogi i sposoby podania leku
Miejsce i sposób podania oraz jego postać zależą od:
Właściwości fizycznych i chemicznych substancji leczniczej
Oczekiwanego czasu wystąpienia działania oraz oczekiwanej długości tego działania
Miejsca w którym lek powinien działać
Stanu pacjenta
Drogi i sposoby podania leku
- podanie miejscowe
- podanie pozajelitowe
- podanie doustne
- podanie doodbytnicze
Losy leku w ustroju
L - liberation – uwalnianie
A - absorption – wchłanianie
D - distribution – dystrybucja (rozmieszczenie)
M - metabolism – biotransformacja
E- elimination - wydalanie
UWALNIANIE
- konieczne, aby wystąpiło działanie farmakologiczne
- szybkość uwalniania substancji leczniczej uzależnione od użytych substancji pomocniczych
WCHŁANIANIE
Błona komórkowa jako bariera przez którą następuje wchłanianie
Mechanizmy wchłaniania
dyfuzja bierna
dyfuzja ułatwiona
transport aktywny
pinocytoza, fagocytoza, persorbcja
DYSTRYBUCJA
Kom paramenty
wewnątrzkomórkowy
zewnątrzkomórkowy
wiązanie leków z białkami
BIOTRANSFORMACJA
lek
reakcje I fazy
metabolitI fazy
Reakcje II fazy
Metabolit II fazy
Efekt pierwszego przejścia określa on jaka część danego leku podczas pierwszego przejścia przez wątrobę ulega metabolizowaniu lub zostaje zatrzymana w wątrobie
WYDALANIE
- nerkowe
- z żółią i jelitowe
- drogą oddechową
- prze skórę – znaczenie marginalne
Mechanizmy działania leku
- łączenie leku z białkami należącymi do rodziny receptorów błonowych, kanałów jonowych, transporterów, enzymów, czy czynników transkrypcyjnych, a także połączenia z DNA oraz mRNA
- zobojętnianie (neutralizacja kwasów żołądkowych)
- hamowanie resorpcji kwasów żółciowych
- wzrost przepuszczalności ściany komórkowej
- zwiększanie ciśnienia osmotycznego (środki przeczyszczające)
Receptory farmakologiczne
Receptorem nazywamy miejsce, które jest zdolne przyjąć lek. Jest wyspecjalizowane białko odbierające informacje ze środowiska zewnątrzkomórkowego i przekazującej do odpowiednich elementów efektorowych (wykonawczych) komórki.
Interakcje farmakokinetyczne
Wpływ na procesy:
-wchłaniania
-wiązania z białkami
-biotransformacji
-wydalania
Interakcje farmakodynamiczne
*synergizm
-synergizm addycyjny
- synergizm hiperaddycyjny
*antagonizm
- antagonizm konkurencyjny
- antagonizm funkcjonalny
- antagonizm niekonkurencyjny
- antagonizm chemiczny
Interakcje farmaceutyczne
-inaczej niezgodności recepturowe
-niezgodności chemiczne
-niezgodności fizyczne
Interakcje leków
Przyczyny występowania interakcji leków
-polipragmazja
-zjawisko samo leczenia
-leczenie przez kilku lekarzy
Rodzaje interakcji leków
-farmaceutyczne
-farmakodynamiczne
-farmakokinetyczne
Działania niepożądane leków
-tolerancja
-tachyfilaksja zjawisko występowania dość szybkiej utraty wrażliwości na lek w przypadku jego częstego (bez odpowiednich przerw) podawania. Dot. np. mitratów
-uzależnienie
Działania toksyczne leków
-neurotoksyczność
-nefrotoksyczność
-hepatotoksyczność
Uczulenie na lek
Typy reakcji alergicznych
-typ I – reakcja anafilaktyczna
-typ II – reakcja cytotoksyczna i cytolityczna
-typ III – reakcja wywołana przez kompleks immunologiczny
-typ IV – związany z nadwrażliwością na poziomie komórkowym
Działania niepożądane leków
Częstość występowania działań niepożądanych
Bardzo często > 1/10
Często > 1/100 i < 1/10
Niezbyt często > 1/1000 i < 1/100
Rzadko >1/10000 i < 1/1000
Bardzo rzadko > 1/10000
Działania niepożądane leku wg WHO to szkodliwy niezamierzony skutek stosowania
Typ A zależne od dawki
Typ B niezależne od dawki
Typ C spowodowane przewlekłym przyjmowaniem
Typ D kancero- lub teratogenne
Typ E spowodowane nagłym odstawieniem
Typ F brak oczekiwanego działania
Ból
To doznanie zmysłowe, powstaje gdy bodźce mechaniczne, termiczne, chemiczne, lub elektryczne przekroczą wartość graniczną, tzw. próg bólowy prowadząc do uszkodzenia tkanek uwolnieniem mediatorów bólu i następczym przewodzeniem impulsów bólowych
Czucie bólu to wyzwolenie bodźca bólowego, jego przewodzenie i przetwarzanie w OUN
Podział doznań bólowych
Fizjologiczny ból nocyceptywny – powstaje w wyniku działania czynników mechanicznych, termicznych, chemicznych lub elektrycznych na zdrową tkankę, prowadzi do natychmiastowej ruchowej reakcji ucieczkowej
Patofizjologiczny ból nocyceptywny – powstaje w wyniku uszkodzenia tkanki lub procesu zapalnego, przejawia się pod postacią bólu spoczynkowego, hiperalgezji (nasilone odczuwanie bólu ) lub allodynii (gdy ból wywołany przez bodziec zwykle nie wywołujący wrażeń bólowych
Bóle neuropatyczne – powstają na skutek uszkodzenia nerwów (zmiażdżenia, ucisku, przecięcia, zapalenia lub zmian metabolicznych), zwykle są bardzo tkliwe.
Ból ostry - zwykle o funkcji ostrzegającej
Ból przewlekły (w tym bóle trwałe i stałe nawracające bóle)
Przetwarzanie bólu
Uszkodzenie tkanki lub zaburzenie metabolizmu tkankowego prowadzi do pobudzenia receptorów bólowych. Bodźce przewodzone są do rdzenia kręgowgo, m. in. Drogą rdzeniowo- wzgórzową boczną i dalej w obrębie wzgórza do sensorycznych pól projekcyjnych kory mózgowej. Neuroprzekaźnikami są kwas glutaminowy i substancja P.
Endogenny system hamowania bólu
Zadaniem tego systemu jest osłabianie impulsów nerwowych z zastępczym zmniejszaniem odczuwania bólu. Układ stymulowany jest przez endogenne peptydy opioidowe (agonistów receptorów opioidowych), powstające w mózgu, przysadce i Redzeniu nadnerczy.
Są to β – endorfina dynorfina oraz enkefaliny: metioninowa i leucynowa. Receptory opioidowe występują w OUN z różną gęstością.
leki przeciwbólowe (analgetyki)
to leki, które w dawkach terapeutycznych zmniejszają lub znoszą odczuwanie bólu nie wywołując jednocześnie działania ogólnie znieczulającego.
Wyróżnia się 2 grupy leków
- leki przeciwbólowe tzw. opioidowe z działaniem głównie ośrodkowym oraz obwodowym
- nieopioidowe leki przeciw bólowe o działaniu obwodowym i ośrodkowym, dodatkowo wykazujące działanie przeciwgorączkowe i przeciwzapalne
Profilaktyka i leczenie bólu
Nieopioidowe leki przeciwzapalne – wskazane do leczenia patofizjologicznych bólów pochodzenia zapalnego
Opioidowe leki przeciwbólowe – stosowane w terapii bólów pochodzenia pourazowego, pooperacyjnego, nowotworowego
Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne i niektóre leki przeciwpadaczkowe – pomocniczo obok opioidów w terapii bólów neuropatycznych
Triptany – stosowane w terapii bólów migrenowych
Schemat leczenia bólów nowotworowych (wg. WHO) tzw drabina analgetyczna
- Ból stopień I – nieopioidowe leki przeciwbólowe ± leki wspomagające\
- jeżeli bóle nadal słabe leki opioidowe ± nieopioidowe leki przeciwbólowe,
się utrzymują stopień II - leki wspomagające
- jeżeli bóle nadal się utrzymują
stopień III – silne leki opioidowe ± nieopioidowe leki przeciwbólowe,
leki wspomagające
opioidowe leki przeciwbólowe
Oddziaływają na receptory opioidowe zlokalizowane:
- ośrodkowo
- obwodowo
Możliwość wystąpienia uzależnienia psychicznego i fizycznego oraz rozwoju tolerancji
Efekty ośrodkowe
- analgezja (hamują przewodzenie bodźców bólowych, aktywują endogenny system przeciwbólowy
- sedacja (uspokojenie) i anksjoliza (działanie przeciw lękowe)
- euforia lub dysforia (w zależności od wyjściowego nastroju)
- depresja oddechowa (hamowanie ośrodka oddechowego) i działanie przeciwkaszlowe (blokada ośrodka kaszlu)
- wymioty (początkowe pobudzenie, a następnie hamowanie ośrodka wymiotnego
- zwężenie źrenic
- działanie antydiuretyczne (zwiększenia wydzielania hormonu antydiuretycznego)
Efekty obwodowe
- działanie przeciwbólowe na obwodowe receptory opioidowe
- opóźnianie opróżniania żołądka (skurcz odźwiernika)
- spastyczne zaparcia (osłabienie motoryki i zwiększenie napięcia mięśni gładkich)
- skurcz zwieraczy w obrębie dróg żółciowych
- zwiększenie napięcia mięśniówki pęcherza moczowego oraz zwieraczy pęcherza moczowgo
- obniżenie napięcia mięśniówki naczyń krwionośnych, z możliwością wystąpienia reakcji ortostatycznej
- zaczerwienienia, świąd skóry oraz skurcz oskrzeli na skutek uwalniania histaminy
Podział opioidowych leków przeciwbólowych
W zależności od powinowacta do różnych typów receptorów opioidowych oraz ich wewnętrznej aktywności wyróżnia się:
- czyści (pełni) agoniści – morfina, petydyna
- mieszani agoniści/antagoniści – pentazocyna
- częściowi agoniści
- czyści (pełni) antagoniści – nalokson
Opioidowe leki przeciwbólowe
Wskazania
- środek z wyboru w terapii silnych bólów ( śród- i pooperacyjnych, nowotworowych)
- w przebiegu zawału serca, ostrego obrzęku płuc (dodatkowe działanie psychosedatywne)
- w reumatoidalnym zapaleniu stawów, zmianach zwyrodnieniowych stawów
- w terapii bólów neuropatycznych
- dodatkowo: terapia substytucyjna osób uzależnionych, przeciwbiegunkowo, przeciwkaszlowo
Dawkowanie
- indywidualne uzależnione od charakterystyki bólu i czasu jego trwania
Działania niepożądane
- nudności i wymioty (głównie na początku terapii)
- nadmierna sedacja (uspokojenie) – (także na początku terapii)
- zwężenie źrenic
- depresja oddechu (znacznie mniej uwidoczniona u pacjentów z dolegliwościami bólowymi)
- hipotensja, z możliwością wystąpienia reakcji ortostatycznej
- spastyczne zaparcia (szczególnie przewlekłej terapii, musi być opanowane lekami przeczyszczającymi)
- zatrzymanie moczu, musi być kontrolowany stan wypełnienia pęcherza moczowego, gdyż na skutek działania analgetycznego pacjent może tego nie wyczuwać
- uzależnienie – nie jest problemem w przypadku kontrolowanego i prawidłowego stosowania
- tolerancja – uwidacznia się w czasie długotrwałego stosowania, wymaga zwiększania dawki, w celu uzyskania tego samego efektu. Działania niepożądane w postaci: nudności, wymiotów, sedacji czy depresji ośrodka oddechowego także podlegają rozwojowi tolerancji
Przykłady opioidowych leków przeciwbólowych
III grupa wg WHO
MORFINA – standardowa substancja opioidowa, podawana drogą pozajelitową oraz doustną
Hydromorfon – substancja kilkukrotnie silniejsza od morfiny
L-metadon – Lewomatadon – substancja 4-krotnie silniejsza od morfiny, także dłuższy czas działania
Oksykodon – działa nieco silniej od morfiny, posiada większą biodostępność
Fentanyl (durogesic) – 125-krotnie silniejsze działanie od morfiny
Piritramid – działanie podobne do morfiny, dłuższy okres działania
Buprenorfina – działanie 40 razy silniejsze niż morfina, podawana drogą pozajelitową oraz doustną (podjęzykowo), stosowana substytucyjnie u osób uzależnionych
Penatzocyna (fortal) - substancja o 1/3 siły działania morfiny
Petydyna (dolargan, dolcontral) – 5-krotnie słabsze od morfiny
Przykłady opioidowych leków przeciwbólowych
II grupa wg WHO
KODEINA – stosowna w terapii skojarzonej z nieopioidowymi lekami przeciwbólowymi
Didydrokodeina – 3-krotnie silniejsza od kodeiny
Tramadol (tramal) – najczęściej stosowany na świecie opioid, działanie przeciwbólowe wiąże się z dodatkowym hamowaniem wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny. Działa słabiej niż morfina, lecz ma również mniej działań niepożądanych (głównie nudności i wymioty)
Nalokson - znosi działanie opioidów, stosowany w zatruciach opioidami
Nieopioidowe leki przeciwbólowe
Wykazują działanie:
- przeciwbólowe
- przeciwgorączkowe
-przeciwzapalne
Podział:
- NLPZ niesteroidowe leki przeciwzapalne – wykazują wszystkie 3 działania, należą selektywne inhibitory COX-2 oraz salicylany i pochodne kwasu octowego, propionowego, fenamowego, oksykamy
- leki przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe, bez działania przeciwzapalnego. Substancje o pH obojętnym lub nieznacznie zasadowym. Zalicz się paracetamol i pochodne feanzonu, głównie metamizol
Niesteroidowe leki przeciwzapalne NLPZ
Mechanizm działania tej grupy substancji polega na hamowaniu cyklooksygenaz, kontrolujących przemiany kwasu arachidonowego do prostaglandyn – głównych mediatorów powstawania bólów, gorączki i stanów zapalnych
Wyróżniamy 2 odmiany cyklooksygenaz COX- 1 stale występującą w żołądku , płytkach krwi i nerkach oraz COX-2 ujawniającą się w przebiegu zapalenia, reakcji bólowej i innych uszkodzeń tkanek
Hamowanie COX-2 wyjaśnia działanie przeciw zapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe NLPZ, a hamowanie COX-1 jest przyczyną działań niepożądanych
Niesteroidowe leki przeciwzapalne NLPZ
WSKAZANIA
Różne stany bólowe (bóle głowy, zębów),
Migrena
Gorączka
Patofizjologiczne bóle noncyceptywne przebiegu choroby reumatoidalnej
Przerzuty nowotworowe do kości
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nadżerki przewodu pokarmowego (owrzodzenia, krwawienia, perforacje)
Reakcje skórne
Zaburzenia czynności nerek z retencją jonów sodu i wody, następczo wzrost ciśnienia krwi
Zahamowanie agregacji płytek krwi
Objawy ze strony OUN (zawroty i bóle głowy)
Zmniejszenie aktywności motorycznej macicy
Wyzwolenie napadu astmy oskrzelowej
PRZECIWWSKAZANIA
choroba wrzodowa żołądka
astma
skaza krwotoczna
ostatnie tygodnie ciąży (ryzyko zamknięcia przewodu Bottala)
ciężkie uszkodzenia wątroby i nerek
przykłady niesteroidowych leków przeciwzapalnych NLPZ
kwas salicylowy oraz salicylan sodu – obecnie niestosowane
kwas acetylosalicylowy (Aspirin, ASA, Polopiryna) – działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i hamujące agregację płytek (profilaktyka przeciwzawałowa). Posiada mniej drażniące właściwości od kwasu salicylowego i jego soli sodowej. Dożylnie podawany w postaci soli z lizyną. Objawami niepożądanymi są: zgaga, dolegliwości żołądkowe, mikrokrwawienia ze śluzówki żołądka. Przy długotrwałej terapii dużymi dawkami może dojść do szumu w uszach, upośledzenia słuchu, zawrotów głowy, nudności, wymiotów, owrzodzeń i silnych krwawień z przewodu pokarmowego. U dzieci ASA nie powinien być stosowany do 12 r. ż. Ze względu na ryzyko zespołu Reye’a z śmiertelnością powyżej 50%
DIKLOFENAK (Voltaren) – pochodna kwasu octowego, nieco silniej hamuje COX-2, jedna z najczęściej stosowanych substancji przeciwzapalnych. Wywołuje mniej działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego niż np. indometacyna, ale powoduje wzrost poziomu enzymów wątrobowych.
INDOMETACYNA (METINDOL) – substancja silnie hamująca cyklooksygenazy. Wywołuje wiele działań niepożądanych (częstość sięga 30%) głównie żołądkowo-jelitowych, zawrotów i bólów głowy, zaburzeń widzenia. Stosowany prolek acemetacyna (Rantudil) - ester indometacyny i kwasu glikolowego
Pochodne kwasu 2-arylopropionowego
Ibuprofen (ibuprom, nurofen)
Deksibuprofen (dexoprofen)
Naproksen (aleve)
Ketoprofen (ketonal)
Flurbiprofen (strepsils intensiv)
Ibuprofen ze wszystkich tradycyjnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych posiada najmniejsze ryzyko wystąpienia ciężkich żołądkowo-jelitowych objawów niepożądanych. Stosowany w terapii chorób reumatycznych oraz jako przeciwbólowy OTC
Przykłady niesteroidowych leków przeciw zapalnych NLPZ
OKSYKAMY
- piroksykam (feldene)
- meloksykam (movalis)
- lornoksykam
Leki poza meloksykamem hamujące nieselektywne cyklooksygenazy. Meloksykam nieco silniej podobnie jak diklofenak hamuje COX-2, jednak bez szczególnych zalet w porównianiu z pozostałymi lekami nieselektywnymi
Niesteroidowe leki przeciwzapalne selektywne względem COX-2
Wskazania do stosowania SA identyczne jak dla klasycznych NLPZ, jednak nie wszystkie koksyby zostały dopuszczone w pełnym zakresie terapeutycznym
Działania niepożądane, odmienne niż u klasycznych NLPZ: infekcje górnych dróg oddechowych, biegunki, niestrawność, bóle głowy.
Rofekoksyb i waldekoksyb z powodu możliwości powikłań sercowo-naczyniowych zostały już wycofane z rynku farmaceutycznego. Podobne informacje z piśmiennictwa dotyczą naproksenu.
Działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe NLPZ związane jest z hamowaniem COX-1 jest przyczyną wielu działań niepożądanych. Stąd rozpoczęto poszukiwania selektywnych inhibitorów COX-2, którymi okazały się „koksyby”:
Celekoksyb (Celebrex)
Etorikoksyb
Lumirakoksyb
Rofekoksyb
Waldekoksyb
WSKAZANIA dostosowania są identyczne jak dla klasycznych NLPZ, jednak nie wszystkie koksyby zostały dopuszczone w pełnym zakresie terapeutycznym.
Działania niepożądane, odmienne niż u klasycznych NLPZ: infekcje górnych dróg oddechowych, biegunki, niestrawność, bóle głowy.
Rofekoksyb i Waldekoksyb z powodu możliwości powikłań sercowo- naczyniowych zostały już wycofane z rynku farmaceutycznego. Podobne informacje z piśmiennictwa dotyczą naproksenu.
Przeciwbólowe leki niebędące pochodnymi kwasów o dodatkowym działanie przeciwgorączkowym
Ich działanie opiera się na hamowaniu wyrzutu prostaglandyn, nie hamują cyklooksygenaz lub czynią to nieznacznie
Nie wykazują działań niepożądanych, w obrębie przewodu pokarmoweo oraz nie hamują agregacji płytek
Metamizol
(pyralginum, analgin)
Skuteczny w silnych bólach, a nawet w kolkach, skutecznie obniża wysoką temperaturę
Działania niepożądane dotyczą głównie krwi, możliwa agranulocytoza, a także zmian na skórze i błonach sluzowych
Ostre zatrucie może prowadzić do drgawek
Przy szybkiej iniekcji może dojść do wstrząsu
Paracetamol
(apap, fervex, calpol, codipar)
Dobre działanie przeciwgorączkowe I słabsze działanie przeciwbólowe
Substancja na ogół dobrze tolerowana, max. Dawka dobowa to 3 gramy. Należy do grupy B leków stosowanych u kobiet w ciąży
Przy zatruciu paracetamolem objawia się głównie jego hepatotoksyczność (martwica komórek wątroby, możliwość zejścia śmiertelnego)
Leki i pożywienie - interakcje
- wpływ substancji farmakologicznie czynnych zawartych w żywności na działanie leków dotyczy to amin biogennych takich jak tyramina, putrescyna, kadaweryna bedąca składnikiem serów dojrzewających (camembert, chedar, brie), ryb wędzonych, marynowanych i solonych, wina chianti, piwa, bananów, awokado, fig oraz wątroby i czekolady. Równoczesne przyjęcie tyraminy w produktach wraz z inhibitorami monoaminooksydazy MAO, która jest odpowiedzialna za metabolizm tyraminy prowadzi do wzrostu jej stężenia we krwi. Mechanizm ten powoduje pobudzenie układu adrenergicznego co prowadzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia tętniczego, w skrajnych przypadkach do zawału serca, udaru mózgu lub śpiączki. Interakcja ta nazywana jest efektem serowym. Innym przykładem jest spożycie etanolu przez osoby stosujące disulfiram (leczenie odwykowe). Prowadzi to do zaczerwienienia twarzy, nudności i wymiotów, bólów brzucha i głowy, pocenia oraz drgawek.
- wpływ składu pokarmu na wydalanie leków – pewien wpływ ma odczyn moczu, zakwaszenie moczu powodują produkty białkowe(mięso, ryby, jaja, sery) oraz produkty zbożowe. Alkalizację powodują diety bogate w warzywa, owoce czyli duety ubogo białkowe. Odczyn moczu może zmieniać się także pod wpływem niektórych leków. Przy zmianie pH następuje bierna reasorbcja leku zależna od jego istnienia w formie niezdysocjonowanej. Ta interakcja niema aż tak dużego znaczenia, gdyż większość leków jest metabolizowana w jelitach i wątrobie do związków nie aktywnych. Odczyn moczu może mieć wpływ na proces wytrącania niektórych substancji (fosforany, szczawiany) i leków (sulfonamidy) prowadzących do stanów zapalnych.
- wpływ substancji chemicznych będących zanieczyszczeniami na metabolizm leków. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne powstające podczas wędzenia lub grillowania powodują wzrost aktywności enzymów metabolizujących leki CYP1A w wątrobie i jelitach. Azotany, stosowane w celu przedłużenia trwałości przetworów mięsnych i serów pod wpływem flory bakteryjnej przewodu pokarmowego zostają zredukowane do azotynów, które po połączeniu z aminami drugo- lub trzeciorzędowymi tworzą nitrozoaminy – związki o działaniu rakotwórczym. Zagrożenie stanowią warzywa mogące kumulować azotany e stosownych nawozów (sałata, szpinak, rzodkiewka, marchew).
- aktywność cytochromu P450 zmniejsza się przy niedoborze NNKT, niektórych witamin szczególnie C, E, A, B1,B2, B6 i PP oraz składników mineralnych: wapnia, cynku, żelaza, potasu, selenu i jodu.
Flawonoidy będące składnikiem soku grejpfrutowego hamują aktywność enzymu CYP3A4, powodując spowolnienie metabolizmu wielu leków, co może prowadzić do zagrożenia życia. Podobnie właściwości w stosunku do CYP3A4 wykazano dla innych owoców cytrusowych: sweetie, pomelo, kwaśne pomarańcze. Działanie hamujące na CYP2C9 wykazano w odniesieniu do składników soku żurawinowego. Enzym ten jest odpowiedzialny z metabolizm warfaryny, powodując wzrost jej stężenia i właściwości antykoagulacyjnych.
- zależność biotransformacji od składników pożywienia – białko jest głównym składnikiem odżywczym wpływającym na proces biotransformacji leku. Niedobór białka w codziennej diecie prowadzi do zmniejszonej aktywności enzymów metabolizujących leki, co w konsekwencji przyczynia się do powstania toksycznych metabolitów – nadtlenków, przez obniżenie procesów 1 i 2 fazy. Podobnie działa też zbyt mała zawartość aminokwasów siarkowych w spożywanym białku.
-zmiany transportu leków w organizmie w następstwie oddziaływania z pożywieniem dotyczą głównie konkurencyjnego wiązania kwasów tłuszczowych z białkami. Po spożyciu diety wysoko tłuszczowej następuje wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych mogących wypierać leki z połączeń białkowych. W wyniku takiej reakcji następuje wzrost działania farmakologicznego i / lub toksycznego. Wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych występuje również podczas głodzenia.
- w terapii ważną rolę odgrywa prawidłowy stan odżywiania osób, którym ordynowane są leki, rzutuje on na wszystkie procesy zachodzące w organizmie jakim podawany jest lek.
- stany niedożywienia wpływają na zmianę dystrybucji i metabolizmu, co ostatecznie przyczynia się do zaburzeń działania terapeutycznego zastosowanego leku.
- grupa ryzyka:
Osoby starsze
Cierpiące na choroby przewlekłe
Zmiany wchłaniania leków będące następstwem ich interakcji z pożywieniem
Zwiększenie – interakcja spowodowana np. obecnością tłuszczu w diecie i zwiększona rozpuszczalność leków litofilnych, przez co poprawia się ich wchłanianie (gryzeofulwina, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, trójpierścieniowe leki antydepresyjne i przeciw pasożytnicze). Zbyt obfita dieta tłuszczowa przy trójpierścieniowych lekach antydepresyjnych i przeciw pasożytniczych prowadzić może do objawów toksycznych .zwiększenie wchłaniania propranololu uzyskano stosując dietę wysokobiałkową, a wzrost wchłaniania metoprololu i labetalolu uzyskano gdy pobierane były łącznie z posiłkiem, bez przewagi któregokolwiek ze składników odżywczych.
-opóźnienie – obecność pokarmu spowalnia wchłanianie leku i przedłuża utrzymywanie się jego stężenia w ilości zalecanej dla procesu terapeutycznego. Dieta nie wpływa na ogólną wydajność wchłaniania i wydalania w stosunku do podania na czczo, ale jest korzystna dla leków o krótkim okresie półtrwania (np. cefalosporyn, sulfonamidów, furosemidu, soli potasu).
- zmniejszenie – wiele antybiotyków ulega na powierzchni pokarmu adsorpcji – dlatego zaleca się ich przyjmowanie na 1 – 2 godziny przed jedzeniem. Leki wiążą się z błonnikiem (otreby, płatki owsiane, nasiona roślin strączkowych, kasze), pektynami (jabłka, owoce cytrusowe, owoce jagodowe), kazeinianami. Mineralne składniki pożywienia jak np. wapń, magnez, cynk, żelazo tworzą trudno wchłaniane, nierozpuszczalne związki z tetra cyklinami , fluorochinolonami, lekami z grupy bisfosfonianów i antacida (zobojętniający kwas solny). Spożywany pokarm może powodować pewne zmiany odczynu soku żołądkowego, a co za tym idzie zmiany wchłaniania leków o charakterze kwaśnym lub zasadowym. Pokarm tłusty, ciepły i w dużej ilości, hamuje opróżnianie żołądka. Pokarm płynny i zimny przyspiesza jego opróżnianie. Spożycie wody i błonnika przyspiesza pasaż jelitowy. Opóźnienie motoryki żołądka występuje także u osób zestresowanych, niedożywionych oraz u chorych po udarze mózgu, zawale mięśnia sercowego, czy w stanach pooperacyjnych. Zmniejszenie wchłaniania leków litofilnych może być spowodowane stosowaniem diety nisko – lub beztłuszczowej.
płyny a biodostępność leków
- popijanie leków doustnych wymaga przyjęcia od 150 – 250 ml płynu
- najlepiej popijać letnią przegotowaną wodą
- nie należy popijać:
Sokami owocowymi,
Herbatą,
Kawą,
Mlekiem,
Napojami alkoholowymi
| Rodzaj płynu | pH |
|---|---|
| Sok cytrynowy | 2,5-3,0 |
| Sok żurawinowy | 2,5-2,7 |
| Sok pomarańczowy | 2,5-3,5 |
| Sok grejpfrutowy | 2,9-3,4 |
| Sok ananasowy | 3,4-3,7 |
| Sok pomidorowy | 3,9-4,4 |
| Piwo | 4,0-5,0 |
| Wino | 2,5-5,0 |
| Tonik | 2,5 |
| Pepsi cola | 2,4 |
| Coca cola | 2,5 |
Interakcje leków z sokiem grejfutowym
- leki obniżające stężenie cholesterolu we krwi Atrovastatinum, Lovastatinum, Simvastatinum
-blokery kanału wapniowego (leki p/nadciśnieniowe) Nifedipinum, Nicrardipinum, Nimodipinum
-estrogeny
Etynyloestradiol
-leki p/wirusowe stosowane w leczeniu AIDS
- picie soku grejfutowego podczas terapii może prowadzić do działań niepożądanych ze strony stosowanych leków
-ozoflawony soku grejfutowego hamują metabolizm jednego z izoenzymów
cytochromu P450 – CYP3A4, występującego w jelitach
- zwiększa się stężenie przyjmowanego leku
-należy ograniczyć spożywanie soku grejfutowego!!!
- leki obniżające stężenie cholesterolu we krwi Atrovastatinum, Lovastatinum, Simvastatinum
- blok ery kanału wapniowego (leki p/nadciśnieniowe) Nifedipinum, Nicardipinum, Nimodipinum
- Estrogeny
Etynyloestradiol
- leki p/wirusowe stosowane w leczeniu AIDS
Wpływ leków na przyswajalność i metabolizm składników odżywczych
- niedobory składników odżywczych mogą powstawać na skutek:
Ogólnego niedożywienia,
Nasilonego zapotrzebowania na składniki odżywcze
Współistnienia schorzeń przewodu pokarmowego lub zaburzeń trawienia i wchłaniania
-zaburzenia wchłaniania mogą być:
Pierwotne dotyczą bezpośredniego, niekorzystnego wpływu leków na śluzówkę przewodu pokarmowego i procesy zachodzące w jelitach
Wtórne zaburzenia wchłaniania mogą być spowodowane złym stanem odżywienia pacjenta, wtedy wpływ leku na wchłanianie jednego składnika może prowadzić do zahamowania wchłaniania innego składnika
- niekorzystny wpływ części leków na stopień odżywienia pacjenta uwidacznia się przy dłuższym stosowaniu leków doustnych.
-skutkiem takiego wpływu może być osłabienie bądź nasilenie przyswajalności i metabolizmu składników odżywczych
- stany takie uwidaczniają się szczególnie u:
Ludzi przewlekle chorych
Małych dzieci
Ludzi starszych, ubogich
Wyniszczonych nałogami – alkoholików
Narkomanów
Zmiany podczas wchłaniania
-ograniczenie wydzielania soli kwasów żółciowych w procesie trawienia tłuszczy - żywice jonowymienne- wiążą kwasy żółciowe, nasilając ich wydalanie z kałem, długie ich przyjmowanie powodowało zaburzenia wchłaniania tłuszczów, osłabienie wchłaniania witamin A, D, E, K, kwasu foliowego i żelaza
- tworzenie związków kompleksowych w przewodzie pokarmowym, z którymi składniki odżywcze są trudno przyswajalne – tetracykliny prowadzą do interakcji ze składnikami mineralnymi pożywienia, jonami wapnia, magnezu, glinu i żelaza. Tworzące się chylaty utrudniają działanie tetracyklin i chamują też wchłanianie tych pierwiastków. Penicylamina – stosowana w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, kompleksuje jony metali, może prowadzić do wystąpienia niedoborów cynku i miedzi oraz witaminy B6
- osłabienie aktywności enzymów w jelitach – leki p/nowotworowe oprócz niepożądanego działania w postaci uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego mogą powodować zahamowanie aktywności lub wydzielania enzymów trawiennych prowadzących do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych. Neomycyna – antybiotyk stosowany po zabiegach chirurgicznych w przewodzie pokarmowym oraz w ostrych stanach zapalnych jelit powoduje zmiany w strukturze jelit, głównie uszkadzając śluzówkę – powoduje zaburzenia wchłaniania glukozy, tłuszczów, β-karotenu, żelaza i witaminy B12
- zmianę pH w przewodzie pokarmowym – leki zobojętniające stosowane głównie przy nadklasowości i w chorobie wrzodowej. Jako słabe sole lub wodorotlenki takich metali jak: sód, wapń, magnez i glin łatwo wiążą fosfor z pożywienia, prowadząc do zmniejszenia jego wchłaniania i w konsekwencji hipofosfatemi. Środki te mogą mieć wpływ na równowagę kwasowo-zasadową w organizmie, prowadząc do zaburzeń wchłaniania miedzi oraz kwasu foliowego. Witaminy B12 oraz pośrednio witaminy A.
-zmianę nasilenia perystaltyki jelit i ruchu rzęsek jelitowych – leki antycholinergiczne stosowane w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych, zmniejszą napięcie i kurczliwość mięśni jelita cienkiego i ok. okrężnicy, co spowalnia perystaltykę i opóźnia opróżnianie żołądka i w konsekwencji opóźnia przyswajanie składników pokarmowych.
-zmianę czasu przejścia składników odżywczych przez przewód pokarmowy (leki przeczyszczające – stosowane najczęściej przez pacjentów przewlekle chorych oraz w podeszłym wieku – pobudzają ruchy robaczkowe jelit, rozmiękczają i upłynniają masy kałowe ułatwiając ich usuwanie, przez co przyspieszają czas przejścia pokarmów przez przewód pokarmowy i zmniejszają ilość przyswajanych składników pożywienia)
Zmiany podczas metabolizmu
Podawanie niektórych leków może wpływać na metabolizm witamin grupy B, B2, B6, kwasu foliowego. Podczas leczenia nowotworów dochodzi do hamowania aktywności enzymu przekształcającego kwas foliowy, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń w układzie krwiotwórczym. Podobnie dzieje się podczas terapii toksoplazmozy oraz w leczeniu triamtrenerem – lekiem diuretycznym. Leki często wpływają na przebieg reakcji, w których witaminy B2, B6 spełniają funkcje enzymów lub koenzymów, blokując ich wykorzystywanie i nasilając ich wydalanie.
Fenobarbital i fenytoina nasilają aktywność enzymów metabolizujących witaminę D przez co przyspieszają jej metabolizm prowadząc do niedoborów wapnia w organizmie.
Zmiany podczas wydalania
Wydalanie z moczem składników mineralnych i witamin na skutek nasilonej diurezy spowodowanej leczeniem diuretynami z grupy tiazydów lub diuretykami pętlowymi
- nasilone wydalanie z kałem składników odżywczych może być skutkiem stosowania środków przeczyszczających, a także leków chaletujących (penicylamina)
Leki psychotropowe czyli wpływające na sferę psychiczną
- u podłoża schorzeń psychicznych leżą zaburzenia w zakresie rozmeszczenia receptorów i neuroprzekaźników serotoniny, noradrenaliny i dopaminy w OUN
- stosowane w lecznictwie substancje farmakologicznie czynne mają charakter leków objawowych, jak dotąd nie udało się opracować leków przyczynowych
Choroby psychiczne
-schizofrenia
-zaburzenia schizoafektywne
-Zaurzenia afektywne
-Depresje
-Manie
Zaburzenia nerwicowe i adaptacyjne
Zaburzenia foniczne
- lęk paniczny
-nerwica natręctw
-neurastenia
-zaburzenia konwersyjne
-zaburzenia hipochondryczne
-jadłowstręt psychiczny i bulimia
Schizofrenia – to grupa zaburzeń psychicznych w których objawiają się zaburzenia myślenia, odczuwania i postrzegania. Prawdopodobieństwo zachorowania wynosi około 1%, przy czym prawdopodobny jest udział czynnika genetycznego. Około 60% zachorowań objawia się między okresem dojrzewania, a 30 r. ż. u 1/3 pacjentów rokowanie jest niekorzystne, a u około 20% następuje prawie całkowite wyzdrowienie.
Co 100-tna osoba może mieć schizofrenie
Schizofrenia
Objawy kliniczne można podzielić na podstawowe i dodatkowe. Ich nasilenie jest zróżnicowane osobniczo. Wśród objawów podstawowych związanych z niedoczynnością dopaminergiczną układu mezokortykalnego można wymienić zaburzenia myślenia pod postacią roztargnienia, rozkojarzenia, zaburzeń toku myślenia, zaburzenia mówienia jako słowotok, zahamowanie mówienia, powtarzanie, neologizmy, zaburzenia afektywne w postaci zobojętnienia, depresyjności, ambiwalencji uczuciowej ora zaburzenia przeżywania własnej osoby, przejawiających się autyzmem,depersonalizacją
Objawy dodatkowe wywołane nadczynnością dopaminergiczną układu mezolimbicznego mogą się objawiać w postaci omamów,(słuchowych, wzrokowych, zapachowych i smakowych), urojeń (prześladowczych, seksualnych), zaburzeń motoryki i napędu (bezruch i zahamowanie mówienia, niepokój, pochodzenie ruchowe)
Zaburzenia schizoafektywe – to epizodyczne występujące zaburzenia zarówno z objawami psychotycznymi jak i maniakalno-depresyjnymi
Zaburzenia afektywne –charakteryzują się zmianami emocjonalnymi, wyrażającymi się dwoma przeciwstawnymi formami: depresja lub manią. Zaburzenia te mają charakter fazowy i nie pozostawiają po sobie utrwalonych zaburzeń osobowości.
Wyróżnia się zachorowania jednobiegunowe (depresyjne lub maniakalne) oraz dwubiegunowe, w których przejście jest wyraźnie oddzielone w czasie bądź niemal natychmiastowe (tzw. odwrócenie faz). Zaburzenia te występują najczęściej wśród chorób psychicznych, zachorowalność dochodzi do 10%, u kobiet ryzyko depresji jest dwukrotnie większe niż u mężczyzn.
Depresje – to stan, w którym następuje obniżenie nastroju, nieuzasadnione jakimikolwiek okolicznościami życiowymi. Następuje obniżenie wszystkich aktywności – pozbawienie radości życia, poczucie beznadziejności, bezwartościowości, brak apetytu, problemy ze snem. Myślenie jest monotonne i dotyczy głównie własnego stanu zdrowia.
Czasem depresja przejawia się pod postacią depresji maskowane, gdy objawiają się najczęściej objawy somatyczne: poczucie rozbicia, dolegliwości gastryczne, bóle serca. Rozróżnia się łagodne, średnie, i ciężkie epizody depresji. Szczególnie poważnie należy traktować możliwość podjęcia próby samobójczej przez pacjenta z depresją
Manie – objawiają się chorobliwie podwyższonym nastrojem, zwiększonym napędem i gonitwą myśli. Występuje patologiczne podniesienie samopoczucia tendencja do przeceniania swoich możliwości. Często towarzyszy agresywność, drażliwość lub pretensjonalność.
Zaburzenia nerwicowe i adaptacyjne – zaburzenia psychiczne z często towarzyszącymi objawami somatycznymi, bez stwierdzonego podłoża organicznego
Zaburzenia fobiczne (fobie) - są szczególną postacią zaburzeń lękowych ujawniających się w określonych, niezagrażających sytuacjach (agrofobia, klaustrofobia, fobie społeczne, itp.)
Lęk paniczny – polega na nawracających napadach lęku (paniki) pojawiających się bez związku z określoną sytuacją lub okolicznościami – stąd nie może być przewidziany. Objawami są zawrót głowy, uczucie duszności, bóle w klatce piersiowej, kołatanie serca orz uczucie wyobcowania
Nerwica natręctw- objawia się wielokrotnym wykonywaniem bezcelowych czynności (mycie rąk prowadzące do uszkodzenia naskórka dłoni). Pacjent dostrzega bezsensowność zachowań ale nie potrafi im się przeciwstawić. Obejmuje również natręctwa myślowe i wyobrażeniowe.
Neurastenia – (zespół psychowegetatywny, dystonia neurowegetatywna nerwowość )- na skutek długotrwałego przeciążenia dochodzi do ogólnego osłabienia z zaburzeniami wegetatywnymi i psychicznymi. Objawy to osłabienie koncentracji, obojętność, drażliwość, bóle głowy, bezsenność oraz zaburzenia somatyczne- dolegliwości żołądkowe, zaparcia. Jeżeli dotyczą tylko jednego narządu można mówić wówczas mówić o nerwicy narządowej.
Zaburzenia konwersyjne (histeryczne)- dominującymi objawami są zaburzenia somatyczne w charakterze demonstracyjnym np. rzekome porażenia, zburzenia czuciowe i zmysłowe (parestezje i ślepota), możliwe również są napady rzekomo padaczkowe. Pojawiają się także stany psychicznego pobudzenia.
Zaburzenia hipochondryczne- wyrażają się pełną lęku i obaw samooceną oraz lękiem przed zachorowaniem i chorobami (serca, układu pokarmowego , mózgu). Niewielkie i nieznaczące doznania somatyczne są przeceniane i wzmacniane.
Jadłowstręt psychiczny i bulimia- to schorzenia okresu dojrzewania lub późnego wieku młodzieńczego. Charakteryzują się odmową spożywania pokarmów lub tzw. wilczym głodem (żarłocznością) prowadzącym czynnie do wywołanych wymiotów. W przebiegu choroby dochodzi do wychudzenia. Najczęściej dotyczy dorastających dziewczynek i młodych kobiet.
Grupy leków psychtropowych
| Grupy leków psychtropowych | Główne wskazania |
|---|---|
Leki neuroleptyczne (neuroleptyki) |
Schizofrenie, manie, stany pobudzenia psychoruchowego, stany lękowe |
| Leki przeciwdepresyjne | Depresje |
| Leki uspokajające | Zaburzenia nerwicowe, stany lękowe, zaburzenia snu, zaburzenia wegetatywne |
NEUROLEPTYKI
Właściwości farmakologiczne pozwoliły na wyróżnienie:
- neuroleptyków klasycznych
- neuroleptyków atypowych
Neuroleptyki klasyczne oddziaływają prawie wyłącznie na objawy pozytywne, tzn. zmniejszają lub opanowują:
- stany pobudzenia psychoruchowego
-stany afektywnego napięcia
- lęki
-doznania omamowe
Pacjent potrafi wtedy zidentyfikować swój stan jako związany z chorobą
Neuroleptyki atypowe dodatkowo wpływają na objawy negatywne. Pacjent może odczuwać swój stan jako męczący, potrafi współpracować podczas leczenia.
Neuroleptyki wykazują również działanie uspokajające.
Mechanizm działania polega na hamowaniu funkcji receptorów, szczególnie dopaminergicznych.
Klasyczne neuroleptyki blokują receptory D2 i D3
Atypowe neuroleptyki blokują głównie receptory 5 – HT2
Neuroleptyki posiadają swoją aktywność neuroleptyczną decydują o sile ich działania
Wybór preparatu do leczenia związany jest z najważniejszymi objawami klinicznymi występującymi u pacjenta
Wraz z siłą działania zwiększa się działanie uspokajające, nasilają się także objawy niepożądane.
| Nazwa międzynarodowa |
|---|
Neuroleptyki o słabej aktywności - sulpiryd -perazyna -promazyna -tiorydazyna |
Neuroleptyki o średniej aktywności - chlorprmazyna -zuklopentiksol |
Neuroleptyki o dużej aktywności - Perfenazyna -Trifluperazyna |
Neuroleptyki o bardzo dużej aktywności -flufenazyna -haloperidol |
Działania niepożądane dotyczą głównie zaburzeń pozapiramidowych objawiających się dyskinezami, akatyzacją i zespołem Parkinsona
Do tych działań dochodzą zaburzenia hormonalne i reakcje alergiczne
Częstym działaniem niepożądanym u pacjentów stosujących neuroleptyki długotrwale jest znaczące zwiększenie masy ciała.
Klasyczne neuroleptyki są pochodnymi fentoiazyny, tioksantenu, i buytrofenonu
| Nazwa międzynarodowa | Nazwa handlowa |
|---|---|
| Pochodne fenotiazyny | |
- chloropromazyna - flufenazyna - lewopromazyna - perzyna - perfenazyna - promazyna - prometazyna - tiorydazyna |
- fenactil - mirenil - tisercin -pernazyna, perazyna - trilafon - promazin - diphergan - thioridazin |
| Pochodne tioksantenu | |
- Chlorprotiksen - flupentiksol -zuklopentiksol |
- chloroprotixern - fluanxol - clopixol |
| Pochodne butyrofenonu | |
| -haloperidol | - haloperidol |
Neuroleptyki atypowe w porównaniu z klasycznymi neuroleptykami nie wywołują w ogóle albo wywołują znacząco mniej działań niepożądanych pod postacią zaburzeń pozapiramidowych
Oddziałują na objawy negatywne, nie pozwalają pacjentowi na odczuwanie stanu jako dokuczliwego i męczącego
Przykłady leków:
Atypowe neuroleptyki trój cykliczne – klozapina (Klozapol), olanzapina (zalasta, zolafren, zyprexa), kwetiapina (seroquel)
Benzamidy – sulpiryd (sulpiryd)
Inne – aripiprazol (abilify), risperidon (rispolept, risperon), zinrazidon (zeldox))
Leki przeciwdepresyjne
To substancje zmniejszające objawy depresji i poprawiające nastrój. W zakresie psychomotoryki mogą działać aktywująco lub działająco.
Mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych jest dwutorowy polega na ingerencji w metabolizm neuroprzekaźników przez inhibitory MAO lub chamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny lub serotoniny ze szczeliny synaptycznej. Drugi mechanizm wiąże się z interakcjami między neuroprzekaźnikami i receptorami, polegającymi na zróżnicowanym blokowaniu receptorów.
Wskazaniami do stosowania leków antydepresyjnych są zaburzenia depresyjne, uogólnione zaburzenia lękowe, napady paniki, fobie, zaburzenia jedzenia.
Wśród leków antydepresyjnych wyróżniamy:
Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne
Czterocykliczne leki przeciwdepresyjne
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny
Inhibitory monoaminooksydazy
Inne leki dziurawiec
Trój- i czterocykliczne leki przeciwdepresyjne charakteryzują się zmiennym oddziaływaniem zarówno na zwrotny wychwyt neuroprzekaźników jak i działaniem blokującym w obrębie różnych receptorów. Działanie czyli poprawa nastroju oraz zmniejszenie objawów depresyjnych ujawnia się dopiero po 2 – 3 tygodniach stosowania.
Lekiem prototypowym trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych jest imipramina.
Objawy niepożądane podczas stosowania tej grupy leków są następujące: suchość w ustach,zatkany lub suchy nos, zaburzenia akomodacji, zaparcia i zaburzenia w oddawaniu moczu, zaburzenia sercowo-naczyniowe, głównie spadki ciśnienia krwi, stany pobudzenia i splątania, bezsenność, drżenia drgawki, wzrost masy ciała związany ze zwiększonym łaknieniem. Dalszymi działaniami niepożądanymi są zaburzenia funkcji wątroby, zaburzenia funkcji seksualnych i reakcje alergiczne.
Właściwości leków grupy czterocyklicznych leków przeciwdepresyjnych odpowiadają w szerokim zakresie lekom trój cyklicznym. Mianseryna może powodować jako działania uboczne dodatkowo agranulocytozę i anemię plastyczną.
Tabela przedstawia niektóre dostępne na polskim rynku farmaceutycznym trój- i czterocykliczne leki przeciwdepresyjne.
| Nazwa międzynarodowa | Nazwa handlowa |
|---|---|
| Leki trójcykliczne | |
Amitryptylina Klomipramina Doksepina Imipramina opipramol |
Amitryptylinom Anafranil. Hydiphen Doxepin, Sinequan Imipramin pramolan |
| Leki czterocykliczne | |
Mian seryna mirtazapina |
Lerivon, Miansmerck, Mianserin, norserin Remtron, Mirzaten |
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny I noradrenaliny nie wykazują żadnego powinowactwa do receptorów adrenergicznych, cholinergicznych i muskarynowych. Nie posiadają działania uspokajającego. Przedstawicielem jest wenlafaksyna (Efectin, Velafax)
Stosowanie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego noradrenaliny pozwala na uzyskanie efektu przeciwdepresyjnego. W lecznictwie stosowana jest rebksetyna (Edronax)
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny również nie wykazują działania uspokajającego. Działanie polega na hamowaniu cytochromu P450. Do tej grupy należą następujące substancje: citalopram (Aurex, Citaxin), escitalopram (Lexparo), fluoksetyna (Biotexin, Deprexetin, fluoxetin, Serenil), paroksetyna (Rexetin, seroxat), sertalina (Asentra, Zoloft). Wszystkie one znajdują zastosowanie w leczeniu zaburzeń depresyjnych. Fluoksetyna jest najczęściej stosowanym lekiem antydepresyjnym na świecie. Leki tej grupy nie powinny być stosowane u młodocianych pacjentów ze względu na podwyższone ryzyko próby samobójczej.
Inhibitory monoaminooksydazy hamując enzym hamują proces oksydatywnej degradacji monoamin. Stosowane są 2 substancje lecznicze trancypromina – nieselektywne i nieodwracalne hamująca zarówno enzym A jak i B oraz moklobemid (Aurorix, Mocloxil, Moklar) – hamujący selektywnie i odwracalnie monooksydazę A. Zalet tego drugiego leku jest możliwość równoczesnego spożywania diety bogatej w tyraminę, bez narażania się na wzrost ciśnienia krwi czy przełom nadciśnieniowy. Wskazaniem do stosowania są: depresja z zahamowaniem oraz fobia społeczna. Nie powinny być stosowane u osób zagrożonych próbą samobójczą.
Dziurawiec Hypericum perforatum
Najczęściej wykorzystywany w przypadku lekkich do średnio nasilonych stanów depresyjnych, także związanych z klimakterium. Może być stosowany w samodzielnym leczeniu niepokojów lub lęków
Substancjami aktywnymi są hiperycyna i hiperforyna.
Działania niepożądane: uczulenie na światło słoneczne, osłabienie działania m. in. Leków przeciwzakrzepowych, przeciwdepresyjnych, doustnych środków antykoncepcyjnych – poprzez zwiększanie aktywności cytochromu P450 i zwiększenie eliminacji tych leków.
Stosowane preparaty:
Depresplant, Deprim, Hyperherba, Hypersedat, Intractum, Hyperici, Perhip, Silenil, Superoptim, ziele dziurawca do otrzymywania wywaru
Węglan litu (Lithium zarbonicum) stosowany jest w profilaktyce psychoz afektywnych i zaburzeń schizoafektywnych, ale przez dłuższy czas oraz w terapii fazy maniakalnej. Działąnie soli litu ujawnia się po 1 – 2 tygodniach
Mechanizm działania polega na ingerencji w metabolizm fosfatydyloinozytolu wykorzystywanym przez neuroprzekaźniki do swego działania, a tym samym osłabieniu ich działania
Podczas leczenia solami litu wskazane jest indywidualne dawkowanie i kontrola stężenia litu w osoczu, ze względu na wąski zakres działania terapeutycznego.
Działania niepożądane pojawiają się podczas leczenia nizależnie od powyższych zaleceń. Należą do nich w początkowym okresie nudności i dolegliwości żołądkowo – jelitowe, osłabienie mięśniowe i drżenia mięśnowe. W późniejszym okresie mogą ujawnić się zmiany sórne, a także zaburzenia w EKG i EEG.
Leki uspokajające
Zwane trankwilizerami lub atraktykami są substancjami prawie pozbawionymi działania psychotycznego, a wykazującymi jedynie działanie uspokajające.
Pozwalają na opanowanie lęków i napięcia wewnętrznego, nie zaburzając funkcji poznawczych i możliwości umysłowych. Dodatkowym działaniem leków uspokajających jest działanie nasenne, przeciwdrgawkowe i zmniejszające napięcie mięśniowe.
Idealnymi lekami są leki o szerokim zakresie dawkowania, wykazujące jedynie działanie rozluźniające i przeciwlękowe, bez wywoływania oszołomienia, senności.
Barbiturany- starsza grupa leków uspokajających, charakteryzująca się efektem szybkiego przejścia pomiędzy działanie uspokajającym a nasennym. Będący w lecznictwie luminal powinien być stosowany raczej w leczeniu padaczki.
Benzodiazepiny – najważniejsza grupa leków uspokajających, najczęściej pochodnych Diazepam
Benzodiazepiny
Miejscem działania leków uspokajających jest układ limbiczny i twór siatkowaty. Poprzez zmniejszenie ilości impulsów elektrycznych leki te hamują pobudzenie neuronów wegetatywnych.
Wskazaniami do stosowania leków uspokajających są: stany lęku, niepokoju i napięcia (stosowane pod kontrolą ze względu na możliwość uzależnienia), w początkowym okresie leczenia depresji, zaburzenia snu, padaczka, znieczulenie, terapia kurczów i napięcia mięśniowego.
Do działań niepożądanych należą: zmęczenie, zaburzenia chodu, zawroty głowy, osłabienie funkcji intelektualnych. U osób starszych paradoksalne reakcje pobudzenia oraz możliwość spowodowana zmniejszeniem napięcia mięśniowego, nasilenie łaknienia, utrata libido, uzależnienie psychiczne, rzadziej psychiczne
Należy pamiętać, że równoczesne przyjmowanie leków uspokajających i leków nasennych i neuroleptyków nasila działanie hamujące OUN. Podobnie nasileniu ulega działanie leków zwiotczających mięśnie.
Tabela przedstawia zebrane nazwy międzynarodowe i handlowe niektórych dostępnych w Polsce benzodiazepin
Istotną informacją jest, że niektóre metabolity benzodiazepin wywierają również działanie farmakologiczne. Mogą być stosowane jako samodzielne leki – oxazepam
| Nazwa międzynarodowa | Nazwa handlowa |
|---|---|
Alprazolam Bromazepam Chlordiazepoksyd Klonazepam Diazepam Flunitrazepam Lorazepam Oksazepam |
Afobam, Alprazomerck, Neurol, Xanax Lexotam, Sedam Elenium Clonazepamum, Rivotril Relanium, Relsed Rohypnol Lorafen Oxazepam |
Inne leki uspokajające
Busipron (Spamilan) – stosowany w leczeniu ostrych i przewlekłych stanów lękowych. Działanie leku ujawnia się wolniej niż u benzodiazepin
Leki roślinne – wykazują działanie uspokajające na OUN, mają również pewne działanie rozkurczające na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych żółciowych. Stosowane w stanach pobudzenia nerwowego, niepokojach i napięciach, trudnościach z zasypianiem
Roślinne leki uspokajające
Waleriana Valeriana officinalis inna nazwa to kozłek lekarski, wykorzystywany bywa korzeń, substancją czynną są walepotriany, głównie wal trat. Preparaty to : Nervovit, Nervosan, Krople walerianowe, Krople uspokajające, Nervosol, Neospamina, Valsed, Hova, tabletki uspokajające.
Melisa Melissa officinalis, składnikiem działającym są terpeny – geranial i cytral występujące w olejku eterycznym, a także kwas rozmarynowy. Preparaty : Nervovit, Intractum, Melissae, Cravisol, Melisal, Melisana, Nerwomix, Persen, Nervobonisol.
Chmiel Humulus lupulus. Preparaty: szyszki chmielu, lupulina, Valerin sen.
Lawenda Lavandula officinalis. Preparaty: kwiat lawendy, Lawenol, olejek lawendowy
Męczennica Passiflora incarnate pochodzi z ameryki. Preparaty : Passiflor, Passispasmina
Leki nasenne
Idealny lek nasenny powinien wywołać stan podobny do snu fizjologicznego, w przypadku przedawkowania nie powinien wpływać na inne funkcje OUN, nie powinien ulegać kumulacji, w czasie długotrwałego stosowania nie powinien zmniejszać swojej skuteczności, nie powinien wywoływać niekorzystnych działań późnych.
Stosowane pochodne benzodiazepin – flunitrazepam (Rohypnol), lormetazepam (Noctofer), Nitrazepam, temazepam (signopam). Przy długotrwałym stosowaniu i nagłym odstawieniu objawia się tzw. efekt odbicia przedstawiający się ujawnieniem bezsenności, stanów lękowych, zawrotów głowy, splatania.
Inne leki jak: zolpidem (sanval, hypnogen, stilnox, zolpic), zopiklon (Imovane) mają podobny mechanizm działania do beznodiazepin, nie wywierają jednak działania przeciwdrgawkowego i zmniejszającego napięcie mięśniowe. Możliwość uzależnienia jest mniejsza niż w przypadku benzodiazepin
Substancje wpływające na układ przywspółczulny.
Efekty pobudzenia układu przywspółczulnego w różnych narządach.
| Narząd lub układ | Działanie przywspółczulne |
|---|---|
| Oczy | |
| mięsień rozszerzający źrenicę | brak efektu |
| mięsień zwieracz źrenicy | zwężenie źrenic |
| mięśnie rzęskowe | akomodacja do widzenia na bliską |
| odległość | |
| gruczoły łzowe | ↓ wydzielania łez |
| Serce | |
| węzeł zatokowy | ↓ częstość pracy serca |
| mięśnie przedsionków | ↓ kurczliwość |
| węzeł przedsionkowo-komorowy | ↓ szybkość przewodzenia impulsów |
| mięśnie komór | brak efektu |
| Naczynia | |
| skóra, śluzówki, mięśnie szkieletowe, | brak efektu |
| naczynia wieńcowe, mózg, nerki, żyły | |
| narządy płciowe | rozszerzenie naczyń |
| Układ pokarmowy | |
| gruczoły ślinowe | silne wydzielanie surowicze |
| gruczoły trawienne | zwiększenie wydzielania |
| drogi żółciowe | skurcz |
| perystaltyka/napięcie | brak efektu |
| zwieracze | zwiotczenie |
Agoniści receptorów cholinergicznych M (muskarynowych) pobudzają przywspółczulne receptory podobnie jak acetylocholina, która sama nie ma znaczenia leczniczego ze względu na jej szybki rozkład w organizmie. Przykładami są betanechol (stosowany w pooperacyjnej atonii jelit), karbachol i pilokarpina (stosowane w jaskrze).
Inhibitory cholinoesterazy działają pośrednio cholinomimetycznie poprzez hamowanie enzymu rozkładającego acetylocholinę, zwiększają napięcie przywspółczulne i napięcie mięśni poprzecznie prążkowanych. Do substancji z tej grupy należą leki stosowane przeciw otępieniu (choroba Alzheimera): donepezil (Aricept), galantamina (Reminyl, Nivalin), riwastygmina (Exelon); pochodne kwasu karbaminowgo: fizostygmina (obecnie jako antidotum w zatruciach parasympatykolitykami) oraz bromki neostygminy, pirydostygminy i distygminy (wykorzystywane w atonii jelit i pęcherza moczowego, jaskrze i miastenii); związki fosforoorganiczne stosowane obecnie jedynie jako insektycydy (wcześniej jako chemiczne środki bojowe).
Antagoniści receptorów cholinergicznych M (parasympatykolityki) blokują przekaźnictwo pobudzeń acetylocholiny w obrębie receptorów, powodując zwiotczenie lub rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, moczowodów i pęcherza moczowego. Dodatkowo zmniejsza się wydzielanie łez, śliny i potu oraz sekrecja gruczołów przewodu pokarmowego, a także wydzielanie śluzu w drogach oddechowych. W większych dawkach przyspieszają pracę serca. Rozszerzają źrenicę, zaburzają akomodację. Wskazaniami do stosowania są: skurcze mięśniówki gładkiej przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych, zaburzenia rytmu serca z bradykardią, zespół Parkinsona, badania okulistyczne i znieczulenie ogólne oraz rzadziej w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, astmie czy zatruciu związkami fosforoorganicznymi (atropina). Do parasympatykolityków należą: alkaloidy belladonny i pokrewne aminy trzeciorzędowe (atropina, homatropina i tropikamid – jedynie w okulistyce, skopolamina – w okulistyce i w leczeniu kinetoz); czwartorzędowe pochodne atropiny i skopolaminy – chlorek trospium (Spasmex) i bromek N-butyloskopolaminy (Buscopan) stosowane jako preparaty spazmolityczne, bromek ipratropium (Atrovent) i bromek tiotropium stosowane w astmie, obturacyjnej chorobie płuc czy bradyarytmii; leki o innej budowie – bromek glikopironum (stosowany w znieczuleniu ogólnym), tolterodyna (stosowana w nietrzymaniu moczu) i pirenzepina (stosowana w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy).
Spazmolityczne leki muskulotropowe – to grupa leków powodująca zwiotczenie mięśni gładkich, działających bezpośrednio na komórki mięśni gładkich, niezależnie od unerwienia wegetatywnego. Do grupy tej należą: papaweryna, hymekromon, danaweryna, mebewryna, oksybutynina i propiweryna.
Substancje wpływające na układ współczulny.
Efekty pobudzenia układu współczulnego w różnych narządach
| Narząd | α1 | α2 | β1 | β2 |
|---|---|---|---|---|
| Naczynia krwionośne | ||||
| skóra, śluzówki mięśnie szkieletowe jama brzuszna nacz. wieńcowe nerki żyły | skurcz skurcz skurcz skurcz |
rozkurcz rozkurcz | ||
| Serce | ||||
| węzeł zatokowy mięsień serca węzeł przedsionkowo-komorowy | ↑ częstości ↑ siły skurczu ↑ pobudliwości | |||
| Żołądek – jelita | ||||
| mięśniówka zwieracze | skurcz | rozkurcz / spadek napięcia |
rozkurcz / spadek napięcia | |
| Płuca | ||||
| mięśniówka oskrzeli | rozkurcz / zwiotczenie | |||
| Nerki, drogi moczowe | ||||
| wydzielanie reniny mięsień wypieracz moczu zwieracz cewki | skurcz | zwiększenie | rozkurcz | |
| Wątroba | ||||
| glikogenoliza | stymulacja | |||
| Macica | ||||
| mięśniówka macicy | Rozkurcz | |||
| Mięśnie szkieletowe | ||||
| drżenie, glikogenoliza |
Noradrenalina (Levonor) powoduje skurcz naczyń krwionośnych, co w konsekwencji prowadzi do podwyższenia ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi, jednocześnie w wyniku ↑ ciśnienia krwi następuje pobudzenie baroreceptorów, które za pomocą nerwu błędnego wywołują w sercu zwrotną reakcję przywspółczulną w postaci zmniejszenia częstości pracy serca i minutowej objętości wyrzutowej (bradykardia). Wpływ na mięśniówkę w obrębie przewodu pokarmowego i oddechowego jest nieznaczny, podobnie jak wpływ na wzrost poziomu cukru we krwi. Stosowana jako dodatek do preparatów do znieczulenia miejscowego oraz w razie wstrząsu septycznego.
Adrenalina (Injectio Adrenalini, Fastjekt) prowadzi do skurczu naczyń krwionośnych skóry, śluzówek i narządów trzewnych, jednocześnie prowadzi do rozszerzenia naczyń mięśni szkieletowych i serca. Następuje zmniejszenie ciśnienia rozkurczowego krwi, a wzrasta ciśnienie skurczowe. W obrębie serca następuje zwiększenie siły skurczu i częstości serca oraz minutowej objętości wyrzutowej. Metabolicznie adrenalina stymuluje różne enzymy powodując wzrost stężenia glukozy, wolnych kwasów tłuszczowych i kwasu mlekowego we krwi. Stosowana w razie wstrząsu anafilaktycznego, wstrząsu septycznego oraz miejscowo do zwężania naczyń krwionośnych.
Bezpośrednie leki adrenomimetyczne.
Agoniści receptorów α-adrenergicznych pobudzają współczulne receptory α, zarówno α1 jak i α2. Stosowane są zarówno do systemowego (ogólnego) oraz miejscowego zwężania naczyń. Ogólnie, w terapii niskiego ciśnienia są stosowane: norfenefryna, midodrin (Gutron). Miejscowo wykorzystywane są pochodne imidazoliny: fenylefryna (Coldrex, Nasal-spray, Neo-Synephrine), nafazolina (Betadrin, Rhinazin), oksymetazolina (Nasivin, Acatar), tetryzolina (Visine), tramazolina (Rhinospray) i ksylometazolina (Otrivin, Xylomethazolin, Risaxyl). Stosowane są w przypadku obrzęku śluzówek, niespecyficznego i alergicznego zapalenia spojówek, zatok oraz nosa i gardła. U małych dzieci preparaty te powinny być stosowane w niewielkich stężeniach, nie wolno ich stosować w formie aerozoli, aby nie doszło do nadmiernego wchłaniania, które doprowadzi do zaburzeń oddechowych lub stanów śpiączki.
Agoniści receptorów α- i β-adrenergicznych pobudzają współczulne receptory α- i β-adrenergiczne. Są to pochodne noradrenaliny: etylefryna (Effortil) i oksylofryna (Carnigen) prowadzące do długotrwałego podwyższenia ciśnienia krwi.
Agoniści receptorów β-adrenergicznych o podobnym działaniu na receptory
β2 i β2. Jedyny lek tej grupy orcyprenalina (Astmopent) stosowana jest w leczeniu zaburzeń generowania i przewodzenia impulsów w przebiegu bradykardii, oraz jako antidotum w zatruciu inhibitorami receptorów β-adrenergicznych.
Agoniści receptorów β-adrenergicznych o przeważającym działaniu na receptory β2. Stosowane są w leczeniu astmy oskrzelowej, dzięki działaniu rozkurczającemu na mięśniówkę oskrzeli. Prawie selektywne oddziaływanie na receptory β2 pozwoliło na zmniejszenie niepożądanych działań nasercowych leków β-adrenomimetycznych. Do grupy tej zaliczamy: klenbuterol, fenoterol (Berotec, Berodual, Fenoterol), formoterol (Foradil, Oxis), salbutamol (Ventolin, Salbutamol WZF), salmeterol (Serevent), terbutalina (Bricanyl) i tulobuterol (Brelomax). Fenoterol stosowany bywa również jako tokolityk (hamujący czynność skurczową macicy).
Leki o pośrednim działaniu adrenomimetycznym.
Działanie tego typu leków polega na uwalnianiu noradrenaliny z pęcherzyków synaptycznych współczulnych zakończeń nerwowych lub hamowaniu jej zwrotnego wychwytu ze szczeliny synaptycznej. Zwiększenie stężenia noradrenaliny prowadzi do zwiększonego pobudzenia receptorów adrenergicznych, a tym samym do zwiększenia napięcia w układzie współczulnym. Skuteczność tych substancji zmniejsza się na skutek nie nadążania z produkcją noradrenaliny przez układ nerwowy. Do grupy tych leków należą amfetaminy (inaczej aminy cucące, obok działań sympatykomimetycznych wywołują głównie efekty ośrodkowego pobudzenia, nadużywane jako narkotyki lub środki dopingujące, w terapii stosowane w narkolepsji oraz w zespole nadpobudliwości ruchowej u dzieci i młodzieży), tyramina (substancja występująca w pożywieniu, nie stosowana w lecznictwie), efedryna (stosowana w celu miejscowego zwężenia naczyń krwionośnych, a przenikając przez barierę krew-mózg wywołuje efekty ośrodkowego pobudzenia), metylosiarczan amezyny (stosowany w leczeniu samoistnego i objawowego niskiego ciśnienia) i kokaina (stosowana w znieczuleniu ogólnym, także jako środek uzależniający).
Antagoniści receptorów adrenergicznych.
Antagoniści receptorów α-adrenergicznych reprezentowani są przez alkaloidy sporyszu typu peptydowego, do których należą ergotamina, ergokryptyna, ergokornina i ergokryptyna oraz ich uwodornione pochodne. Substancje te charakteryzują się działaniem częściowo agonistycznym i częściowo antagonistycznym w stosunku do receptorów α-adrenergicznych. Ergotamina (Bellergot) wykorzystywana jest w terapii migreny ze względu na swoje działanie kurczące naczynia. Dihydroergotamina (Hydacorn) stosowana w terapii zaburzeń ortostatycznych, profilaktyce przeciwzakrzepowej i w okresami między napadami migrenowymi. Dihydroergokryptyna (Almirid) i bromokryptyna (Bromergon) stosowane w chorobie Parkinsona. Dihydroergotoksyna (mieszanina dihydroergokorniny, -krystyny i –kryptyny) stosowana bywa u osób starszych w osłabieniu funkcji mózgowych oraz leczeniu nadciśnienia. Działaniami niepożądanymi podczas stosowania alkaloidów sporyszu są odruch wymiotny i wymioty.
Selektywni antagoniści receptorów α1-adrenergicznych, do których należą: prazosyna (Minipres), terazosyna (Hytrin), bunazosyna (Andante), doksazosyna (Cardura), alfuzosyna (Dalfaz), urapidyl (Ebrantil) działają prawie wyłącznie na receptory α1. Stosowane w terapii nadciśnienia jako leki drugiego wyboru. Alfuzosyna oraz tamsulosyna są stosowane w terapii przerostu gruczołu krokowego.
Antagoniści receptorów β-adrenergicznych poprzez blokowanie receptorów β1 znoszą dodatnie działanie inotropowe i chronotropowe katecholamin na serce, a blokada receptorów β2 znosi zwiotczające działanie na mięśniówkę gładką. Antagoniści receptorów β hamują glikogenolizę i lipolizę. Wśród β-blokerów wyróżnia się leki nieselektywne do których należą: propranolol, bupranolol, nadolol i penbutolol. Poza wskazaniami sercowo-naczyniowymi, względem których leki te zostały zastąpione przez selektywne β1-blokery są one stosowane w profilaktyce migreny, zaburzeniach lękowych, drżeniu mięśniowym czy nadczynności tarczycy. Blokada receptorów β1 jest pożądana dla większości wskazań, ma to duże znaczenie u pacjentów z cukrzycą lub zaburzoną tolerancją glukozy. Do grupy tej należą: acebutolol (Sectral),
karwedilol (Dilatrend), celiprolol (Celipres), nebiwolol (Nebilet), bisoprolol (Bisocard), metoprolol (Metocard). Stosowane są w chorobie wieńcowej, czynnościowych zaburzeniach serca i układu krążenia, niewydolności serca, zaburzeniach rytmu serca i nadciśnieniu oraz w guzie chromochłonnym i jaskrze. Przy nagłym odstawieniu β-blokerów może dojść do tzw. Efektu z odbicia tj nagłego wzrostu ciśnienia, wyzwolenia napadu dusznicy bolesnej czy zawału serca. Działania niepożądane to zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zmęczenie, bóle głowy oraz skórne odczyny alergiczne.
Leki hamujące układ współczulny działają przez ingerencję w ośrodkowym układzie nerwowym, zmniejszając opory obwodowe i minutową objętość wyrzutową serca przez co maleje ciśnienie krwi. Leki te wykorzystywane są głównie jako leki przeciwnadciśnieniowe. Do grupy tej należą głównie agoniści receptorów α2-adrenergicznych: klonidyna (Iporel), moksonidyna (Physiotens) oraz metyldopa (Dopegyt), która może być stosowana w leczeniu nadciśnienia u kobiet w ciąży. Działania niepożądane objawiają się głównie sedacją, zahamowaniem wydzielania śliny i śluzu, retencja sodu (obrzęki), obniżenie libido i potencji. Odstawienie grozi ryzykiem skoków ciśnienia.
Rezerpina działa poprzez zmniejszenie zdolności gromadzenia się katecholamin w pęcherzykach synaptycznych, u osób z nadciśnieniem wywołuje więc długotrwałe obniżenie wartości ciśnienia krwi. Ze względu na ujawniające się działania niepożądane w postaci zaburzeń ortostatycznych, zawrotów głowy, bradykardii oraz zaburzeń potencji rezerpina jest stosowana w małych dawkach i w skojarzeniu z lekami moczopędnymi. Długotrwałe stosowanie rezerpiny w dużych dawkach może prowadzić do objawów zespołu Parkinsona oraz depresyjnego obniżenia nastroju.
LEKI NA EGZAMIN
Adrenalina
Nm. Epinephrine
Preparaty: injectio Adrenalini 1% 1mg/ml
FastJekt ampułkostrzykawka 1mg/ml
Wskazania: zatrzymanie krążenia, wstrząs anafilaktyczny, rzadko astma oskrzelowa
(aspiryno pochodna)
Działanie i mechanizm działania: stymulacja receptorów α i β adrenergicznych. Przy resuscytacji stymulacja receptorów α – obkurczanie naczyń, niskie dawki oraz we wstrząsie anafilaktycznym stymulacja receptorów β – rozszerzenie oskrzeli oraz hamowanie uwalniania histaminy
Działania niepożądane: zaburzenia rytmu, obkurczenie naczyń krwionośnych nerek i krezkowych, wzrost ciśnienia wypełnienia lewej komory, zwiększenie zużycia tlenu przez mięsień sercowy, hipokaliemia
Przeciwwskazania: wstrząs hipowolemiczny, przed wyrównaniem niedoboru płynów, przełom nadciśnieniowy, przy resuscytacji niema przeciwwskazań
Ciąża : kategoria C
Wskazówki dodatkowe: stosowana jako dodatek do środków znieczulających miejscowo, w resuscytacji niemowląt i dzieci dawkowanie większe niż u dorosłych w przeliczeniu na masę ciała, nie należy mieszać z roztworami o pH zasadowym.
Amiodaron
Nm. Amiodarone
Preparaty: Cordarone tabl. 200 mg, amp. 150mg/3ml
Opacorden tabl. 200mg
Wskazania: leczenie zagrażających życiu komorowych zaburzeń rytmu serca, opornych na inne leki, komorowe i nadkomorowe zaburzenia rytmu, częstoskurcz komorowy, nawracające migotanie komór, migotanie przedsionków.
Działanie i mechanizm działania: przedłuża czas trwania potencjału czynnościowego i okres refrakcji w komorach mięśnia sercowego, działa α i β adrenolitycznie – powodując rozszerzenie naczyń wieńcowych, zmniejszenie oporów naczyń na obwodzie oraz zmniejsza zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.
Działania niepożądane: spadek ciśnienia krwi, zapalenie żył w miejscu podania, nudności, wymioty, zaburzenia łaknienia, nad lub niedoczynność tarczycy (zawiera jod), nacieki płucne, zwłóknienia, skórne odczyny alergiczne
Przeciwwskazania: bradykardia, blok przedsionkowo-komorowy, zaburzenia czynności tarczycy, nadwrażliwość na jod, hipokaliemia
Ciąża: kategoria D
Wskazówki dodatkowe: można stosować podjęzykowo
Atropina
nm. Atropine sulfate
Preparaty: Atropinum sulfuricum amp. 0,5mg/ml, 1mg/ml, krople do oczu 1%, Bellapan tabl. 0,25mg
Wskazania: podczas resuscytacji, bradyarytmie, bradykardia, blok przedsionkowo-komorowy, stany spastyczne przewodu pokarmowego i układu moczowego, w zatruciach związkami fosforoorganicznymi, glikozydami nasercowymi, niektórymi grzybami, w celu porażenia układu przywspółczulnego przed zabiegami leczniczymi i diagnostycznymi.
Działanie i mechanizm działania: hamowanie receptorów muskarynowych, hamowanie działania Ach (Acetylocholin), działa na mięsień sercowy, mięśnie gładkie oskrzeli, układ pokarmowy, słabiej na gruczoły ślinowe i oko.
Działania niepożądane: zaburzenia rytmu serca, niepokój, pobudzenie lub senność, tachykardia (duże dawki), bradykardia (małe dawki), depresja oddychania, rozszerzenie źrenic, niewyraźne widzenie, światłowstręt, suchość w jamie ustnej, reakcje alergiczne
Przeciwwskazania: zaburzenia rytmu serca z tachykardią, stany po ostrych krwotokach, nużliwość mięśni, jaskra, przerost gruczołu krokowego, mechaniczna niedrożność jelit.
Ciąża: kategoria C
Wskazówki dodatkowe: przy zatruciach gorączka atropinowa (temp. Ciała > 41 ̊C)
Diazepam
nm. Diazepam
Preparaty: Relanium tabl. 2,5mg; amp.5mg/ml, Diazepam Rectubes, Relsed wlewki odbytnicze 5mg/2,5ml,
10mg/2,5ml
Wskazania: drgawki (stan padaczkowy), stany niepokoju i lękowe, tężec, zespół odstawienia u alkoholików
Działanie i mechanizm działania: agonista receptorów benzodiazepinowych, wykazuje działanie uspokajające, przeciwlękowe, nasenne, obniżające napięcie mięśni poprzecznie prążkowanych, przeciw drgawkowe, powoduje niepamięć wsteczną
Działania niepożądane: depresja oddechowa, spadek ciśnienia krwi, suchość w jamie ustnej, splątanie, ponowna senność po 6-8 godzinach od podania i depresja oddechowa (aktywne metabolity). Możliwe podrażnienie żył.
Przeciwwskazania: ostra niewydolność oddechowa, hipotensja, pierwszy trymestr ciąży, jaskra
Ciąża: kategoria D
Wskazówki dodatkowe: nie należy łączyć z innymi lekami w jednej strzykawce lub roztworach do wlewów, po kolejnych dawkach konieczna kontrola ciśnienia krwi
DROTAWERYNA
nm. Drotaverini hydrohloride
Preparaty: Galospa tabl. 40mg., No-spa tabl. 40 mg., amp. 40 mg/2ml, No-spa forte tabl. 80mg
Wskazania: kolka jelitowa, wątrobowa, żółciowa, zapalenie lub dyskineza skurczowa dróg żółciowych, kamica pęcherzyka żółciowego, stany skurczowe przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zaparcia na tle spastycznym, kamica nerkowa, bolesne miesiączkowanie.
Działanie i mechanizm działania: syntetyczna pochodna papaweryny o silnym szybkim splazmolitycznym działaniu na mięśnie gładkie dróg moczowych, żółciowych i przewodu pokarmowego. Rozszerza naczynia krwionośne silniej od papaweryny.
Działania niepożądane: nudności, wymioty, brak łaknienia, ból, i zawroty głowy, osłabienie, zapaść, spadek ciśnienia tętniczego
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną
Ciąża: nie należy stosować ze wzglądu na brak badań
Wskazówki dodatkowe: może być podawana z lekami o podobnym działaniu (atropiną)
FLUMAZENIL
Nm. Flumazenil
Preparaty: Anexate amp. 0,5 mg/5ml, 1mg/10ml
Wskazania: zatrucia benzodiazepinami, szczególnie w anestezjologii I intensywnej terapii, pozwala na różnicowanie przyczyn stanów nieprzytomności, gdyż nie znosi depresyjnego wpływu na OUN barbituranów, opioidów, etanolu, środków znieczulenia ogólnego
Działanie i mechanizm działania: antagonista receptora beznodiazepinowego, znosi działanie przeciwlękowe, uspokajające i nasenne oraz depresyjne na układ oddechowy benzodiazepin, nie w pełni znosi amnezję i niedostateczną wentylację płuc
Działanie niepożądane: nudności, wymioty, podrażnienie tkanek w wypadku przedostania się poza żyłę. U uzależnionych może wywołać drgawki, splątanie, pobudzenie i zaburzenie rytmu serca.
Przeciwwskazania: padaczka leczona benzodiazepinami, zatrucia trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi
Ciąża: kategoria C (w I trymestrze), D (w II i III trymestrze)
Wskazówkidodatkowe: lek należy podawać do dużego naczynia ze względu na możliwość wystąpienia miejscowych podrażnień, pacjenta nie należy zostawiać bez opieki
FUROSEMID
Nm. Furosemide
Preparaty: Furosemidum (Polpharma, Polfarmex) tabl.40 mg, amp. 20 mg/2 ml
Wskazania : nadciśnienie tętnicze krwi, obrzęki związane z zastoinową niewydolnością krążenia, obrzęki pochodzenia nerkowego i wątrobowego przewodnienie, wymuszona diureza, zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe
Działanie i mechanizm działania: diuretyn pętlowy, którego działanie polega n hamowaniu aktywnej resorpcji chloru w nefronach. Poprawia ukrwienie nerek, rozszerza naczynia żylne.
Działania niepożądane: utrata sou i potasu, kurcze mięśni, ortostatyczne spadki ciśnienia krwi
Przeciwwskazania: niedrożność dróg moczowych, hipokaliemia, ostrożnie w niewydolności wątroby, ciąży
Ciąża: kategoria C
Wskazówki dodatkowe: bezwzględnie nie mieszać z innymi lekami w jednej strzykawce, nie podawa pacjentom leczonym litem (możliwość kumulacji)
GLUKAGON
Nm. Glucagon hydrochloride
Preparaty: Glucagon Hypokit fiol. 1 mg + strzykawka z rozpuszczalnikiem
Wskazania: silne niedocukrzenie u chorych na cukrzycę, stosujących insulinę lub doustne leki przeciwcukrzycowe
Działanie i mechanizm działania: antagonista insuliny, w organizmie produkowany przez komórki α wysp trzustkowych, wykazuje szybkie i silne działanie hiperglikemizujące
Działania niepożądane: nudności, wymioty, rzadko nadwrażliwość na lek, odczyny alergiczne
Przeciwwskazania: nadciśnienie, niedociśnienie
Ciąża: kategoria B
Wskazówki dodatkowe: podczas hipoglikemii spowodowanej doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi oraz alkoholem może być stosowany tylko równocześnie z wlewem glukozy
GLUKOZA
Nm. Glucose
Preparaty: Glucosum płyny infuzyjne 5%, 10%,20% - 100, 200, 500 ml, amp. 20%, 40% 10ml
Wskazania: żywienie pozajelitowe, hipoglikemia, jako rozpuszczalnik leków pozajelitowych (5% roztwory)
Działanie i mechanizm działania: roztwory 5% podawane w postaci wlewów dożylnych krótkotrwale zwiększają objętość krwi krążącej, roztwory 40% działają osmotycznie powodują zmniejszenie ciśnienia śródczaszkowego, działają także alkalizująco i diuretyczne.
Działania niepożądane: cukromocz, diureza osmotyczna, działanie miejscowo drażniące roztworów powyżej 15%, co może być przyczyną zmian zapalnych lub bolesności w miejscu wstrzyknięcia
Przeciwwskazania: hiperglikemia, przewodnienie, krwotok wewnątrzczaszkowy lub wewnątrzrdzeniowy, delirium tremens z odwodnienia, odwodnienie hipoosmotyczne, kwasica
Ciąża: ostrożnie ze względu na możliwość wystąpienia hiperglikemii, hiperinsulinomii i kwasicy u płodu, a następnie hipoglikemii i żółtaczki u noworodka
Wskazówki dodatkowe: konieczność kontroli glikemii
HYDROKORTYZON
Nm. Hydrocortisone sodium succinate
Preparaty: Corhydron proszek i rozpuszczalnik do przygotowania roztworu do wstrzyknięć 25, 100, 250 mg,
Hydrocortisonum solu bile 250mg (fiolka + rozpuszczalnik)
Wskazania: reakcje uczuleniowe, pomocniczo we wstrząsie anafilaktycznym i stanie astmatycznym, substytucja w przełomie nadnerczowym.
Działanie i mechanizm działania: syntetyczny glikokortykosteroid o działaniu przeciwzapalnym, przeciw uczuleniowym, zmniejsza objawy zapalenia lub zmniejsza czynniki wywołujące zapalenie
Działania niepożądane: ostrożność należy zachować w ostrych procesach zapalnych, jaskrze, cukrzycy. Długotrwałe stosowanie wywołuje szereg działań niepożądanych.
Przeciwwskazania: w stanach nagłych niema przeciwwskazań, ostrożnie w zakażeniach grzybiczych, wirusowych, bakteryjnych, przy wrzodzie żołądka, ostrych psychozach, nużliwości mięśni.
Ciąża: kategoria C
Wskazówki dodatkowe: przygotowanie roztworu do wstrzyknięć, najpierw rozpuszczalnik (NaHCO3) następnie Hydrokortyzon, ostrożnie mieszając do zakończenia musowania roztworu. Nie należy łączyć z innymi lekami w jednej strzykawce- aminofilina, heparyna, prometazyna, petydyna.
KAPTOPRYL
Na. Captopril
Preparaty: Captopril (Biofarm, Egis, Jelfa, Polfarmex) tabl. 12,5; 25; 50 mg
Wskazania: nadciśnienie tętnicze, zastoinowa niewydolność krążenia, po zawale mięśnia sercowego
Działanie i mechanizm działania: specyficzny inhibitor ACE, enzymu przekształcającego angiotensynę I w angiotensynę II, działanie hipotensyjne jest wynikiem hamowania układu renina-angiotensyna-aldosteron
Działania niepożądane: niedociśnienie tętnicze, zawroty głowy, osłabienie, zaburzenia widzenia, omdlenia, zaburzenia czynności nerek, kaszel
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję, ostrożnie u chorych z niewydolnością nerek
Ciąża: kategoria C (w I trymestrze), D (w II i III trymestrze)
Wskazówki dodatkowe: można stosować podjęzykowo.
Podczas leczenia może ulec upośledzeniu zdolność reagowania
KETOPROFEN
Nm. Ketoprofen
Preparaty: Ketonal kaps. 50 mg, Ketonal Forte tabl. 100 mg, amp. 100 mg/2ml, Ketonal Lek żel, fastum żel, Fabrofen kaps. 200mg, Ketospray 5% płyn, Profenid tabl. 10mg, amp. 100mg’ 2 ml, Bi-Profenid tabl. 150mg
Wskazania: bóle ścięgien i stawów, bóle pooperacyjne, pourazowe, choroby reumatoidalne, ciężkie artrozy, ostre bóle zwyrodnieniowe stawów.
Działanie i mechanizm działania: niesteroidowy lek przeciwzapalny, przeciwbólowy przeciwgorączkowy, inhibitor cyklooksygenazy (COX-1 i COX-2), enzymu odpowiedzialnego za tworzenie prostaglandyn, hamije agregację płytek.
Działania niepożądane: u uczulonych może wystąpić napad astmy oskrzelowej, bóle i zawroty głowy, skórne reakcje alergiczne, długotrwałe podawanie może doprowadzić do zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, nawrotu choroby wrzodowej, nadwrażliwość na światło po użyciu żelu.
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną, i inne pochodne z tej grupy: naproksen, ibuprofen, flurbiprofen, kwas acetylosalicylowy i pochodne
Ciąża: kategoria B
Wskazówki dodatkowe: różne postaci farmaceutyczne, różne uwalnianie !
KLEMASTYNA
Nm. Clemastine
Preparaty: Clemastinum tabl. 1mg, syrop 1mg/10ml, amp. 2mg/2ml
Wskazania: obrzęk Quinckiego, odczyny polekowe, pokrzywka, świąd skóry, zapobiegawczo przed zabiegiem lub badaniem diagnostycznym
Działanie i mechanizm działania: lek przeciwhistaminowy, blokuje receptor H, hamuje rozszerzenie i przepuszczalność naczyń prowadzącą do obrzęków, działa również cholino litycznie
Działania niepożądane: senność, zaburzenia koordynacji ruchowej, bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty, suchość w jamie ustnej, chrypka, uczucie pełności i zaparcia, trudności w oddawaniu moczu lub zatrzymanie moczu. U dzieci pobudzenie OUN.
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na Klemastynę, jaskra, trudności w oddawaniu moczu
Ciąża: kategoria C
Wskazówki dodatkowe: wstrzyknięcia dożylne po rozcieńczeniu 0,9% NaCl lub 5% glukozą, równoczesne podanie z lekami opioidowymi, nasennym nasila działanie na OUN
KLONAZEPAM
Nm. Clonazepam
Preparaty: Clonazepamum tabl. 0,5; 2 mg, amp. 1mg/ml,
Rivotril tabl. 0,5; 2 mg, roztwór 2,5 mg/ml, amp. 1mg + rozpuszczalnik
Wskazania: drgawki (stan padaczkowy), stany lęku i niepokoju
Działanie i mechanizm działania: agonista receptorów benzodiazepinowych, wykazuje działanie przeciwdrgawkowe, słabo uspokajające i przeciwlękowe, zmniejsza napięcie mięśni szkieletowych
Działania niepożądane: senność, zmęczenie, spowolnienie ruchowe, spadek ciśnienia krwi, suchość w jamie ustnej, depresja oddechowa, reakcje paradoksalne (w geriatrii) wydzielanie śluzu w drogach oddechowych
Przeciwwskazania: zaburzenia oddychania pochodzenia ośrodkowego, nużliwość mięśni, jaskra z wąskim kątem przesączania, ostra niewydolność oddechowa, nerek, wątroby, zatrucie alkoholem, lekami p/padaczkowymi, neuroleptykami, nasennymi, przeciwbólowymi, przeciwdepresyjnymi, litem
Ciąża: kategoria C
Wskazówki dodatkowe: zachować ostrożność u kobiet w ciąży
KWAS ACETYOLSALICYLOWY
Nm. Acetylsalicylic acid
Preparaty: aspirin tabl. 325, 500 mg. Polopiryna S tabl. 300 mg, Acard tabl. 75,150 mg, Polocard tabl. 75, 150 mg, Aspegic injectable 500, 1000 mg + 5 ml rozpuszczalnika
Wskazania: bóle o różnej etiologii (bóle stawów, mięśni, zębów, głowy), nerwobóle, w chorobie reumatycznej i gośćcowej, zapobieganie zakrzepom (profilaktyka przed- i pozawałowa).
Działanie i mechanizm działania: lek przeciwbólowy, przeciwgorączkowy, przeciwzapalny, hamujący agregację płytek krwi, poprzez hamowanie cyklooksygenazy (COX-1 i COX-2). Powoduje to zahamowanie produkcji prostaglandyn i w następstwie w/w skutki
Działania niepożądane: reakcje uczuleniowe (napady duszności, pokrzywki) pocenie się, krwawienia z przewodu pokarmowego, zaburzenia krzepnięcia krwi.
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na lek, dieci do 12 r. ż., czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, skaza krwotoczna.
Ciąża: kategoria D
Wskazówki dodatkowe: nie obniża temperatury w stanie normotermii lub podwyższonej po wysiłku fizycznym
LIDOKAINA
Nm. Lidocaine hydrochloride
Preparaty: Lignocainum hydrochloricum 2% amp. 20 mg/ml, 40 mg/2ml, fiol. 200mg/10ml
Wskazania: poza znieczuleniem miejscowym, stosowana w komorowych zaburzeniach rytmu serca, podawana w przypadku braku amiodaronu.
Działanie i mechanizm działania: działanie antyarytmicznie poprzez stabilizację błon komórkowych oraz bezpośrednio na układ bodźco-przewodzący. Miejscowo znieczulająco poprzez hamowanie przewodzenia w neuronach czuciowych.
Działania niepożądane: najczęściej po przedawkowaniu leku, bądź podaniu do naczynia krwionośnego – splątanie, zaburzenia świadomości, napady drgawek, śpiączka, hipotensja, bradykardia, zaburzenia rytmu, reakcje uczuleniowe.
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną, nużliwość mięśni, ciężkie uszkodzenie wątroby.
Ciąża: kategoria B
Wskazówki dodatkowe: można podawać odoskrzelowo, nie wolno łączyć z β-blokerami
MAGNEZU SIARCZAN
Nm. Magnesium sulphate
Preparaty: Magnesium sulfuricum 20% amp. 2g/10ml
Wskazania: hipomanezemia, częstoskurcz komorowy, rzucawka porodowa, zatrucia naparstnicą, strychniną.
Działanie i mechanizm działania: podany dożylnie hamuje uwalnianie Ach, powodując zahamowanie przekaźnictwa nerwowo-mięśniowego, zmniejsza napięcie mięśniowe i działa przeciwdrgawkowo.
Działania niepożądane: w większych dawkach może zwalniać czynność serca.
Przeciwwskazania: upośledzenie czynności nerek, nużliwość mięśni.
Ciąża: kategoria A
Wskazówki dodatkowe: w trakcie podawania należy monitorować czynność serca, ciśnienie krwi, napięcie mięśni.
METOKLOPRAMID
Nm. Metoclopramide
Preparaty: Metoclopramidum tabl. 10mg, amp. 10mg/2ml
Wskazania: zaburzenia motorycznej czynności przewodu pokarmowego, nudności, wymioty.
Działanie i mechanizm działania: antagonista receptorów dopaminergicznych i serotninergicznych , zwiększa wrażliwość receptorów muskarynowych. Działa silnie przeciwwymiotnie, zwiększa siłę skurczów i napięcie dolnego zwieracza przełyku, przyspiesza perystaltykę żołądka, dwunastnicy i jelita cienkiego.
Działania niepożądane: senność, zmęcznie,bóle i zawroty głowy, bezsenność, biegunka, objawy pozapiramidowe (skurcze twarzy, ruchy mimowolne) i hormonalne (brak miesiączki, mlekotok), parkinsonizm polekowy.
Przeciwwskazania: krwawienia, niedrożność lub perforacja przewodu pokarmowego, padaczka, jaskra, nowotwory sutka, przysadki, ostrożnie w niewydolności wątroby i nerek.
Ciąża: kategoria B
Wskazówki dodatkowe: może występować senność podczas przyjmowania leku – ostrożność podczas prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn.
METYLOPREDNIZOLON
Nm. Methyloprednisolone hemisuccinate
Preparaty: Depo- Medrol zawiesina do wstrzyknięć 40mg/ml, Solu-Medrol proszek do wstrzyknięć 40, 125, 500, 1000 mg, Medrol tabl. 4,16 mg
Wskazania: ostry uraz rdzenia kręgowego, wstrząs anafilaktyczny, ostre odczyny uczuleniowe, choroba posurowicza, stan dychawiczy, ostre zapalenie dróg oddechowych z zagrożeniem ich drożności, ostry obrzęk głośni i Quinckego, uogólnione zakażenia o ciężkim przebiegu z powikłaniami krążeniowymi i mózgowymi.
Działanie i mechanizm działania: syntetyczny glikokortykosteroid o działaniu przeciwzapalnym, przeciwuczuleniowym, zmniejsza objawy zapalenia lub zmniejsza czynniki wywołujące zapalenie.
Działania niepożądane: w stanach nagłych brak, ostrożnie w procesach zapalnych, jaskrze, cukrzycy.
Przeciwwskazania: przy dłuższym stosowaniu – choroba wrzodowa, grzybice układowe, ostre psychozy, nużliwość mięśni.
Ciąża: kategoria C
Wskazówki dodatkowe: udowodnione pozytywne oddziaływanie dużych dawek leku przy urazie rdzenia kręgowego
MIDAZOLAM
Nm. Midazolam
Preparaty: Dormicum tabl. 7,5 , 15mg, amp. 5mg/5ml, 5mg/ml, 15mg/3ml
Midanium amp. 5mg/5ml; 5mg/ml; 15mg/3ml; 50mg/10ml
Wskazania: premedykacja przedooperacyjna oraz wprowadzenie do znieczulenia wraz z lekami opioidowymi, uspokojenie z zachowaniem świadomości przed i w trakcie zabiegów diagnostycznych i innych w znieczuleniu miejscowym, sedacja pacjentów IOM
Działanie i mechanizm działania: agonista receptorów benzodizepinowych, wykazuje działanie uspokajające, przeciwlękowe, nasenne, obniżające napięcie mięśni poprzecznie prążkowanych, przeciwdrgawkowe, powoduje niepamięć wsteczną
Działania niepożądane: po szybkim wlewie dożylnym może nastąpić depresja oddechowa i zaburzenia krążeniowo- oddechowe (zwłaszcza u chorych z chorobami układu oddechowego i w podeszłym wieku) bóle głowy, nudności, czkawka, reakcje paradoksalne (pobudzenie, agresja), splątanie ośrodkowe, u noworodków drgawki.
Przeciwskazania: nadwrażliwość na benzodiazepiny
Ciąża: kategoria D
Wskazówki dodatkowe: u starszych mniejsze dawki, w łączeniu z opioidami konieczne zmniejszenie dawki ze względu na możliwość wystąpienia depresji oddechowej
MORFINA
Nm. Morphine sulphate
Preparaty: Morphinum sulfas amp. 10 mg/ml, 20mg/ml
MST-Continus tabl. 10,30,60,100,200 mg
Sevredol tabl. 10, 20 mg; M-Elson kaps. 10,30,60,100 mg
Wskazania: umiarkowane i silne bole, ból zawałowy, obrzęk płuc, ból w chorobach nowotworowych
Działanie i mechanizm działania: opioidowy lek przeciwbólowy, poprzez pobudzenie receptorów opioidowych powoduje ośrodkowe tłumienie bólu, depresja ośrodka oddechowego, hamowanie motoryki przewodu pokarmowego, zwężenie źrenic, rozkurcz naczyń krwionośnych i obniżenie ciśnienia krwi oraz skurcz oskrzeli na skutek wydzielania histaminy.
Działania niepożądane: depresja oddychania, sedacja, zwężenie źrenic, trudności w oddawaniu moczu, łatwo przechodzi przez łożysko oraz do mleka matki
Przeciwwskazania: depresja oddechowa, gdy brak możliwości sztucznej wentylacji, stany spastyczne jelit, dróg żółciowych i moczowych, astma oskrzelowa, zaburzenia rytmu serca, urazy głowy
Ciąża: kategoria C
Wskazówki dodatkowe: nie należy łączyć z płynami do wlewów
NALOKSON
Nm. Naloxone hydrochloride
Preparaty: Naloxonum hydrochloricum amp. 0,4 mg/ml
Wskazania: przedawkowanie lub zatruucie lekami opioidowymi, diagnostyka różnicowa śpiączki toksycznej, leczenie depresji oddechowej, u noworodków w odwróceniu depresji oddechowej stosowanej przyjęciem opioidów przez matkę przed porodem
Działanie i mechanizm działania: antagonista receptorów opioidowych odwraca efekty działania narkotycznych (opioidowych) leków przeciwbólowych
Działania niepożądane: dreszcze, hiperwentylacja, nudności, wymioty
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną
Ciąża: kategoria B
Wskazówki dodatkowe: siarczany, aniony wielkocząsteczkowe i roztworowy w odczynie zasadowym zmniejszają biodostępność naloksonu u osób leczonych opioidami może zwiększyć dolegliwości bólowe, u uzależnionych może spowodować wystąpienie objawów abstynencji
NITROGLICERYNA
Nm.Gliceryl trinitrate
Preparaty: nitrogicerynium tbl. Podjęzykowe 0,5mg,Nitromint aerozol 0,4mg/dawkę, Nitrocard maść2%,
Nitracor amp. 5mg/2,5ml, wlew dożylny 10mg/5ml
Wskazania: choroba wieńcowa, ostra niewydolność lewokomorowa, przełom nadciśnieniowy,zawał mięśnia sercowego
Działanie i mechanizm działania: rozszerzenie naczyń wieńcowych serca, zmniejszenie powrotu żylnego, obniżenie ciśnienia wypełnienia lewej komory i zmniejszenie pracy serca, zmniejszenie agregacji płytek. Powstający tlenek azotu NO wywołuje rozkurcz mięśniówki gładkiej naczyń.
Działania niepożądane: hipotensja, tachykardia, bóle i zawroty głowy, zaczerwienienie skóry, nudności i wymioty
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną, urazy czaszkowo-mózgowe, krwawienia śródczaszkowe, nieocienienie krwi, jaskra, wstrząs z niskim ciśnieniem skurczowym
Ciąża: kategoria C
Wskazówki dodatkowe: nie podawać u pacjentów w upojeniu alkoholowym (interakcja nasilająca obniżenie ciśnienia tętniczego), nie mieszać w jednej strzykawce z innymi lekami, nie stosować w plastikowych butelkach i drenach
PŁYN RINGERA
Preparaty: płyn Ringera, Solutio Ringeri, Injectio Solutionis Ringeri (Baxter, Braun, Fresnius Kabi)
100, 250, 500, 1000 ml
Wskazania: odwodnienia hipotoniczne spowodowane długotrwałymi wymiotami, biegunką, utratą płynów przez przetokę, niedobory elektrolitów, dostarczanie wody i elektrolitów w okresie okołooperacyjnym.
Działanie i mechanizm działania: roztwór chlorku sodowego, potasowego i wapniowego przeznaczony do podawania dożylnego, w celu uzyskania lub utrzymania odpowiedniej osmolarności przestrzeni zewnątrz- i wewnątrzkomórkowych, wyrównania zburzeń równowagi kwasowo zasadowej i niedoborów elektrolitów w surowicy. Podany naczyniowo na ok. 30-60 min. podwyższa ciśnienie krwi.
Działania niepożądane: przewodnienie, niewydolność nerek, hipernatremia , hiperkaliemia, hiperkalciuria, hiperchloremia. Długotrwałe podawanie może prowadzić do podrażnienia żył, zakrzepowego zapalenia żył, zbyt szybki wlew może doprowadzić do niewydolności krążenia i obrzęku płuc.
Przeciwwskazania: przewodnienie, niewydolność nerek, niewydolność krążenia, hipernatremia, znaczna kwasica metaboliczna, hiperkaliemia, hiperchloremia, nadciśnienie, obrzęki płuc
Wskazówki dodatkowe: możliwość wystąpienia hipernatremii przy jednoczesnym stosowaniu z lekami zatrzymującymi sód, nie wolno stosować jednocześnie z krwią przy pomocy tego samego zestawu przetaczającego (ryzyko koagulacji).
PWE – PŁYN FIZJOLOGICZNY WIELOELEKTROLITOWY IZOTONICZNY
Preparaty: płyn fizjologiczny wieloelektrolitowy izotoniczny ( Baxter, Fresenius Kabi) 100, 250, 500, 1000 ml
Wskazania: zaburzenia wodno-elektrolitowe, odwodnienie organizmu
Działanie i mechanizm działania: roztwór soli sodu (chlorek, octan, cytrynian) potasu, wapnia i magnezu (chlorki). Izotoniczny o składzie zbliżonym do składu osocza krwi. Uzupełnia niedobory wody i elektrolitów, krótkotrwale zwiększa objętość krwi.
Działanie niepożądane: przewodnienie, niewydolność nerek, hipernatremia, hiperkaliemia, hiperkalcemia, hiperkalciuria, hipermagnezemia, obrzęk płuc, kwasica metaboliczna
Przeciwwskazania: przewodnienie, hipernatremia, hiperkaliemia, hiperkalcemia, hiperkalciuria, długotrwałe podawanie może doprowadzić do podrażnienia żył, zakrzepowego zapalenia żył, zbyt szybki wlew może doprowadzić do niewydolności krążenia i obrzęku płuc.
Ciąża : kategoria C
Wskazówki dodatkowe: nie należy podawać równocześnie preparatów zawierających fosforany lub węglany, nie wolno mieszać z krwią (ryzyko koagulacji)
SALBUTAMOL
Nm. Salbutamol
Preparaty: Salbutamol WZF tabl. 2mg, amp. 0,5mg/ml, Salbutamol aerozol wziewny 0,1 mg/dawkę,
Steri-Neb Salamol amp. 2,5mg/2,5 ml i 5mg/2,5ml do nebulizacji, Ventolin, Ventolin – dysk.
Wskazania: skurcz oskrzeli w przebiegu astmy i obturacyjnych chorób płuc, zapobiegawczo przed spodziewanym kontaktem z alergenem, powysiłkowa nadreaktywność oskrzeli.
Działanie i mechanizm działania: pobudza głównie receptory adrenergiczne β2 mięśni gładkich oskrzeli, podany pozajelitowo, obniża nieznacznie ciśnienie krwi, przyspiesza tętno.
Działania niepożądane: przyspieszenie czynności serca, drżenia mięśniowe, obwodowe rozszerzenie naczyń krwionośnych, bóle głowy, pobudzenie, zaburzenia snu, podczas porodu hamuje skurcze macicy
Przeciwwskazania: nadwrażliwość na lek, nadczynność tarczycy
Ciąża: kategoria C (w I trymestrze)
Wskazówki dodatkowe: teofilina nasila działanie leku nie wolno stosować β-blokerami
SÓL FIZJOLOGICZNA
Nm. Sodium chloride
Preparaty: Natrium chloratium 0,9%, Sodium Chloride 0.9% (Fresenius-Kabi, Baxter, Braun)
100, 250, 500, 1000 ml, (Polpharma) amp. 5, 10ml
Wskazania: w stanach odwodnienia (wymioty, biegunk, oparzenia, wstrząs pourazowy), uzupełnienie niedoborów jonów sodowych I chlorkowych, miejscowo do przemywania i przełukiwania oczu.
Działanie i mechanizm działania: 0,9% roztwór chlorku sodu jest pod względem ciśnienia osmotycznego i zawartości jonów (Na) zbliżony do osocza krwi, podany pozajelitowo działa nawadniająco, słabo diuretycznie, uzupełnia niedobory płynów ustrojowych
Działania niepożądane: przewodnienie, hiperchloremia, hipernatremia
Przeciwwskazania: przewodnienie, hiperchloremia, hipernatremia
Ciąża: brak danych dotyczących przeciwwskazań
Wskazówki dodatkowe: stosowany jako rozpuszczalnik, nie wolno łączyć z hydrokortyzonem, tetra cyklinami, amfoteryczną, ostrożnie w niewydolności nerek, krążenia, obrzękach.
TLEN MEDYCZNY
Nm. Oxygen
Preparaty: butle stalowe pod wysokim ciśnieniem poj. 2, 10,50 l
Wskazania: stany zagrożenia życia, podczas resuscytacji, w ostrej i przewlekłej niewydolności oddechowej, ostrej niewydolności krążenia, wstrząsie, śpiączce, obrzęku płuc, zatrucia, tonięcie, napad astmy oskrzelowej, udar mózgu.
Działanie i mechanizm działania: dodatek tlenu do powietrza wdychanego ułatwia dyfuzję tego gazu do krwi, zwiększenie wysycenia hemoglobiny oraz częściowe rozpuszczenie fizyczne tlenu we krwi.
Działania niepożądane: przy dłuższym podawaniu w wysokich stężeniach działa toksycznie na płuca, u noworodków wywołuje retinopatię wcześniaczą
Przeciwwskazania: ostrożnie u pacjentów z hiperkarbią COPD.
Wskazówki dodatkowe: ostrożnie ogniem, możliwość wybuchu