Pojęcie i zadania tyflopedagogiki.
Tyflopedagogika- jest nauką o wychowaniu i kształtowaniu jednostek z wadami wzroku.
Zadaniem tyflopedagogiki jest ustalenie metod badań i terminologii naukowej. Opisuje proces rozwoju dzieci i młodzieży z inwalidztwem wzroku, wykrywa prawidłowości i specyfikę, ustala jakie czynniki mają wpływ na jego przebieg.
2. Podstawowe pojęcia z zakresu tyflologii:
- fiksacja - umiejętność utrzymania spojrzenia na obiekcie.
- akomodacja - zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Dostosowanie to polega na odpowiednim doborze ostrości widzenia.
- widzenie i percepcja wzrokowa -
•czynności motoryczne gałek ocznych ukierunkowujące na bodziec i „umożliwiające” konweregencję ( zez rozbieżny)
•czynności optyczne, to jest kierowanie wpadających do gałki ocznej promieni światła na tzw. plamkę żółtą znajdującą się w siatkówce, obejmującą największą liczbę czopków, dzięki czemu widzenie jest najdokładniejsze
• czynności wzrokowe przekazują pobudzenia nerwowe przez nerwy wzrokowe do ośrodka wzrokowego, gdzie powstają obrazy oglądanych przedmiotów czy zjawisk
- ostrość wzroku - Badanie ostrości wzroku polega na odczytywaniu różnej wielkości liter z określonej odległości. Ostrość wzroku jest to zdolność rozróżniania dwóch punktów leżących blisko siebie. Do badania ostrości wzroku służą tablice Snellena do dali i do bliży. Są one tak skonstruowane, że na białym matowym tle znajdują się czarne, matowe znaki (optotypy) - litery, cyfry, pierścienie, haki, obrazki dla dzieci itp. - stopniowo zmniejszające się ku dołowi
- poczucie światła - Brak poczucia światła jest równoznaczne z całkowitą ślepotą
-pole widzenia - Pole widzenia – obszar widziany przez nieporuszające się oko. Badanie pola widzenia jest istotne m.in. w diagnostyce jaskry. Do badania pola widzenia używany jest polomierz (perymetr). Polomierze dzielimy na statyczne i kinetyczne.
3. Klasyfikacje zaburzeń wzroku ze względu na różnorodne kryteria (medyczne, pedagogiczne, czasu powstania niepełnosprawności).
Klasyfikacja pedagogiczna: niewidomi, szczątkowidzący (słabo wzroczność głęboka, ślepota umiarkowana), słabo widzący.
Klasyfikacja ze względu na czas powstania niepełnosprawności: niewidomi od urodzenia, ociemniali od 5 r.ż.
Klasyfikacja medyczna: osoby niewidome:
a Całkowicie niewidome: ostrość wzroku 0.00

b. Ostrość wzroku nie większa niż 0,05 (po korekcji szkłami w lepszym oku)

c. Pole widzenia nie większe niż 20 stopni
osoby słabo widzące:
a. Ostrość wzroku wynosi 0.05 (1/20) do 0,3 (6/20)

b. pole widzenia

4. Etiologia zaburzeń wzroku ( charakterystyka najczęściej występujących chorób oczu – jaskra, zaćma, bielactwo, siatkówczak, wysoka krótkowzroczność, achromatopsja).
Jaskra - choroba oczu prowadząca do postępującego i nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i co za tym idzie pogorszenia lub utraty wzroku. Do uszkodzenia nerwu wzrokowego najczęściej dochodzi w wyniku nadmiernego wzrostu ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Rodzaje jaskry:
-jaskra z normalnym ciśnieniem śródgałkowym
-jaskra wtórna
-jaskra z otwartym kątem przesączania
-jaskra z zamkniętym kątem
-jaskra ostra
- jaskra podostra
-jaskra barwnikowa
Zaćma (katarakta - łac. cataracta) - choroba prowadząca do zmętnienia soczewki, jest jedną z przyczyn ślepoty, występuje głównie u osób starszych po 60 roku życia.
starzenie się soczewki . Przyczyny choroby:
-cukrzyca
-różyczka lub toksoplazmoza w okresie płodowym
-przewlekłe zapalenie błony naczyniowej oka
-urazy gałki ocznej -promieniowanie
-czynniki toksyczne
-czynniki genetyczne
-niektóre leki np. sterydy
Objawy:
-występuje przymglone widzenie, aż do całkowitej utraty wzroku
-zaburzenia w ocenie odległości
-pogorszenie ostrości wzroku
-zez lub oczopląs (u dzieci)
-zaburzenia w poruszaniu lub samoobsłudze (u starszych)
Zaćma może być jedno lub obustronna. Zaćmę jednostonną łatwo przeoczyć lub zbagatelizować.
Siatkówczak - najczęstszy wewnątrzgałkowy nowotwór złośliwy oka u dzieci. Siatkówczak występuje prawie wyłącznie u dzieci poniżej 5. roku życia i stanowi około 3% nowotworów złośliwych występujących u dzieci poniżej 15. roku życia.
Objawy: Najważniejszymi wczesnymi obawami guza siatkówki są leukokoria (biały refleks źreniczny) i zez. Leukokoria z początku jest niestała, widoczna nie pod każdym kątem i zależna od warunków oświetlenia podczas badania.
Wysoka krótkowzroczność - polegająca na tym, że tor optyczny oka nieprawidłowo skupia promienie świetlne. Bardzo wysoka krótkowzroczność nie jest jedynie wadą refrakcji, którą w pełni można skorygować optycznie. Przy wydłużonej gałce ocznej na jej tylnym biegunie często występują zanikowe zmiany zwyrodnieniowe naczyniówki, siatkówki i ciała szklistego, zwłaszcza w późniejszym okresie życia. Zwiększa się też ryzyko odwarstwienia siatkówki.
Achromatopsja- (całkowita ślepota barwna) - wada wzroku spowodowana chorobą oczu, a konkretnie siatkówki, objawiająca się dużą lub całkowitą niemożnością rozpoznawania barw. Spowodowana jest posiadaniem niskiej liczby lub zupełnym braku czopków, które są odpowiedzialne nie tylko za widzenie barwne, ale jednocześnie za widzenie ostre i widzenie fotopowe (widzenie dzienne).

5. Znaczenie wzroku w życia człowieka ( sygnały ostrzegawcze mogące świadczyć o zaburzeniach wzroku u dziecka).
Wzrok umożliwia:
- poznawanie świata
- czytanie
- kontakt
- kontrola czynności
- zapewnienie bezpieczeństwa
- samodzielność
- podniesienie wartości
Wzrok wpływa na procesy poznawcze, jest światłem gromadzenia wiedzy o świecie. Zapewnia człowiekowi najdokładniejsze i najwierniejsze odzwierciedlenie rzeczywistości. Umożliwia czytanie, dzięki niemu dostrzegamy dynamiczne zmiany.
Sygnały świadczące o zaburzeniach wzroku u dzieci:
- zaczerwienie oczu, łzawienie, pojawienie się ropnej wydzieliny.
- tarcie oczu, mrużenie, częste mruganie,
- częste przecieranie okularów, zdejmowanie ich, odmowa zakładania
- oglądanie i czytanie z bliższej lub dalszej odległości niż zazwyczaj
- inny sposób ustawiania oczu, głowy lub całego ciała podczas patrzenia.
- większe zapotrzebowanie na światło lub pojawienie się światłowstrętu.
- niechęć do pracy wzrokowej
- spowolnienie tempa pracy wzrokowej
- większa wrażliwość, drażliwość, skrócenie czasu pracy i koncentracji
- pojawienie się lub nasilenie błędów – mylenie, opuszczanie wyrazów, wierszy w tekście.
- pojawienie się trudności z wykonywaniem życia codziennego
- zmniejszona ruchliwość
- skarżenie się na bóle głowy, zawroty, nudności, pieczenie lub swędzenie oczu, gorsze widzenie.
- kolizje z osobami, przedmiotami podczas poruszania się.
6. Zjawiska specyficzne dla niewidomych ( kompensacja, zmysł przeszkód, wyobrażenia surogatowe, blindyzmy).
Teorie wyjaśniające zjawisko kompensacji
Kompensacja polega na zastępowaniu zaburzonych funkcji organizmu innymi.
Kompensacja sensoryczna - Z uwagi na brak wzroku niewidomi zmuszeni są do częstszego i intensywniejszego używania zachowanych zmysłów, co stwarza okazję do ich ćwiczenia i funkcjonalnego doskonalenia. Usprawnienie analizatorów na poziomie receptorów celem przejęcia funkcji brakującego lub uszkodzonego wzroku to jest właśnie kompensacja sensoryczna.
Kompensacja percepcyjna -
Kompensacja werbalna – polega na tym, że słowo może dostarczać osobom z defektem wzroku takich samych treści poznawczych jak widzącym wzrok. Kompensacja werbalna u niewidomych może stanowić:

- uzupełnienie kompensacji percepcyjnej, a więc uzupełnienie informacji uzyskanych za pomocą pozostałych zmysłów,

- zastąpienie informacji, które człowiek widzący uzyskuje za pomocą wzroku, informacjami przekazanymi w drodze werbalnej.

Kompensacyjna rola dotyku, słuchu, mowy - U osób widzących dominująca rola przypada zmysłowi wzroku. U niewidomych rolę tę przejmuje zmysł dotyku. Natomiast u niedowidzących zmysł wzroku, pomimo znacznego osłabienia, zachowuje swoją dominującą rolę. Stąd uwagi dotyczące kompensacyjnej roli dotyku odnoszą się w głównej mierze do niewidomych i niewidomych 'z resztkami wzroku. Dotyk wchodzi w skład tzw. zmysłów skórnych. Obok dotyku należą do nich również zmysł temperatury - ciepła i zimna oraz zmysł bólu. Słuch jest drugim pod względem wartości kompensacyjnej zmysłem u niewidomych. Niewidomi często kojarzą dany przedmiot czy zjawisko z ich charakterystycznym dźwiękiem. Dla niewidomych dźwięki mają wręcz zasadnicze znaczenie w orientacji przestrzennej, szczególnie gdy chodzi o dużą przestrzeń. pozwalają one na spostrzeganie dokonywujących się niektórych zmian w otoczeniu, jak również wykrywanie przeszkód na drodze i ustalanie dokładniej ich lokalizacji. Dla orientacji przestrzennej i poruszania istotniejsze jest jednak ustalenie odległości w przypadku, gdy dany przedmiot np. samochód jest w ruchu. Ocena odległości potrzebna jest niewidomemu do podjęcia decyzji w sprawie np. przejścia przez ulicę.

Wyobrażenia surogatowe - prawie wszystkie treści świadomości odpowiadające przedmiotom, których momenty poglądowe nie mogą być spostrzeżone lub bywają spostrzeżone niedokładnie, niekompletnie.
Blindyzmy - Są to odruchy świadome lub nie spowodowane brakiem wzroku, dające dziecku odprężenie, rozluźniające napięcie nerwowe.
Teoria Grzegorzewskiej na temat zmysłu przeszkód:
Zmysł przeszkód składa się z 4 głównych członów:
1.Człon czuciowy - powstający na tle specyficznych bodźców dotykowo - słuchowych wywołanych obecnością przeszkody, wrażeń ściśle ze sobą zespolonych w czasie
2.Człon intelektualny - polega na zrozumieniu grożącego niebezpieczeństwa
3.Człon emocjonalny - obawa lub lęk wobec zagrożenia
4.Reakcja ruchowa - uniknięcie przeszkody, zatrzymanie się, zmiana kierunku, zwolnienie chodu.
Zmysł przeszkód – niewidomy odczuwa przeszkody zanim się z nimi zetknie (czuje ciepło albo nacisk na twarzy). Ma on cztery wymiary:

-czuciowy – to odczucie uciskowo - cieplne

-intelektualny (poznawczy) - zrozumienie

-emocjonalny – osoba zaczyna się bać

-reakcja ruchowa – osoba musi stanąć żeby się nie zderzyć
7. Czynniki zewnętrzne wpływające na odbiór bodźców wzrokowych.
Sposoby dostosowywania tekstu do osób słabo widzących : Papier- nie błyszczący, matowy, papier nie może być zbyt rzadki, cienki, taki który przebija. Tekst musi być odpowiedni dla danej choroby.
Organizacja klasy szkolnej:
Do potrzeb dzieci z uszkodzonym wzrokiem dostosowywane są również pomoce dydaktyczne tj: linijki z wypukłą podziałką, modele roślin i zwierząt , wypukłe rysunki tzw. reliefy( rysunki geometryczne, ilustracyjne, scenki, plany miast, mapy, diagramy), książki o powiększonym druku czy książki brajlowskie, papier z pogrubioną liniaturą, lupy, maszyny do pisania, urządzenia liczące, magnetofony, notatniki elektroniczne itp. Przy czym dla uczniów słabowidzących i z resztkami wzroku ważne jest, aby elementy pokazywanych im przedmiotów były zróżnicowane pod względem kolorystycznym. W szkole, do której uczęszczają dzieci z uszkodzonym wzrokiem należy pamiętać o kilku regułach tj.
- uczeń z defektem wzroku musi mieć własne miejsce w klasie,
- musi poznać klasę,
- nie wolno zmieniać miejsca przedmiotów, by uniknąć urazów,
- drzwi do klasy muszą być zamknięte, albo całkowicie otwarte,
- nie należy zabraniać samodzielnego poruszania się po szkole,
- należy zadbać o właściwe oświetlenie pomieszczenia

Trudności dzieci słabo widzących w nauce szkolnej. słabą stroną ich funkcjonowania było wolniejsze tempo i mniejsza sprawność pracy na lekcji. Prawie wszystkie dzieci mają trudności z czytaniem map, niektórymi działaniami matematycznymi, pismem technicznym, ortografią, rysowaniem. Słaby wzrok kompensowany jest dobrą pamięcią, uwagą i wyobraźnią. Stwierdza się, że dzieci niewidome zaczynają mówić później.

8. Proces rewalidacji dzieci słabo widzących i niewidomych (wczesna interwencja, diagnoza).
Rewalidacja dziecka niewidomego i niedowidzącego powinna rozpocząć aię możliwite jak najszybciej, albowiem ewentualne 'zandiedbanie trudno odrobić w okresie późniejszym. środowisko rodzinne powinno poczynając od pierwszych dni życia dziecka, a mówiąc dokładniej od momentu kiedy defekt wzroku dziecka definitywnie zostanie stwierdzony i uznany za fakt nieodwracalny, stwarzać optymalne warunki do jego wszechstronnego rozwoju i zminimalizowania skutków jego kalectwa. Chodzi tu przede wszystkaim o opracowanie programu rewalidacyj-nego zawierającego odpowiednie izabdiegi potrzebne dziecku, aby mogło cno w miarę możliwości prawidłowo się rozwijać. Do prawidłowego rozwoju dziecka niewidomego i niedowidzącego konieczne jest także posiadanie przez rodziców niezbędnych informacji o samym dziecku, jego faktycznych możliwościach i ograniczeniach oraz metodach jego opieki i wychowania. zadaniem psychologa (tyfiopsychologa) jest udzielanie fachowej i systematycznej pomocy rodzicom w opiece, wychowywaniu czy szerzej rewalidacji ich dziecka.

W szczególności zadania te sprowadzają się do:

-- ustalenia diagnozy tyfiopsychologicznej w zakresie rozwoju dziecka,

- opracowywania wraz z innymi specjalistami programu rewalida-

cyjnego (zabiegów) dla niego,

- udzielania rodzicom porad i instruktażu w zakresie prowadzenia

zabiegów rewalidacyjnych,

- czuwania nad prawidłowością przebiegu procesu rewalidacji,

- kształtowania właściwych postaw rodziców wobec ich dziecka.
Rewalidacja ma zapewnić:
- maksymalną aktywność i usamodzielnienie wychowanków
- maksymalną aktywność i usamodzielnienie wychowawców,
- systematyczna korekta wad i funkcji organizmu,
- usprawnianie zachowanych funkcji organizmu.
Mówimy tu o :
-stymulowaniu do patrzenia (otwieranie oczu, zwracanie głowy lub ciała w kierunku obiektu)
-stymulowaniu widzenia (używanie jaskrawych poruszających się obiektów)
-rozwijaniu podstawowych sprawności wzrokowych, związanych z kontrolowaniem ruchów gałek ocznych (takich jak fiksacja, czyli umiejętność utrzymania spojrzenia na obiekcie, czy śledzenie, czyli umiejętność prowadzenia wzrokiem poruszającego się obiektu)
-rozwijaniu pojęć i pamięci wzrokowej oraz wyższych sprawności wzrokowych (takich jak dopełnianie, czyli spostrzeganie całego obiektu na podstawie widocznej jego części, czy umiejętność wzrokowego wyodrębniania obiektu z tła)/

Program Oregoński, Składa się on z 3 części:

1. Instrukcji dla realizujących program. ;

2. Inwentarza osiągnięć rozwojowych, który został omówiony w poprzednim rozdziale.

3. Zestawu ćwiczeń rewalidacyjnych.

W szczególności program ten przeznaczony jest dla rodziców wychowujących swoje dzieci dotknięte poważną wadą wzroku w warunkach domowych.

Obszerny zestaw ćwiczeń dotyczy 6 następujących aspektów rozwojowych: funkcji poznawczych, języka, samodzielności wykonywania czynności samoobsługowych, socjalizacji, małej motoryki i dużej motoryki
Program Mangold, Frostig.
Wspomaganie rozwoju małego dziecka niewidomego i słabo widzącego.

9. Zabawa jako główna forma aktywności dziecka
Zabawa jest podstawową formą aktywności. Rodzaje zabaw:
- manipulacyjne, okres niemowlęcy, w przedszkolu zanikają.
- konstrukcyjne
- tematyczne, zabawy w dane role
- gry i zabawy dydaktyczne, organizuje je nauczyciel
- tropiące, w chowanego, w ciepło zimno.
- twórczość dziecięca
- hobby, zbieractwo, kolekcjonowanie.
10. Dziecko niewidome i słabo widzące w środowisku rodzinnym
Przeżycia emocjonalne rodziców po otrzymaniu inf o niepełnosprawności dziecka, postawy rodziców.
Rodzice w momencie uzyskania informacji, że ich dziecko jest, bądź będzie niepełnosprawne przeżywają bardzo silne negatywne emocje od buntu, żalu, gniewu, złości aż po agresję skierowaną do siebie lub na kogoś. Po czasie uczucia te ewoluują. Przychodzi moment zastanowienia się, refleksji, pozornego przystosowania się, a potem konstruktywnego akceptowania.
Pozycja dziecka niepełnosprawnego zależy od rodziny. Czy jest to rodzina patologiczna, czy kochająca i akceptująca wszystkich jej członków. Rodzinie patologicznej najczęściej takie dziecko jest zabierane, gdyż nie ma ono żadnych szans rozwoju. Rodzina prawidłowa potrafi pokochać i zaakceptować dziecko niepełnosprawne, nauczyć go kochać innych, szanować ludzi i samo się realizować. Najważniejszą funkcją rodziny jest nauczyć młodego, niepełnosprawnego człowieka samoakceptacji i pozytywnego stosunku do ludzi. Dziecko w rodzinie nie powinno być otoczone "parasolem" nadopiekuńczości, aby nie wychować "kalekę" życiowego, nie umiejącego rozwiązywać życiowych problemów i trudności, które na niego czekają, gdy wejdzie ono w dorosłe życie.
czynniki warunkujące przeżycia emocjonalne rodziców :
-w jaki sposób dowiadują się o niepełnosprawności dziecka. Rodzice mogą stopniowo odkrywać niedorozwój dziecka. Stopniowe odkrywanie bolesnej rzeczywistości tylko przedłuża i pogłębia negatywne przeżycia rodziców, gdyż ostateczny werdykt i tak jest szokiem.
- rodzaj i stopień niepełnosprawności dziecka.
- widoczność niepełnosprawności.
- informacja lekarzy o niepełnosprawności. Czyli sposób w jaki lekarz przekaże inf.
- zachowania dziecka. Np. dzieci autystyczne, autoagresja, gryzienie, bicie się po głowie, bicie głową w ścianę, kiwanie się, dzieci z objawami nadpobudliwości psychoruchowej, napady agresji.

11. Rozwój szkolnictwa dla dzieci niewidomych na przestrzeni wieków.