Metody aktywizujące zwiększają skuteczność nauczania, sprawiają, że zajęcia stają się bardziej atrakcyjne dla ucznia, zwiększają jego zainteresowanie zasadzie każdym przedmiotem. Wyzwalają ciekawość i większe zaangażowanie u uczniów. Nauczając metodami aktywizującymi nauczyciel pełni rolę przewodnika organizującego sytuacje dydaktyczne, sterującego odkrywaniem przez ucznia wiedzy.
Metody aktywizujące mogą być stosowane podczas całej jednostki lekcyjnej lub w wybranej fazie lekcji. Są one często również skutecznym, sposobem na przełamanie niechęci uczniów do szkoły, przedmiotu, a nawet nauczyciela.
Bardzo ważne są warunki potrzebne do wywołania aktywności ucznia. Aby pobudzić ucznia do twórczej pracy należy:
umożliwić mu realizację własnych pomysłów
wywołać poczucie sensu tego co robi,
uwzględnić jego zainteresowania,
zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa,
pozwolić mu na udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji,
dostrzegać wkład jego pracy, a nie tylko efekty.
Stosując metody aktywizujące nie prowadzimy "ucznia za rękę", ale stwarzamy warunki, aby potrafił się uczyć myśleć, poszukiwać, doskonalić, komunikować się działać i współpracować w grupie, aby brał odpowiedzialność za swoje efekty uczenia się.
METODY AKTYWIZUJĄCE - to sposób działania grup i prowadzącego umożliwiający aktywne uczenie się, czyli uczenie się poprzez działania i przeżywanie.
Metody te charakteryzują się:
dużą siłą stymulowania aktywności uczniów i nauczycieli
wysoką skutecznością
dużą różnorodnością i atrakcyjnością działania
Metody aktywizujące pozwalają nie tylko rozbudzić w uczniu zainteresowanie przedmiotem czy sprawdzić jego wiedzę. Główna zaleta tych metod polega na doskonaleniu umiejętności przydatnych nie tylko podczas lekcji, ale również w codziennym życiu, np. umiejętności wyciągania wniosków, myślenia analitycznego i krytycznego, łączenia zdarzeń i faktów w związki przyczynowo-skutkowe, umiejętności właściwego zachowania się w nowej sytuacji, komunikatywności, dyskutowania, kreatywności.
Metody aktywizujące można podzielić na:
metody problemowe, rozwijające umiejętność krytycznego myślenia.
Polegają one na przedstawieniu uczniom sytuacji problemowej oraz organizowaniu procesu poznawczego. Wykorzystywane są przy tym różnorodne źródła informacji np. filmy dydaktyczne, fotografie, rysunki, Internet, dane liczbowe. Na zachodzące wówczas procesy poznawczo-wychowawcze składa się analizowanie, wyjaśnianie, ocenianie, porównywanie i wnioskowanie. Przykładowe metody: burza mózgów, obserwacja, dyskusja panelowa, metoda problemowa, studium przypadku.
metody ekspresji i impresji, nastawione na emocje i przeżycia.
Powodują wzrost zaangażowania emocjonalnego uczniów. Jest on efektem doznań i przeżyć związanych z wykonywaniem określonych zadań (np. gra dydaktyczna). Przykładowe metody: drama, metoda symulacyjna, mapa mózgu, metoda laboratoryjna, metoda projektu
metody graficznego zapisu, w których proces podejmowania decyzji przedstawia się na rysunku.
Zachęcają do samodzielnego podejmowania decyzji. Przykładowe metody: drzewko decyzyjne, rybi szkielet, plakat, mapa mentalna, śnieżna kula, mapa skojarzeń.
Przykłady metod aktywizujących
KOSZ I WALIZKA
Symbolika jest wyrazista: kosz oznacza rzeczy zbędne lub niedoskonałe, walizka – to, co jest na tyle ważne i potrzebne, że zabieramy ze sobą.
Materiały:
Dwie plansze – jedna z narysowanym koszem, druga – z walizką.
Kartki samoprzylepne w dwóch kolorach (np. żółtym i niebieskim) – po kilka dla każdego ucznia.
Sposób przeprowadzenie:
Zawieś obie plansze i wyjaśnij znaczenie rysunków.
Rozdaj uczniom kartki w dwóch kolorach. Na żółtym niech zapiszą to, co wynoszą z zajęć, czyli ,,zabierają ze sobą”, na niebieskich – co zostawiają, bo uważają za niepotrzebne.
Uczniowie przykleją kartki na planszach.
Odczytać można wspólnie z uczniami lub po ich wyjściu.
Ta metodą można również oceniać zagadnienia związane z omawianą lekturą ( np. postępowanie postaci literackiej) lub też gromadzić materiał do recenzji książki, filmu itp.
DRAMA
Jest metodą pedagogiczną, która sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech osobowości człowieka. Wykorzystuje ona naturalną skłonność dziecka do naśladownictwa, sprzyja rozwijaniu aktywności intelektualnej, emocjonalnej i ruchowej. Drama wzmacnia więź koleżeńską i grupową oraz poczucie współpracy i współodpowiedzialności. Metoda ta odrywa dziecko od codziennej rzeczywistości, rozładowuje kompleksy i napięcia psychiczne, pomaga w nawiązywaniu emocjonalnych kontaktów z rówieśnikami, rozbudza wiarę we własne siły. W dramie uczeń musi wczuć się w postać, nie gra kogoś, lecz jest sobą w nowych sytuacjach. Uczestnicy dramy działają bez scenariusza. Rozpoczynając pracę z wykorzystaniem dramy, zaczynamy od prostych technik, aby nie zniechęcić dziecka niepowodzeniami. Rozpoczynamy pracę w małych grupach , a potem stopniowo przechodzimy do większych.
Techniki dramowe:
rozmowy, wywiady - stanowią najprostszą formę bycia w roli, angażują emocjonalnie i intelektualnie;
ćwiczenia pantomimiczne - są niewerbalną formą komunikowania się; rzeźba - uczeń przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu;
żywe obrazy - to obrazy stworzone przez ludzi, najważniejsze wydarzenie zostaje zatrzymane w bezruchu (stop klatka);
sytuacje stymulowane - polegają na naśladowaniu rzeczywistości, np. zabawa w sklep, rozmowa telefoniczna.
BURZA MÓZGÓW- inaczej giełda pomysłów
Metoda kształtująca pomysłowość i wyobraźnię. Pomysły mogą być codzienne, fantastyczne, innowacyjne. Celem tej metody jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej liczby pomysłów potrzebnych do rozwiązania jakiegoś problemu. Nauczyciel podaje problem, a uczniowie zgłaszają pomysły rozwiązań. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. Zasady burzy mózgów:
- Przyjmowanie wszystkich pomysłów, powstrzymanie się od ich oceniania.
- Zapisywanie każdego pomysłu.
- Położenie nacisku na liczbę, a nie jakość pomysłów.
- Zachęcanie do podawania pomysłów z wyobraźni, nawet nierealnych.
- Wykorzystanie cudzych pomysłów, bazowanie na nich i ich rozwijanie.
Zastosowanie tej metody pozwala na włączenie wszystkich uczniów do pracy, sprawdzenie posiadanej wiedzy, szybkie zgromadzenie pomysłów.
METODA PROJEKTÓW
Metoda ta polega na wykonaniu przez uczniów projektu, czyli zadania. Jest ono realizowane przez uczniów samodzielnie, ale jest przygotowane i koordynowane przez nauczyciela. To on określa merytoryczne ramy projektu, a uczniowie sami wybierają sobie temat projektu. Projekty mają odpowiadać zainteresowaniom ucznia i wiązać działalność praktyczna z umysłową, rozwijać samodzielność, uczyć zbierania danych, korzystania ze źródeł, prezentowania wyników. Projekty wykonujemy najczęściej grupowo w dłuższym czasie. Oceniając projekt bierzemy pod uwagę:
- wybór tematu,
- korzystanie z różnych źródeł informacji,
- integrowanie wiedzy z różnych dziedzin,
- rozplanowanie pracy między członków grupy,
- prezentację projektu,
- samoocenę pracy uczestników.
Kula śniegowa
Kula śniegowa, zwana też dyskusją piramidową, często jest wykorzystywana do definiowania pojęć. Metoda ta pozwala każdemu uczniowi na sprecyzowanie i zaprezentowanie własnego zdania (definicji, stanowiska), poznanie zdania innych, a także daje możliwość przedyskutowania danego pojęcia, uściślenia jego rozumienia, negocjowania zapisu. Tego rodzaju praca zmusza uczniów do dyscyplinowania własnej wypowiedzi i bardzo świadomego posługiwania się słowem.
Sposób przeprowadzania:
Uczniowie siedzą w kręgu lub przy stolikach. Każdy z nich otrzymuje jedną małą kartkę.
Każdy uczeń indywidualnie pisze definicję podanego pojęcia, np. „lekcja”.
Uczniowie łączą się w pary, przedstawiają sobie nawzajem własne definicje i tworzą jedną wspólną – na kolejnej, większej kartce.
Pary łączą się w czwórki, ustalają wspólne stanowisko, po czym zapisują na kartce.
Czwórki łączą się w ósemki i tworzą wspólną definicję (kolejna kartka).
Ósemki tworzą szesnastki, ustalają wspólne stanowisko i zapisują je na dużej kartce (może być plansza).
Szesnastki prezentują wynik pracy całej klasie.
Uwaga:
Jeśli klasa jest mniej liczna, poprzestajemy oczywiście na mniej licznych grupach, np. ósemkach.
Bezpiecznie jest, gdy w efekcie pracy całej klasy powstają dwie definicje, a nie trzy – unikamy wówczas sytuacji potencjalnej przewagi dwóch podobnych definicji nad trzecią odmienną.
6x6x6
6x6x6 to metoda, w której 36 osób ma możliwość przedyskutowania w bardzo krótkim czasie jakiegoś tematu i poznania poglądów większości członków grupy. W 6 grupach, z których każda liczy 6 osób, przez 6 minut, uczestnicy dyskutują na podany przez prowadzącego temat. Następnie prowadzący tworzy nowych 6 grup tak, by w każdej znalazło się po jednej osobie z poprzednich grup dyskusyjnych. W tych nowych grupach uczestnicy omawiają wyniki pracy swoich grup. 6x6x6 to metoda niesłychanie angażująca wszystkich członków grupy. Każdy z nich w ciągu bardzo krótkiego czasu, (ok. 20 min.) pełni rolę zarówno uczestnika dyskusji, jaki sprawozdawcy.
Ćwiczenie można realizować w grupach 5, 6, 7 a nawet 8 – ośmioosobowych. Przy większych grupach konieczne jest zwiększenie czasu (zarówno na dyskusję jak i na sprawozdania). Grupy mogą dyskutować na ten sam temat, lub o różnych aspektach tego samego problemu. W tym drugim przypadku konieczne jest zwiększenie ilości czasu na sprawozdania. Metoda 6x6x6 wymaga od prowadzącego dużej elastyczności i umiejętności podziału na grupy. Trudności z zapanowaniem nad uczestnikami w momencie tworzenia grup mogą doprowadzić do całkowitego rozbicia ćwiczenia.
Sposób przeprowadzenia:
Przed przystąpieniem do ćwiczenia prowadzący ustawia 6 stołów i po 6 krzeseł wokół każdego z nich.
Prowadzący dzieli uczniów na 6 grup po 6 osób. Można to zrobić w następujący sposób: na niewielkich karteczkach (wielkości karty do gry) wypisać symbole A1, A2,A3, A4, A5, A6, B1, B2, …. itd. aż do F6. Stoły oznaczyć literami A, B, C, D, E, F. Następnie losowo rozdać kartki uczniom i poprosić ich o znalezienie stołu z literą taką, jak na kartce. Przy drugiej części ćwiczenia stoły numerujemy od 1 do 6 i prosimy o znalezienie stołu o liczbie zgodnej z numerem.
Po zajęciu miejsc przez uczestników prowadzący określa temat dyskusji (zadania dla grup mogą być jednakowe lub dotyczyć różnych aspektów jednego tematu), wyznacza 6-10 minut na przedyskutowanie tematu i informuje wszystkich, że każdy będzie prezentował przebieg i wnioski z dyskusji w drugiej części ćwiczenia.
Podczas pracy grup prowadzący obserwuje pracę grup, upewnia się, czy polecenia zostały właściwie zrozumiem odpowiada na pytania, w razie potrzeby udziela dodatkowych instrukcji.
Po upłynięciu czasu wyznaczonego prowadzący tworzy nowe grupy tak, by w każdej z nich był obecny przedstawiciel każdej z poprzednich grup dyskusyjnych (zob. instrukcja w p. 2). Po zmianie miejsc prowadzący wyznacza 6-10 minut na prezentację wyników pracy grup.
W razie potrzeby sesję można zakończyć podsumowaniem przez prowadzącego.
635
Technika ta zaliczana jest do grupy metod twórczego rozwiązywania problemów. Polega na zapisywaniu pomysłów dotyczących rozwiązania problemu. Podobnie jak w burzy mózgów, w pierwszej fazie uwzględniane są wszystkie, nawet najbardziej fantastyczne pomysły. Wybór jednego rozwiązania następuje po zapoznaniu się ze wszystkimi zapisanymi pomysłami i ich przeanalizowaniu.
Nazwa techniki wiąże się z organizacją pracy:
6 - oznacza liczbę osób w grupie lub liczbę grup,
3 - to liczba rozwiązań wpisanych przez osobę lub grupę w jednej „rundzie”,
5 - wskazuje liczbę „rund”.
Materiały: 1. Karty z ponumerowanymi miejscami na wpisywanie pomysłów (dla każdego uczestnika lub każdej grupy).
Sposób przeprowadzenia:
Podziel klasę na 6 – osobowe grupy lub 6 grup mniej licznych. Każdej osobie (grupie) daj kartę z ponumerowanymi miejscami na wpisywanie pomysłów.
Wyraźnie sformułuj problem. Uczniowie zapisują go na kartkach. (Problem ten może być sformułowany też przez uczniów).
Runda pierwsza: każdy uczeń (grupa) wpisuje trzy pomysły na rozwiązania problemu. Po wypełnieniu trzech kartek przekazuje swoja kartę koledze siedzącemu obok, a otrzymuje drugą od kolegi siedzącego z drugiej strony. Przekazywanie kart przebiega w kierunku zgodnym ze wskazówkami zegara.
6 1
5 2
4 3
W przypadku pracy w grupie zasada jest podana, a różnica polega na tym, że propozycje wysuwa cała grupa.
Drzewo decyzyjne
Drzewo decyzyjne jest techniką racjonalizującą podejmowanie decyzji w sytuacjach trudnych i niejednoznacznych. Może również służyć analizie i pełnemu zrozumieniu motywów, którymi kierowano się przy podejmowaniu ważkich decyzji w przeszłości. Drzewo decyzyjne stosowane w klasie pomaga przybliżyć uczniom kontrowersyjne postacie i decyzje, umożliwia podsumowanie wiadomości uczniów w atrakcyjnej formie i ocenę wiedzy uczniów. Posługując się tą metodą uczestnicy szczegółowo analizują wszystkie możliwe warianty potencjalnych rozwiązań (decyzji) oraz korzyści i niebezpieczeństwa z każdym z nich. W czasie zajęć uczestnicy wypełniają planszę sporządzoną według następującego schematu:
PROBLEM
Wariant I
zalety wady
Wariant II
zalety wady
Wariant III
zalety wady
DECYZJA
Sposób przeprowadzenia:
Przed rozpoczęciem zajęć prowadzący określa problem, który będzie przedmiotem analizy, przygotowuje plansze dla grup (z narysowanym drzewem decyzyjnym rozważanego problemu).
W czasie wcześniejszych zajęć (pracy domowej) uczestnicy poznają realia związane z omawianym problemem, uwarunkowaniami historycznymi itp.
Prowadzący dzieli uczestników na grupy 4-6 osobowe. Każda grupa otrzymuje planszę do wypełnienia oraz pisaki. Prowadzący określa czas na wykonanie ćwiczenia (10-20 min.).
W czasie pracy w grupach uczestnicy wypisują zalety i wady każdego z wariantów, a następnie podejmują decyzję o sposobie rozwiązywania problemu.
Następnie przedstawiciele kolejno relacjonują efekty pracy swojej grupy. W razie potrzeby prowadzący porównuje poszczególne plansze, omawia przyczyny, które doprowadziły grupy do jednakowych/ różnych rozwiązań, odpowiada na zgłaszane pytania i wątpliwości.
PORTFOLIO
Portfolio jest techniką aktywizującą, która polega na wyszukiwaniu i gromadzeniu w teczce materiałów na wybrany temat Dzięki konieczności ciągłego segregowania i wartościowania zebranych materiałów, uczniowie kształcą umiejętność porządkowania wiadomości. Ponadto uczą się korzystania z różnych źródeł informacji, oraz efektywnej współpracy podczas wymieniania się materiałami.
DYSKUSJA PANELOWA
Dyskusję panelową prowadzą wybrani uczniowie, skupieni w grupie dyskusyjnej. Metoda ta przygotowuje uczniów do wyrażania własnych opinii i prezentowania własnego stanowiska na forum publicznym.
Sposób realizacji:
Nauczyciel przedstawia problem do rozstrzygnięcia np.: „Czy w filmie potrzebna jest muzyka”?
Wyznaczeni przez nauczyciela uczniowie tworzą grupę dyskusyjną. Każdy wciela się w rolę eksperta na przykład: reżysera, kompozytora oraz jurora Akademii Filmowej. Reszta klasy przysłuchuje się dyskusji, pełniąc rolę forum.
Poszczególni specjaliści po zebraniu informacji przygotowują swoje stanowiska i prezentują je w formie wystąpienia.
Grupa ekspertów w trakcie dyskusji analizuje wszystkie wyrażone opinie. Forum ustosunkowuje się do proponowanych rozwiązań problemu.
Nauczyciel podsumowuje dyskusję, a następnie ocenia pracę uczniów.
METAPLAN
Jest to plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez uczestników, którzy dyskutują na określony temat, tworząc jednocześnie plakat. Plakat jest graficznym, skróconym zapisem narady. Metoda ta jest stosowana przy omawianiu drażliwych czy trudnych spraw oraz rozwiązywaniu konfliktów.
W tym przypadku rozwiązanie konfliktu to nie wskazanie, kto miał rację a kto nie, bo przecież często „prawda leży po środku”. Celem metody jest spokojne rozważanie problemu i skupienie się przede wszystkim na poszukiwaniu (niekoniecznie na znalezieniu) wspólnego rozwiązania. Skłania ucznia do myślenia, sprzyja rozwojowi umiejętności analizy, oceniania faktów i sądów czy pozycji rozwiązań.
Sposób prowadzenia:
(Praca w grupach)
Nauczyciel przedstawia klasie problem, który będzie przedmiotem ich dyskusji.
Dzieli klasę na 5-6 osobowe grupy.
Każda grupa otrzymuje od nauczyciela wcześniej przygotowane materiały:
arkusz szarego papieru,
jedną Chmurkę – do zapisania tematu,
około 20 kółek i 20 owali do zapisywania odpowiedzi,
około 10 prostokątów do zapisywania wniosków,
pinezki, taśmę samoprzylepną, kolorowe flamastry.
Wszystkie te elementy powinny być w jasnych pastelowych kolorach, najlepiej się do tego nadaje kolorowy papier kserograficzny.
Nauczyciel ustala limit czasu na wykonanie zadania (ok. 30 min.).
Uczniowie tworzą plakat:
W Chmurce zapisują temat i umieszczają na plakacie,
Dzielą plakat na obszary według wzoru.
W obszarze „jak jest” na kartkach w kształcie koła umieszcza się opis aktualnego stanu. W obszarze „jak powinno być” umieszcza się kartki koła z opisem stanu, który chcieliby osiągnąć. W owalach umieszczonych pomiędzy kołami umieszczają myśli odpowiadające na pytanie:, „dlaczego nie jest tak jak powinno być”?
Wnioski zapisywane na prostokątnych kartkach można umieścić na dole plakatu. W razie potrzeby mogą je podzielić na np. „zależne od nas” i „niezależne od nas”. Zapisywane treści (równoważniki zdań, skróty myślowe) powinny być zaakceptowane przez całą grupę.
PODZIAŁ NA GRUPY Z WYKORZYSTANIEM TALII KART
Przebieg zajęcia: z talii kart nauczyciel wybiera tyle kart, ilu ma uczniów na lekcji np. 12, 14,16, 18, 20, 24, 28 itd.
Uwaga: ten sposób podziału na grupy jest efektywny jedynie w grypie uczniów podzielnej przez cztery.
Przy grupie 32 osobowej wybiera wszystkie karty od „6” do „króla” tzn. 8 kart każdego koloru (4 razy 8 = 32).
Następnie tasuje karty, a każdy z uczniów przy wejściu do klasy losuje jedną kartę.
Jeżeli nauczyciel chce, żeby uczniowie pracowali w zespołach np.: czteroosobowych, wydaje polecenie, by posiadacze kart o tej samej wartości stworzyli osobne grupy.
Walety pracują z waletami, 10 z 10, damy z damami itd.; ośmioosobowych: wystarczy ogłosić, że króle pracują z damami, walety z dziesiątkami itd. Można również podzielić klasę umieszczając w czterech katach sali symbole: piki, trefle, kiery i karo oraz wydając polecenie by uczniowie podzielili się zgodnie z posiadanymi symbolami i zebrali się w odpowiednich kątach sali.
Dwie duże grupy: powstaną jeżeli każemy stanąć czerwonym kartom po jednej stronie sali, a czarnym po drugiej stronie.
Uwaga: takiego podziału możemy dokonać również w klasie z nieparzystą liczbą uczniów jeśli nie zależy nam na równej liczbie uczniów w grupach.
Ta metoda pozwala także na szybki powrót do czteroosobowych grup lub do pracy parami: czerwone króle razem, czerwone damy razem, czarne siódemki razem itd.
SŁONECZKO
Istotnym elementem tej metody jest zestawienie poglądów w formie ułożonych z kartek promieni, hasłowo prezentujących tę samą odpowiedź. Metodę można wykorzystać do problemów, na które odpowiedzi da się przedstawić w formie hasłowego zestawienia. Potrzebne materiały to: kartki (ok.8cm x 8cm), flamastry. Liczba uczestników jest dowolna, a czas trwania ok. 10-15 minut. Przebieg metody jest następujący:
- Organizacja pracy:
Dzielimy uczestników na grupy trzyosobowe, stawiamy zadanie; instruujemy, że wynik dyskusji w formie haseł, wypisują na małych kartkach. Każdej grupie dajemy odpowiednią ilość kartek, np. 3, oraz pisaki.
- Praca w małych grupach:
Uczestnicy dyskutują, poszukując odpowiedzi, a wynik dyskusji (w formie haseł) wypisują na małych kartkach.
- Praca na forum ogólnym:
Przedstawiciele grup układają na podłodze słoneczko w ten sposób, że kartki z tą samą treścią haseł tworzą promienie. Kolejne osoby albo dokładają kartki do powstałych promieni, albo tworzą nowe. Promienie są ułożone wokół okręgu. Po ułożeniu słoneczka, zapraszamy uczestników do spaceru i zapoznania się z promieniami (wcześniej należy wygospodarować w klasie jakąś wolną przestrzeń, gdzie będzie można rozłożyć „słoneczko”).
Możliwe warianty:
- inna wielkość grup, np. po dwie osoby lub każdy indywidualnie itp.
- różna liczba kartek przypadająca na grupę (zależy to od ilości spodziewanych hasłowych odpowiedzi)
- dyskusja w grupie może być poprzedzona podróżą w wyobraźni, np. jeśli pytanie brzmi: „Jakie są cechy dobrego animatora Ruchu Światło-Życie?” można poprosić uczestników o zamknięcie oczu i „zobaczenie” w wyobraźni własnych animatorów (nie dłużej niż 2-3 minuty)
- spacer wokół słoneczka może być wykorzystany na dyskusję (grupową lub w parach) dotyczącą „zawartości” najdłuższych promyków.
METODA SYTUACYJNA
Jest to metoda służącą wzbudzaniu zaciekawienia. Należy do grupy gier dydaktycznych. Ich wspólną cechą stanowi charakter zabawowo-kształcący. Metoda sytuacyjna polega na wysłuchaniu fikcyjnego, choć prawdopodobnego opowiadania egzystencjalnego oraz omawianiu go wg trzech etapów:
1) analizowanie postaw osób występujących w opowiadaniu z wyrażeniem własnej oceny
2) radzenie, co powinna zrobić osoba, która przeżywa określoną trudność (musi być wyraźna sytuacja problemowa)
3) utożsamianie się z daną osobą – co ja zrobiłbym w danej sytuacji? (odbiegamy od konkretów danego opowiadania, zamieniając je na konkrety własnego życia).
„PAJĘCZYNA”
Metoda ta w sposób obrazowy pozwala zrozumieć rolę każdej osoby we wspólnocie. Uczniowie stoją w kręgu. Katecheta trzyma kłębek wełny, trzymając jeden koniec nici, rzuca kłębek wybranej osobie, ona rzuca komuś innemu, trzymając swój kawałek nici. Staramy się by kłębek „wędrował” w różnych kierunkach. Gdy już, do wszystkich dotarła nić, możemy podnieść ręce do góry, by widzieć łączącą nas więź. Gdy kilka osób wypuści wełnę, zobaczymy z kolei, jak ta więź może być łatwo przerwana.
OKIENKO INFORMACYJNE
Okienko informacyjne pozwala sprecyzować wyobrażenia na określony temat. Nauczyciel dzieli klasę na zespoły 4 osobowe, każdy otrzymuje schemat okienka informacyjnego na formacie A 3 :
| Napisz definicję | Przedstaw zagadnienie na rys. graficznym, wpisując słowa klucze |
|---|---|
| Znajdź porównanie | Ułóż krótki dialog komiksowy
|
Każda grupa pracuje nad wypełnieniem poszczególnych okienek, po skończonej pracy następuje prezentacja i podsumowanie.
MÓWIĄCE KARTKI
Ta metoda wykorzystywana jest wówczas, gdy uczniowie nie mają ochoty mówić. może to być rozpoczęciem dyskusji. Każdy uczeń otrzymuje kartkę A6, na której zapisuje pytanie do tematu zajęć. Zamiast pytania prowadzący może określić inny wariant, np. definicji słowa kluczowego do tematu lub własnego zdania do zaprezentowanego stanowiska nauczyciela. Następnie należy kartki zebrać i odczytać ciekawsze odpowiedzi, które prowadzący rozwija, dopowiada istotne treści.
WĘDRUJĄCE PLAKATY
Dzielimy klasę na zespoły 5-6 os. Każdy zespół otrzymuje arkusz papieru z pytaniem. Zapisuje odpowiedź i plakat przekazuje do uzupełnienia następnej grupie. Rund tyle będzie ile grup. Po zakończonej pracy przedstawiciel każdej grupy odczytuje powstały zapis. Plakaty zawieszamy w widocznym miejscu, by wspólnie dokonać analizy i postawić wnioski.
ANALIZA TEKSTU
Każdy z uczniów otrzymuje określony tekst. Zadaniem czytającego jest podkreślenie zdań, z którymi nie zgadza się oraz innym kolorem – zdań, które wyrażają jego pogląd na dany temat. Ważny w tej metodzie jest dobór tekstu, najlepiej by zawierał kontrowersyjne poglądy. Można zaproponować inne kryteria podkreślania zdań w tekście.
METODA KOLOROWYCH KAPELUSZY
Metoda kolorowych kapeluszy pozwala prowadzić dyskusję w sposób uporządkowany i zdyscyplinowany. Wcześniej należy zapoznać z danym tekstem. Uczniowie siadają w kręgu, a w środku umieszczamy kolorowe kapelusze ( z brystolu ). Zapoznajemy z symboliką kolorów ( można wykonać wcześniej planszę ):
czarny – krytyka; czerwony – emocje; biały – fakty; żółty – porządkowanie; zielony – nadzieję.
Zamiast kapeluszy uczniowie mogą brać do ręki kolorowe kartki.
Nauczyciel przedstawia zasady dyskusji:
- jeśli ktoś chce zabrać głos, bierze odpowiedni kolor kapelusza – jest to prawo głosu,
- każdemu kolorowi przyporządkowane są pewne rodzaje wypowiedzi, jeśli ktoś zabiera głos, to musi wypowiedź być zgodna z kolorem
- w danym momencie wypowiada się tylko jedna osoba.
Prowadzący zapoznaje z symboliką koloru związanego z daną wypowiedzią ( może to być przygotowane na planszy) :
- biały kapelusz należy mówić o faktach, liczbach.
- czarny kapelusz krytykujemy propozycje
- czerwony kapelusz mówimy o własnych emocjach
- zielony kapelusz mówi się o pomysłach, uzupełnieniach
- żółty kapelusz wskazujemy na plusy propozycji
- niebieski kapelusz wypowiadamy się w celu uporządkowania dyskusji.
KOLAŻ
Wykorzystujemy w niej do stworzenia plakatu zdjęcia i tytuły ze starych gazet. Dzielimy klasę na mniejsze zespoły, każdy zapoznaje się z tekstem i prowadzi nad nim dyskusję w jaki sposób go podzielić. Po dokonaniu wyboru fragmentu zadaniem grupy jest jego zilustrowanie z wykorzystaniem starych gazet (wydzieranie zdjęć, tytułów i przyklejanie na arkuszu szarego papieru, można dorysować symbole, słowa kluczowe, linie). Po skończonej pracy następuje prezentacja kolaży.
WYKŁAD
Wkład winien być starannie przygotowany przez nauczyciela. Wykład może poprzedzać pogadankę lub dyskusję. Powinien trwać ok. 10 minut. Wykład należy prowadzić dynamicznie, z wykorzystaniem odpowiednich środków dydaktycznych, takich jak tablice poglądowe, plansze, fragmenty filmu itp. Zaletą wykładu jest możliwość przekazania całej klasie usystematyzowanej wiedzy.
ROZMOWA KIEROWANA
Daje uczniom szansę wypowiadania się w czasie wykładu prowadzonego przez nauczyciela, zwiększa też zaangażowanie uczniów w czasie lekcji. Może być formą wprowadzenia w temat, poprzedzać film, ćwiczenia indywidualne lub grupowe. Rozmowa kierowana może mieć charakter podsumowujący, omawiający poznane na lekcji treści i zagadnienia. Nauczyciel powinien przed lekcją przygotować pytania, które wykorzysta w czasie prowadzenia rozmowy z uczniami.
POGADANKA
Pogadanka to forma często zastępująca wykład. Nauczyciel winien zwracać uwagę by pytania zostały poprawnie sformułowane i logicznie wiązały się ze sobą. Pytania powinny mieć charakter problemowy, co sprzyja rozwijaniu u uczniów samodzielności. Tą metodą można wprowadzać tematy dotyczące zmian okresu dojrzewania czy praw dziecka. Pogadanka może mieć charakter podsumowujący.
DYSKUSJA
Dyskusja kształtuje umiejętność wymiany poglądów, wyrabia umiejętność aktywnego słuchania, uczy precyzowania wspólnego stanowiska grupy, pobudza uczniów do twórczego myślenia. Bardzo ważne jest jasne przedstawienie problemu przez nauczyciela oraz umożliwienie przygotowania się uczniów .do dyskusji. Nauczyciela winien zadbać o właściwą atmosferę w trakcie dyskusji, oraz kulturę wypowiedzi uczestników. Powinien także zwracać uwagę na czas wypowiedzi uczestników , by wszyscy zdążyli zabrać głos. Dyskusja może mieć charakter podsumowujący. Oprócz dyskusji zaplanowanych przez nauczyciela może dochodzić do dyskusji spontanicznych, co świadczy o zaangażowaniu emocjonalnym uczniów.
ODGRYWANIE RÓL
Odgrywanie ról umożliwia uczenie się przez udział w sytuacjach wyobrażonych. Jest to metoda aktywizująca uczniów w czasie lekcji. Wchodzenie w role pozwala zbliżyć się do świata drugiego człowieka, zrozumieć jego przeżycia, intencje, uczucia. Może pomóc w uświadomieniu sobie, że są sytuacje, w których warto zmienić swoje zachowanie. Odgrywanie ról jest doskonałym ćwiczeniem sytuacji życiowych "na niby", a więc w warunkach bezpiecznych dla dziecka. Odgrywanie ról ćwiczy umiejętność negocjowania, rozwija zdolność empatii, umożliwia odbiór wrażeń i emocji zarówno uczestnikom jak i obserwatorom. Metodę tę można zastosować w treningu zachowań asertywnych, przy omawianiu praw dziecka, rozwiązywania konfliktów, lekcji dotyczących koleżeństwa i przyjaźni.
ŁAŃCUCH SKOJARZEŃ
Łańcuch skojarzeń wyzwala szybkie, spontaniczne myślenie dając możliwość wyboru różnorodnych pojęć, rozwiązań i pomysłów kojarzących się z hasłem podanym przez nauczyciela. Pozwala wykorzystać doświadczenie lub zdobytą wiedzę, stymuluje aktywność uczniów. Może być jednym ze sposobów wprowadzenia w temat np. rodziny, koleżeństwa i przyjaźni, form wypoczynku.
ZDANIA NIEDOKOŃCZONE
Zdania niedokończone to jeden ze sposobów pracy indywidualnej w czasie lekcji. Uczniowie mogą otrzymać takie same lub różne zestawy zdań niedokończonych. Przedstawienie klasie swojej wypowiedzi powinno być dobrowolne, szczególnie w przypadku treści osobistych. Metoda ta może być formą sprawdzenia wiadomości. Zdania niedokończone ułatwiają uczniom wyciąganie wniosków, zmuszają do refleksji np. przy realizacji tematów związanych z relacjami w rodzinie, higieną osobistą.
KRZYŻÓWKI, ĆWICZENIA, SCHEMATY, RYSUNKI
Krzyżówki, ćwiczenia, schematy, rysunki wymagają starannego opracowania przez nauczyciela; mogą stanowić formę pracy indywidualnej lub zespołowej.. Stosowanie ich umożliwia nauczycielowi sprawdzanie wiadomości w sposób niekonwencjonalny, zaś uczniom - uporządkowanie lub podsumowanie zdobytych informacji. Ponadto rozwijają umiejętność analizy, logicznego myślenia i wnioskowania, a także rozbudzają myślenie abstrakcyjne.
DYSKUSJA PANELOWA (DYSKUSJA OBSERWOWANA)
Charakteryzuje ją istnienie dwóch ciał:
- dyskutujących ekspertów (panel)
- uczących się słuchaczy (audytorium).
Najpierw wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, potem dyskutują między sobą, a następnie głos może zabierać każda osoba z audytorium.
STUDIUM PRZYPADKU
Metoda ta polega na analizie przypadku rzeczywistego lub hipotetycznego. Nauczyciel przedstawia uczniom zadanie do wykonania i udziela przydatnych wskazówek działania. Uczniowie wymieniają własne propozycje rozstrzygnięcia problemu. Z pomocą nauczyciela podają ich pozytywne i negatywne skutki, po czym wybierają rozwiązani najlepsze.
RYBI SZKIELET
Nazwa techniki pochodzi od kształtu przypominającego rybi szkielet. Znana też jako "schemat przyczyn i skutków". Służy do identyfikacji czynników odpowiadających za powstanie problemu.
ŚNIEŻNA KULA
Inne nazwy: dyskusja szczeblowa, dyskusja piramidowa od indywidualnej pracy do stanowiska całej klasy.
Problem podany przez nauczyciela każdy uczeń rozważa indywidualnie i formułuje odpowiedź pisemną. Następnie uczniowie siadają dwójkami i ustalają wspólne stanowisko. Potem dwójki dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i za każdym razem uzgadniane jest wspólne zdanie. Na koniec wypracowuje się jedno wspólne stanowisko całej klasy.
METODA PLAKATU
Polega na wizualnym opracowaniu problemu z wykorzystaniem: haseł, rysunków, symboli, schematów, fragmentów tekstu. Pomaga ona w uporządkowaniu zagadnień oraz zrozumienia związków między nimi. Plakaty mogą być wykonywane różnymi technikami plastycznymi.
Zalety metod aktywizujących:
umożliwiają uczniom dopuszczenie do głosu w czasie lekcji,
rozwijają myślenie, dają okazję do rozmów, wymiany doświadczeń,
gwarantują dużą trwałość wiedzy zdobytej w sposób aktywny,
integrują grupę w czasie wspólnej pracy, zabawy,
rozwiązują uczniów intelektualnie i emocjonalnie,
uczą sztuki komunikowania się w grupie i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym,
kształtują nastawienie nauczyciela na potrzeby ucznia,
są szansą na wyrwanie się z szarej szkolnej codzienności,
mają szczególnie dużą wartość w zajęciach z uczniami mniej zdolnymi,
sprzyjają zainteresowaniu uczniów tematem,
służą integracji wiedzy z różnych przedmiotów.