Domy dziecka

Dom dziecka stanowi środowisko wychowawcze o znacznej niepowtarzalności. Ta jego właściwość ma dwojakie uwarunkowanie: 'historyczno-modelowe oraz związane z dużym zróżnicowaniem elementów strukturalno-funkcjonalnych poszczególnych placówek.

Według Okonia dom dziecka to „internatowy zakład wychowawczy dla dzieci i młodzieży (…) pozbawionych opieki rodzinnej. Zadaniem d.dz jest zastąpienie wychowankom domu rodzinnego, pełnienie funkcji opiekuńczych i wychowawczych, umożliwienie wykonania obowiązku szkolnego i zdobycia zawodu, przygotowanie do samodzielnego życia.”¹

Z kolei w Encyklopedii pedagogicznej XXI wieku można znaleźć informację, iż dom dziecka to „placówka opiekuńczo-wychowawcza socjalizacyjna zapewniająca całodobową opiekę i wychowanie dzieciom, których rodzice trwale lub okresowo nie mogą, nie potrafią lub nie chcą stworzyć właściwych warunków życia i rozwoju; rozwiązanie instytucjonalne może mieć miejsce dopiero po wyczerpaniu możliwości znalezienia dla dzieci rodzin adopcyjnych czy zastępczych (…) umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczej powinno służyć reintegracji rodziny, przywróceniu kompetencji wychowawczych rodzicom.”²

Jako istniejąca od wielu lat i zmieniająca się wraz ze zmianą potrzeb i warunków instytucja opieki całkowitej dla dzieci pozbawionych wartościowych rodzin własnych dom dziecka ma statutowo określone zadania organiczne i ogólne, a także wyznaczone funkcje i miejsce wśród instytucji opieki nad dzieckiem, w systemie oświatowo-wychowawczym i w środowisku.

„Społecznie niezbędne zadania i funkcje wypełniać może dom dziecka dzięki sobie tylko właściwej strukturze organizacyjnej, której głównymi elementami są: wychowankowie i wychowawcy oraz przydzielone do ich dyspozycji zasoby materialne. Właściwości dzieci wychowywanych w domach dziecka, cechy ich opiekunów, jakość pozostających w ich dyspozycji środków, przyjęty system organizacji i kierowania, a także wzajemne powiązania i współzależności pomiędzy tymi elementami strukturalno-funkcjonalnymi instytucji wywierają decydujący wpływ na charakter środowiska wychowawczego, jakie ono stwarza.”³

Podstawowym zadaniem domu dziecka jest próba zastąpienia wychowankom domu rodzinnego. Najważniejsza jest funkcja opiekuńczo wychowawcza, są to działania o charakterze kompensacyjnym, profilaktycznym, wspomagającym i stymulującym rozwój wychowanków. Dom dziecka pełni także funkcje dydaktyczną, rekreacyjną, zdrowotną i korekcyjną, integracyjną i integralną. Na pierwszym miejscu należałoby postawić zaspokojenie potrzeb biologicznych, czyli wyżywienie, odpowiednie warunki mieszkaniowe itp. Kolejnym krokiem jest zespół zadań dotyczących zaspokojenia potrzeb psychicznych, takich jak bezpieczeństwo, samorealizacja, kontakty uczuciowe, kontakty społeczne, itd.

Do obowiązków domu dziecka należy umożliwienie dzieciom osobistych, bezpośrednich i regularnych kontaktów z rodzicami oraz innymi bliskimi osobami, z wyjątkiem osób, przy których sąd zakazał lub ograniczył prawo do wizyt, spotkań, itp. Zabiegi takie wiążą się z poszanowaniem prawa dziecka do posiadania rodziny, a także prawa rodziców do uczestniczenia w życiu dzieci. Dom dziecka jest zobowiązany z kolei do aktywnego uczestniczenia w procesie usamodzielniania dzieci i ułatwienia im życiowego startu po opuszczeniu placówki. Wychowankowie mają prawo do korzystania z porad specjalistów placówki, nawet do trzech lat po opuszczeniu domu dziecka.

Placówka, jaką jest dom dziecka posiada obowiązki z zakresu edukacji i wypoczynku dzieci, które musi spełnić. Do obowiązków takich należy między innymi zapewnienie dzieciom dostępu do nauki w szkołach poza placówką oraz na jej terenie. W razie konieczności, powinno się zapewnić naukę w systemie nauczania indywidualnego, pomoc w nauce, czy udział w zajęciach wyrównawczych. Ponad to dom dziecko powinien, w miarę możliwości, zorganizować, zapewnić zajęcia pozalekcyjne, rekreacyjne.

Dziecko mieszkając w domu dziecka ma wiele okazji do przejawiania własnej aktywności, jednak zbiorowość jaką jest dom dziecka, tworzy niebezpieczeństwo tłumienia tej aktywności. Jedną z możliwości jest realizowanie zasady indywidualności, która polega na tym, że każde dziecko powinno mieć swoją własną indywidualną diagnozę, która jest opracowana przez psychologa lub pedagoga. Powinna być rzetelna i wnikliwa, gdyż pozwala ona wychowawcy opracować indywidualny plan pracy z dzieckiem. Wychowanek powinien także posiadać swoją kartę pobytu dziecka, w oparciu o którą, wychowawca i zespół do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka, dokonuje weryfikacji słuszności pobytu wychowanka w domu dziecka.

Kolejną ważną zasada jest poszanowanie praw dziecka, a także prawo do życia w rodzinie. Dokonywane ono ma być głównie przez dążenie do działań mających na celu powrót do własnej rodziny. Może to być umożliwienie rodzicom, oczywiście tym Niepozbawionym praw rodzicielskich, uczestniczenia w procesie wychowania ich dziecka.

Życie w placówce jaką jest dom dziecka, w społeczności daje możliwości, które należy wykorzystać. Obowiązkowa jednak jest realizacja podmiotowego traktowania każdego członka tej zbiorowości oraz stosowanie się do warunków, które zostały umownie nazwane prawami wychowanków. Według A. Kelm’a takimi prawami są między innymi:

- „ prawo do pozytywnej motywacji pobytu dziecka w placówce,

- stabilizacji więzi osobowych w układzie dzieci – dzieci, dzieci – kadra,

- mobilizujących perspektyw jednostkowych i zbiorowych,

- radości życia i marzeń,

- ochrony i bezpieczeństwa osobistego i zbiorowego,

- obiektywnej i sprawiedliwej oceny postępowania dziecka,

- wybaczania błędów i ograniczania kar na rzecz zachęt wzmacniających pozytywną motywację dziecka,

- szanowania tajemnic dziecka i intymności jego przeżyć osobistych.”⁴

Cechą charakterystyczną wewnętrznej struktury placówki, jaką jest dom dziecka stanowi różnorodność. Kluczowym znaczeniem dla organizacji pracy z wychowankiem jest idea grupy wychowawczej. Jest kilka rodzajów grup wychowawczych, zależne są one od płci, wieku, szczebla edukacji, itp. Można więc wyróżnić:

1. „grupy rodzynkowe – koedukacja dzieci w różnym wieku

2. grupy rozwojowe – dzieci w różnym wieku, z różnych szczebli edukacji, lecz zwykle jednej płci

3. grupy jednorodne - dzieci zbliżone wiekiem, jednej płci i o podobnej sytuacji szkolnej

4. grupy mieszane – o różnym składzie wychowanków, dobieranych raczej przypadkowo

5. grupy usamodzielnienia dla dorastających wychowanków – organizowane na terenie domu dziecka lub tzw. mieszkaniach chronionych”⁵

Każda z wyżej wymienionych grup ma zarówno swoje wady jak i zalety, zarówno wychowawcze, jak organizacyjne. Zrozumienie plusów i minusów różnie tworzonych grup, potrzeb wychowanków oraz alternatyw organizacyjnych, pozwala w konkretnych przypadkach hamować czy ograniczać wady przyjętego systemu, co pozwala także na podkreślanie i wzmacnianie jego pozytywnej strony.

W placówce jaką jest dom dziecka wychowanie zespołowe oraz przez zespół jest nieuniknionym elementem, czasem z resztą bardzo wartościowym. Wychowanie takie powinno być sprawnie łączone z indywidualizacją procesu opiekuńczo-wychowawczego, z jednoczesnym poszanowaniem poglądów, praw, wyborów i decyzji wychowanków. Przydatne w takim łączeniu jest dokładne poznanie podopiecznego oraz jego relacji z grupą.

Bibliografia

1. Badora S., Dom dziecka, [w:] Brągiel J., Badora S., (red.), Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Uniwersytet Opolski, Opole 2005.

2. Dobrzycka E., Kozdrowicz E., Dom dziecka, [w:] Różycka E. (red.), Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, Tom I, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2003.

3. Kelm A., Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000.

4. Lalak D., Pilch T., Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1999.

5. Okoń W., Słownik pedagogiczny - Wydanie trzecie, Państwowe wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.

6. Raczkowska J., Wychowanie w domu dziecka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983.

7. Zastępowski J., Pedagogiczne aspekty działalności domów dziecka, Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie, oddział w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1990.

8. Żukiewicz A., Rodzicielstwo zastępcze w perspektywie teoretycznej i praktycznej, Wydawnictwo Edukacyjne „AKAPIT” s. c., Toruń 2010.

---

1. Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984,Państwowe Wydawnictwo Naukowe s.56↩

2. Encyklopedia pedagogiczna XXI w. Tom I, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003↩

3. Raczkowska J., Wychowanie w domu dziecka Warszawa 1983 Wydawnictwa szkolne i pedagogiczne, s.↩

4. Badora S, Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Opole 2005, Uniwersytet Opolski s. 338 – 339.↩

5. Badora S, Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Opole 2005, Uniwersytet Opolski s. 344.↩