Antropomotoryka

1. Sprawność fizyczna jest to zdolność do efektywnego wykonania pracy mięśniowej. Za wysoce sprawnego fizycznie uznamy takiego człowieka, który charakteryzuje się względnie dużym zasobem opanowanych ćwiczeń ruchowych, wysoką wydolnością układu krążenia, oddychania, wydzielania i termoregulacji, pewnymi prawidłowościami w budowie ciała afirmującym fizyczną aktywność stylem życia.

2. Trójczłonowa struktura sprawności fizycznej według Rensona:

1. Koncepcje i definicje sprawności fizycznej według Przewędy:

1. Koncepcje mechanistyczno-biologiczne – mechaniczne pojęcie sprawności jako maszyny. Stosunek biologicznego działania organizmu. Sprawność fizyczna jest wyrażona przez stosunek efektywności ruchów do morfologicznego podłoża czyli predyspozycji. Szopa krytykował tą koncepcję, uważając, że określa się nią umiejętności ruchowe, a nie sprawność fizyczną.

2. Koncepcje behawioralno-kulturowe – nacisk na osiągnięty poziom zaradności i samodzielności motorycznej w różnych sytuacjach zewnętrznych. Clark definiował sprawność fizyczną jako zdolność do prowadzenia codziennych zadań z wigorem i żwawo, bez nadmiernego zmęczenia.

3. Koncepcje motoryczne – poziom zdolności motorycznych, miarą sprawności fizycznej jest pewna koniunkcja takich właściwości, jak: zdolności siłowe, wytrzymałościowe, szybkościowe, koordynacyjne. W literaturze angielskiej uważano, że jest to sprawność motoryczna i jest tylko częścią sprawności fizycznej.

4. Koncepcje fizjologiczno – medyczne (zdrowotne) – autorzy tej koncepcji kładą nacisk na zdrowie i sprawność energetyczną ustroju. To stanowisko ewoluowało w kierunku powstania oryginalnej koncepcji health-related fitness.

1. Koncepcja health-related fitness – celem sprawności fizycznej jest pozytywne zdrowie fizyczne, które warunkuje niskie ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych. HRF odnosi się do tych komponentów sprawności, które są efektem korzystnego i niekorzystnego wpływu zwykłej aktywności fizycznej, oraz które mają związek z poziomem stanu zdrowia. Komponenty te są określone: a) zdolnością do podejmowania codziennej aktywności z wigorem i żwawo, b) takim stanem cech i zdolności, który wskazuje na niskie ryzyko przedwczesnego rozwoju chorób i osłabienia sił w wyniku małej aktywności. Najogólniejszym celem testów tworzonych w ramach koncepcji HRF jest więc promocja zdrowia oraz troska o funkcjonalna wydolność i dobrostan.

Komponenty i czynniki w ramach koncepcji HRF:

1. Komponenty morfologiczne – stosunek masy ciała do wysokości, skład ciała, tkanka tłuszczowa i jej dystrybucja, otyłość brzuszna, gęstość tkanki kostnej, gibkość.

2. Komponenty mięśniowe – moc, siła, wytrzymałość.

3. Komponenty motoryczne – zwinność, równowaga, koordynacja, szybkość ruchu.

4. Komponenty krążeniowo-oddechowe – submaksymalna wydolność wysiłkowa, maksymalna moc aerobowa, sprawność serca, sprawność płuc, ciśnienie krwi.

5. Komponenty metaboliczne – tolerancja glukozy, wrażliwość na insulinę, metabolizm lipidowy i lipoproteinowy, charakterystyki oksydacji substratowej.

Sprawność krążeniowo-oddechowa i pomiar komponentów ciała (głównie otłuszczenia) są ogólnie uważane za kluczowe w ocenie optymalnego zdrowia. Autorzy zaliczają do nich również siłę, wytrzymałość mięśniową, gibkość i niekiedy postawę ciała. Za testy osiągnięć motorycznych, uważa się na ogół ocenę mocy eksplozywnej, zwinności – zręczności, koordynacji oraz szybkości.

Typowa klasyfikacja poszczególnych komponentów sprawności:

1. Sprawność powiązana ze zdrowiem – skład ciała, wydolność tlenowa, gibkość, wytrzymałość mięśniowa, siła mięśniowa.

2. Sprawność powiązana z osiągnięciami motorycznymi – zwinność, równowaga, koordynacja, moc, czas reakcji, szybkość.

Ocena testu sprawności fizycznej stosowana na metodzie opartej na statystycznej normie populacyjnej, słabo zachęca badanych do troski o zdrowie i rozwój pełni możliwości. Trzeba pamiętać, że osobnik powinien przede wszystkim wiedzieć, czy osiąga ów pożądany, z punktu widzenia zdrowia, standard sprawności, a nie tylko, w którym miejscu w rozkładzie procentowym wyników w populacji akurat się znajduje.

Ocena znaczenia poszczególnych komponentów sprawności w ramach koncepcji HRF:

1. Sprawność morfologiczna – najprostszym i wartościowym wskaźnikiem oceny budowy ciała jest tzw. BMI. Ważny elementem jest dystrybucja tłuszczu – może być determinantem chorób układu sercowo-naczyniowego i zaburzeń metabolicznych. Kolejny ważny czynnik to gęstość kości, objawy to osteoporoza i złamania.

2. Sprawność mięśniowo-szkieletowa – najczęściej wymieniane są: siła i wytrzymałość ramion i nóg. Gibkość, badacze wykazali, że ograniczona ruchomość kręgosłupa współwystępuje z ryzykiem pojawienia się bólów w dolnej części grzbietu.

3. Sprawność motoryczna – duże znaczenie ma kontrola postawy ciała, kontrola postawy ciała ulega zakłóceniu u osób z bólami kręgosłupa.

4. Sprawność krążeniowo-oddechowa – najważniejszy komponent HRF. Wykazano, ze wysiłki aerobowe i sprawność krążeniowo-oddechowa wywierają pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy.

5. Sprawność przemian metabolicznych – odpowiednie działanie hormonów. Zaleca się ćwiczenia mogące poprawić kontrolę glukozy krwi regularna aktywność wpływa też na metabolizm lipidowy, obniżenie ogólnej ilości cholesterolu co obniża ryzyko wystąpienia miażdżycy tętnic oraz choroby wieńcowej serca.

1. Motoryczność – to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka, inaczej – sferę ruchowej aktywności, słowem, to wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie.

Treść aktu ruchowego – oznacza zasadniczym najważniejszy element danej czynności, który zwykle wskazuje na jej użytkowość. W tym sensie mówimy o popychaniu, ściskaniu, przenoszeniu, chodzie , biegu, skoku, rzucie itp.

Forma ruchu (technika ruchu) – stanowi zewnętrzny przejaw ruchu, który określają stosunki czasowo-przestrzenne, będące wyrazem doskonałości procesów koordynacyjnych w układzie nerwowym.

1. Koncepcja struktury motoryczności w ujęciu J. Raczka – w motoryczności człowieka wyodrębnił dwie strony:

1. Potencjalną – charakteryzującą wewnętrzne uwarunkowania

2. Efektywną – przez które widoczne są zewnętrzne przejawy

Autor wprowadził pojęcie zdolności motorycznych i przedstawił ich strukturę:

1. Zdolności kondycyjne (energetyczne) – determinowane przede wszystkim procesami energetyczno-metabolicznymi i motywacyjnymi.

2. Zdolności koordynacyjne (informacyjne) – determinowane przede wszystkim procesami sterująco-regulacyjnymi i kognitywnymi.

3. Kompleksowe (hybrydowe) – determinowane czynnikami oby wcześniej wymienionych grup, ale bez wyraźnej dominanty.

Raczek wyodrębnił jeszcze zdolności specyficzne, czyli umiejętności ruchowe:

1. Elementarne – czworakowanie, chodzenia, bieganie itp.

2. Specjalne – sportowe.

Przejawy i przebieg czynności ruchowej charakteryzują ogólne cechy ruchu. Kategorią nadrzędną jest struktura ruchu. Wyróżniał także cechy fenograficzne – rytm, sprzężenie, płynność, dokładność. Oraz cechy mechaniczne – kinematyczne i dynamiczne.

1. Koncepcja struktury motoryczności w ujęciu W. Osińskiego – dwustopniowe właściwości związane z motorycznością:

1. Budowa i funkcje organizmu

2. Efekty motoryczne

W obrębie budowy i funkcji organizmu dadzą się wyróżnić pewne predyspozycje motoryczne. Przez predyspozycje motoryczne należy rozumieć wyłącznie te morfologiczne i fizjologiczne kategorie budowy i funkcji organizmu, które wprost warunkują efekty motoryczne.

Na poziomie przejawów motorycznych wyróżniamy:

1. Zdolności motoryczne (ogólne) – należy rozumieć pewien konstrukt teoretyczny określający zespół właściwości osobniczych uwarunkowanych strukturą ustroju, procesami energetycznymi oraz sterowania i regulacji ruchu, które wprost charakteryzują poziom możliwości efektywnego wykonania względnie ściśle określonego rodzaju czynności ruchowych.

2. Zdolności specyficzne

Ogólny podział zdolności motorycznych:

1. Zdolności kondycyjne – warunkujące głównie właściwościami morfo fizjologicznymi strukturalnymi i energetycznymi. Wyróżniamy zdolności siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe.

2. Zdolności koordynacyjne – charakteryzują możliwości precyzyjnego wykonania złożonych czynności ruchowych.

1. Koncepcja struktury motoryczności w ujęciu J. Szopy – strukturę motoryczności stanowią: Predyspozycje – zdolności – efekty motoryczne. Kluczowym elementem są predyspozycje, które można traktować jako cechy organizmu. Szopa wyróżnił następujące predyspozycje:

1. Strukturalne – parametry somatyczne, proporcje ciała, gibkość itp.

2. Energetyczne – beztlenowe i tlenowe.

3. Koordynacyjne – równowaga, orientacja przestrzenna różnicowanie ruchów itp.

4. Psychiczne – motywacja, temperament, siła woli, odwaga itp.

Zdolności motoryczne – nowe jakości powstałe na podłożu biologicznym, ale integrowane czynnikiem ruchowym. Są to zdolności: siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe i koordynacyjne.

Cechy jakościowe – cechy ruchu, atrybuty ruchu, czyli zewnętrznego obrazu przemieszczającego się ciała w przestrzeni.

Szopa przedstawił koncepcje, w której znajdziemy listę dziesięciu zdolności motorycznych wraz z metodami ich pośredniego i bezpośredniego pomiaru. Autor dążył wyraźnie to oddzielenia tego co potencjalne, od tego co efektywne.

1. Pojęcia uczenia się motorycznego – jest rozważane w trzech aspektach:

1. Aspekt poznawczy – jest nastawione na procesy mentalne, jako podstawową formę aktywności

2. Aspekt afektywny – podkreśla rolę postawy. Celem jest rozwój odpowiedniej postawy w stosunku do danej aktywności fizycznej.

3. Aspekt psychomotoryczny – jest skoncentrowane na samym rozwoju i poprawie umiejętności motorycznych.

Poprzez uczenie się motoryczne rozumiemy jako pewne wewnętrzne procesy, wynikające z ćwiczenia lub z nabytego doświadczenia, które prowadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach służących rozwojowi umiejętności ruchowych. W uczeniu motorycznym pierwszoplanową rolę poczynają odgrywać: intelekt, świadomość i procesy antycypacji. W uczeniu się nie jest najważniejsza motoryczna doskonałość, ale to, kim człowiek się staje, na ile jest samodzielniejszy w działaniu i bogatsza staję się jego osobowość. Uczenie w ruchu przebiega jednak również mimowolnie, tzn. przez naśladownictwo lub metodą prób i błędów.

1. Etapy uczenia się:

1. Etap poznawczy – uczący analizuje przekazane informacje i podejmuje pewien plan działania, wykorzystując przy tym przekazane informacje i wskazania nauczającego. Na tym etapie występuje dużo błędów, wtedy należy dać informację zwrotną jak unikać ich.

2. Etap kojarzeń – dążenie do łączenia danej umiejętności w płynną całość stałymi zabiegami o osiągnięcie zamierzonego ruchu. Coraz mniej błędów się pojawia i trzeba dawać bardziej szczegółowe instrukcję.

3. Etap samodzielności – wykonanie czynności automatyzuje się, ćwiczący nie zwraca już uwagi na każdy element, wykonuje ćwiczenie bez udziału świadomości, tylko koncentruje się na całym zadaniu.

1. Nawyk ruchowy – indywidualna forma reakcji i działalności ruchowej, charakteryzująca się zautomatyzowanym przebiegiem i tym, że jej wykonanie wymaga jakieś specjalnej koncentracji uwagi i myślenia.

1. Nawyki zamknięte – oparte na warunkowaniu wewnętrznym, a istotą jest ścisłe odwzorowanie wcześniej zaprogramowanej formy ruchu.

2. Nawyki otwarte – istnieje konieczność pewnego dostosowania formy ruchu do sytuacji zmieniającej się w środowisku zewnętrznym.

Fizjologicznym podłożem tworzenia się nawyków są łańcuchy odruchów warunkowych.

1. Uczenie przez rozwiązywanie problemu – takie uczenie dokonuje się przez mechaniczne powtarzanie, ale przez wgląd lub próby i błędy. Uczenie takie wymaga motywacji i aktywności uczącego się podmiotu, zbioru i selekcji informacji pochodzących z różnych źródeł.

2. Teorie i modele uczenia się motorycznego:

1. Asocjatywne – oparte na kojarzeniu, „bodziec – reakcja”

2. Cybernetyczne – nacisk położony na mechanizmy samokontroli i samoregulacji

3. Informatyczne – nacisk kładziemy na procesy odbioru i podjęcia decyzji

4. Adaptacyjne – podkreśla się rolę wyższego i niższego poziomi kontroli

5. Ogólno-opisowe – podkreśla się rolę generalnych charakterystyk danych umiejętności

1. Determinanty przebiegu i efektów oraz gotowości do uczenia się motorycznego – pośród czynników warunkujących proces uczenia ruchów, trzeba wymienić:

1. Właściwości uczącego się

2. Okoliczności i czynniki charakteryzującą sytuację nauczania motorycznego

3. Właściwości nauczającego

Do najważniejszych cech rozwojowych należy stopień dojrzałości organizmu. Pojawiają się również okresy sprzyjające uczeniu się motorycznemu. Pośród indywidualnych cech wymienić trzeba w pierwszym rzędzie zróżnicowane predyspozycje ruchowe. Cechy somatyczne również powinno się brać pod uwagę. Istotnym czynnikiem, szczególnie utrudniającym przyswojenie nowych ruchów, może być poziom sprawności poszczególnych zmysłów. Osobnik winien posiadać również fizyczne możliwości odtwarzania danego ruchu. Najistotniejszy jest związek efektów nauczania z cechami, które można określić jako ogólną postawę uczącego się.

1. Postępowanie w definiowaniu tego co badamy:

1. Co jest obserwowane.

2. W jakich warunkach należy przeprowadzić obserwacje.

3. Jakich należy dokonać operacji.

4. Jakich użyć miar i przyrządów.

5. Jak przeprowadzić obserwacje.

6. Jak interpretować ich wyniki.

1. W badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością, można wyróżnić dwa podstawowe sposoby:

1. Metody jakościowe - w przedstawieniu i analizowaniu badanych zjawisk nie odwołujemy się do jakiegokolwiek pomiaru. W badaniach analizuje się dane zjawisko pod względem jakościowego przebiegu części składowych danej czynności ruchowej, np. analiza.

2. Metody ilościowe – istotna cechą jest pomiar (tzw. motometria).

1. Pomiar – przyporządkowanie liczb cechom przedmiotów lub osób według pewnych zasad, których prawidłowość można zweryfikować empirycznie. Innymi słowy, za pomocą układu liczbowego możemy oddać nasilenie występowania pewnej cechy w przedmiotach lub osobach.

Pomiar asocjatywny – na podstawie bezpośredniego pomiaru wielkości pierwszej, można wnioskować o liczbowej charakterystyce wielkości drugiej.

1. Skale pomiarowe:

1. Skala nominalna – obiekty są zebrane w grupy oznaczone numerami. To, że numer jednej grupy jest wyższy lub niższy od innej, nic jeszcze nie mówi o ich własnościach, z wyjątkiem tego, że się one różnią.

2. Skala porządkowa – liczby przydzielone obiektom odzwierciedlają mnogość własności, które one posiadają. Możliwe jest ustalenie stosunku „większe” lub „mniejsze”.

3. Skala interwałowa – Istnieje jednostka pomiarowa, za pomocą której obiekty można nie tylko porządkować, ale także przypisywać im liczby, tak by ich odmienność wyrażała różnice w mnogości mierzonej własności. Zerowy punkt jest dowolny i nie wskazuje na nieobecność cech.

4. Skala stosunkowa – Liczby przypisywane przedmiotom posiadają wszystkie cechy skali interwałowej. W skali istnieje zero absolutne, które wskazuje na nieobecność danej cechy w obiekcie. Stosunek liczb przypisanych obiektom po pomiarach wyraża wielokrotnie stosunki ocenianego obiektu.

1. Kryteria sprawności testów w badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością:

1. Obiektywizm – ocena winna być autonomiczna i wolna od subiektywizmu, co ma gwarantować uzyskiwanie w miarę jednorodnych wyników w próbach prowadzonych przez różne osoby.

2. Trafność – kryterium odnoszące się do trafności wewnętrznej danej próby oraz określa jej trafność zewnętrzną, oznacza ono stopień adekwatności pomiaru, a więc zgodność treści, które test mierzy, z tym, co w założeniu miał mierzyć – przy redukcji udziału jak największej liczby innych komponentów.

3. Rzetelność – inaczej powtarzalność – jest to kryterium informujące „w założeniu” o wielkości błędu pomiaru a więc o stabilności wyników badań realizowanych przez tę samą osobę w określonych odstępach czasu. Jeżeli czas jest krótki, współczynnik powtarzalności zależy od wariancji błędu pomiarowego.

4. Standaryzacja – kryterium wskazujące, iż sposób wykonania każdego testu winien być zawsze określony dokładną instrukcją, niepozostawiającą żadnych wątpliwości odnośnie do interpretacji warunków jego przebiegu.

5. Normalizacja – kryterium to jest spełnione wówczas, jeśli został ustalony układ odniesienia w postaci norm testowych (skal punktowych), opracowanych na podstawie badań reprezentatywnych dla danej populacji.

6. Relatywność – przy ocenie należy wziąć pod uwagę poziom rozwoju somatycznego. Wynik odnosimy do zaawansowania biologicznego.

1. Sposoby zwiększania rzetelności testu:

1. Przez bardziej rygorystyczną standaryzację.

2. Zwiększenie liczby prób.

3. Zwiększenie liczby oceniających i podnoszenie ich umiejętności różnicowania zjawisk.

4. Wprowadzenie ekwiwalentnych testów.

5. Powiększenie motywacji badanych.

1. Ze względu na cel testy możemy podzielić na:

1. Pedagogiczne – tworzone wyraźnie w intencji pedagogicznej ingerencji w procesy wychowania, nauczania i rozwoju. Zajmują ważne miejsce w szkolnym wychowaniu fizycznym. Wyróżniamy:

- tradycyjne (autoteliczne) – ważne są przede wszystkim osiągnięcia motoryczne.

- heteroteliczne (instrumentalne) – celem głównym jest promocja zdrowia, a więc pomiar sprawności pełni funkcję motywacyjną.

1. Laboratoryjne – zadaniem jest mierzenie w sposób znacznie bardziej obiektywny i dokładnych różnych zdolności. Wyróżniamy:

- testy bez użycia aparatury pomiarowej – np. rzut piłką lekarską.

- pomiary prowadzone z użyciem aparatury badawczej – np. użycie dynamometru.

1. Gibkość – jest to zakres ruchu w pojedynczym stawie, lub w kilku stawach. Ograniczona ruchomość w stawach może powodować bóle, szczególnie kręgosłupa. Znaczenie poszczególnych elementów tkanki miękkiej w przeciwstawianiu się oporowi zewnętrznemu w czasie ruchu w stawach: torebka stawowa – 47%, mięśnie i ich włókna 41%, ścięgna i więzadła – 10%, skóra – 2%.

Gibkość statyczna – pełna ruchomość stawów w sytuacjach pasywnych.

Gibkość dynamiczna – odnosi się do zmiany pozycji w stawie w rezultacie działania sił zewnętrznych.

Najpowszechniej wykorzystywanym testem gibkości, jest test głębokości skłonu w przód w siadzie. Najczęściej stosuje się metody bezpośrednie. Nie powinno prowadzić się treningu gibkości do bólu. Wyróżniamy 3 typy metod wykorzystywanych w treningu: dynamiczny streching, statyczny streching i metoda PNF strechingu.