1. Zadania i cele analizy finansowej

ZADANIA

Głównym zadaniem analizy finansowej jest ocena przedsiębiorstwa

• w zakresie bieżącym

• w stosunku do przeszłych okresów

• co do przyszłych założeń

• na tle innych przedsiębiorstw konkurencyjnych

Analiza finansowa dostarcza informacji o sytuacji i wynikach finansowych przedsiębiorstwa, które mogą być wykorzystywane m. in. przez instytucje kredytowe, inwestorów, audytorów, pracowników, członków zarządu oraz urzędy statystyczne.

CELE

Cele analizy uzależnione są od osoby, która zleca jej wykonanie, jednak do najważniejszych jej celów zaliczamy:

• przedstawienie stanu finansowego przedsiębiorstwa poprzez interpretację danych liczbowych w sprawozdaniu finansowym,

• określenie czynników które wpłynęły na otrzymane wyniki oraz warunków w jakich powstały,

• określenie różnych zależności, tendencji i prawidłowości,

• interpretacja i weryfikacja podjętych decyzji,

• przygotowanie różnorodnych rozwiązań zmierzających do poprawy efektywności przedsiębiorstwa,

• przewidywanie przyszłych zagrożeń.

1. Rodzaje analizy finansowej

W zależności od potrzeb przedsiębiorstwa przeprowadza się różne rodzaje analizy

finansowej. Przy wyborze rodzaju analizy bierze się pod uwagę zakres przedmiotowy,

podmiotowy i czasowy oraz cele jakie zmierza osiągnąć analityk.

Ze względu na przyjętą metodę badań wyróżnia się:

- Analizę funkcjonalną polega na badaniu odcinkowych zjawisk występujących

w przedsiębiorstwie, które nie muszą być powiązane z innymi zjawiskami,

- Analizę kompleksową, obejmuje całość zjawisk występujących w

przedsiębiorstwie,

- Analizę decyzyjną jest ukierunkowana na dostarczanie informacji ułatwiających

podjęcie w przedsiębiorstwie określonych decyzji.

Ze względu na zakres zagadnień objętych analizą wyróżnia się:

- Analizę całościową, która dotyczy wszystkich zjawisk występujących w

przedsiębiorstwie,

- Analizę odcinkową, która obejmuje wybrany obszar działalności.

Stopień szczegółowości badań analitycznych pozwala podzielić analizę finansową na:

- Analizę ogólną, która odnosi się do najistotniejszych zagadnień funkcjonowania

przedsiębiorstwa,

- Analizę szczególną, która polega na rozwinięciu i pogłębianiu badań objętych analizą

ogólną.

Ze względu na formę prowadzenia badań wyróżnia się:

- Analizę wskaźnikową, która dostarcza informacji o sytuacji finansowej

przedsiębiorstwa i osiąganych wynikach na podstawie zbioru wskaźników,

- Analizę rozliczeniową, która polega na badaniu i ocenie zjawisk i współzależności

między poszczególnymi zjawiskami.

Ze względu na czas objęty analizą, wyróżniamy:

- Analizę retrospektywną (ex post), która odnosi się do przeszłości, w celu poznawczym i decyzyjnym,

- Analizę bieżącą. Zbiera ona informacje o przebiegu realizacji faktycznych zadań w określonym czasie,

- Analizę prospektywną, która ma w dużym stopniu charakter decyzyjny. Pozwala na ocenę różnych projektów i wybór najlepszego.

Ze względu na zakres przestrzenny badań wyróżniamy:

- Analizę pojedynczego przedsiębiorstwa

- Analizę międzyzakładową

Ze względu na przeznaczenie analizy wyróżniamy:

- Analizę wewnętrzną - dla kierownictwa,

- Analizę zewnętrzną - dokonywana jest np. przez banki, inwestorów czy też dostawców

w oparciu o sprawozdania finansowe.

1. Metody wykorzystywane w analizie finansowej

Podstawowy podział metod:

• Metody ogólne opierają się na poprawnym myśleniu, kojarzeniu faktów i skutków oraz na trafnym wnioskowaniu, czyli na zasadach logiki.

• Metody szczegółowe pozwalają na analizowanie konkretnych zjawisk, obszarów działalności, problemów, czynników i związków przyczynowo-skutkowych.

Sierpińska str29

1. Analiza wstępna

Początkowy etap analizy finansowej, ułatwia jej przeprowadzenie. Ma szczególne znaczenie w analizie przeprowadzanej po raz pierwszy. Dzięki niej zostają sformułowane pierwsze wioski, które mogą zostać pogłębione i zweryfikowane w analizie wskaźnikowej.

Polega ona na czytaniu elementów sprawozdania finansowego dokonując ich analizy pionowej (badającej strukturę wielkości finansowych) oraz analizy poziomej (czasowej), w której oblicza się wskaźniki dynamiki.

Dzięki analizie wstępnej można zidentyfikować pozytywne i negatywne zjawiska w przedsiębiorstwie oraz ustalić obszary, które należy poddać dalszej, bardziej szczegółowej analizie.

Odpowiada ona na następujące pytania:

• Jakie pozycje są bardziej a jakie mniej znaczące?

• Jak szybko rosną lub maleją różne wielkości liczbowe?

• Jakie powiązania zachodzą pomiędzy różnymi pozycjami poszczególnych części sprawozdania finansowego?

Czyli określa strukturę aktywów i pasywów, kierunki i siłę zmian, relacje między głównymi wielkościami bilansu

W ramach analizy wstępnej wyróżniamy:

• analizę wstępną bilansu,

• analizę wstępną rachunku zysków i strat,

• analizę wstępną rachunku przepływów pieniężnych,

• analizę wstępną zestawienia zmian w kapitale własnym.

Do analizy wstępnej możemy również zaliczyć ocenę poziomu kapitału pracującego.

Aby przeprowadzić analizę wstępną należy przystosować sprawozdanie finansowe do badania – przekształcić poszczególne części z postaci syntetycznej w postać analityczną.

1. Analiza wskaźnikowa

Analiza wskaźnikowa to rozwinięcie analizy wstępnej. Dzięki niej uzyskujemy szybko i sprawnie wgląd w funkcjonowanie firmy i operacje gospodarcze w minionych okresach. Analiza wskaźnikowa polega na analizie poszczególnych obszarów przedsiębiorstwa przy pomocy wskaźników. O przydatności analizy wskaźnikowej decydują możliwości porównania wskaźników:

1. W czasie (porównuje się wskaźniki tego samego przedsiębiorstwa w różnych okresach)

2. W przestrzeni ( porównuje się wskaźniki tego samego przedsiębiorstwa ze wskaźnikami konkurencyjnych przedsiębiorstw lub wskaźnikami branżowymi)

3. Z danymi postulowanymi ( porównuje się wskaźniki danego przedsiębiorstwa ze wskaźnikami wzorcowymi lub wskaźnikami planowanymi)

Najczęściej wykorzystywane grupy wskaźników to:

- wskaźniki płynności,

-wskaźniki sprawności działania,

-wskaźniki zadłużenia,

-wskaźniki rentowności

1. Analityczny bilans

Po przegrupowaniu poszczególnych kategorii mamy:

więcej na temat przegrupowań: „Założyć firmę i nie zbankrutować – aspekty zarządcze”, Sojak S. – Rozdział 9 ”Analiza sytuacji finansowej”, Goldmann K.

Przekształcenie bilansu w postać analityczną polega na:

- przedstawieniu bilansu w postaci ułatwiającej jego analizę,

- wyodrębnieniu pozycji najważniejszych (np. zobowiązania, należności),

- dokonaniu odpowiednich przegrupowań w aktywach i pasywach,

- przeprowadzeniu analizy struktury i analizy czasowej

Ocena bilansu powinna się odbywać w ścisłym powiązaniu z rachunkiem zysków i strat, ponieważ bilans wykazuje poszczególne wielkości składników aktywów i pasywów tylko na dany moment, a w rachunku zysków i strat przedstawia się, za pomocą wielkości strumieniowych, rezultaty działalności firmy w pewnym okresie.

1. Analityczny rachunek zysków i strat

Za pomocą rachunku zysków i strat analizujemy działalność w poszczególnych obszarach: działalności operacyjnej, pozostałej działalności operacyjnej oraz działalności finansowej.

By ułatwić analizę rachunku zysków i strat, w zależności od potrzeb, należy go uszczegółowić (poprzez wprowadzenie dodatkowych rodzajów wyniku finansowego i pozycji o charakterze informacyjnym) lub uogólnić (poprzez likwidację pozycji zbyt szczegółowych) oraz przeprowadzić analizę struktury i analizę czasową.

Przykłady dodatkowych rodzajów wyniku finansowego i pozycji o charakterze informacyjnym:

• wynik brutto ze sprzedaży z jednostkami powiązanymi,

• wynik z pozostałej działalności operacyjnej,

• wynik na operacjach finansowych,

• wynik neutralny (wynik na operacjach finansowych + wynik zdarzeń nadzwyczajnych) – kształtowany poza działalnością operacyjną

• podział zysku netto na zysk zatrzymany i wartość, która zostanie wypłacona w formie dywidendy,

• EBIDTA (wynik z działalności operacyjnej + amortyzacja).

Analiza rachunku zysków i strat obejmuje:

• ustalenie i ocenę zmian w wielkościach przychodów ze sprzedaży, kosztów czy wyniku finansowego;

• badanie struktury przychodów i kosztów;

• badanie relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi kategoriami wyniku finansowego.

1. Rachunek przepływów pieniężnych i jego wartość analityczna

Jego ocena musi być rozpatrywana na tle wniosków wyciągniętych z analizy wstępnej bilansu oraz rachunku zysków i strat.

Dzięki RPP uzyskuje się lepszą niż w przypadku bilansu oraz rachunku zysków i strat charakterystykę obecnej i przyszłej zyskowności oraz możliwość określenia bieżącej zdolności płatniczej poprzez ustalenie wewnętrznego stopnia samofinansowania.

RPP wykazuje przepływy środków pieniężnych z trzech rodzajów działalności: operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej.

• operacyjna – podstawowy rodzaj działalności,

• inwestycyjna - korzyści i koszty związane z nabywaniem i zbywaniem składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych,

• finansowa – pozyskiwanie lub utrata źródeł finansowania.

Etapy analizy wstępnej RPP

• Etap I (analiza pozioma) - interpretacja danych liczbowych. Dowiadujemy się jak przedsiębiorstwo jest finansowane, gdzie inwestuje oraz jakie są przepływy netto.

• Etap II (analiza pionowa) - ocena przepływów gotówkowych z poszczególnych rodzajów działalności. Polega ona na zestawieniu znaków stojących przy wynikach z poszczególnych działalności. Proces ten pozwala w sposób uogólniony określić stan przedsiębiorstwa.

Wyróżniamy 8 zestawień znaków:

	WARIANT
RODZAJ DZIAŁALNOŚCI	1
operacyjna	+
inwestycyjna	+
finansowa	+

Firma jest w dobrej sytuacji, jeżeli generuje dodatnie przepływy pieniężne z działalności operacyjnej. Generowanie dodatnich przepływów z działalności finansowej może oznaczać pozyskanie zewnętrznych źródeł finansowania co bierzemy zwykle za dobrą prognozę. Zła sytuacja jest wtedy, kiedy firma notuje ujemne przepływy na poziomie działalności operacyjnej oraz finansowej. Generowanie ujemnych przepływów na poziomie inwestycyjnym może oznaczać wyprzedawanie majątku.

1. Zestawienie zmian w kapitale własnym i jego wartość analityczna

Informacje zawarte w tym sprawozdaniu pozwalają ocenić zakres i rozmiar wszelkich zmian w zakresie kapitału własnego jednostki gospodarczej (jest zestawieniem uzupełniającym do bilansu). Z bilansu uzyskujemy dane liczbowe dotyczące poszczególnych kapitałów, natomiast dopiero zestawienie zmian w kapitale własnym pokazuje rodzaje zmian, ich wielkości oraz przyczyny ich powstawania.

Dostarcza ono informacji m.in. o:

• kosztach i przychodach, które bezpośrednio, z pominięciem rachunku zysków i strat, zostały odniesione na kapitał własny,

• przeprowadzonej emisji akcji,

• umorzeniu akcji,

• zwiększeniu wartości nominalnej akcji lub udziałów,

• zmniejszeniu wartości nominalnej akcji lub udziałów,

• pokryciu straty bilansowej,

• sposobie podziału zysku,

• zmianach w źródłach finansowania kapitałami własnymi jednostki i ich przyczynach.

1. Ocena kapitału pracującego

Kapitał pracujący, nazywany inaczej kapitałem obrotowym netto określa tę część kapitału stałego, która finansuje aktywa bieżące. Jego wielkość możemy wyznaczyć dwoma sposobami:

1. Podejście kapitałowe

Kapitał pracujący = kapitał stały – aktywa stałe

1. Podejście majątkowe

Kapitał pracujący = aktywa bieżące – zobowiązania bieżące

Niewłaściwe zarządzanie kapitałem pracującym może doprowadzić do upadłości przedsiębiorstwa, natomiast właściwe zarządzanie spowoduje wzrost efektywności działania, co przełoży się na wyższą dochodowość i konkurencyjność przedsiębiorstwa.

Głównym celem oceny kapitału pracującego w przedsiębiorstwie jest utrzymanie optymalnej wielkości aktywów bieżących po to, aby z jednej strony przedsiębiorstwo miało zdolność do terminowego regulowania sowich zobowiązań, a z drugiej strony możliwość zwiększenia swojej zyskowności poprzez inwestycje nadwyżki aktywów.

Wzrost/spadek kapitału pracującego jest wynikiem:

- zmniejszenia/zwiększenia aktywów stałych,

-zwiększenia/zmniejszenia kapitałów stałych

Rodzaj przedsiębiorstwa	Rotacja aktywów bieżących	Wielkość kapitału pracującego
Produkcyjne	Wolna	Wysoki, dodatni kapitał pracujący
Usługowe	Przeciętna	Niewysoki, ujemny kapitał pracujący
Handlowe	Szybka	Ujemny kapitał pracujący

1. Zapotrzebowanie na kapitał pracujący

Zapotrzebowanie na kapitał pracujący można ustalić następująco:

ZKON = zapasy + należności + rozliczenia międzyokresowe – zobowiązania bieżące (bez kredytów, emisji papierów dłużnych i zaliczek od odbiorców) + zobowiązania przeterminowane

Jeżeli poziom kapitału pracującego jest wyższy niż zapotrzebowanie na kapitał pracujący, to przedsiębiorstwo będzie się charakteryzowało bardzo dobrą płynnością lub nadpłynnością.

Jeżeli natomiast poziom kapitału pracującego jest niższy niż zapotrzebowanie na ten kapitał, to przedsiębiorstwo może mieć kłopoty z terminowym regulowaniem swoich zobowiązań bieżących

Zapotrzebowanie na kapitał pracujący zmienia się pod wpływem zmian warunków, w jakich funkcjonuje przedsiębiorstwo. Wzrost zapotrzebowania na ten kapitał związany jest z:

- wydłużeniem terminu płatności należności,

- skracaniem terminów regulowania zobowiązań,

- wzrost wielkości sprzedaży, co przełoży się na zwiększony poziom należności.

1. Analiza płynności

Analiza płynności daje podstawowe informacje dotyczące posiadania i utrzymywania płynności. Utrzymanie płynności jest jednym z podstawowych celów każdego przedsiębiorstwa. W krótkim okresie jest to zdolność przedsiębiorstwa do przekształcania aktywów w środki pieniężne i regulowania terminowo zobowiązań bieżących, powszechnie nazywanych płynnością. W długim okresie to zdolność do pokrycia łącznych długów posiadanym majątkiem, powszechnie nazywana wypłacalnością.

Pomiar płynności finansowej może być analizowany w dwóch grupach:

1. Statycznych- bazuje na danych pochodzących z bilansu,

2. Dynamicznych - opiera się na rachunku przepływów środków pieniężnych

Analiza statyczna

- Wskaźnik płynności natychmiastowej (I stopnia) określa zdolność przedsiębiorstwa do zrealizowania płatności w trybie natychmiastowym.

- Wskaźnik płynności szybki (II stopnia) określa gotowość przedsiębiorstwa do regulowania zobowiązań bieżących

- Wskaźnik płynności bieżący (III stopnia) mierzy ogólną płynność firmy

Analiza dynamiczna

- Wskaźnik wydajności gotówkowej informuje o tym, ile wpływów gotówkowych osiąga przedsiębiorstwo w danym czasie ze sprzedaży lub zaangażowanego majątku

- Wskaźniki wystarczalności gotówkowej wyrażają zdolność pokrycia różnych wydatków

Skutki utraty płynności w przedsiębiorstwie:

1. pogorszenie pozycji rynkowej,

2. utrata elastyczności w podejmowaniu decyzji,

3. ograniczenie rozwoju przedsiębiorstwa,

4. zagrożenie zdolności płatniczej.

Skutki nadpłynności w przedsiębiorstwie:

1. zagrożenie dla rentowności,

2. zamrożenie w aktywach obrotowych środków w alternatywnych przedsięwzięciach

(prowadzi to do powstania kosztów utraconych możliwości),

3. utrzymywanie nadmiernych zapasów,

4. zbyt szerokie kredytowanie odbiorców (poziom należności),

5. zbyt wysoki poziom środków pieniężnych.

1. Analiza sprawności działania

ANALIZA SPRAWNOŚCI DZIAŁANIA Analiza sprawności działania określa skuteczność wykorzystywania poszczególnych składników majątku w przedsiębiorstwie. Efektywność jest mierzona przez wielkość osiągniętych przychodów ze sprzedaży, która przypada na przeciętny stan zasobów danego rodzaju. Wskaźnik jest nazywany efektywnością wykorzystania majątku czy obrotowości. Informują o tempie rotacji majątku ogółem lub określonych grup majątku. Im szybciej firma obraca poszczególnymi składnikami majątkowymi, tym sprawniej funkcjonuje. Istotne by sprawdzić czy dany poziom poszczególnych wskaźników w obszarze sprawności działania jest wynikiem świadomie prowadzonej polityki czy wymuszony przez czynniki zewnętrzne.

Wyróżniamy trzy grupy wskaźników sprawności działania:

1. Wskaźniki oparte na kosztach,

2. Wskaźniki rotacji ( obrotowości),

3. Wskaźniki gospodarowania zasobami.

1. Wskaźniki oparte na kosztach

Mówią nam o zdolności przedsiębiorstwa do pokrycia kosztów. Im niższa wartość wskaźnika tym lepiej

2. Wskaźniki rotacji (obrotowości)

1. Wskaźnik rotacji aktywów:

a. Wskaźnik rotacji aktywów stałych,

b. Wskaźnik rotacji aktywów obrotowych (bieżących),

2. Wskaźnik rotacji zapasów,

3. Wskaźnik rotacji należności,

4. Wskaźnik rotacji zobowiązań.

Wskaźnik rotacji zapasów

Ma szczególne znaczenie dla przedsiębiorstw o dużych zapasach oraz informuje, ile razy (w ciągu ilu dni) w czasie badanego okresu stan zapasów zostanie odnowiony. Im wyższy wskaźnik w razach tym niższy w dniach. Dodatkowo można policzyć wskaźniki dla poszczególnych grup w zapasach. Wskaźnik ten zależy od rodzaju i specyfiki branży, a jego wartość optymalna powinna utrzymać stan zapasów na takim poziomie, aby była zapewniona ciągłość produkcji i żeby nie było zamrożonych więcej środków pieniężnych niż jest to konieczne

Wskaźnik rotacji należności

Informuje jak szybko następuje regulowanie należności w przedsiębiorstwie (jak długo są kredytowani odbiorcy). Jego wartość zależy od prowadzonej polityki wobec kontrahentów oraz polityki ściągania należności.

Wskaźnik rotacji zobowiązań

Informuje jak szybko następuje regulowanie zobowiązań w przedsiębiorstwie. Im dłuższy czas regulowania zobowiązań, tym mniejsze zapotrzebowanie na kapitał pracujący. Wartość optymalną można ustalić poprzez zbadanie relacji należności do zobowiązań, w której szybciej następuje spływ należności niż spłata zobowiązań

Cykl środków pieniężnych = cykl zapasów + cykl należności – cykl zobowiązań bieżących.

Im krótszy jest cykl środków pieniężnych tym lepiej dla firmy. Obrazuje okres czasu jaki upływa od momentu odpływu gotówki przeznaczonej na regulowanie zobowiązań do momentu przypływu gotówki z pobranych należności. Krótki cykl oznacza, że pieniądze zainwestowane w aktywa bieżące szybko wracają do firmy i mogą być ponownie wykorzystane.

Długość cyklu środków pieniężnych uzależniona jest od:

1. specyfiki produkcji, która bezpośrednio wpływa na wskaźnik obrotu zapasami w dniach

2. polityki płatniczej przedsiębiorstwa wobec dostawców i odbiorców.

3. Wskaźniki gospodarowania zasobami

Wskaźniki gospodarowania zasobami mówi o efektywności wykorzystania potencjału ludzkiego i środków trwałych.

Podział wskaźników gospodarowania zasobami:

1. Wskaźnik wydajności pracy na zatrudnionego = sprzedaż netto/przeciętne zatrudnieni

2. Wskaźnik produktywności środków trwałych = sprzedaż netto/ przeciętny stan środków

trwałych brutto

1. Analiza zadłużenia

Analiza zadłużenia pozwala ustalić poziom kapitałów obcych zaangażowanych w

przedsiębiorstwie i ich wpływ na niezależność finansową przedsiębiorstwa. Udziela również

odpowiedzi na pytanie: jakie są koszty korzystania z kapitałów obcych oraz czy

przedsiębiorstwo jest w stanie spłacić zadłużenie w ustalonym terminie i w danej wysokości.

Wskaźniki wykorzystywane w ocenie zadłużenia możemy podzielić na:

- wskaźniki odzwierciedlające poziom zadłużenia przedsiębiorstwa, przedstawiają strukturę finansowania majątku w przedsiębiorstwie. Dane pochodzą z bilansu.

- wskaźniki wypłacalności, określające zdolność przedsiębiorstwa do obsługi długu, pozwalają ocenić zdolność do spłaty zadłużenia. Dane pochodzą z bilansu i z rachunku zysków i strat.

Wskaźniki zadłużenia:

- Wskaźnik ogólnego zadłużenia

Wskaźnik ten informuje w jakim stopniu majątek przedsiębiorstwa jest finansowany kapitałami obcymi.

- Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego

Określa on stopień zaangażowania kapitału obcego w stosunku do zaangażowania kapitału własnego w przedsiębiorstwie.

- Wskaźnik zadłużenia długoterminowego (wskaźnik długu)

Jest to najistotniejszy wskaźnik w analizie poziomu zadłużenia, określający stopień zabezpieczenia kapitałów obcych długoterminowych przez kapitał własny przedsiębiorstwa.

Wskaźniki wypłacalności:

- Wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem

Określa on możliwości spłaty odsetek od zaciągniętych kredytów przez przedsiębiorstwo. Jest to wskaźnik, który jest liczony przy założeniu przesunięcia spłaty rat kapitałowych kredytu

- Wskaźnik pokrycia długu zyskiem

Określa wiarygodność kredytową przedsiębiorstwa w zakresie obsługi długu (spłata raty kapitałowej + odsetki).

- Wskaźnik pokrycia długu nadwyżką finansową

- Wskaźnik pokrycia długu gotówką operacyjną

Wskaźnik ten pokazuje w jakim stopniu wypracowana gotówka operacyjna pokrywa raty kapitałowe wraz z odsetkami lub same odsetki.

1. Analiza rentowności

Analiza rentowności inaczej analiza zyskowności określa efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa w danym okresie. Może być rozpatrywana z różnych punktów widzenia oraz obejmować różne kategorie zysku podstaw, do których ten zysk jest odnoszony. Im wyższa rentowność tym korzystniejsze perspektywy rozwoju. Jeżeli przedsiębiorstwo ponosi straty wskaźnik przyjmuje wartości ujemne, deficytowe.

W ramach analizy rentowności wyróżniamy:

1. Rentowność sprzedaży – rentowność handlowa ROS

a. Wskaźnik rentowności sprzedaży na poziomie marży brutto (tylko wariant kalkulacyjny rachunku zysków i strat)

b. Wskaźnik rentowności sprzedaży

c. Wskaźnik rentowności sprzedaży operacyjnej

d. Wskaźnik rentowności sprzedaży netto

2. Rentowność aktywów ( majątku)- rentowność ekonomiczna ROA

3. Rentowność zaangażowanego kapitałów własnych – rentowność finansowa ROE

Rentowność sprzedaży

Określa zdolność przedsiębiorstwa do generowania zysku ze sprzedaży

Rentowność aktywów

Określa efektywność zarządzania aktywami w przedsiębiorstwie, czyli ogólną zdolność aktywów do generowania zysków.

Rentowność kapitałów własnych

Określa stopę zwrotu z zainwestowanego kapitału. Im wyższa wartość wskaźnika tym lepsze perspektywy rozwoju przedsiębiorstwa, ponieważ jest to dobry znak dla inwestorów (będą chętniej inwestowali w dane przedsiębiorstwo)

RACHUNKOWOŚĆ

1. Zakres rachunkowości według ustawy o rachunkowości

Zakres przedmiotowy:

• przyjęte zasady (politykę) rachunkowości;

• prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących

zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym;

• okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu

aktywów i pasywów;

• wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego;

• sporządzanie sprawozdań finansowych;

• gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji

przewidzianej ustawą;

• poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach

przewidzianych ustawą.

Zakres podmiotowy:

• spółki handlowe (osobowe i kapitałowe, w tym również w organizacji) oraz spółki cywilne

• osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 800.000 euro,

• jednostki organizacyjne działające na podstawie Prawa bankowego, przepisów o obrocie papierami wartościowymi, przepisów o funduszach inwestycyjnych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, bez względu na wielkość przychodów,

• gminy, powiaty, województwa i ich związki, a także państwowe, gminne, powiatowe i

wojewódzkie:

• jednostki budżetowe,

• gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

• zakłady budżetowe,

• fundusze celowe niemające osobowości prawnej,

• jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek, o których mowa w pkt 1 i 2,

• zagraniczne osoby prawne, zagraniczne jednostki nieposiadające osobowości prawnej oraz zagraniczne osoby fizyczne, prowadzące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność osobiście, przez osobę upoważnioną, przy pomocy pracowników - w odniesieniu do działalności prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na wielkość przychodów,

1. Kapitały własne i ich charakterystyka

Kapitały własne są przekazywane przedsiębiorstwu przez jego właścicieli na dwa podstawowe sposoby:

• Poprzez przekazanie części majątku przez właściciela w formie gotówkowej lub rzeczowej (aport) – kapitał podstawowy lub zakładowy

• Poprzez pozostawienie w przedsiębiorstwie części bądź całości wypracowanego przez to przedsiębiorstwo zysku:

  • Kapitał zapasowy – powstaje z wypracowanego przez przedsiębiorstwo zysku oraz z dopłat właścicieli. Jego głównym zadaniem jest pokrycie ewentualnej straty finansowej. Może być tworzony ustawowo lub dobrowolnie.

  • Kapitał rezerwowy – może być tworzony z zysku, ale też z aktualizacji wyceny środków trwałych.

Kapitały własne wykazywane są w pasywach bilansu jako źródło finansowania majątku o charakterze trwałym, który jest realnym pokryciem dla finansujących go kapitałów.

Funkcje kapitału własnego:

• Źródło finansowania majątku przedsiębiorstwa

• Gwarancja spłaty zaciągniętych zobowiązań

1. Bilans próbny

Bilans próbny (inaczej zestawienie obrotów i sald) jest to tabelaryczne zestawienie, które ma sprawdzić prawidłowość otwarcia kont księgowych oraz zgodność operacji gospodarczych z zasadą podwójnego zapisu. Jest sporządzone przed opracowaniem bilansu końcowego.

Wykorzystuje ono następujące równości bilansowe:

• Skoro A=P, to suma sald początkowych debetowych wszystkich kont księgowych musi być równa sumie sald początkowych kredytowych wszystkich kont księgowych.

• Wraz z występowaniem zasady podwójnego zapisu suma obrotów stron debetowych wszystkich kont księgowych musi być równa sumie obrotów kredytowych wszystkich kont księgowych.

• Jeśli spełnione są dwa powyższe warunki, to suma sald końcowych debetowych musi być równa sumie sald kredytowych.

1. Techniki poprawy błędów księgowych

Błędy księgowe mogą być poprawiane w różny sposób. Zależą one od popełnionego błędu. Wyróżniamy dwa rodzaje błędów:

• Niezgodne z zasadą podwójnego zapisu – mogą być poprawione tylko przez skreślenie zapisu błędnego i wprowadzeniem nad nim zapisu prawidłowego, który musi być potwierdzony parafą.

• Zgodne z zasadą podwójnego zapisu lecz nieodpowiadające ich treści ekonomicznej – mogą być poprawione w dwojaki sposób:

  • Storno czarne – polega na wyksięgowaniu zapisu błędnego po przeciwnych stronach, a następnie zaksięgowaniu zapisu prawidłowego po stronach właściwych konta. Wada: zwiększenie obrotów na kontach.

  • Storno czerwone – polega na powtórzeniu zapisu błędnego po tych samych stronach kont, na których był zapis błędny. Jest on zapisany kolorem czerwonym lub wzięty w ramkę, co oznacza, iż kwoty te przy sumowaniu obrotów kont księgowych należy odjąć. Storno to nie zawyża obrotów na kontach.

1. Zasady rachunkowości

Zasady rachunkowości stanowią podstawowe wzorce postępowania w rachunkowości.

Dzięki nim rachunkowość zapewnia wiarygodność, kompletność i terminowość dostarczanych informacji. Celem tych zasad jest spowodowanie, aby rachunkowość prezentowała wierny i rzetelny obraz przedsiębiorstwa.

Zasady rachunkowości:

» zasada podmiotowości

» zasada periodyzacji

» zasada kontynuacji działania

» zasada memoriałowa

» zasada współmierności kosztów i przychodów

» zasada ostrożności

» zasada ciągłości stosowanych metod rachunkowości

» zasada zakazu kompensaty

» zasada istotności

» zasada bilansowa

» zasada kosztu historycznego

» zasada wyższości treści nad formą.

ZASADA PODMIOTOWOŚCI

- rachunkowość prowadzona jest dla jednostki wyodrębnionej pod względem organizacyjnym i majątkowym od majątku będącego własnością prywatną właścicieli jednostki.

ZASADA PERIODYZACJI

- oznacza dokonanie podziału czasu działania (życia) jednostki na okresy krótsze, tzw. Okresy obrachunkowe (sprawozdawcze). Okres obrachunkowy obejmuje 12 miesięcy i jest najczęściej zgodny z rokiem kalendarzowym. W konsekwencji pomiar wyniku dokonywany jest dla okresów rocznych, a nie dla całego okresu „życia” jednostki od chwili jej powstania do likwidacji.

ZASADA KONTYNUACJI DZIAŁANIA

- przyjmuje się założenie, że jednostka będzie w najbliższej przyszłości prowadziła działalność gospodarczą, nie zamierza jej zaprzestać, nie jest zmuszona do likwidacji ani istotnego ograniczenia działalności.

ZASADA MEMORIAŁOWA

- ujmowanie w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu finansowym wszystkich operacji finansowych jakie dotyczą danego okresu. Zasada ta powoduje, że nie wolno ujmować w danym okresie operacji dotyczących innych okresów sprawozdawczych. Podkreśla się, że w szczególności należy wykazać wszystkie przypadające

na dany okres przychody oraz odpowiadające im koszty, bez względu na termin ich zapłaty.

ZASADA WSPÓŁMIERNOŚCI KOSZTÓW I PRZYCHODÓW

- koszty związane z danymi przychodami powinny być przypisane do tego samego okresu obrachunkowego. Oznacza ona, że do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane są te koszty i związane z nimi przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres koszty, które nie zostały jeszcze

poniesione. Zgodnie z zasadą współmierności wynik finansowy danego okresu kształtują wszystkie koszty, które w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniły się do powstania przychodów w tym okresie.

ZASADA OSTROŻNOŚCI

- do wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów stosuje się rzeczywiście poniesione na ich nabycie ceny lub koszty ich wytworzenia. Składniki te nie mogą być wycenione wyżej niż wynosi ich wartość rynkowa. Oznacza to, że prawdopodobne koszty i straty traktowane są jako pewne, natomiast przychody uznawane są w przypadku całkowitej pewności.

ZASADA CIĄGŁOŚCI STOSOWANYCH METOD

- stosowanie w kolejnych latach przyjętego sposobu postępowania, w celu zapewnienia porównywalności kolejnych okresów sprawozdawczych. W szczególności dotyczy to metod wyceny składników majątku (środki trwałe, zapasy, należności itp.).

ZASADA ZAKAZU KOMPENSATY

Zgodnie z tą zasadą ważne kategorie w rachunkowości należy w sprawozdaniu finansowym wykazywać oddzielnie. Nie wolno ich dobrowolnie kompensować. Oznacza to, że jeżeli przedsiębiorstwo wykazuje np. należności i zobowiązania z danym kontrahentem, należy ująć je oddzielnie, a nie łącznie jako różnicę pomiędzy nimi. To samo dotyczy wszystkich pozostałych elementów bilansu, w tym podatków odroczonych.

ZASADA ISTOTNOŚCI

- dokonując wyboru rozwiązań stosowanych w rachunkowości, należy wykorzystać te i tylko te uproszczenia dozwolone przez przepisy, które ułatwią i zapewnią przedstawienie jasno wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej, finansowej oraz wyniku finansowego jednostki. Wykorzystywane uproszczenia nie mogą w żadnym razie wywierać ujemnego wpływu na rzetelność obrazu jednostki. Na przykład, jeżeli spółka posiada bardzo niewielkie ilości materiałów jakiegoś typu, można je ująć łącznie z inną pozycją

ZASADA BILANSOWA

- przejawia się w równaniu bilansowym, przy czym mamy dwa podejścia do równania bilansowego: jednostkowe i własnościowe. W pierwszym przypadku suma majątku (aktywów) jednostki równa się sumie kapitału właścicieli i zobowiązań: A = K + Z. Równanie to ukazuje z jednej strony majątek jednostki, a z drugiej prawa własności do tego majątku. W koncepcji tej najważniejsze są aktywa mniej istotne natomiast źródła ich finansowania. Zgodnie z teorią własnościową równanie bilansowe ma formę: K = A – Z. Na jednostkę w tym przypadku patrzymy poprzez pryzmat zainwestowanego kapitału właścicieli, a więc z punktu widzenia jej pasywów. Wymogi prawne sporządzania bilansu zgodne są z pierwszą koncepcją.

ZASADA KOSZTU HISTORYCZNEGO

- poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się, z zachowaniem zasady ostrożnej wyceny, stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie lub wytworzenie ceny lub koszty. Oznacza to, że historyczna cena nabycia, a nie wartość bieżąca rynkowa jest podstawą wyceny w rachunkowości, chyba że ta druga jest wartością niższą.

ZASADA WYŻSZOŚCI TREŚCI NAD FORMĄ

- operacje muszą być ujęte w księgach i wykazane w sprawozdaniu zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną, nawet jeśli z formalnego punktu widzenia nie powinny się tam znaleźć. Dotyczy to również sposobu prezentacji zdarzeń. Jeżeli wykazanie w sprawozdaniu zdarzenia zgodnie z zasadami rachunkowości spowodowałoby zaciemnienie rzeczywistego obrazu, należy pominąć zasady i wykazać transakcję tak, aby była ona czytelna dla odbiorców.

1. Cena nabycia a koszt wytworzenia

Cena nabycia w rozumieniu ustawy o rachunkowości to rzeczywista cena zakupu składnika aktywów, obejmująca kwotę należną sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu, łącznie z kosztami transportu, jak też załadunku, wyładunku, składowania lub wprowadzenia do obrotu, a obniżona o rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski.

Koszt wytworzenia produktu - koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem obejmujących:

• Wartość zużytych materiałów

• Koszty przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją

• Inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktów do postaci i miejsca, w jakim się znajdują w momencie wyceny oraz uzasadnioną część kosztów pośrednich związanych z wytworzeniem danego produktu:

• zmienne pośrednie koszty produkcji,

• część pośrednich kosztów stałych, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Koszty, które NIE MOGĄ być zaliczone do kosztów wytworzenia. Są to:

• Koszty będące konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych i strat produkcyjnych

• Koszty ogólnego zarządu, które nie są związane z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje produkt na dzień wyceny

• Koszty magazynowania wyrobów gotowych i półfabrykatów, chyba, że poniesienie tych kosztów jest niezbędne w procesie produkcji

• Koszty sprzedaży produktów.

1. Środki trwałe - wycena i znaczenie w działalności jednostek

Środki trwałe są składnikiem rzeczowych aktywów trwałych przedsiębiorstwa, przeznaczonym na jego potrzeby, o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż jeden rok. Aby składnik majątku został uznany za środek trwały, nie może zużywać się w jednym cyklu produkcyjnym, a ponadto w momencie przyjęcia do użytkowania musi być kompletny i sprawny.

Do środków trwałych zaliczamy:

- grunty ( w tym prawo wieczystego użytkowania gruntu);

- budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością;

- maszyny, urządzenia i środki transportu (poza leasingiem operacyjnym);

- ulepszenia w obcych środkach trwałych;

- inwentarz żywy;

- inne przedmioty o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok.

Do środków trwałych nie zaliczamy składników aktywów, które zostały nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów w formie odsetek, dywidend i innych pożytków.

Klasyfikacja środków trwałych

Klasyfikacja Środków Trwałych (KŚT) będąca usystematyzowanym zbiorem obiektów majątku trwałego służąca m.in. do celów ewidencyjnych, ustalania stawek odpisów amortyzacyjnych oraz badań statystycznych wyodrębnia na pierwszym szczeblu podział 10 następujących grup środków trwałych:

0 – grunty;

1 – budynki i lokale;

2 – obiekty inżynierii lądowej i wodnej;

3 – kotły i maszyny energetyczne;

4 – maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania;

5 – specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparaty;

6 – urządzenia techniczne;

7 – środki transportu;

8 – narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie;

9 – inwentarz żywy.

Wycena wstępna środka trwałego

Wycena wstępna środka trwałego może odbyć się wg jednego z pięciu kryteriów:

- ceny zakupu - ceny zapłaconej za składnik, pomniejszonej o wartość bonifikat, upustów i

rabatów, z uwzględnieniem podatku VAT

- ceny nabycia - ceny zakupu powiększonej o dodatkowe koszty zw. z zakupem (np. załadunek,

transport, montaż, instalacja, szkolenie itp.)

- kosztów wytworzenia - kosztów zw. z wytworzeniem środka trwałego. Do kosztów wytworzenia wliczamy koszty bezpośrednie (badania geodezyjne, prace badawcze, wynagrodzenia dla pracowników budowy itp.), oraz koszty pośrednie (odsetki od kredytów zaciągniętych na budowę, koszty zarządu odpowiedzialnego za budowę itp.)

- wartości rynkowej - wartości takiego samego, lub podobnego charakterem składnika, który można by nabyć za określoną cenę w określonym miejscu i czasie

- wartości godziwej - wartości, po jakiej dwie dobrze poinformowane strony są w stanie zawrzeć transakcję na prawach transakcji rynkowej

Istnieje również pojęcie ceny sprzedaży netto - ceny, za jaką można uzyskać taki sam lub podobny charakterem składnik, pomniejszonej o podatek VAT oraz o przeciętną marżę handlową. To kryterium jednak nie jest brane pod uwagę przy wycenie wstępnej środków trwałych.

1. Księgi rachunkowe jednostki

Prowadzenie ksiąg rachunkowych jest obok polityki rachunkowości podstawą systemu rachunkowości jednostki. Każda jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą w języku polskim przyjęte przez nią zasady rachunkowości.

Dokumentacja ta powinna zawierać co najmniej:

- Określenie roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych,

- Metody wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego przyjęte przez jednostkę,

- Opis sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych,

- Opis systemu ochrony danych i ich zbiorów.

Dokumentacja ta jest ustalana i aktualizowana przez kierownika jednostki.

W księgach rachunkowych jednostka rejestruje operacje gospodarcze i ich skutki wywołujące zmiany w składnikach aktywów, kapitałów własnych i zobowiązań oraz kształtujących wyniki finansowe jednostki. Księgi rachunkowe prowadzi się w języku i walucie polskiej.

Księgi rachunkowe mogą być prowadzone w siedzibie jednostki lub poza siedzibą – usługowo przez uprawnioną do świadczenia usług rachunkowych osobę prawną lub fizyczną.

Zakres ksiąg rachunkowych obejmuje:

- Dziennik – służy do zapisywania w porządku chronologicznym operacji gospodarczych jakie wystąpiły w danym okresie sprawozdawczym; niezależnie od techniki prowadzenia ksiąg rachunkowych dziennik powinien umożliwiać uzgodnienie jego obrotów z obrotami zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej;

- Księga główna – konta księgi głównej (ewidencja analityczna) służą do ujęcia operacji w porządku systematycznym, czyli według treści ekonomicznej; zapisów dokonywanych na kontach księgi głównej dokonuje się zgodnie z zasadą podwójnego zapisu;

- Księgi pomocnicze – konta ksiąg pomocniczych (ewidencja analityczna) służą uszczegółowieniu zapisów dokonywanych na kontach księgi głównej; najczęściej są one prowadzone dla środków trwałych, rozrachunków z kontrahentami, pracownikami, budżetami, ZUS, operacji zakupu, sprzedaży, kosztów;

- Zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej - sporządzane na koniec okresu sprawozdawczego, jednak nie rzadziej niż na koniec każdego miesiąca;

- Zestawienie sald kont ksiąg pomocniczych - sporządzane jest co najmniej na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych;

- Inwentarz – czyli wykaz składników aktywów i pasywów.

Księgi rachunkowe otwiera się w ciągu 15 dni od:

1) Dnia rozpoczęcia działalności,

2) Początku każdego następnego roku obrotowego,

3) Dnia zmiany formy prawnej, na dzień rozpoczęcia likwidacji lub ogłoszenia upadłości,

4) Dnia wpisu do rejestru połączenia jednostek lub podziału jednostki w wyniku czego powstaje nawa/nowe jednostki.

Księgi rachunkowe jednostki powinny cechować:

Rzetelność tj. zgodność zapisów ze stanem rzeczywistym,

Bezbłędność,

Sprawdzalność, co oznacza, że możliwe jest sprawdzenie i stwierdzenie poprawności zapisów

Zamkniecie ksiąg rachunkowych następuje (nie później niż w ciągu 3 miesięcy):

1) Na dzień kończący rok obrotowy,

2) Na dzień zakończenia działalności jednostki, w tym także na dzień sprzedaży, zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego,

3) Na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej; można jednak nie zamykać ksiąg rachunkowych w przypadku przekształcenia spółki osobowej lub cywilnej w inną spółkę osobową oraz spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową,

4) W jednostce przejmowanej na dzień przejęcia przez inną jednostkę,

1. Ustalanie wyniku według prawa bilansowego

Wynik finansowy danej jednostki ustalany jest na koncie 86 "Wynik finansowy". Na koniec roku obrotowego na konto to przenosi się wszystkie zrealizowane (należne) jednostce przychody i koszty związane z tymi przychodami, straty i zyski nadzwyczajne, a także podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.

 

Ustalony przez jednostkę na koncie 86 wynik finansowy w postaci zysku netto (saldo Ma konta 86) lub straty netto (saldo Wn konta 86) wykazywany jest w pasywach bilansu w pozycji A.VIII. "Zysk (strata) netto" odpowiednio jako wielkość dodatnia (zysk) lub wielkość ujemna (strata). Sposób ustalania wyniku finansowego zależy od przyjętego przez jednostkę sposobu sporządzania rachunku zysków i strat (w postaci porównawczej lub kalkulacyjnej) oraz zasad ewidencji i rozliczania kosztów.

Struktura ustalania wyniku finansowego:

Przychody ze sprzedaży

- Koszty działalności operacyjnej

= Zysk (strata) na działalności operacyjnej

+ Przychody finansowe

- Koszty finansowe

= Zysk (strata) na działalności gospodarczej

+ Zyski nadzwyczajne

- Straty nadzwyczajne

= Zysk (strata) brutto

- Obowiązkowe obciążenia

= Zysk (strata) netto

1. Konta księgowe – klasyfikacja, funkcjonowanie, podział.

Konta księgowe służą do rejestracji jednorodnych co do rodzaju i treści operacji gospodarczych (zdarzeń księgowych).

KLASYFIKACJA

• konta bilansowe – ewidencjonują pozycje bilansu

• konta aktywów

• konta pasywów

• konta wynikowe – ewidencjonują pozycje rachunku zysków i strat

• konta kosztów

• konta przychodów

• konta budżetowe – ewidencjonują pozycje budżetu

• konta dochodów

• konta wydatków

• konta pozabilansowe – ewidencjonują przyszłe zdarzenia

FUNKCJONOWANIE

Teoria konta

Wn (Dt) – strona winien (debet)	Ma (Ct) – strona ma (credit)
zapisy strony winien	zapisy strony ma
obroty strony winien	obroty strony ma

saldo konta *saldo to różnica pomiędzy obrotami

Konto aktywów

Wn	Ma
saldo początkowe zwiększenia	zmniejszenia
obroty wn	obroty ma saldo końcowe
suma kontrolna	suma kontrolna
=	=

Konta aktywów posiadają zawsze salda debetowe lub nie posiadają salda, gdy obroty strony debetowej i kredytowej są sobie równe.

Saldo początkowe – inaczej bilans otwarcia odzwierciedla stan danego składnika na początek okresu obrachunkowego lub sprawozdawczego (wpisujemy po stronie debetowej).

Obroty konta zwiększające stan początkowy rejestruje się po stronie debetowej, natomiast obroty zmniejszające – po stronie kredytowej.

Zamknięcie konta polega na porównaniu wszystkich zapisów debetowych z kredytowymi. Różnica to saldo końcowe konta – inaczej bilans zamknięcia.

Konto pasywów

Wn	Ma
zmniejszenia	saldo początkowe zwiększenia
obroty wn saldo końcowe	obroty ma
suma kontrolna	suma kontrolna
=	=

Konta pasywów są „lustrzanym odbiciem” kont aktywów.

Saldo końcowe jest saldem kredytowym (wpisujemy je po stronie debetowej - chyba, że obroty są sobie równe)

Konta wynikowe nie mają salda początkowego ani końcowego.

PODZIAŁ

Dzielenie kont księgowych polega na rozszerzaniu ich zbioru na taką liczbę, by można było na nich zaksięgować wszystkie operacje gospodarcze i zabezpieczyć informacje ekonomiczne niezbędne w firmie do celów sprawozdawczych i kontrolnych. Rozróżniamy dwa typy podzielności:

• poziomą

• pionową

Podział poziomy polega na tworzeniu szczegółowych kont księgowych o takim samym charakterze lecz węższym przedmiocie ewidencji niż konto macierzyste. Konto macierzyste może przestać funkcjonować lub funkcjonować nadal. Jeżeli konto macierzyste funkcjonuje nadal to konta szczegółowe funkcjonują w oparciu o zasadę zapisu powtarzanego (są to konta analityczne, natomiast konto macierzyste jest kontem syntetycznym).

przykład: „Zobowiązania wobec dostawców” i „Zobowiązania wobec dostawcy A”

Podział pionowy polega na podziale konta macierzystego na co najmniej dwa konta szczegółowe, na których ewidencjonuje się operacje gospodarcze o odmiennym charakterze ekonomicznym. Wyodrębniamy całość lub część zapisów z jednej strony konta i księgujemy na innym koncie. W wyniku podzielności pionowej powstają konta:

• korygujące

• wynikowe

• rozliczeniowe

przykład: „Środki trwałe” i „Umorzenie środków trwałych”

*Czynnością odwrotną do podziału kont jest ich łączenie np. „Rozrachunki z dostawcami i odbiorcami”.

12. Metody kalkulacji kosztów i ich charakterystyka

Z punktu widzenia metod przeprowadzania kalkulacji rozróżniamy dwie podstawowe

metody kalkulacji:

• kalkulację podziałową – polega na podzieleniu wszystkich kosztów bezpośrednich i pośrednich przez liczbę ustalonych jednostek kalkulacyjnych. W efekcie uzyskujemy przeciętny koszt jednostkowy

• kalkulację doliczeniową – polega na odrębnej ewidencji kosztów bezpośrednich dla poszczególnych produktów oraz doliczeniu do nich, za pomocą specjalnych kluczy doliczeniowych, odpowiedniej części kosztów pośrednich. W efekcie uzyskujemy koszt zbliżony do kosztu indywidualnego.

Wybranie odpowiedniej metody zależy głównie od charakteru produkcji i procesu technologicznego.

Kalkulację podziałową dzieli się na:

 Kalkulację podziałową prostą

o W przypadku produkcji zakończonej

o W przypadku występowanie remanentu końcowego

o W przypadku występowania remanentu końcowego i początkowego

 Kalkulację podziałową współczynnikową

 Kalkulację podziałową odjemną

 Kalkulację podziałową fazową (procesową)

o Półfabrykatową

o Bezpółfabrykatową

Kalkulacja doliczeniowa dzieli się na:

 Kalkulacje zleceniową

 Kalkulację asortymentową

 Rachunek kosztów działań

Kalkulacja podziałowa prosta

W przypadku produkcji zakończonej stosowana jest w tych przedsiębiorstwach, które wytwarzają, z reguły w jednym procesie produkcyjnym, produkty jednorodne na skalę masową np. cementowniach, elektrowniach, gazowniach. Kalkulacja ta polega na podzieleniu kosztów poniesionych w danym okresie przez wielkość produkcji . Otrzymujemy w ten sposób przeciętny koszt wytworzenia.

W praktyce najczęściej mamy do czynienia z produkcją niezakończoną, zarówno na początek jak i na koniec okresu. Złożoność problemu polega na wycenie kosztów produkcji niezakończonej. Możemy postąpić tutaj według dwóch sposobów. Remanent produkcji niezakończonej, może by wyceniany:

 według planowanego kosztu wytworzenia

 według stopnia zaawansowania w stosunku do produkcji niezakończonej.

W przypadku występowania remanentu końcowego i początkowego

Przyjmijmy teraz sytuacje, w której mamy zarówno zapas początkowy jak i końcowy produkcji niezakończonej, kalkulacja kosztu jednostkowego może być przeprowadzona według dwóch sposobów:

 według metody FIFO

 według metody średnioważonej

Kalkulacja podziałowa współczynnikowa

Stosowana w przedsiębiorstwach, które w wyniku takiego samego procesu produkcyjnego wytwarzają, najczęściej z takich samych surowców, produkty spełniające tę samą funkcję, różniące się jedynie rozmiarami (gabarytami, wagą). Stosowana może być w przemyśle ceramicznym, szklarskim, budowlanym.

Procedura kalkulacyjna ustalająca koszty poszczególnych produktów:

 ustalenie tzw. Produkcji przeliczeniowej, czyli doprowadzenie do wspólnego mianownika wszystkich produktów. Czyni się to przez przemnożenie poszczególnych produktów przez ustalone dla nich współczynniki przeliczeniowe. Współczynnikami takimi mogą być np. waga produktów, pojemność, rozmiary itp.

 ustalenie kosztu jednostkowego jednostki przeliczeniowej produktu

 ustalenie kosztu jednostkowego rzeczywistego produktu przez przemnożenie kosztu jednostki przeliczeniowej przez rzeczywiste rozmiary produkcji.

Kalkulacja podziałowa odjemna (inaczej resztowa, łączna, sprzężona, skojarzona)

Stosowana jest w przypadku tych przemysłów, w których w wyniku procesu produkcyjnego otrzymujemy produkt główny oraz produkty uboczne.

Produkt główny podstawowy cel przedsiębiorstwa

Produkt uboczny mają zwykle pewną wartość użytkową, znajdują nabywców

Odpady nie mają żadnej wartości

Procedura kalkulacyjna polega na odjęciu od kosztów produkcji wartości produktów ubocznych i odpadów produkcyjnych i podzieleniu otrzymanej różnicy przez liczbę produktów głównych. Niezbędne jest dokonanie wyceny odpadów i produktów ubocznych.

1. Odpady produkcyjne są kosztami zwiększającymi koszty procesu produkcyjnego.

2. Produkty uboczne wyceniane są według tzw. Wartości likwidacyjnej netto (wpływów netto uzyskanych z ich sprzedaży). Wpływy te ustala się jako różnicę między przychodami z ich sprzedaży oraz wszelkimi kosztami związanymi z tą sprzedażą.

Kalkulacja podziałowa fazowa (procesowa)

Stosujemy w przypadku, gdy proces produkcyjny przebiega w kilku następujących po sobie fazach (procesach) produkcyjnych. W ramach każdego procesu otrzymujemy półprodukt, który jest przekazywany do następnej fazy procesu produkcyjnego lub do magazynu wydziałowego. W ostatniej otrzymujemy produkt gotowy. (Przeprowadzamy odrębny rachunek kalkulacyjny dla każdej fazy procesu .)

Wyróżniamy 2 metody:

 półfabrykatową- polega na kalkulacji w sposób narastający, a więc z uwzględnieniem kosztu produkcji z fazy lub faz poprzednich. Otrzymujemy koszt wytworzenia półproduktów po każdej fazie, a produktu gotowego po ostatniej fazie,

 bezpółfabrykatową – polega na kalkulacji kosztów ponoszonych wyłącznie w poszczególnych fazach. Koszty poszczególnych półproduktów oraz produktu gotowego są sumą kolejnych faz procesu produkcyjnego.

Kalkulacja doliczeniowa

Stosowana jest w przedsiębiorstwach wytwarzających różnorodne produkty z różnych surowców w trakcie zróżnicowanych procesów produkcyjnych, zwłaszcza w przypadku produkcji jednostkowej, małoseryjnej.

 Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa.

Otwiera się dla każdego zlecenia odrębną ewidencję (kartę kalkulacyjną), na której gromadzi się bezpośrednie koszty zlecenia. Następnie do tych kosztów dolicza się koszty pośrednie produkcji (koszty wydziałowe). Gdy celem kalkulacji jest ustalenie kosztu własnego sprzedaży, dolicza się jeszcze koszty ogólnego zarządu i koszty sprzedaży.

 Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa.

Ewidencja analityczna prowadzona jest dla każdego asortymentu produktów, a nie dla pojedynczych produktów. Metodologia doliczania kosztów pośrednich oraz ustalania kosztów jednostkowych jest taka sama jak przy kalkulacji doliczeniowej zleceniowej.

Rachunek kosztów działań (Activity Based Costing – ABC)

Wykorzystujemy go w kalkulacji kosztów jednostkowych. Koncepcja ta lepiej rozpoznaje przyczyny powstawania kosztów pośrednich i dokładniej je dolicza do poszczególnych produktów.

Idea tej koncepcji polega na:

-identyfikacji istotnych działań występujących w danej firmie,

- określeniu jednostek pomiaru dla każdego działania,

- ustaleniu kosztów każdego działania,

- rozliczeniu kosztów poszczególnych działań na wytworzone produkty w wyniku

przemnożenia stawki kosztów tych działań przez liczbę jednostek pomiaru działań

przypisanych każdemu wyrobowi.

13. Koszty stałe i zmienne

Funkcję kosztów zgodną z kryterium ich zależności od wielkości produkcji możemy

wyrazić następująco:

K = zx + S

Gdzie:

K- koszty całkowite

z- zmienne koszty jednostkowe

S- koszty stałe

x- wielkość produkcji

Koszty zmienne

Koszty zmienne to te, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji. Będą to koszty

bezpośrednie (materiały, wynagrodzenia) oraz część kosztów pośrednich, które także mogą zależeć od rozmiarów produkcji, np. wynagrodzenia szefa produkcji, część kosztów akwizycji.

Koszty zmienne w różnym stopniu zależą od wielkości produkcji. Rozróżniamy

koszty zmienne:

-proporcjonalne,

-progresywne,

- degresywne.

Koszty stałe

Koszty stałe to te, które nie zależą od wielkości produkcji, np. czynsz dzierżawny,

amortyzacja, wynagrodzenia pracowników zarządu.

14. Sprawozdawczość finansowa – elementy i wartości informacyjne

Sprawozdanie finansowe

Sprawozdanie finansowe stosuje się w procesie podejmowania decyzji finansowych w

przedsiębiorstwie, często w sprawach ważnych strategicznie i finansowo. Dlatego trzeba mieć

pewność co do słuszności i rzetelności zawartych w nich informacji.

Funkcje sprawozdań finansowych

1. informacyjna

2. dokumentacyjna

3. kontrolna

4. analityczna

Treść sprawozdania finansowego

Zakres ten jest jednak różnorodny dla różnych jednostek gospodarczych. I tak:

1. dla jednostek nie objętych obowiązkiem badania i ogłaszania rocznego

sprawozdania finansowego obejmuje ono:

a. bilans,

b. rachunek zysków i strat,

c. informację dodatkową zawierającą wprowadzenie do sprawozdania

finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia;

2. dla jednostek objętych obowiązkiem badania i ogłaszania rocznych

sprawozdań finansowych obejmuje;

a. bilans,

b. rachunek zysków i strat,

c. informację dodatkową zawierającą wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia,

d. zestawienie zmian w kapitale własnym,

e. rachunek przepływów pieniężnych.

Bilans

Jego analiza ma bardzo duże znaczenie w ocenie sytuacji majątkowej i finansowej.

Analiza bilansu powinna dostarczać danych liczbowych dotyczących:

1. wielkości zasobów majątkowych ujętych w aktywach bilansu i ich zmian w rozpoznawanym czasie

2. struktury majątku

3. źródeł finansowania majątku

Wstępna analiza przedsiębiorstwa obejmuje:

1. ustalenie wielkości zasobów majątkowych przedsiębiorstwa wyrażonych w aktywach bilansu i określenie ich zamian w roku obrotowym,

2. obliczenie struktury majątku i kapitałów,

3. określenie najważniejszych relacji majątkowo – kapitałowych.

Analiza wskaźnikowa stanowi rozwinięcie analizy wstępnej.

Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest zestawieniem strumieni przychodów i zysków oraz kosztów i strat za okres sprawozdawczy. Jest dynamicznym zestawieniem, ilustrującym skalę i rozmiary działalności oraz rezultaty i dokonania jednostki. Prezentowane są dane za poprzedni jak i bieżący rok. Na tej podstawie ustala się osiągnięty wynik finansowy badanego okresu. Wynik finansowy dodatni jest zyskiem a ujemny – strata.

Rachunek przepływów pieniężnych

Podstawową przyczyną sporządzania są niedostatki informacyjne bilansu (nie obejmuje informacji o nierozliczonych należnościach i zobowiązaniach, dla których trudno jest ustalić moment ich realizacji) oraz rachunku zysków i strat (brak informacji procesach związanych z działalnością inwestycyjną). Dlatego informacje tu zawarte mówią o faktycznych strumieniach pieniężnych w roku obrotowych a nie tylko wynikające z przepisów memoriałowych.

Rachunek przepływów pieniężnych ukazuje dane liczbowe dotyczące:

1. pozyskania środków pieniężnych w okresie sprawozdawczym,

2. wydatkowania środków,

3. salda środków pieniężnych na początek i koniec okresu objętego sprawozdaniem finansowym.

Rezultatem jest dodatnie albo ujemne saldo końcowe, które odpowiednio oznacza przyrost lub zmniejszenie środków pieniężnych.

Uwzględnienie przepływów pieniężnych z poszczególnych sfer działalności pozwala

stwierdzić:

1. czy stan środków pieniężnych w badanym okresie uległ zmianie, i jaki to miało wpływ na sytuację finansową przedsiębiorstwa,

2. jaki rodzaj działalności generuje najmniej a jaki najwięcej środków pieniężnych,

3. jaki rodzaj działalności w największym stopniu wykorzystuje środki pieniężne,

4. czy przedsiębiorstwo w rozpatrywanym okresie posiada wystarczającą ilość środków pieniężnych na finansowanie działalności bieżącej i spłatę zobowiązań,

5. czy i w jaki sposób przedsiębiorstwo finansuje swoje nadwyżki środków pieniężnych.

Zestawienie zmian w kapitale własnym

Zestawienie zmian w kapitale własnym ma na celu ujawnienie informacji o zmianach w źródłach finansowania kapitałami własnymi, zatrzymanych w jednostce zyskach, poniesionych i wymagających pokrycia stratach oraz odniesionych wprost na kapitał własny kosztach i przychodach. Sprawozdanie odzwierciedla zmianę aktywów netto w jednostce. Dane prezentowane są rok poprzedni bieżący rok obrotowy, dzięki czemu możliwa staje się ocena zmian stanu i dynamiki poszczególnych rodzajów kapitałów. Prezentacja zmian poszczególnych rodzajów kapitałów dokonana jest z uwzględnieniem przyczyn i tytułów zmian, co daje lepszy obraz gospodarowania kapitałami jednostce. W ostatniej części uwzględnia się skutki proponowanego podziału zysku lub pokrycia straty wpływające na poziom kapitału własnego.

15. Wartości niematerialne i prawne

Wartościami niematerialnymi i prawnym( zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 pkt. 14 ustawy o rachunkowości ) są nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych prawa majątkowe, nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone na potrzeby jednostki.

Do praw majątkowych zalicza się w szczególności:

 autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

 prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych,

 know-how, czyli prawo do wykorzystania wiedzy w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej.

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się również nabytą wartość firmy oraz koszty zakończonych prac rozwojowych. Także oddane do używania na podstawie umów najmu czy dzierżawy wartości niematerialne i prawne mogą być zgodnie z warunkami zawartej umowy zaliczone do aktywów trwałych jednej ze stron umowy (art. 4 ust. 3 ustawy o rachunkowości).

Powyższe prawa majątkowe można zaliczyć do wartości niematerialnych i prawnych, jeżeli spełniają łącznie warunki:

 ich przewidywany okres używania jest dłuższy niż rok,

 zostały przeznaczone na potrzeby własne jednostki lub oddane do używania na podstawie umów najmu czy dzierżawy,

 nadają się do gospodarczego wykorzystania.

III. Rynek finansowy

1) Funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych

Giełda papierów wartościowych pełni rolę centrum obrotu wtórnego, które ułatwia transfer kapitału i praw własności. Inwestorzy instytucjonalni, indywidualni oraz emitenci działają na giełdzie za pośrednictwem członków giełdy, którymi są firmy inwestycyjne posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności maklerskiej oraz będące uczestnikiem KDPW. Notowania instrumentów giełdowych w zależności od płynności i kapitalizacji odbywają się w systemie notowań ciągłych bądź jednolitych. Notowania giełdowe pełnią także funkcję informacyjną np. przybliżona cena rynkowa, a syntetyczne wskaźniki notowań są

odzwierciedlone w indeksach giełdowych. Status spółki giełdowej to nie tylko lepszy dostęp do kapitału i prestiż ale także szereg obowiązków w tym publiczne, regularne udostępnianie informacji o spółce.

Rynki prowadzone przez GPW:

· Główny rynek GPW

o Podstawowy

o Równoległy

· Rynek NewConnect (alternatywny system obrotu)

· Catalyst (rynek instrumentów dłużnych GPW i BondSpot – regulowany+alternatywny system

obrotu)

Harmonogram notowań:

· System notowań ciągłych W czasie notowań ciągłych kupujący i sprzedający składają

zlecenia, które po przekazaniu na giełdę są realizowane na bieżąco, pod warunkiem zgodności cen,

lub trafiają do arkusza zleceń i oczekują ofert przeciwnych o odpowiedniej cenie, umożliwiających

zawarcie transakcji. Przy realizacji zleceń obowiązują dwa priorytety: cena i czas złożenia zlecenia.

Oznacza to, że w przypadku gdy czekają na realizację dwa zlecenia z identycznej cenie, jako

pierwsze realizowane jest to, które zostało przekazane na giełdę wcześniej.

· System notowań jednolitych Notowania w systemie kursu jednolitego opierają się na

procedurze tzw. fixingu, czyli wyznaczenia ceny papieru wartościowego na podstawie zleceń

złożonych przed rozpoczęciem notowań.

Zasady ustalania kursu:

- maksymalizacja wolumenu

- minimalizacja różnicy między zleceniami kupna i sprzedaży

- minimalizacja różnicy między kursem określonym a kursem odniesienia

2) Akcja jako instrument finansowy

Akcja to papier wartościowy wynikający z uczestnictwa akcjonariusza w spółce akcyjnej.

Istota: udział w biznesie, medium dla kapitału

Funkcje:

- forma pozyskania kapitału przez spółki akcyjne

- instrument inwestowania (z punktu widzenia akcjonariuszy) bez podjęcia działalności

gospodarczej we własnym imieniu i na własny rachunek

Klasyfikacja:

Zakres uprawnień:

- zwykłe

- uprzywilejowane

- ułomne

Forma pokrycia

- gotówka (opłacone w całości lub w części)

- aport

Oznaczenie akcjonariusza

- imienne

- na okaziciela

3) Obligacja jak o instrument finansowy

Obligacja jest papierem wartościowym rynku kapitałowego emitowanym w serii, stwierdzającym zobowiązanie emitenta wobec jej posiadacza ( obligatariusza ) do spłaty kwoty długu oraz ewentualnie innych świadczeń w określonym terminie. Świadczenie może mieć przy tym charakter pieniężny lub niepieniężny.

Obligatariusz – posiadacz obligacji

Podział obligacji ze względu na:

· Rodzaj emitenta skarbowe/komunalne-municypalne/korporacyjne

· Oprocentowanie stałe/zmienne/zerokuponowe

· Okres wykupu długoterminowe/średnioterminowe/krótkoterminowe

· Zabezpieczenie częściowe/brak ( zabezpieczeniem może być: hipoteka, gwarancja, zastaw, poręczenie, inne aktywa )

Uprawnienia inkorporowane w obligacjach:

· Obligacje zamienne możliwość zamiany obligacji na akcje

· Obligacje z prawem pierwszeństwa daje prawo do subskrybowania akcji emitenta przed akcjonariuszami

· Obligacje z opcja call prawo wcześniejszego wykupienia przez emitenta ( spadek stóp % )

· Obligacje z opcja put inwestor wcześniej może przedłożyć do wykupu ( wzrost stóp % )

Inne typy:

· Obligacje przychodowe na konkretne przedsięwzięcie odsetki zależą od inwestycji

· Obligacje sekurytyzacyjne zamiana wierzytelności w papier wartościowy

Wartość obligacji:

· Nominalna – wartość, na którą opiewa obligacja, która zostanie wypłacona przez emitenta w dniu jej wykupu

· Emisyjna – ustalana na rynku pierwotnym, wartość po której emitent sprzedaje obligacje, może być równa wartości nominalnej, niższa, bądź wyższa

· Rynkowa – ustalana na rynku wtórnym, wartość po której inwestorzy zawierają ze sobą transakcje

4) Obligacje samorządowe i korporacyjne – nieskarbowe instrumenty dłużne

1. Obligacje samorządowe

· Emitenci: Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, miasta na prawach powiatu,

województwa).

· Cel: Finansowania niedoboru środków jednostki samorządu terytorialnego.

· Środki pieniężne są przeznaczane na projekty realizowane w ramach zadań, do wypełniania

których, jednostki te zostały powołane.

· Przykłady: inwestycje wodno-kanalizacyjne, komunikacyjne, porty lotnicze, a także jako

wkład własny do projektów współfinansowanych przez UE.

· Papiery wartościowe w strukturze zadłużenia JST stanowią ok. 10%.

· Nabywcy: głównie banki.

2. Obligacje korporacyjne

· Forma dywersyfikacji źródeł finansowania.

· W porównaniu do akcji: emisja obligacji nie zmienia struktury właścicielskiej (obligatariusz

nie decyduje o sprawach spółki) a płacone odsetki obniżają podstawę wymiaru podatku

dochodowego. Z drugiej strony emisja obligacji podwyższa wskaźniki zadłużenia, powstaje

konieczność bezwzględnej obsługi zadłużenia i jest to kapitał na określony czas.

· W porównaniu do kredytu: obligacje są bardziej elastyczną formą finansowania (o wielu

sprawach decyduje emitent, np. kwota, termin, zabezpieczenia, rolowanie długu), a stałe

oprocentowanie usztywnia koszty. Z drugiej strony istnieje ryzyko braku zgromadzenia

pożądanej kwoty.

· Struktura zadłużenia polskich przedsiębiorstw nadal jednak preferuje kredyty bankowe i w

znacznym stopniu odbiega od standardów europejskich i amerykańskich.

5) Euroobligacja jako instrument finansowy

Istota

Są to obligacje notowane na międzynarodowym rynku finansowym. Są emitowane w walucie innej

niż waluta kraju, w którym dokonywana jest emisja.

Funkcje

· Z punktu widzenia emitenta

o Długoterminowe źródło finansowania – na ogół finansowanie na rynkach międzynarodowych jest tańsze niż kredyty bankowe

o Szybkie gromadzenie dużych kapitałów – wartość emisji euroobligacji sięga kilka miliardów dolarów

o Dywersyfikacja źródeł finansowania – emitent nie jest zależny od krajowych banków; mając możliwość pozyskania kapitału z zagranicznych rynków, może wynegocjować lepsze warunki kredytowe

o Minimalizacja ryzyka walutowego – emisja w walutach krajów, które mają stabilną gospodarkę, a ich waluty są przewidywalne

o Pozyskanie obcych walut – gdy występuje deficyt bilansu płatniczego danego państwa w relacji z innymi państwami, może on pozyskać środki w tej samej walucie, w której jest zadłużony

· Z punktu widzenia inwestora

o F. lokacyjna – euroobligacja stanowi jedną z form lokowania kapitału

o F. obiegowa – euroobligacjami można handlować na rynku wtórnym, ułatwia to forma tych papierów dłużnych – na okaziciela

o F. płatnicza – np. dłużnik może pokryć swój dług przenosząc własność obligacji na wierzyciela

o F. gwarancyjna – gdy emitent nie wywiąże się ze swojej części umowy, inwestor ma prawo wyegzekwować swoje świadczenia na drodze sądowej

o F. dywersyfikacji ryzyka – ta funkcja jest zapewniona dzięki ogromnej liczbie walorów na rynku euroobligacji, emitowanych w różnych formach i walutach

6) Krótkoterminowe papiery dłużne

Krótkoterminowy papier dłużny to wierzycielski papier wartościowy. Stanowi potwierdzenie zaciągnięcia przez emitenta pożyczki oraz zobowiązanie zwrotu pieniędzy w ustalonym terminie. Jest to instrument krótkoterminowy, termin jego wykupu jest krótszy niż rok. Instrument dyskontowy, czyli sprzedawany poniżej wartości nominalnej. Różnica między niższą ceną

sprzedaży a wyższą ceną wykupu przez emitenta (zwana dyskontem) stanowi zysk inwestora. Odsetki zostają zrealizowane dopiero w momencie wykupu. Podstawowym celem emisji KPD jest obniżenie kosztów pozyskania kapitału. Jest to możliwe

dzięki eliminacji banku jako pośrednika na linii: pożyczkobiorca-bank-pożyczkodawca. Pozostałymi celami jakie można osiągnąć dzięki emisji KPD jest między innymi ograniczenie przez emitenta uzależnienia od kredytów bankowych oraz poszerzenie możliwości negocjacji cen kredytu. Dla banków natomiast jest to nowe źródło przychodów ponieważ zostają one

organizatorami emisji.

Klasyfikacja KPR ( ze względu na emitenta ):

- bony skarbowe, których emitentem jest Skarb Państwa,

- bony pieniężne, emitowane przez Narodowy Bank Polski,

- bony municypalne/komunalne , ich emitentem są jednostki samorządowe,

- bony bankowe, jak sama nazwa wskazuje emitowane przez banki,

– oraz bony komercyjne, emitowane przez pozostałe podmioty, włącznie z Narodowymi

Funduszami Inwestycyjnymi.

7) Fundusze inwestycyjne

Fundusz inwestycyjny - osoba prawna, której przedmiotem działania jest lokowanie zebranych

publicznie środków pieniężnych (pochodzących z wpłat uczestników funduszu) w instrumentach

dostępnych na rynku finansowym

Idea: efektywny dostęp drobnego kapitału do możliwości inwestycyjnych rynku kapitałowego

Znaczenie funduszy

• transfer kapitału

• akumulacja kapitału

• alokacja kapitału

Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych – spółki akcyjne, które mają wyłączność do tworzenia i zarządzania funduszami (najczęściej banki, towarzystwa ubezpieczeniowe), mają oddzielną osobowość prawną, wobec czego środki zebrane w funduszu nie wchodzą w skład masy upadłościowej Towarzystwa

Klasyfikacja Funduszy Inwestycyjnych:

a) ze względu na formę uczestnictwa na: OTWARTE i ZAMKNIĘTE:

§ jednostki uczestnictwa	§ certyfikaty inwestycyjne
§ zmienny kapitał	§ względnie stały kapitał
§ jednostki odkupowane na żądanie	§ brak obowiązku odkupienia
§ jednostki podlegają umorzeniu	§ certyfikaty nie podlegają umorzeniu
§ inwestują w papiery wartościowe	§ inwestują w papiery, udziały, wierzytelności, waluty, instrumenty pochodne, nieruchomości
§ limity inwestycyjne: max. 5% środków w instrumenty jednego podmiotu	§ limity inwestycyjne: max. 20% środków w instrumenty jednego podmiotu
	§ zbywalne (rynek wtórny)

b) ze względu na instrumenty finansowe, w które inwestują:

· akcji (agresywne, najbardziej ryzykowne)

· obligacji (stabilne, zmniejszone ryzyko)

· mieszane (zrównoważone, kombinacja dwóch powyższych)

· rynku pieniężnego (inwestycje w m.in. w bony)

· aktywów niefinansowych (np. nieruchomości)

8) Fundusze inwestycyjne na polskim rynku finansowym

I. Raport za rok 2011 (IZFA)

· W końcu 2011 roku funduszami inwestycyjnymi zarządzało 50 towarzystw funduszy inwestycyjnych

· Najwyższe aktywa netto:

o Pioneer Pekao TFI

o Aviva Inwestors Poland TFI

· Ogółem w końcu 2011 roku w Polsce funkcjonowały 744 fundusze i subfundusze

· przyczyną spadku wartości aktywów netto (WAN) zarejestrowanych w Polsce funduszy inwestycyjnych,

- przecena na rynkach giełdowych w 2011 (obniżce wartości instrumentów finansowych, głównie akcji).

- odpływ kapitału netto,

- Zmiana struktury w 2011

- na korzyść FIZ w tym fundusze rynku niepublicznego, fundusze surowcowe,

- a także na korzyść fundusze dłużne i pieniężne (odpłynęło w funduszy akcji i mieszanych)

- w 2011 roku dwa towarzystwa funduszy inwestycyjnych (Idea TFI i Quercus TFI) wprowadziły swoje akcje na GPW,

- Powstał pierwszy na polskim rynku fundusz inwestycyjny dokonujący zakupów na rynku dzieł sztuki utworzony przez Idea TFI (inwestuje on przede wszystkim w polskie kolekcje i dzieła sztuki oraz w największe zagraniczne firmy z branży sztuki).

II. Obecnie

- Krzysztof Rybiński – Eurogeddon – obstawia bankructwo Grecji.

- Dobrej passie funduszy będących bezpośrednią konkurencją dla depozytów bankowych

bez wątpienia sprzyja koniec popularnych – do czasu zmiany przepisów z początkiem

kwietnia – „antybelek" (marzec 2012)

- Środki zgromadzone w funduszach ok. 120,8 mld zł,

- Można także dodać, że zasady tworzenia i działania funduszy inwestycyjnych w

Polsce określa ustawa o funduszach inwestycyjnych, która dzieli fundusze na:

1. FIO, SFIO, FIZ

2. Fundusze o szczególnych konstrukcjach:

o Fundusze inwestycyjne z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa

o Fundusze inwestycyjne z wydzielonymi subfunduszami

o Fundusze inwestycyjne podstawowe i powiązane

3. Szczególne typy funduszy inwestycyjnych:

o Fundusze portfelowe

o Fundusze sekurytyzacyjne

o Fundusze aktywów niepublicznych

9) Private equity i venture capital

Private equity/ Venture capital są funduszami kapitałowymi dostarczającymi przedsiębiorstwom kapitału na różnym etapie rozwoju. Private equity oznacza proces nabywania udziałów bądź akcji spółek nie notowanych na giełdzie z zamiarem ich odsprzedaży w przyszłości z zyskiem. Zatem są to inwestycje na niepublicznym rynku kapitałowym służące osiąganiu dochodu poprzez średnio- i długoterminowe zyski z przyrostu wartości kapitału. Venture capital jest jedną z odmian private equity. Są to inwestycje dokonywane we wczesnych stadiach rozwoju przedsiębiorstw, służące uruchamianiu przedsiębiorstwa lub jego ekspansji. Termin venture capital interpretowany jest najczęściej jako inwestycja w całkiem nowe przedsięwzięcie, natomiast private equity to inwestycja w podmiot już istniejący.

· Etap rozwoju spółek:

o Venture capital - inwestycje w nowe spółki;

o Development funds – inwestycje w stosunkowo młode spółki przeżywające rozkwit;

o Buy out funds – inwestycje w spółki w fazie wykupu menedżerskiego, wykupu lewarowego lub przed debiutem giełdowym;

o Balanced funds – inwestycje w każdą z wymienionych kategorii;

o Special situation funds – inwestycje w spółki, które znajdują się w specyficznych sytuacjach,

np. fuzji, podziału.

FUNKCJE

· Dostarczenie kapitału

· Wypełnienie istniejącej luki w finansowaniu małych i średnich przedsiębiorstw

· Spółka pozyskuje partnera dysponującego wiedzą, doświadczeniem oraz rozbudowanymi relacjami biznesowymi

· Spółka staje się bardziej konkurencyjna

10) Credit rating

Rating - syntetyczny wskaźnik określający stopień zaufania do danego przedsiębiorstwa, banku czy państwa .

Agencja ratingowa (ang. credit rating agency) – firma zajmująca się oceną wiarygodności kredytowej podmiotów pożyczających pieniądze: spółek, funduszy, banków, organizacji i rządów państw, a także oceną samych instrumentów dłużnych.

• Credit rating :

◦ system oceny i klasyfikacji ryzyka inwestycyjnego,

◦ względna miara ryzyka,

◦ porządkowanie ryzyka niewypłacalności,

◦ pomocny w ustalaniu rentowności,

◦ regulacje prawne - miara poziomu bezpieczeństwa inwestowanych środków finansowych.

Wielka trójka obecnie posiada 90 % udziałów rynkowych !

– sukces zapewniło im nadanie przez SEC (Security Exchange Comission) statusu NRSRO

(Nationally Recognised Statistical Rating Organization) w 1975 r.

– Jeśli chodzi o mniejsze agencje, kluczowy moment – 2007 rok – SEC dodał 7 agencji do

listy NRSRO (4 USA, 2 JAPONIA, 1 KANADA)

– szczególne kontrowersje wzbudza chińska Dagong Global Credit Rating, utworzona w 1994( pierwsza obniżyła rating USA)

11) Relacja inwestorskie

Relacje inwestorskie to wykraczająca poza minimalne wymogi prawne dwustronna komunikacja o charakterze finansowo-ekonomicznym pomiędzy spółką a społecznością finansową, w szczególności obecnymi oraz potencjalnymi inwestorami, zorientowana na realizację określonegoprzez spółkę celu.

Funkcje:

· Relacje inwestorskie wpływają na efektywne funkcjonowanie rynku kapitałowego w tym umożliwiają rynkowi przeprowadzenie rzetelnej oceny,

· Narzędzie ułatwiające realizację celów:

- prawnych , np. utrzymanie statusu spółki publicznej, unikanie kar (np. za brak pełnej informacji o działalności spółki),

- finansowo-ekonomicznych , np. wzrost wartości spółki, dostęp do kapitału, redukcja kosztów finansowych, zarządzanie strukturą akcjonariuszy,

- komunikacyjnych , np. przekaz informacji, kreowanie wizerunku i zaufania inwestorów, rozpoznawalność spółki,

· Z punktu widzenia inwestorów relacje inwestorskie powinny redukować ryzyko inwestycyjne

12) Bankowość komercyjna na rynku finansowym

Banki komercyjne to przedsiębiorstwa usługowe, których przedmiotem działania są operacje finansowe (gromadzi, przechowuje i gospodaruje środkami pieniężnymi). Zgodnie z przepisami ustaw, są one osobami prawnymi działającymi na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Ze względu na swoją rolę i zadania im powierzone są instytucjami zaufania publicznego. Pod względem wysokości aktywów i różnorodności prowadzonej działalności banki komercyjne stanowią podstawę sektora bankowego.

Celem banku komercyjnego jest dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku

13) Bankowość centralna a rynek finansowy

BANK CENTRALNY (central bank) - to bank danego kraju, którego głównym celem jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to jego podstawowego celu.

Dzisiaj jest on przede wszystkim odpowiedzialny za wartość waluty narodowej, regulowanie płynności sektora bankowego, emisję pieniądza oraz stabilność cen, czyli przeciwdziałanie narastaniu inflacji. Wszystkie kraje Unii Europejskiej zapewniły konstytucyjnie całkowita niezależność banków centralnych (jest to m.in. warunek członkostwa w UE).Niezależność banku centralnego można wskazać w 3 aspektach:

Niezależność funkcjonalna - bank centralny posiada takie uprawnienia i kompetencje, które pozwalają mu na samodzielne prowadzenie polityki pieniężnej. Rząd i politycy nie mają prawa wpływać na jego decyzję nawet jeśli się z nimi nie zgadzają

Niezależność finansowa polega na tym, że bank centralny finansuje się samodzielnie,

Niezależność personalna oznacza, ze nie można odwoływać organów banku centralnego, a także, że członkowie organów banku centralnego nie mogą mieć nic wspólnego z politykami

Bank centralny sprawuje 3 zasadnicze funkcje:

- centralny bank państwa - świadczy usługi bankowe instytucją rządowym, w tym miedzy innymi prowadzi rachunek MF.

- bank emisyjny bank centralny zajmuje się w imieniu państwa emisją pieniądza.

- bank banków bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Bank centralny jest odpowiedzialny za stabilność oraz bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Bank centralny jest bankiem rezerwowym i dla banków komercyjnych oraz „pożyczkodawcą ostatniej instancji. Oznacza to, że w razie potrzeby

banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym

Instrumenty:

- rezerwa obowiązkowa (zarządzanie podażą pieniądza)

- operacje otwartego rynku

- operacje kredytowo – depozytowe

Uzupełniające instrumenty:

- interwencje walutowe

14)Międzynarodowe instytucje finansowe na rynku finansowym

Międzynarodowe instytucje finansowe zostały powołane głównie w celu regulowania przepływów finansowych na świecie i zapobiegania wydarzeniom kryzysowym oraz zapewnienia krajom środków finansowych na rozwój gospodarczy. Instytucje te są wspólną własnością wielu krajów i działają we wspólnym interesie.

Najważniejszą z nich jest Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)

· MFW służy pomocą krajom, które mają duże deficyty bilansu płatniczego lub przechodzą kryzys walutowy.

· MFW udziela pożyczki na określonych warunkach.

· Pożyczka jest wypłacana na ogół w kilku ratach, a MFW nadzoruje czy kraj wykonuje zobowiązania np. czy obniża deficyt budżetowy, ogranicza kredyt z banku centralnego, czy liberalizuje gospodarkę

· Zadaniem MFW jest także ciągłe obserwowanie sytuacji makroekonomicznej w krajach członkowskich.

Oprócz MFW istnieją także międzynarodowe banki, których zadaniem jest finansowanie projektów inwestycyjnych w krajach członkowskich (np. tworzenie infrastruktury) lub przemian strukturalnych w sektorach gospodarki (np. w górnictwie węgla kamiennego). Są to:

Bank Światowy

· Główną przesłanką dla jego stworzenia była przede wszystkim chęć odbudowy krajów zniszczonych II wojną

· Obecnie zrzesza on 187 krajów członkowskich. Siedzibą Banku Światowego jest Waszyngton.

Termin Bank Światowy odnosi się do dwóch z pięciu wyspecjalizowanych agencji ONZ, działających razem w Grupie Banku Światowego:

 Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (ang. The International Bank for Reconstruction and Development)

 Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju (ang. The International Development Association).

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

· EBOiR ma promować rozwój sektora prywatnego w państwach urzeczywistniających zasady demokracji wielopartyjnej, pluralizmu oraz gospodarki rynkowej, wspiera transformacje i przyspieszenie niezbędnych zmian strukturalnych. Popiera rozwój

zapewniający ochronę środowiska.

Europejski Bank Inwestycyjny, EBI,

· Jego akcjonariuszami są państwa członkowskie Wspólnoty.

· Bank udziela kredytów (lub je gwarantuje) zarówno publicznym, jak i prywatnym podmiotom z państw-akcjonariuszy, a nadrzędnym celem jego działań jest przyczynianie się do harmonijnego rozwoju Wspólnoty.

15) Europejski Bank Centralny a rynek finansowy

Europejski Bank Centralny to bank centralny Unii Europejskiej, a także bank emisyjny w

odniesieniu do waluty euro, przyjętej przez 17 krajów Unii. Siedzibą EBC jest Frankfurt nad

Menem.

Niezależność polityczna przejawia się w niemożności przyjmowaniu instrukcji od instytucji lub organizacji unijnych, rządów państw członkowskich, ani żadnych innych organów. Nie może też udzielać kredytów organom wspólnotowym, ani podmiotom

sektora publicznego w poszczególnych krajach. Niezależności tej nie ogranicza obowiązek składania sprawozdań z działalności banku przed Parlamentem Europejskim.

Niezależność personalna uwidacznia się w długości kadencji prezesów krajowych banków centralnych, trwającej minimalnie 5 lat. Członkowie zarządu EBC mogą piastować swoje stanowiska przez 8 lat i nie mają możliwości wyboru na kolejną kadencję. W przypadku poważnego uchybienia lub niezdolności do wykonywania obowiązków prezesi krajowych banków centralnych i

członkowie zarządu mogą być odwołani ze stanowiska.

Niezależność finansowa dostrzegalna jest w rozdzielności finansów EBC i finansów UE. EBC dysponuje też własnym budżetem. Kapitałem, jaki jest w dyspozycji EBC, są środki wniesione i opłacone przez krajowe banki centralne Strefy euro.

Niezależność funkcjonalna oznacza, że Eurosystem jest w swoim działaniu niezależny. EBC ma przyznane wszelkie instrumenty i kompetencje, które są niezbędne do sprawnego prowadzenia polityki pieniężnej. Decyzje o sposobie ich użycia są automatyczne.

EBC pożyczył europejskim bankom 530 mld euro. EBC pod wodzą nowego szefa Mario Draghi liczy przede wszystkim na to, że banki będą kupować obligacje państw strefy euro, w ten sposób doprowadzając do spadku ich rentowności na rynku wtórnym.

EBC nie może bezpośrednio kupować obligacji państw Eurolandu na rynku pierwotnym, bo traktaty unijne zabraniają mu finansowania państw. Jednak dzięki pożyczkom dla banków EBC sprytnie obchodzi zakaz finansowania państw.

FINANSE PUBLICZNE

1. Dobra publiczne a dobra społeczne

Dobra Publiczne są to dobra, które mają charakter publiczny np. powietrze, rzeki, jeziora, morza, parki narodowe.
Znaczna część dóbr może być dobrem prywatnym i publicznym np. energia elektryczna w domu i do oświetlania ulice.

Kryteria decydujące o tym, czy dane dobro ma charakter publiczny czy prywatny:

1. Kryterium użyteczności (kryterium społeczne)

2. Kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne)

Ad.1 Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej osoby, niekiedy do kilku (np. rodzina). Jeżeli dana osoba używa dobra prywatnego to jest ono niedostępne dla innych. W przypadku dób publicznych fakt korzystania przez jednego człowieka z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka.

Ad.2 Źródło odpłatności decyduje o tym czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny. Dobrami publicznymi są dobra finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. Dla odbiorców oznacza to, że są one bezpłatne lub częściowo odpłatne ( z punktu widzenia indywidualnego odbiorcy są one bezpłatne, natomiast w sensie ekonomicznym są one opłacane zbiorowo). Konsumpcja publiczna jest konsumpcją przymusową ( nadmierna narusza wolność jednostki), która może rodzić niezadowolenie społeczne i osłabiać motywację do pracy.

(Założenie) Wyróżniamy trzy kategorie dóbr:

• Dobra publiczne

• Dobra społeczne

• Dobra prywatne

Dobra publiczne- tylko te dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Są to tzw. Czyste dobra publiczne, konsumowane egalitarnie. Fakt korzystania przez jedną osobę z dobra nie uniemożliwia korzystania z niego przez innych. Dobra publiczne są zawsze finansowane z funduszy publicznych. Użyteczność dobra publicznego jest neutralna względem dochodów indywidualnych.( wykres 1.3 str. 36)

Dobra społeczne – dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostarczane obywatelowi ( nawet, gdy on tego nie akceptuje). Są to tzw. Dobra należne społeczeństwu. Dobra społeczne mogą być finansowane w całości lub w części z funduszy publicznych. Istnieje wyraźna zależność między dochodami indywidualnymi a użytecznością dobra społecznego (im wyższy dochód tym użyteczność jest mniejsza). ( wykres 1.4 str. 36)

2. Funkcje finansów publicznych

1. Funkcja alokacyjna

2. Funkcja redystrybucyjna

3. Funkcja stabilizacyjna

Ad.1. Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczenie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych ( następuje w związku z zadaniami stawianymi przed państwem: zadaniami publicznymi i społecznymi).Realizacja zadań społecznych to zaspokajanie indywidualnych potrzeb obywateli ( nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek (obywateli) ograniczałoby dostęp pewnej ich liczby do dóbr, gdyby były one alokowane na zasadach rynkowych)

„Wolni jeźdźcy” – osoby skłonne do korzystania z dóbr publicznych bez płacenia za nie lub przy minimalizowaniu kosztów „pozyskania” dóbr publicznych (minimalne obciążenie swoich prywatnych funduszy).

Ad.2. Wytwarzanie i dostarczanie określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga ( w warunkach gospodarki pieniężnej) posiadania dochodów. Spełniając konstytucyjne funkcje państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych. Dlatego z konieczność sięga do dochodów innych podmiotów, jest państwem podatkowym. Specyficzna sytuacja dochodowa państwa wymusza redystrybucję dochodów społeczeństwa. Dokonuje się ona w różnych przekrojach, tzn. między różnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami itp. Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej, dokonuję się przez system transferów dochodów. Władze publiczne dokonują pośrednio albo bezpośrednio transferów na rzecz różnych podmiotów. System transferów od i do władz publicznych jest skomplikowanym układem o różnorodnym charakterze. Wyróżniamy transfery niezwiązane z kontrświadczeniami (podatki, emerytury) oraz związane z kontrświadczeniami (praca lekarza, nauczyciela). Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego. Ponadto wyróżniamy transfery jednostkowe, kierunkowe i adekwatne.

Podstawowy dylemat związany z redystrybucyjną funkcją finansów publicznych sprowadza się do wyboru: czy w procesie dystrybucji i redystrybucji dochodów priorytet nadać efektywności gospodarowania czy sprawiedliwości.

Ad.3. Funkcja stabilizacyjna – celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.

Zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych. Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Najczęściej jednak wykorzystuje się dwie grupy instrumentów: wydatki i podatki.

Stabilizacyjne działanie podatków polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego, którego skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego. Natomiast w okresie, gdy aktywność gospodarcza słabnie, dochody spadają do niższych klas opodatkowania, co zmniejsza obciążenia podatkowe i zachęca do inwestowania, tworzenia nowych miejsc pracy itd. Istnieją dwa typowe sposoby wykorzystania instrumentów podatkowych w ich funkcji stabilizacyjnej:

• Wbudowanie w system podatku dochodowego tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury (zaleta: szybkie reagowanie na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów; wada: nieskuteczność rozwiązań ze względu na nieadekwatność do występującej w praktyce sytuacji)

• Dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej (zaleta: państwo może reagować w sposób jakiego wymaga sytuacja; wada: zastosowanie jej instrumentów wymaga czasu, występuje tzw. efekt opóźnień)

3. Problem ustalania kosztów i korzyści przy decyzjach w dziedzinie finansów publicznych (teoria wolnego wyboru – public choice)

Cele i przedmiot wyboru publicznego:

Głównym celem teorii wyboru publicznego jest obiektywizacja kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji dochodów, a więc eliminowanie lub ograniczenie arbitralności i woluntaryzmu decyzyjnego władz publicznych.

Przedmiotem zainteresowania teorii wyboru publicznego jest demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych oraz ich rola w podejmowaniu decyzji publicznych.

Zasadnicze znaczenie ma sposób powoływania władz publicznych oraz wpływ obywatela na ich działalność. Teoria wyboru publicznego musi uwzględniać warunki ustrojowe oraz czynniki polityczne takie jak:

• System władz publicznych (państwowych, samorządowych)

• Kompetencje poszczególnych organów władz publicznych w kwestiach finansowych, a zwłaszcza budżetowych

• Ordynacja wyborcza

• System partii politycznych i organizacji społecznych, zawodowych, itd.

Istota wyboru publicznego:

Gospodarka prywatna – o sposobie jej funkcjonowania, osiąganych efektach itd. Przesądza mechanizm rynkowy.

Sektor Publiczny – dla ekonomii tego sektora znaczenia ma mechanizm polityczny i ściśle z nim powiązany system wyborczy.

Wybór jest podejmowaniem decyzji preferującej jedno rozwiązanie kosztem innego lub innych rozwiązań. Wybór jest łatwiejszy, jeżeli zachowane są podstawowe zasady:

• Każdy wyborca ma jednakową szansę wpływania na przedmiot wyboru

• Przedmiot wyboru jest konkretny

• Wybór dotyczy dwu wykluczających się możliwości (albo, albo)

Wybór jest łatwiejszy jeżeli wyborca ma rozeznanie, czego wybór dotyczy.

Kryterium kosztów i korzyści:

Przy podejmowaniu decyzji publicznych stosuje się kryterium kosztów-korzyści. Przy ustalaniu kosztów można zastosować precyzyjne miary, natomiast pomiar korzyści osiąganych na skutek decyzji publicznych w znacznym stopniu ma charakter jakościowy. Znaczna trudność w przypadku wyboru publicznego wynika z dysproporcji między ponoszonymi kosztami a osiąganymi korzyściami poszczególnych obywateli, grup społecznych, wspólnot terytorialnych itd. Między preferencjami poszczególnych osób a preferencjami wspólnoty mogą zachodzić podstawowe różnice. W systemach demokratycznych potrzebny jest pewien przymus wobec części społeczeństwa, która dobrowolnie nie byłaby skłonna ponosić kosztów (ciężarów) na rzecz wspólnoty czy społeczeństwa, ponieważ preferencje są zdecydowanie różne. Obserwacja zachowań wyborców wobec oferowanych przez partie polityczne programów pozwala zidentyfikować tzw. medianowego wyborcę, tzn. takiego, który odrzuca cele stawiane przez skrajne siły (partie) polityczne. To medianowy wyborca jest w istocie decydentem w sprawach publicznych. Oznacza to, że medianowy wyborca tworzy większość parlamentarną i samorządową.

Zasady ustalania wyników głosowania w sprawach publicznych:

Przymus demokratyczny osiąga się przez respektowanie wyników głosowania. Wyniki te mogą być obliczane wg następujących zasad:

• Jednomyślność głosujących (może występować tylko w przypadku małych grup, może być warunkiem dla podjęcia decyzji o najwyższym znaczeniu dla państwa, społeczeństwa itp.))

• Większość kwalifikowana (np. 2/3 głosów, w sprawach o kardynalnym znaczeniu dla społeczeństwa)

• Większość zwykła (ułatwia i przyśpiesza proces podejmowania decyzji, wada: zwiększa się liczba wyborców którzy muszą podporządkować się decyzjom (woli) większości – tzw. „tyrania” wobec mniejszości)

• Głosowanie wg punktów ( ranking)

Preferencje indywidualne i racjonalność indywidualna muszą być podporządkowane preferencją zbiorowym i racjonalności zbiorowej.

Paradoks wyborczy:

Zachowanie wyborcy wtedy, gdy występuje on w grupie, jest inne niż, wtedy gdy dokonuje indywidualnego wyboru. Nie chodzi o to, że decyzja wyborcy może być przegłosowana tylko o to, że wyniki ogólne glosowania mogą wypaczać rzeczywiste preferencje wyborców. Paradoks wyborczy jest istotnym mankamentem systemu wyborczego, gdyż stwarza możliwość manipulowania wynikami wyborów przez tendencyjny wybór (zestawienie) rywalizujących ze sobą celów oraz sekwencji głosowania nad nimi. Paradoks wyborczy występuje w przypadku niewielkich grup.

4. Definicja sektora finansów publicznych i jego zakres podmiotowy (jednostki sektora finansów publicznych)

Finanse publiczne obejmują zasoby pieniężne związków publiczno-prawnych, tzn. państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezpieczeń społecznych, fundacji, związków wyznaniowych itp.

Do sektora finansów publicznych zalicza się:

1. Organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne

2. Państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub w części, z wyjątkiem:

- przedsiębiorstw państwowych

- banków państwowych

- spółek prawa handlowego

Sektor finansów publicznych dzieli się na sektor: rządowy i samorządowy, który obejmuje jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne.

Podmioty sektora finansów publicznych to:

1. jednostki budżetowe

2. zakłady budżetowe

3. gospodarstwa pomocnicze

4. środki specjalne jednostek budżetowych

5. fundusze celowe

6. pozostałe jednostki.

Pozostałe jednostki sektora finansów publicznych:

• Szkoły wyższe

• Instytucje kultury

• Agencje

Są to instytucje działające równolegle do budżetu. Ich związek finansowy zwykle ma postać dotacji, jak np. w przypadku agencji, lub jest dziełem klasyfikacji budżetowej, jak np. szkolnictwo wyższe. Jest to zbiór instytucji bardzo niejednorodny pod względem prawnym i organizacyjnym. Działają na podstawie odrębnych ustaw i rozporządzeń wykonawczych.

5. Pojęcie, cechy i funkcje budżetu państwa

Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjonowaniem państwa. Jest to plan finansowy, który będzie stanowił podstawę działalności podmiotów państwowych w następnym okresie fiskalnym. W tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania.

Cechy:

• budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań państwa, stąd jego szczególna rola funkcjonowania państwa;

• gromadzenie środków budżetowych odbywa się z reguły, w sposób przymusowy: ten tryb gromadzenia zasobów budżetowych jest charakterystyczny dla działalności państwa wynikającej z atrybutu władzy;

• procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo-konstytucyjne; najogólniej chodzi o zakres uprawnień władzy ustawodawczej i wykonawczej w określaniu źródeł, wysokości i rodzajów dochodów oraz kierunków wydatków, wymaga to nadania budżetowi państwa formy normatywnej, tzn. formy aktu prawnego wysokiej rangi – ustawy.

• Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, ale i społeczny; wyraża się to w przejmowaniu części produktu społecznego i dysponowaniu nią, co wpływa na sytuację dochodową i socjalną poszczególnych osób, grup społecznych itd.;

• Dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego bezzwrotnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów;

• Budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry ustalony czas; budżet państwa jest funduszem „sezonowym”;

• Budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym;

• Wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków;

• Strumieniowy charakter budżetu państwa oznacza konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów i obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego, zasada roczności w gospodarowaniu środkami budżetowymi powoduje istotne skutki dla racjonalności budżetu;

• Budżet państwa nie jest jednym „urządzeniem”, w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalności państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa.

Funkcje:

• REDYSTRYBUCYJNA (ROZDZIELCZA) Budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego. Do jego obowiązków należy regulowanie dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. Zewnętrznym wyrazem redystrybucji jest gromadzenie dochodów, głównie w postaci podatków;

• STABILIZACYJNA (WYRÓWNAWCZA, KOMPENSACYJNA) Polega na wykorzystywaniu budżetu, jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki kapitalistycznej;

• ALOKACYJNA Z punktu widzenia treści ekonomicznej funkcja ta w pełni pokrywa się z funkcją redystrybucyjną, zatem jeżeli wyodrębnia się funkcję alokacyjną, to po to, aby wyeksponować rolę budżetu w alokacji zasobów.

• FISKALNA (SKARBOWA) Polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, z czym wiąże się prowadzenie przez państwo rozmaitej działalności związanej z funkcjami państwa. Między funkcją redystrybucyjną a funkcją fiskalną zachodzą różnice, co do zakresu, polegające na tym, że funkcja fiskalna budżetu dotyczy tylko jego strony dochodowej, a funkcja redystrybucyjna dotyczy zarówno dochodów, jak i wydatków budżetowych.

• USTROJOWA Sprowadza się do określenia, z reguły w ustawie zasadniczej (konstytucji), zakresu uprawnień władzy ustawodawczej i władzy wykonawczej w sprawach budżetowych. Jej istota polega na tym, że budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno-gospodarczego, jest atrybutem władzy.

• DEMOKRATYCZNA Istota tej funkcji polega na zainteresowaniu i wpływie społeczeństwa na opracowanie i wykonywanie budżetu. Sporządzanie i realizacja budżetu państwa inspiruje zainteresowanie sprawami publicznymi oraz gospodarczymi, sprzyja wyborowi właściwych przedstawicieli do władz uchwalających budżet i kontrolujących jego wykonanie.

• KONTROLNA (EWIDENCYJNO -KONTROLNA) Polega ona na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.

• BODŹCOWA Jej istotę można sprowadzić do pozytywnego zachowania się podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych, zwłaszcza w zakresie ciężarów podatkowych. Ponieważ działalność fiskalna państwa niesie ze sobą zniechęcenie do prowadzenia, w tym bardziej rozwijania działalności gospodarczej, poprzez różnego rodzaju obciążenia, pozytywny aspekt funkcji bodźcowej ogranicza się wyłącznie do stosowania przez państwo ulg i zwolnień w obciążeniach podatkowych i quasi - podatkowych.

• PLANOWANIA Jeżeli przez funkcję planowania rozumieć zestawienie ex ante dochodów i wydatków budżetowych, to funkcji tej nie trzeba wyróżniać, gdyż budżet zawsze jest planem. Inaczej mówiąc, bez cechy planowości nie ma budżetu.

• PRAWNA Podkreśla fakt, że budżet jest ustawą, aktem prawnym.

• KREDYTOWA Sprowadza się do ustalenia, czy państwo ma zdolność kredytową.

• ADMINISTRACYJNA Jest to zmiana zakresu działania organów państwowych, związana z tym redukcja sił pracujących przez przegrupowanie i reorganizację urzędów, przez zmianę zasad ich postępowania itd.

• KOORDYNACYJ NA Budżet państwa jest narzędziem kontroli i koordynacji w takim zakresie, w jakim ujęte są w nim dochody i wydatki sektora publicznego.

6. Charakter i treść zasad budżetowych

W teorii budżetu i skarbowości zostały sformułowane zasady, których przestrzeganie powinno zapewnić sprawne i racjonalne funkcjonowanie budżetu w praktyce. Budżet, jako plan finansowy musi odpowiadać określonym wymogom, które nazywane są zasadami budżetowymi.

• Zasada równowagi

• Zasada zupełności (powszechności)

• Zasada jedności (formalnej i materialnej)

• Zasada szczególności (specjalizacji)

• Zasada jawności

• Zasada przejrzystości (jasności)

• Zasada realności

• Zasada gospodarności

• Zasada operatywności

• Zasada jednoroczności

7. Modele finansowania ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych i od bezrobocia

Do ubezpieczeń społecznych należą ubezpieczenia zdrowotne i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.

Rola państwa w zakresie ubezpieczeń społecznych może sprowadzać się do:

• tworzenia podstaw prawnych ubezpieczeń społecznych, w zakres których wchodzi ustanowienie obowiązku ubezpieczenia, czyli zapłacenie składki przez pracodawcę (niekiedy obowiązek zapłacenia składki jest rozłożony na pracodawcę i pracownika)

• przejęcia przez państwo obowiązków organizacji systemu ubezpieczeń społecznych i związanej z tym odpowiedzialności materialnej (finansowej) za świadczenia społeczne.

Zakres odpowiedzialności państwa w odniesieniu do ubezpieczeń społecznych nie ogranicza się jedynie do świadczeń emerytalno-rentowych, dotyczy także ubezpieczenia (zabezpieczenia) zdrowotnego i ubezpieczenia (zabezpieczenia) na wypadek bezrobocia.

• Ubezpieczenie zdrowotne

1. System repartycyjny- dotychczasowy system emerytalny oparty na umowie pokoleniowej, w którym pokolenie pracujące finansowało emerytów z ich bieżących składek. Pozostałością starego systemu jest obecny I filar.

2. System rezydualny- Państwo nie bierze odpowiedzialności za organizację i finansowanie opieki zdrowotnej. Pozostaje ona przede wszystkim sprawą indywidualną obywatela. Model oparty jest na prywatnym ubezpieczeniu, chociaż funkcjonuje od silnym nadzorem organizacji lekarskich. Model zakłada więc istnienie różnych form organizacji i finansowania opieki zdrowotnej. Istnieją programy pomocy dla ludzi o niskich lub nieposiadających dochodów. (USA)

3. Model Siemaszki- Państwo bierze pełną odpowiedzialność za ochronę zdrowia. Zakłady opieki zdrowotnej nalezą do państwa, wydatki są finansowane całkowicie z budżetu. Pełny pakiet usług medycznych jest bezpłatny. (państwa realnego socjalizmu)

4. Model Beveridge’a- określany jako zaopatrzeniowy bądź usługowy. Władze biorą organizacyjną i finansową. Źródłem finansowania publicznych usług zdrowotnych są podatki wpływające do budżetu, przy czym podatki te mają charakter ogólny, nie celowy. Gwarantowany jest jedynie podstawowy koszyk świadczeń zdrowotnych, co praktycznie oznacza konieczność dobrowolnego ubezpieczania się obywateli. (Dania, Finlandia, Hiszpania)

5. Model Bismarcka- opiera się na finansowaniu świadczeń ze składek zdrowotnych wnoszonych obowiązkowo przez pracownika i pracodawcę do autonomicznych kas chorych. W modelu tym realizowana jest zasada solidaryzmu między chorymi a zdrowymi; za organizację ochrony zdrowia odpowiedzialne są władze publiczne. Leczenie zarówno prywatne jak i publiczne (przewaga prywatnego). System świadczenia usług opiera się na kontraktach, na które wpływ mają izby lekarskie i inne stowarzyszenia zawodowe. Poza systemem są ludzie o wysokich dochodach, którzy są kierowani do prywatnych towarzystw ubezpieczeniowych. (Holandia, Fancja, Niemcy)

• ubezpieczenie od bezrobocia

Źródłem finansowania świadczeń na wypadek utraty pracy lub braku możliwości jej znalezienia mogą być podatki, które wpływają do budżetu państwa.

Finansowanie zasiłków dla bezrobotnych może się odbywać ze specjalnych składek o charakterze ubezpieczeniowym, płaconych przez pracodawców lub/i pracowników. Środki pochodzące ze składek gromadzone są na ogół w ramach publicznego funduszu celowego.

8. Struktura środków publicznych oraz ich przeznaczenie (dochody i przychody oraz wydatki i rozchody)

Przez środki publiczne rozumie się wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach władz publicznych. Jest więc to pojęcie szersze niż dochody publiczne, gdyż obejmuje także wszelkiego rodzaju przychody.

Środki publiczne obejmują:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Dochody publiczne przejęte przez państwo (samorząd) oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne, zasilanie władz publicznych. Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów. Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państw a, jednostek samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa, zwanych dalej „odrębnymi ustawami”;

2) inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, jednostkom samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b;

9) inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych.

Nie wszystkie środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych przez państwo lub odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków na cele państwowe są dochodami budżetowymi. Obok dochodów występują także wpływy o charakterze zwrotnym, będące przychodami, które służą finansowaniu deficytu budżetowego oraz przychody jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, funduszy celowych) i osób prawnych (np. szkół wyższych, instytucji kulturalnych), zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące z prowadzonej przez nie odpłatnej działalności, oraz z innych źródeł.

Przez przychody publiczne rozumie się wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych). Przychody publiczne są więc pojęciem szerszym niż dochody publiczne, gdyż obejmują również wszelkiego rodzaju wpływy o charakterze pożyczkowym. Przychodami publicznymi są:

• kredyty z banku centralnego,

• kredyty z banków komercyjnych,

• pożyczki od rządów zagranicznych,

• pożyczki od banków zagranicznych,

• wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych,

• wpływy ze sprzedaży obligacji municypalnych,

• wpływy związane z innymi instrumentami finansowymi potwierdzającymi zaciąganie pożyczek przez władze publiczne,

• wpłaty banku centralnego.

Środki publiczne przeznacza się na:

1) wydatki publiczne;

2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Wydatki publiczne są to wydatki ponoszone na realizację zadań publicznych. Dokonywane są w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych lub/i potrzeb indywidualnych. Wydatki publiczne przeznaczone są na:

1) realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały,

2) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,

3) subwencje dla partii politycznych,

4) dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

5) dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,

6) dotacje na zadania określone ustawami,

7) współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących z UE i ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi,

8) realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2) wykup papierów wartościowych;

3) udzielone pożyczki;

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;

5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

9. Redystrybucyjne skutki podatków oraz problem granic opodatkowania

Podatki są głównym narzędziem redystrybucji dochodów, dzięki nim państwo dokonuje korekty dochodów społeczeństwa. Do skutków redystrybucyjnych podatków możemy zaliczyć:

• wyprowadzenie części dochodów poza obieg ściśle gospodarczy,

• wpływanie na zachowanie podmiotów gospodarujących, efektywność ekonomiczną, skłonności do oszczędzania i inwestowania,

• korygowanie nieuzasadnionych rozpiętości w dochodach poszczególnych podmiotów(krzywa Lorenza),

• dążenie państwa do równości i sprawiedliwości społecznej,

• niwelowanie negatywnych skutków działania rynku, a więc nieuczciwej konkurencji, monopolizacji, dyskryminacji płciowej i pewnych grup ludności,

• spustoszenie podatkowe -przekroczenie granic podatkowych poprzez ciągłe podnoszenie stawek opodatkowania oznacza, że więzy podatkowe nałożone dany podmiot są tak duże, że zmuszony jest ograniczyć swoją działalność gospodarczą.

W sensie teoretycznym i praktycznym istnieją granice opodatkowania , przekroczenie których spowoduje negatywne następstwa przejawiające się w:

• ograniczeniu działalności gospodarczej,

• zmniejszeniu dochodów państwa.

Zjawisko pomiędzy skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej i dochodami budżetu państwa wyjaśnia krzywa Laffera.

krzywa Lorenza	krzywa Laffera

9. Problem racjonalizacji wydatków publicznych i jej metody

Problem racjonalizacji wydatków publicznych musi być rozważany w dwóch płaszczyznach

1. Makroekonomicznej- ustalenie racjonalnego dla społeczeństwa i gospodarki

poziomu(ile?) i struktury(na co? z poziomu funkcji państwa, działów gospodarki itp.) wydatków publicznych. Ważne jest również przez kogo te środki są wydawane(budżet, czy fundusze celowe, władze centralne czy samorządowe).

1. Mikroekonomicznej- znalezienie form organizacyjnych i zasad gospodarowania pieniężnymi środkami publicznymi, które pozwalają na jak najlepsze ich wykorzystanie.

Metody kształtowania wydatków publicznych opierają się na ich planowaniu. Planowanie można przeprowadzić w ujęciu: historycznym, popytowym, podażowym, quasi-rynkowym(na podstawie zamówień publicznych), ekspertów.

9. Klasyfikacja budżetu (struktura formalna) i kalendarium budżetowe

Pojęcie budżetu: scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Jest to plan finansowy, który stanowi podstawę działalności podmiotów państwowych w następnym okresie fiskalnym. Jest też aktem prawnym.

Klasyfikacja budżetu:

• Części budżetu- reprezentują podmiotowy układ budżetu – swoją część w budżecie mają naczelne organy władzy państwowej, naczelne i centralne organy administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, itp., np. Kancelaria Premiera. Taki podział ma znaczenie dla określenia dysponentów środków budżetowych, których działalność umożliwia wydatkowanie środków budżetowych.

• Działy budżetu – reprezentują funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków budżetowych. Analiza budżetu państwa w przekroju działowym umożliwia ocenę zaangażowania środków w realizacje funkcji państwa: publicznych, społecznych i gospodarczych.

• Rozdziały budżetu to pogłębienie klasyfikacji działowej.

• Paragrafy budżetu – zawierają rodzaje dochodów i wydatków budżetowych.

Kalendarz Budżetowy wg. Konstytucji:

• MF przedstawia RM założenia projektu budżetu państwa na rok następny

• RM składa Sejmowi projekt budżetu na rok następny co najmniej 3mc przed rozpoczęciem roku bieżącego

• Senat ma prawo wprowadzić poprawki do ustawy budżetu w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania

• Prezydent RP ma obowiązek podpisania ustawy budżetu w ciągu 7 dni od jej przekazania

• Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy budżetu z konstytucją w ciągu 2mc od złożenia przez prezydenta wniosek w tej sprawie

• Prezydent RP może skrócić kadencje sejmu jeżeli w ciągu 4 mc przedłożenia projektu ustaw sejmowi nie zostanie ona przedłożenia prezydentowi do podpisu. Decyzje w tej sprawie prezydent może podjąć w ciągu 14 dni od obowiązującej daty złożenia ustawy budżetu do podpisu

• RM ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu państwa w raz z informacja o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 mc od zakończenia roku bieżącego

• Sejm ma obowiązek rozpatrzeć sprawozdanie z wykonywania B.P w ciągu 90 dniu od daty złożenia sprawozdania po zapoznaniu się z opinią NIK

9. Pojęcia deficytu budżetowego i długu publicznego oraz związek między nimi

Deficyt budżetowy w ujęciu:

• rzeczywistym to faktyczna różnica między wydatkami a dochodami w danym roku budżetowym

• strukturalnym jest wielkością skumulowaną, hipotetyczną powstającą w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki

• cyklicznym jest rezultatem cyklu koniunkturalnego: deficyt strukturalny-deficyt rzeczywisty

Dług publiczny to finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek najczęściej na pokrycie deficytu publicznego.

9. Przedmiot, formy i procedury finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa to zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:

• Deficytu: budżetu państwa, budżetu środków europejskich;

• Rozchodów budżetu państwa.

Formy finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa:

• Dłużne papiery wartościowe (obligacje, bony skarbowe)

• Kredyty i pożyczki – od banków komercyjnych, międzynarodowych instytucji finansowych

• Kredyt kupiecki – zobowiązania tymczasowo finansowane przez dostawców

Procedury finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa:

Źródła pokrycia potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz przyrost i limity zadłużenia są określone w ustawie budżetowej.

• Najpierw jednak projekt ustawy budżetowej musi zostać uchwalony przez Radę Ministrów (która wraz z uzasadnieniem przedstawia go sejmowi do 30 września)

• Do 1 grudnia jednostki podległe dysponentom budżetowym opracowują projekty planów finansowych zgodnie z ustawą (bardziej szczegółowo)

• Wykonaniem budżetu kieruje Rada Ministrów, która może wydawać szczegółowe akty wykonawcze (szczególna odpowiedzialność spada na ministra finansów)

Minister Finansów w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa jest upoważniony do zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu Skarbu Państwa, w szczególności w drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym.

14. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne związane z poziomem długu publicznego

Procedury ostrożnościowe uruchamiane są w sytuacji, w której państwowy dług publiczny przekroczy poziom 50% wartości PKB w skali roku:

• Gdy dług publiczny w relacji do PKB, osiągnie poziom 50-55%; Rada Ministrów może uchwalić jedynie taki projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa aniżeli analogiczna relacja z roku bieżącego

• Gdy dług publiczny w relacji do PKB osiągnie poziom 55-60%; budżet musi być taki aby zapewnić spadek relacji długu do PKB. Budżet na kolejny rok nie będzie przewidywał podwyżek dla pracowników budżetówki, ograniczona będzie waloryzacja emerytur i rent, budżet nie będzie mógł udzielać nowych pożyczek.

• Gdy kwota długu publicznego jest równa bądź większa niż 60 % PKB wówczas należy podjąć dalsze działania, łącznie z zastosowaniem procedury sanacyjnej. Po przekroczeniu trzeciego progu kolejny budżet nie może mieć w ogóle deficytu. Rząd ma miesiąc na przygotowanie programu naprawczego, a jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego nie mogą być wyższe niż ich dochody.

Program sanacyjny:

• Obejmuje sformułowanie wniosków, co do przyczyn kształtowania się tak niekorzystnych relacji długu publicznego do PKB.

• Musi zawierać program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do poprawy w/w relacji pomiędzy państwowym długiem publicznym a PKB.

• Należy też opracować trzyletnią prognozę relacji państwowego długu publicznego do PKB.

15. Istota, cel, narzędzia i rodzaje polityki fiskalnej państwa

Polityka fiskalna polega na wykorzystaniu różnych instrumentów, które służą:

• Zaspokojeniu popytu państwa na pieniądz

• Realizacji statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych

• Realizacji celów pozafiskalnych państwa, ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej

Cele polityki fiskalnej:

• Tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki

• Tworzenie warunków gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizację obciążeń podatkowych

• Ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego

• Walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy

• Korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie działającego mechanizmu rynkowego

• Łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych

Narzędzia polityki fiskalnej:

• Zmiany w zakupach rządowych dóbr i usług,

• Zmiany w płatnościach transferowych,

• Zmiany w podatkach.

Rodzaje polityki fiskalnej:

• Aktywna polityka fiskalna ma miejsce wówczas gdy rząd pod wpływem koniunktury podejmuje działania mające na celu zapobiegnięciu niepożądanym zjawiskom gospodarczym. Przykładami mogą być: zmiana stawek podatkowych, zmiana wydatków itd.

• Pasywna wykorzystuje automatyczne stabilizatory, które uruchamiają się samoczynnie pod wpływem zmian gospodarczych – rola państwa ogranicza się do ich ustanowienia. Przykładami mogą być: podatek od dochodów osób fizycznych, prawnych, podatki pośrednie, świadczenia społeczne.

V.1. Istota działania wartościowego i ilościowego progu rentowności

Próg rentowności oznacza taką ilość sprzedaży (produkcji), przy której zrealizowane przychody ze sprzedaży zrównają się z poniesionymi kosztami produkcyjnymi, a tym samym zysk operacyjny będzie równy zero. Inaczej mówiąc jest to taka wielkość sprzedaży, przy której firma nie będzie generowała zysku, ale również nie będzie ponosiła straty.

Ilościowy próg rentowności

informuje jaką liczbę produktów trzeba wyprodukować i sprzedać, aby osiągnięte przychody w pełni pokrywały wszystkie koszty produkcji, czyli żeby zysk operacyjny był zerowy.

Wartościowy próg rentowności

informuje o tym jaka wielkość przychodów ze sprzedaży pokrywa wszystkie poniesione koszty produkcyjne.

V.2–V.5 – Charakterystyka dodatniego i ujemnego efektu dźwigni operacyjnej i finansowej

Dźwignia jest w finansach pojęciem określającym zjawisko polegające na tym, że zmienna jednego parametru , w wyniku istnienia pewnych stałych czynników, wpływa bardziej niż proporcjonalnie na zmianę innego parametru. Wyróżniamy 3 rodzaje dźwigni:

• Operacyjną,

• Finansową,

• Połączoną.

Dźwignia operacyjna pokazuje relacje zachodzące miedzy kosztami zmiennymi a stałymi w przedsiębiorstwie. Zwiększenie wielkości produkcji i sprzedaży, powoduje obniżkę kosztów stałych przypadających na jednostkę, a tym samym obniżkę jednostkowych kosztów całkowitych. Przy stałej cenie, wzrost sprzedaży będzie powodował więcej niż proporcjonalne przyrosty zysku operacyjnego.

Efekt dźwigni operacyjnej, tzn. wielkość zmiany zysku operacyjnego pod wpływem zmiany wielkości sprzedaży, określa się mianem stopnia dźwigni operacyjnej.

Stopień dźwigni operacyjnej informuje, o ile procent zmieni się poziom zysku operacyjnego w przypadku jednoprocentowej zmiany sprzedaży. Na przykład, jeśli sprzedaż wzrośnie o 15% , a stopień dźwigni operacyjnej wynosi 1,5, to zysk operacyjny wzrośnie w tym samym okresie o 22,5%, przy założeniu, że pozostałe czynniki nie ulegną zmianie.

Stopień dźwigni można traktować jako miernik ryzyka.

Dźwignia operacyjna może mieć dodatni lub ujemny wpływ na wynik operacyjny przedsiębiorstwa.

Dodatni efekt dźwigni operacyjnej może występować w następujących przypadkach, gdy:

• Przyrostowi sprzedaży towarzyszy relatywnie wyższe tempo przyrostu zysku operacyjnego.

Ujemny efekt dźwigni operacyjnej może mieć miejsce, gdy:

• Następuje spadek sprzedaży powodujący znaczną obniżkę zysku operacyjnego lub nawet przejście do obszaru straty finansowej.

Dźwignia finansowa jest związana ze strukturą finansowania majątku firmy, a dokładniej mówiąc prezentuje zależności między tą struktura, a rentownością kapitału własnego. Czynnikiem warunkującym jej wystąpienie są stałe koszty finansowe, czyli odsetki płacone od wykorzystywanych przez firmę kapitałów obcych.

Efekt dźwigni finansowej polega na tym, że zmiana zysku operacyjnego, w wyniku stałych kosztów finansowych, będzie powodować więcej niż proporcjonalną zmianę zysku brutto lub netto, a także wskaźnika ROE i EPS. Siłę tego efektu mierzy stopień dźwigni finansowej.

Stopień dźwigni finansowej informuje, o ile zmieni się zysk brutto, jeżeli zysk operacyjny zmieni się o 1%. Zależy on od poziomu zysku operacyjnego i wielkości kosztów finansowych, gdy poziom tych kosztów jest bliski wartości zysku operacyjnego, stopień dźwigni finansowej będzie wysoki, a tym samym niewielka zmiana zysku operacyjnego spowoduje znaczącą zmianę zysku brutto, netto, wskaźnika ROE i EPS.

W przedsiębiorstwach, które nie korzystają z kapitałów obcych, a tym samym nie ponoszą żadnych kosztów finansowych, zysk operacyjny jest równy zyskowi brutto i nie występuje efekt dźwigni finansowej.

Dodatnim efektem dźwigni finansowej jest:

• Zmiana struktury finansowania polegająca na zwiększeniu udziału kapitałów obcych powoduje zwiększenie rentowności kapitałów własnych (ROE) oraz wskaźnika EPS,

• Gdy stosunek zysku operacyjnego do kapitałów stałych jest wyższa od kosztu kapitału obcego.

Ujemnym efektem dźwigni finansowej występuje w sytuacji:

• gdy oprocentowanie kapitałów obcych wykorzystywanych przez firmę przewyższa rentowność operacyjną kapitału całkowitego i wartości wskaźników ROE i EPS spadają.

W skrajnym przypadku koszty finansowe mogą przewyższyć wygenerowany zysk operacyjny, wówczas przedsiębiorstwo zanotuje stratę, wskaźnik ROE przyjmie wartość ujemną, takie zjawisko nazywamy maczugą finansową.

V.6 – Pojęcie „Tarczy podatkowej” i jej wykorzystanie w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw

Tarcza podatkowa - (inaczej: osłona podatkowa lub efekt tarczy podatkowej) to efekt zmniejszenia obciążeń podatkowych jednostki w wyniku poniesionych kosztów (z tytułu odsetek od kredytów, pożyczek, wyemitowanych obligacji itp.), które uznawane są w przepisach podatkowych za koszty uzyskania przychodów.

Tarcza podatkowa: odsetki płacone od kapitałów obcych są dla firmy kosztem uzyskania przychodu i jako koszty finansowe będą obniżały wynik finansowy brutto przedsiębiorstwa, a tym samym podstawę do opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych. Część zapłaconych odsetek od kredytów czy obligacji zostanie odzyskana dzięki odprowadzeniu do budżetu państwa niższego podatku. Wpłynie to faktycznie na obniżenia kosztu wykorzystywanych przez firmę kapitałów obcych.

Zaoszczędzona w ten sposób kwota pieniędzy to inaczej kwotowy wyraz tarczy podatkowej.

V.7 – Model Gordona w wycenie ceny akcji zwykłej i kosztu kapitału z akcji zwykłej

Model Gordona, inaczej model wzrostu dywidendy, to jeden ze sposobu obliczania kosztu kapitału własnego.

Zgodnie z nim, akcja jest warta tyle, ile wynosi bieżąca wartość wypłaconych dywidend.

• dywidendy są dyskontowane wymaganą stopą zwrotu

• model zakłada stałą stopę wzrostu dywidend (często przyjmuje się, że stopa wzrostu obliczana jako iloczyn stopa zwrotu z kapitału własnego, czyli ROE i wskaźnika zatrzymania zysku)

Koszt kapitału własnego z akcji zwykłej zależy od:

• dywidendy oczekiwanej / dywidendy otrzymanej,

• wartości rynkowej akcji (suma zdyskontowanych dywidend),

• tempa wzrostu dywidendy.

Kosz kapitału w znacznym stopniu zależy od prawidłowego wyznaczenia tempa wzrostu dywidend. Przyjmuje się, że tempo wzrostu dywidendy jest równe szybkości wzrostu zysku netto, a przyrost zysku zależy od wielkości zysku zatrzymywanego przez firmę oraz wskaźnika ROE.

Ograniczenia w stosowaniu modelu Gordona:

• brak wypłat dywidendy nie oznaczają, że cena akcji spada do zera, na co wskazuje model,

• trudny do zastosowania w przypadku spółek, które nieregularnie płacą dywidendę,

• trudny do zastosowania w przypadku spółek niepublicznych,

• gdy oczekiwana stopa zwrotu jest mniejsza od tempa wzrostu dywidend (ceny akcji nie mogą spaść poniżej 0, co wynika z modelu).

Model powinien być stosowany przez spółki dojrzałe, o ustabilizowanej sytuacji finansowej i określonej polityce dywidend.

V.8 – Charakterystyka głównych celów finansowych prowadzenia działalności gospodarczej

Głównymi celami prowadzenia działalności finansowej jest:

• maksymalizacja zysku,

• maksymalizacja rynkowej wartości przedsiębiorstwa,

• wzrost rozmiarów przedsiębiorstwa,

• maksymalizacja sprzedaży (udział w rynku),

• zachowanie rentowności,

• zmniejszenie kosztów,

• rozwój przedsiębiorstwa,

• zwiększenie innowacyjności,

• przetrwanie przedsiębiorstwa,

• uniknięcie problemów finansowych i upadłości,

• bezpieczeństwo istnienia (finansowe),

• zachowanie wypłacalności,

• utrzymywanie płynności finansowej.

V.9 – Rola średnioważonego kosztu kapitału w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw

Średnioważony koszt kapitału WACC - firmy dla finansowania swojej działalności wykorzystują więcej niż jeden rodzaj kapitału, w tej sytuacji łączny koszt kapitału danej firmy będzie średnią ważoną kosztów jego składników. Poszczególne wagi ustal się jako udział danego rodzaju kapitału w całkowitym kapitale spółki. Wagi powinny być ustalone na podstawie rynkowej wartości kapitału, jeśli jest to nie możliwe wykorzystuje się wartość księgową. Wskaźnik WACC informuje nas o przeciętnym koszcie kapitałów zaangażowanych w finansowanie inwestycji przez przedsiębiorstwo.

Wykorzystywany jest do:

• oceny opłacalności projektów inwestycyjnych,

• dyskontowania przeciętnych dochodów przedsiębiorstwa i określenie w ten sposób wartości podmiotu gospodarczego metodą dochodową zdyskontowanych przepływów pieniężnych,

• wyznaczenia najniższej akceptowanej stopy zwrotu dla nowych przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstwa (stopa zwrotu z inwestycji musi być wyższa od średnioważonego kosztu kapitału),

• oceny struktury kapitału w przedsiębiorstwie, im niższy średnioważony koszt kapitału tym wyższa wartość przedsiębiorstwa.

V.10 – Sposoby ustalenia kosztu kapitału własnego

Kapitał własny firmy nie jest kapitałem darmowym, wiąże z kosztem alternatywnym.

Kapitał własny firmy może pochodzić z:

• emisji akcji,

• zysków zatrzymanych.

Do ustalania kosztu kapitału własnego pochodzącego z emisji akcji wykorzystujemy trzy modele:

• - Gordona,

• - CAMP – model wyceny aktywów kapitałowych,

• - stopa zwrotu z obligacji plus premia za ryzyko.

Model Gordona:

Opracowany w punkcie V.7.

Model CAMP:

Opiera się na ryzyku związanym z inwestowaniem w akcje danej spółki. Oblicza się go wychodząc od stopy zwrotu z aktywów wolnych od ryzyka, powiększając ją o premię za ryzyko skorygowaną o wartość współczynnika β.

Współczynnik β jest miarą ryzyka systematycznego badanego waloru.

Wskazuje na stopień zmienności cen danego instrumentu wobec zmian cen całego rynku. Jeżeli jest:

• równy 0, to instrument jest wolny od ryzyka,

• równy 1, to ryzyko inwestycji w akcję spółki jest równe średniemu ryzyku występującemu na rynku akcji,

• większy od 1, to ryzyko większe od średniego ryzyka występującego na rynku akcji,

• mniejsze od 1, to ryzyko jest mniejsze od średniego ryzyka występującego na rynku akcji.

Model kosztu obligacji plus premia za ryzyko:

Polega na dodaniu dochodu z obligacji wyemitowanych przez analizowaną spółkę premii za ryzyko wynikające z inwestycji w bardziej ryzykowny instrument finansowy, np. akcje tej spółki.

Opiera się na założeniu, że między stopą zwrotu, a ryzykiem występuje zależność dodatnia, tzn. wraz ze wzrostem ryzyka wzrasta wymagana przez inwestorów stopa zwrotu, a więc i koszt kapitału jest wyższy.

Ograniczenie w stosowaniu tego modelu jest obowiązek emisji obligacji przez analizowaną spółkę.

Koszt zysków zatrzymanych:

Aby walne zgromadzenie akcjonariuszy zgodziło się na zostawienie zysku w firmie i przeznaczenie go na rozwój stopa zwrotu z tak zainwestowanego kapitału musi być równa przynajmniej stopie zwrotu ze zwykłego kapitału akcyjnego.

Druga metoda obliczania kosztów zysków zatrzymanych wiąże się z zasadą kosztów utraconych możliwości. Wówczas koszt kapitału musi być równy stopie zwrotu z alternatywnego wykorzystania kapitału.

V.11 - Ustalanie kosztu kapitału obcego

Kapitał obcy wykorzystywany do finansowania działalności firmy może pochodzić z 3 źródeł:

• z kredytów i pożyczek udzielonych firmie przez instytucje finansowe,

• kredytu kupieckiego,

• emisji obligacji.

Koszt kredytów bankowych i pożyczek udzielonych przez inne instytucje finansowe

Oblicza się pomniejszając ich nominalne oprocentowanie o tzw. tarcze podatkową.

Koszt kredytu kupieckiego:

Jest praktycznie darmowy. Oznacza to, że zobowiązania handlowe są darmowym źródłem finansowania. Jest to forma kredytu, którego oprocentowanie jest równe zero, a tym samym koszt kapitału kupieckiego jest również równy zero. Ta forma krótkoterminowego finansowania wymaga umiejętnego zarządzania.

Koszt kapitału pochodzącego z emisji obligacji:

Wyznacza się wychodząc od równania określającego obecną wartość obligacji.

Zgodnie z nim bieżąca wartość obligacji równa jest sumie zdyskontowanych strumieni wypłaconych w przyszłości odsetek oraz zdyskontowanej wartości, po której obligacja zostanie wykupiona.

W przypadku nowej emisji obligacji wartość skorygowana jest równa cenie rynkowej, ponieważ zmienna m, określająca czas jaki upłynął od momentu ostatniej płatności odsetek, jest równa 0. Wzór na koszt kapitału jest identyczny jak wzór na koszt kredytu lub pożyczki.

V.12 – Charakterystyka ogólna metod oceny efektywności projektów inwestycyjnych

Przy ocenie efektywności projektów inwestycyjnych patrzymy na wydatki, które musimy ponieść oraz wpływy, które możemy osiągnąć. Ważne, żeby wpływy co najmniej równały się wydatkom.

Nakładami nazywamy wszystkie wydatki pieniężne poniesione na realizację danego przedsięwzięcia inwestycyjnego od momentu rozpoczęcia do zakończenia tego przedsięwzięcia.

Wpływy to wszystkie środki pieniężne, które będzie osiągać firma po zakończeniu realizacji danej inwestycji. Do wpływów pieniężnych dodaje się również wartość likwidacyjną, inaczej rezydualną. Jest to wartość po jakiej będzie można sprzedać wszystkie aktywa trwałe po zakończeniu eksploatacji inwestycji.

Przepływy pieniężne netto są sumą poniesionych nakładów (z minusem) i osiągniętych wpływów. Po sporządzeniu tabeli przepływów pieniężnych można przystąpić do właściwej oceny projektu inwestycyjnego za pomocą metod:

• prostych (statycznych) - są wykorzystywane do wstępnej selekcji (dają tylko ogólny pogląd)

• dyskontowych (dynamicznych) – są wykorzystywane do oceny projektów skomplikowanych, uwzględniają zmianę pieniądza w czasie. Najważniejsze to NPV i IRR

V.13 - Statyczne metody oceny efektywności projektów inwestycyjnych

Metody statyczne nie uwzględniają upływu czynnika czasu na wartości pieniężne uwzględniane w rachunku.

Stosowane są we wstępnych etapach (fazach) procesu inwestycyjnego i są wykorzystywane do oceny małych projektów inwestycyjnych, o stosunkowo krótkim okresie realizacji i eksploatacji.

Zalety

• Prostota i przystępność,

• Łatwość interpretacji uzyskanych wyników.

Wady

• Nieuwzględnienie rozkładu płatności w czasie,

• Nieuwzględnienie inflacji,

• Niepewność, co do uzyskania przyszłych dochodów.

Najczęściej stosowane:

• Okres zwrotu

Określa czas, po którym uzyskane dzięki realizacji projektu inwestycyjnego, wpływy zrównają się z poniesionymi wydatkami.

Jeżeli okres zwrotu jest krótszy niż pewien założony okres, to projekt powinien być realizowany, w przeciwnym wypadku należy go odrzucić.

Wśród kilku analizowanych projektów, należy wybrać ten, dla którego okres zwrotu jest najkrótszy.

• Prosta stopa zwrotu

Informuje o średniej rentowności danego projektu inwestycyjnego.

Za jej pomocą można dokonać wstępnej selekcji projektów. W tym celu porównuje się ją z poziomem kosztu kapitału.

Jeżeli ROI > koszt kapitału to projekt powinien być realizowany.

Bardziej opłacalny jest ten projekt, który charakteryzuje się wyższym współczynnikiem ROI.

V.14 - Dynamiczne metody oceny efektywności projektów inwestycyjnych

Metody dynamiczne uwzględniają upływ czynnika czasu na wartości pieniężne uwzględniane w rachunku.

Stosowane są przy ocenie projektów wieloletnich, by porównać projekty, przyrównując ich wartość do stanu bieżącego, gdy inwestycje są szczególnie skomplikowane.

Najczęściej stosowane metody dynamiczne

• Wartość zaktualizowana netto - NPV

Podstawowa miara służąca do podjęcia ostatecznej decyzji o realizacji lub odrzuceniu danego projektu inwestycyjnego.

Jest różnicą zdyskontowanych wpływów nad zdyskontowanymi nakładami.

NPV > 0 – projekt inwestycyjny jest opłacalny i może być zrealizowany

NPV < 0 – projekt inwestycyjny jest nieopłacalny i powinien być odrzucony

NPV = 0 – badane przedsięwzięcie może być realizowane, firma nie osiągnie z tego żadnych korzyści, ani też nie poniesie strat

• Wewnętrzna stopa zwrotu - IRR

IRR jest to taka stopa dyskontowa, dla której zdyskontowane wpływy równają się zdyskontowanym nakładom.

Określa graniczną stopę dyskontową, dla której dane przedsięwzięcie inwestycyjne jest opłacalne

IRR = k NPV = 0

k < IRR => NPV > 0 - projekt jest opłacalny

k < IRR => NPV <0 - projekt jest nieopłacalny

• Zdyskontowany okres zwrotu

Okres zwrotu po jakim zdyskontowane wpływy pokrywają zdyskontowane nakłady.

Zalety

• Umożliwiają porównanie dwóch projektów,

• Zapewniają efektywne podjęcie decyzji inwestycyjnej,

• Uwzględniają rozkład płatności w czasie.

Wady

• Stosowanie ich wymaga interdyscyplinarnej wiedzy teoretycznej i praktycznej,

• Niewłaściwe oszacowanie stopy dyskontowej może znacząco wypaczyć wynik obliczeń.

Wnioski

• Najczęściej stosowane są metody IRR i NPV,

• Omawiane metody oceny efektywności inwestycji dotyczą inwestycji komercyjnych,

• Nieruchomości, ze względu na specyficzne cechy (wysoka wartość, nieprzenaszalność, inne zasady zabezpieczenia zaciąganych zobowiązań finansowych, itd.) wymagają starannego, racjonalnego doboru metody oceny nakładów na nie czynionych.

V.15 - Sposób oceny efektywności projektu inwestycyjnego o niekonwencjonalnych przepływach pieniężnych.

Projekt o niekonwencjonalnych przepływach to taki w którym występują częstsze zmiany znaku w przepływach pieniężnych (np. ujemne nie tylko na początku, ale w trakcie realizacji projektu także należy do niego dokładać), to powoduje trudności w obliczaniu IRR (może jej nie być wcale lub być kilka), w konsekwencji do oceny takich projektów wykorzystuje się NPV

Wyróżniamy następujące metody:

• Powtórzeń łańcuchowych

Polega ona na „sztucznych wydłużeniu” trwania jednego z projektów w celu znalezienia najkrótszego okresu wspólnego dla analizowanych projektów by móc je ze sobą porównać i ocenić ich NPV.

• Równoważnej raty rocznej

Polega ona na znalezieniu rocznej raty odpowiadającej wartości bieżącej strumienia przepływów finansowych danego projektu. Do jej obliczenia wykorzystujemy wzór na wartość obecną renty zwykłej.

• Ekwiwalentnego przepływu rocznego

Metoda ta polega nie na porównywaniu NPV projektów, lecz ich ekwiwalentnego przepływu rocznego. Ekwiwalentny przepływ roczny jest to taka wartość przepływu, która charakteryzuje się tym, że wartość bieżąca netto serii takich przepływów jest dokładnie równa NPV danego projektu, przy czym długość tej serii jest równa długości trwania projektu. Inaczej mówiąc jest to strumień jednakowych płatności o wartości bieżącej netto równej NPV projektu.

• Nieskończonej powtarzalności

Zakłada ona dla uproszczenia, że wszystkie porównywane projekty są powtarzane w nieskończoność. Mimo, iż budzi wiele kontrowersji upraszcza analizę i jest zgodna z kryterium maksymalizacji wartości firmy.