MATERIAŁ UZUPEŁNIAJĄCY BUDŻET PAŃSTWA

Budżet państwa to plan finansowy państwa w formie zestawienia prognoz na następny rok budżetowy o dochodach i wydatkach oraz przychodach i rozchodach organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej.

Procedura budżetowa jest to proces prawnie określonych zasad postępowania z budżetem. Pierwszym elementem procedury jest przygotowanie projektu budżetu na następny rok. W przypadku niedotrzymania terminu rząd zmuszony jest do uchwalenia prowizorium budżetowego. Gdy ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w okresie trzech miesięcy od przedłożenia sejmowi projektu, prezydent może rozwiązać parlament. Następnymi etapami procedury budżetowej są: uchwalenie, a później wykonanie budżetu, a na końcu ocena stopnia wykonania i kontrola.

Budowa budżetu

Budżet państwa jest podzielony na ponumerowane części:

• poszczególne działy administracji rządowej i urzędy centralne (części 1-75),

• obsługa zadłużenia zagranicznego (78),

• obsługa długu krajowego (79),

• regionalne izby obrachunkowe (80),

• rezerwa ogólna (81),

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego (82),

• rezerwy celowe (83),

• zbiorczy budżet województw (85),

• samorządowe kolegia odwoławcze (86/00),

• przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej (98).

Każda część może być podzielona na działy, te zaś dzielimy na rozdziały i paragrafy.

Budżet państwa, planowanie i programowanie finansowo-budżetowe, horyzont czasowy, budżet zadaniowy, oczekiwania i efekty oraz zakres stosowania.

Budżet państwa – podobnie jak i budżety samorządowe - tworzy się na podstawie istniejącego prawa budżetowego. Uchwalany jest on przez Sejm w postaci aktu prawnego najwyższej rangi – ustawy budżetowej. Budżet jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa na okres jednego roku budżetowego. W Polsce jest to rok kalendarzowy. Zakresem budżetu państwa objęte są:

• organy władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa,

• sądy i trybunały,

• organy administracji rządowej.

Ponadto ustawa budżetowa zawiera plany przychodów funduszy celowych oraz tzw. gospodarki pozabudżetowej.

Konieczność przyjęcia ex ante i planowanych dochodów i planowanych wydatków w formie ustawy wymaga planowania. W Polsce proces ten przebiega w następujący sposób:

1) Opracowanie budżetu państwa uwarunkowane jest znajomością stanu gospodarki i przebiegiem podstawowych procesów ekonomicznych oraz społecznych. W związku z tym za punkt wyjścia budowy budżetu trzeba przyjąć makroekonomiczną prognozę nie tylko na rok następny, ale także na kolejne lata. Ponadto konieczne jest uwzględnienie przewidywanego wykonania budżetu w bieżącym roku fiskalnym. W ramach prognozy makroekonomicznej uwzględniane są wszystkie podstawowe wskaźniki i cechy opisujące układ gospodarczy w następnym roku i w dalszych latach. Chodzi więc o przyjęcie możliwych w przyszłych okresach parametrów, które decydować będą o poziomie i strukturze zarówno dochodów, jak i wydatków budżetowych. Chodzi zwłaszcza o prognozy wielkości takich jak:

• stopa wzrostu gospodarczego

• stopa bezrobocia

• stopa inflacji

• czynniki kreacji pieniądza

• podaż pieniądza

• poziom rezerw oficjalnych

• podstawowe stopy procentowe

• kursy walutowe

• saldo bilansu handlowego

• saldo bilansu płatniczego

• przeciętna płaca w gospodarce

• przeciętna emerytura i renta

• liczba rencistów

• liczba młodzieży kształcącej się

• liczba zatrudnionych w sferze budżetowej.

Przedstawiona lista, niepełna, czynników wpływających na kształtowanie budżetu państwa, obarczona elementami niepewności i ryzyka, obrazuje stopień trudności napotykany przy budowaniu budżetu państwa. Jest on tym większy, im mniej stabilna jest gospodarka wewnętrzna i im większy jest wpływ otoczenia na procesy gospodarcze zachodzące w kraju.

2) Organy resortowe i wojewódzkie przekazują informacje dotyczące zakresu zadań rzeczowych. Propozycje te są analizowane przez Ministerstwo Finansów.

3) Opracowywane są wstępne założenia do projektu budżetu.

4) Ministerstwa i wojewodowie opracowują wycinkowe projekty planu budżetowego.

5) Zestawiając wspomniane wycinkowe projekty Ministerstwo Finansów przygotowuje projekt ustawy budżetowej – budżet musi stanowić jedną całość.

Współcześnie szczególną uwagę zwraca się na planowanie dochodów, wychodząc z założenia, że przewidywana ich wysokość powinna być punktem wyjścia w planowaniu wydatków i stanowić podstawowe ograniczenie wysokości wydatków. Ustalania wydatków w zależności od dochodów, a nie na odwrót, ma istotne znaczenie w gospodarce budżetowej, zapobiega bowiem dążeniu do nadmiernego zwiększania wydatków i zwiększania podatków ze względu na poziom przewidywanych wydatków.

Kluczowe kwestie związane z wydatkami publicznymi sprowadzają się do kształtowania ich bezwzględnej wielkości, wielkości relatywnej oraz wewnętrznej struktury. Przed podjęciem próby kształtowania wydatków publicznych konieczne jest określenie, jakie cele i zadania społeczne oraz gospodarcze mają być finansowane z wydatków publicznych. Wielkość wydatków zależy od stanu gospodarki, a ściślej od tego, w jakim stopniu gospodarka ta może być obciążona wydatkami publicznymi. Jedną z możliwych metod kształtowania wydatków publicznych jest metoda historyczna, zgodnie z którą wydatki danego okresu fiskalnego są zdeterminowane poziomem i strukturą wydatków w okresach poprzednich. Ten sposób petryfikuje jednak strukturę wydatków, która w zmieniającej się rzeczywistości nie musi być korzystna. Doskonalsza jest metoda popytowa - kształtowania wydatków w zależności od potrzeb. Potrzeby są jednak nieograniczone, a środki ograniczone. Konieczne jest tu zastosowanie zobiektywizowanych kryteriów określających potrzeby. W przypadku wydatków na wytwarzanie określonych usług zastosowanie tej metody może jednak pozostawać w kolizji z istniejącą bazą wytwarzania usług. Można tu więc zastosować metodę podażową, wg której środki są alokowane zgodnie z istniejąca baza materialna i kadrową.

Trudno oprzeć się wyłącznie na jednej metodzie i w praktyce konieczne jest posługiwanie się wieloma. Racjonalizacja wydatków publicznych na szczeblu centralnym jest jednak wciąż trudna. Niebezpieczeństwa związane z administracyjnym mechanizmem alokacji środków publicznych stały się podstawą poszukiwań teoretycznych oraz praktycznych eksperymentów mających na celu racjonalizację wydatków. Główny kierunek zmierzał do ograniczenia arbitralności oraz eliminowania marnotrawstwa. Przyjęto założenie, że wydatkowanie publiczne musi być poddane nowoczesnym procedurom wynikającym z teorii i praktyki zarządzania. Takie podejście nazwano programowaniem budżetowym, w odróżnieniu od planowania, w istocie zaś jest to nadanie nowej treści planowaniu.

Badania nad programowaniem budżetowym rozpoczęły się po drugiej wojnie światowej w krajach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych. Do najbardziej rozwiniętych metod zaliczyć należy:

• Planning-Programming-Budgeting System

• Rationalisations des Choix Budgetaires

• Cost-Benfit Anlysis

• Zero-Base Budgeting

Punktem wyjścia wszystkich tych metod jest zakwestionowanie stosowanego wcześniej powszechnie planowani wydatków przy wykorzystaniu metody historycznej oraz nadużywaniu metody ekstrapolacji. Wymienione metody łączy kilka cech wspólnych:

• budżetowanie wg potrzeb jako podstawa programowania

• kwantyfikowanie efektów wydatków publicznych nawet wtedy, gdy efekty te nie mają wymiaru pieniężnego

• uwzględnianie jakości usług przy pomiarze efektywności

• stosowanie wariantowej analizy osiągania celów; analiza taka pozwala wybrać najlepszą ścieżkę realizacji

• celu

• wprowadzenie pewnej elastyczności jako elementu racjonalizującego wydatki w trakcie ponoszenia wydatków

Jako jedną z odmian programowania budżetowego można potraktować koncepcję budżetu zadaniowego, która kładzie nacisk na selektywną realizację konkretnych celów i zadań, co pozostaje w opozycji do tradycyjnego budżetowania opartego na budżecie historycznym. Budżet zadaniowy jest planem finansowym, w którym niezależnie od obowiązującej klasyfikacji dochodów i wydatków zapisane są konkretne zadania charakteryzujące się jednorodnością.

Programowanie budżetowe nie spełniło oczekiwań, jakie wiązano z nim w atmosferze euforii towarzyszącej jego wprowadzaniu („rewolucja budżetowa”). Pewne rozwiązania weszły jednak na stałe do praktyki budżetowej wielu państw. Także w Polsce po rozpoczęciu transformacji rozpoczęto eksperymenty z programowaniem w postaci budżetu zadaniowego. Podejmowane próby nie wpłynęły jednak w znacznym stopniu na praktykę budżetową.

Oczywiście, planowanie (czy też programowanie) roczne (oparte zresztą na prognozach na kilka następnych lat) jest niezbędne i najbardziej powszechne. Bywa jednak uzupełniane o kilkuletnie programy. Na przykład w Unii Europejskiej w celu zapanowania nad chaotycznym rozwojem finansów i zwiększenia dyscypliny budżetowej, z początkiem lat dziewięćdziesiątych podjęto decyzję o powrocie do idei wieloletniego programowania budżetowego. Postanowiono opracowywać sześcioletnie plany finansowe zwane „Perspektywą Finansową”, określające główne elementy budżetu UE w poszczególnych latach.

W systemie finansów publicznych budżet państwa zajmuje centralne miejsce.(obok: budżety JST, fundusz ubezpieczeń społecznych, pozostałe fundusze publiczne, fundacje publiczne)

Budżet państwa – roczny plan przychodów i rozchodów, dochodów i wydatków: (1) organów władzy publicznej, w tym administracji rządowej oraz organów kontroli i ochrony prawa, (2) sądów i trybunałów.

Dochód: np. podatek, opłata, cło

Wydatek: to co przypisane jest w ustawach np. wydatki na edukację

Przychód: coś co równoważy budżet tzn. kredyt, pożyczka, wpływy z prywatyzacji, nadwyżka z lat poprzednich

Rozchód: spłata kredytu i odsetek

Cechy budżetu państwa:

Źródło zasilania dla budżetów niższego szczebla, dla funduszy ubezpieczeń społecznych i instrumentów finansowych stosunków międzynarodowych;

podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament(forma aktu prawnego);

• plan o ograniczonym terminie obowiązywania – 1 rok, ale to nie znaczy, że wszystkie wydatki mają być ograniczone do1 roku, możliwe są wydatki wieloletnie ale w budżecie musi być napisane, że jest to projekt wieloletni;

• jest sporządzony ex ante stąd muszą być w nim zawarte pewne założenia makroekonomiczne oraz dotyczące polityki społeczno-gospodarczej;

• ma charakter scentralizowany;

• gromadzenie dochodów budżetowych ma charakter przymusowy i bezzwrotny (podatek-przymusowy i nieekwiwalentny, opłata-przymusowa i ekwiwalentna );

• budżet musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym;

• budżet instrumentem zarządzania tzn. poprzez podatki, opłaty, kredyty, subwencje itp. wpływa na gospodarkę , dużą role odgrywa lataj również deficyt;

• procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów mają nie tylko charakter ekonomiczny ale także społeczny-przejmowanie części produkty społecznego i dysponowanie nią, co wpływa na sytuacje dochodową i socjalną poszczególnych osób, grup społecznych;

Funkcje budżetu państwa

• charakterze ekonomicznym:

• funkcja redystrybucyjna – budżet narzędziem redystrybucji dochodu narodowego, działalność redystrybucyjna polega na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmoitów występujących w gospodarce narodowej, zewnętrznym jej wyrazem jest gromadzenie dochodów, gł. w formie podatków, od podmiotów gospodarujących i przekazywanie ich podmiotom, które albo w ogóle nie osiągają dochodów lub w stopniu niewystarczającym pokrywają one ich potrzeby (np. szkoły, szpitale); w ramach działalności redystrybucyjnej państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej grupy społecznej; redystrybucja wewnątrz systemu finansów publicznych;(transfery budżetu państwa na rzecz budżetów JST, funduszów ubezpieczeń społecznych);

• funkcja alokacyjna - niektórzy utożsamiają ją z funkcją redystrybucyjna, rola budżetu w alokacji zasobów, wytwarzanie przez państwo dóbr publicznych i społecznych

• funkcja stabilizacyjna – wykorzystanie budżetu jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego i zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki;

• funkcja fiskalna – polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów potrzebnych do finansowania realizowanych przez państwo funkcji, ściśle powiązana z funkcją redystrybucyjna, różnica polega na tym, że funkcja fiskalna dotyczy strony tylko dochodowej a funkcja redystrybucyjna także strony wydatkowej;

• funkcja bodźcowa – pozytywne reakcja podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych, zwłaszcza w zakresie obciążeń podatkowych; stosowanie ulg i zwolnień z obciążeń podatkowych , które mają ograniczać zakres fiskalności;mogą mieć charakter podmiotowy lub przedmiotowy;

2.o charakterze politycznym

• funkcja ustrojowa – ustawa zasadnicza określa uprawnienia władzy ustawodawczej i wykonawczej w sprawach budżetowych, dodatkowo sprawy budżetowe reguluje ustawa o finansach publicznych; budżet jest instrumentem wykonywania władzy i może doprowadzić do zmian ustrojowych;

• funkcja demokratyczna – odnosi się do społeczeństwa, zainteresowanie i wpływ społeczeństwa na opracowywanie i wykonanie budżetu;

• funkcja prawna

  • charakterze kontrolnym:

• kontrolna – kontrola celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetwej;

• koordynacyjna

• kredytowa

Zasady budżetowe – zapisane w ustawach reguły, mające na celu racjonalne zarządzanie środkami publicznymi; 3 możliwości:

uniwersalne

częściowo mające charakter trwały a częściowo zmienny

mają charakter względny tzn. zmieniają się wraz z zachodzącymi zmianami politycznymi

wskazane jest, aby pewne zasady miały charakter uniwersalny, pozaustrojowe

zasady budżetowe:

• równowagi - chodzi o to, że możemy wydatkować tyle, ile mamy zgromadzonych środków, wydatki nie mogą przewyższać dochodów. Nadwyżki i deficyty budżetowe mają być celowo wykorzystywane w polityce gospodarczej i finansowej państwa w celu wyeliminowania wahań koniunkturalnych, deficyt jest dopuszczalny w celu pobudzania gospodarki w sytuacjach kryzysowych.

• zupełności – ujęci w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa

• jedności – PB planem zbiorczym, wszystkie dochody i wydatki powinny być objete jednym planem

• jedność formalna – budowa zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet centralny i budżety JST

• szczegółowości(specjalizacji) – dookreślenie wszystkich pozycji budżetowych z określeniem źródeł dochodów i przeznaczenia wydatków, zapewnienie, że środki mogą być wydatkowane do określonych kwot i w określonym czasie, proporcjonalnie do wpływów budżetowych

• jawności – FP są jawne, na każdym etapie przygotowania, uchwalania, realizacji BP proces ten powinien być ujawniony, budżet jest publikowany, są sprawozdania z wykonania budżetu, można słuchać w sejmie debaty o budżecie, podobnie jest w JST – mieszkańcy powinni być poinformowani o zasadach konstrukcji budżetu, wydawania środków

• przejrzystości

• realności – max precyzja w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych;

• uprzedniości - uchwalenie budżetu przed okresem, w jakim ma być wykonywany;

• gospodarności(efektywności)– racjonalne, oszczędne wydawanie środków budżetowych

• jednoroczności

• polityczności - na kształtowanie budżetu i poprawki w nim mają wpływ siły polityczne zgromadzone w parlamencie.

Wskazane jest, aby pewne zasady miały charakter uniwersalny, pozaustrojowe, zwł.: z. równowagi, zupełności, jawności, realności, gospodarności, jednoroczności.

Tryb powstawania ustawy budżetowej.

Prace nad budżetem rozpoczynają się w kwietniu roku poprzedzającego rok budżetowy. Wtedy to minister finansów wraz z ministrem gospodarki oraz przedstawicielami pozostałych resortów opracowuje projekt ustawy budżetowej. Minister finansów jest także odpowiedzialny za przygotowanie założeń makroekonomicznych na rok budżetowy, jak również na dwa lata po roku budżetowym. Założenia makroekonomiczne obejmują PKB, poziom wynagrodzeń, poziom zatrudnienia czy bezrobocia. Natomiast prezes Narodowego Banku Polskiego przygotowuje założenia dotyczące polityki pieniężnej. Wszystkie przedstawione założenia są tematem obrad Rady Ministrów. Jeśli założenia zostaną przez Radę zaakceptowane, powstają tak zwane noty budżetowe. W notach budżetowych określony jest maksymalny poziom wydatków w poszczególnych resortach. Resorty opracowują plany resortowe i przekazują je Ministrowi Finansów, który opracowuje projekt wstępny. Projekt wstępny z kolei trafia do Sejmu i Senatu. Projekt ustawy powinien trafić do Sejmu do 30 wrzesnia roku poprzedzającego rok budżetowy. W Sejmie następują trzy czytania. Po pierwszym czytaniu posłowie zgłaszają pytania i projekt ustawy trafia do Komisji Finansów Publicznych. Sprawozdanie z poprawek Komisji jest treścią drugiego czytania, natomiast podczas trzeciego czytania poseł sprawozdawca przedstawia projekt ustawy wraz z poprawkami. Po czytaniach następuje głosowanie. Jeśli projekt zostanie przez Sejm zaakceptowany trafia do Senatu. Jeśli Senat przyjmie ustawę bez poprawek, trafia ona do Prezydenta, który ma 7 dni na podpisanie ustawy. Budżet powinien zostać uchwalony do końca roku poprzedzającego rok budżetowy, w przeciwnym razie zostaje przyjęte tak zwane prowizorium, które obowiązuje do czasu uchwalenia budżetu.

Dochody i wydatki budżetu państwa

• Dochody budżetu:

• Podatki i opłaty

• Cła

• Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych

• Wpłaty z zysku NBP

• Wpłaty z dywidend

• Wpłaty z nadwyżek zakładów budżetowych

• Dochody z najmu i dzierżawy

• Odsetki od zaległości podatkowych, lokat bankowych, pożyczek

• Dochody ze sprzedaży majątku

• Grzywny, mandaty, kary

• Środki z budżetu UE

Struktura wydatków budżetowych

• Źródła podatkowe 85%

• Źródła niepodatkowe 10%

• Wpłaty z budżetu UE i dochody ze źródeł zagranicznych 5%

Klasyfikacja wydatków budżetu państwa w układzie zadaniowym:

• Wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego

• Wydatki o charakterze socjalnym oraz pomoc społeczna

• Koszty obsługi długu publicznego

• Wydatki na sfinansowanie podstawowych zadań związanych z funkcjonowaniem państwa

• Nauka i edukacja

• Ochrona zdrowia

• Zadania związane z rolnictwem

• Wydatki związane z gospodarką

• Wydatki związane z gospodarką mieszkaniową

• Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego

• Wydatki nieprzyporządkowane

Klasyfikacja wydatków budżetowych według podstawowych grup ekonomicznych

• Dotacje i subwencje

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych

• Wydatki bieżące jednostek budżetowych

• Wydatki majątkowe

• Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

• wpłaty z budżetu UE

Pojęcie deficytu budżetowego i deficytu sektora finansów publicznych

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa w danym roku budżetowym stanowi odpowiednio nadwyżkę lub deficyt budżetu państwa w danym roku.

Różnica między dochodami a wydatkami sektora finansów publicznych w danym roku budżetowym stanowi nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych w tym roku.

Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Dług publiczny tworzą więc skumulowane deficyty budżetowe budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów zaliczanych do sektora finansów publicznych (po wyeliminowaniu przepływów finansowych wewnątrz tego sektora).

W ujęciu Unii Europejskiej deficyt budżetu państwa definiuje się jako sumę pożyczek zaciągniętych w danym roku, czyli jako różnicę między przyrostem zadłużenia brutto a przyrostem należności i innych aktywów państwa.

Kontrola wykonania budżetu. Nadzór.

Kontrolę nad wykonaniem budżetu możemy podzielić na dwie części:

w trakcie roku budżetowego

po zakończeniu roku budżetowego

Kontrola wykonania budżetu w trakcie roku:

Szczególne instrumenty bieżącej kontroli wykonania budżetu państwa przez Sejm:

Minister Finansów ma obowiązek przedstawienia komisji sejmowej właściwej ds. budżetu informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze danego roku.

Minister Finansów musi otrzymać zgodę sejmowej Komisji Finansów Publicznych na zmianę przeznaczenia lub utworzenie nowej rezerwy celowej.

Rada Ministrów musi uzyskać zgodę sejmowej Komisji Finansów Publicznych na blokowanie wydatków w przypadku zagrożenia wykonania ustawy budżetowej, a także na zmianę wykorzystania środków budżetowych, które wcześniej zostały przeznaczone na finansowanie inwestycji i programów wieloletnich.

Rada Ministrów ma także obowiązek zasięgnięcia opinii przed ustaleniem wykazu wydatków nie wygasających z upływem.

Ogólne instrumenty kontroli parlamentarnej:

powołanie sejmowej komisji śledczej do zbadania określonej sprawy

sejm, a także jego organy mogą zlecić Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenie kontroli bieżącej działalności: organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób fizycznych, Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Krajowej Izby Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej oraz Państwowej Inspekcji Pracy.

sejm może przyjąć rezolucję, deklarację, apel lub oświadczenie.

komisja sejmowa może zażądać informacji i wyjaśnień od: członków Rady Ministrów, przedstawicieli i organów instytucji państwowych i samorządowych, organizacji społecznych, zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych, spółek prawa handlowego z udziałem państwowym lub komunalnych osób prawnych.

komisja sejmowa może także zażądać uczestnictwa w posiedzeniach: komisji ministrów, kierowników naczelnych organów administracji państwowej oraz kierowników innych urzędów i instytucji państwowych.

komisja może przyjąć dezyderat lub opinię.

posłowie mogą składać interpelacje i zapytania poselskie lub zadawać pytania w sprawach bieżących.

posłowie mają prawo do uzyskiwania informacji i wyjaśnień w sprawach wynikających z wykonywania obowiązków poselskich od członków Rady Ministrów oraz przedstawicieli właściwych organów państwowych i samorządowych.

posłowie mają także prawo wglądu w działalność administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także spółek z udziałem Skarbu Państwa oraz zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych.

Źródłem informacji o bieżącym wykonaniu budżetu są comiesięczne sprawozdania operatywne Departamentu Budżetu Państwa Ministerstwa Finansów. Zawierają one informacje o realizacji dochodów i wydatków, rozliczenie środków budżetowych według dysponentów, informacje o zobowiązaniach jednostek budżetowych, rozliczenia rezerw oraz informacje o deficycie i jego finansowaniu.

Wydatki budżetu są przeznaczone na:

- realizację zadań organów władzy państwowej, kontrolę i ochronę prawa, administrację rządową, sądy, trybunały

- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

- subwencje dla partii politycznych

- dotacje celowe

- dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego

- dotacje zadań określonych ustawami

- współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących z UE

- realizację Wspólnej Polityki Rolnej

Wydatki dzielą się na:

- wydatki bieżące:

*subwencje

*dotacje

*zakup towarów i usług

*wydatki związane z WPR

*wynagrodzenia, uposażenia i składki od nich naliczaneczne

*inne świadczenia dla osób fizycznych

*wydatki związane z działaniem jednostek budżetowych i wypełnianiem ich statutowych zadań

- wydatki na obsługe długu Skarbu Państwa

*dyskonto i oprocentowanie skarbowych papierów wartościowych, oprocentowanie zaciągniętych pożyczek i kredytów, wypłaty związane z gwarancjami i poręczeniami

- wydatki majatkowe

*wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego

*wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji

Wydatki budżetu państwa

Wydatki budżetowe a PKB i wydatki publiczne

Wydatki sztywne i elastyczne

Wydatki sztywne (prawnie zdeterminowane)- muszą być bezwzględnie sfinansowane

- subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego

- wydatki na infrastrukturę lądową

- wydatki na obronę narodową (nie mniej niż 1,95% PKB roku poprzedniego)

- koszt obsługi długu publicznego

-składki do UE

- dotacje dla FUS i KRUS

- świadczenia emerytalno- rentowe, uposażenia: żołnierzy, funkcjonariuszy, sędziów, prokuratorów

- składki za ubezpieczenia społ. za osoby na urlopach wychowawczych i macierzyńskich, osoby niepełnosprawne

- dotacje dla Funduszu Pracy

- zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze

- składki na ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu państwa

- wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa

- wydatki sądów powszechnych

- inne

Wydatki elastyczne

- wynagrodzenia i wydatki rzeczowe jednostek budżetowych

- dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego

- dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora publicznego

- dotacje dla podmiotów gospodarczych

- dotacje dla jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych

- wydatki majatkowe

Wydatki wg części

86 organów państwowych (np.: Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta RP), funduszy, organizacji, dziedzin życia społecznego i gospodarczego itd.

- rozwój wsi (588,7%)

- rynki rolne (172,3%)

- informatyzacja (84,1%)

- transport (64,1%)

- gospodarka wodna (60,9%)

- IPN (31,2%)

- obsługa zadłużenia zagranicznego, oświata i wychowanie, Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, gospodarka

Wydatki na programy wieloletnie – 3 079 883 tys. zł

8 ustanowionych przez Sejm

42 przez Radę Ministrów

-rozwój gospodarki

-ochrona zdrowia

-ochrona środowiska

-ochrona ogólnonarodowego dziedzictwa kulturowego

-rozwój nauki i edukacji

-bezpieczeństwo i higiena pracy

-obrona narodowa

-ratownictwo morskie

-wspieranie społeczności romskiej

-wspieranie inicjatyw obywatelskich

-pomoc państwa w zakresie dożywiania

Wydatki w układzie zadaniowym

Wydatki wg podstawowych grup ekonomicznych

2007:

Wydatki w poszczególnych działach klasyfikacji budżetowej

Kontrola wykonania budżetu państwa po roku budżetowym

Ogólną kontrole nad wykonaniem budżetu państwa sprawuje Sejm za pośrednictwem Najwyższej Izby Kontroli oraz Rada Ministrów a głównie Minister Finansów, który do prac kontrolnych wykorzystuje aparat finansowy oraz informacje zawarte w sprawozdaniach GUS-owskich sporządzonych przez poszczególnych dysponentów środków budżetowych.

Minister Finansów dokonując kontroli wykonania budżetu sprawdza czy została zachowana zasada terminowości to znaczy terminowa realizacja dochodu określonych w budżecie i planach finansowych poszczególnych pod. Gospodarki budżetowej.

-zasada dyscypliny finansowej dokonywania wydatków budżetu

-zasada zachowania równowagi budżetowej, która zakłada, że wydatki mają pokrycie w dochodach budżetowych. Złamanie tej zasady może spowodować wzrost deficytu budżetowego. A Minister Finansów będzie musiał zaciągnąć kredyt lub pożyczkę za nie przestrzeganie dyscypliny budżetowej ustawa o finansach publicznych przewiduje określone sankcje. Pracownicy sfer budżetowych, którzy złamali dyscyplinę budżetową mogą zostać ukarani upomnieniem, naganą lub karą pieniężną, która może wynieść od 1do3 kwot średniego wynagrodzenia w gospodarce ogłoszonych przez GUS. Mogą również być ukarani przez zakaz wykonywania danej funkcji w okresie 5 lat.

Sprawozdanie z wykonania Budżetu Państwa Min. Finansów składa do 10 września roku budżetowego do komisji Finansów Publicznych. Sprawozdanie to obejmuje I półrocze roku budżetowego.

Sprawozdanie roczne składane jest w sejmie przez Ministra Finansów do 30 Maja roku następnego po roku budżetowego. Jednocześnie Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów. Powyższe sprawozdania są w sejmie podstawą do udzielania rządowi (potwierdzenia) absolutorium. Sejm rozpatruje przedłożone rządowe sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania (najpóźniej do końca sierpnia)

Odmowa udzielenia absolutorium pod rządami Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. – odmiennie, niż w okresie obowiązywania tzw. Małej Konstytucji4 - nie pociąga za sobą konieczności podania się Rady Ministrów do dymisji. Z uwagi na fakt, że często sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej przedstawia rząd, który nie odpowiadał za jej wykonanie, zrezygnowano z automatyzmu instytucji dymisji. Jednak jeżeli odmówiono udzielenia absolutorium (np. ze względu na poważne naruszenia prawa) tej samej Radzie Ministrów, która wykonywała budżet – konsekwencją może być wykorzystanie instytucji wotum nieufności wobec Rady Ministrów (art. 158 Konstytucji) lub poszczególnych ministrów (art. 159 Konstytucji). Członkowie rządu mogą być też pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu (art. 198 Konstytucji).

Poszczególne części budżetowe wraz ze sprawozdaniami Najwyższej Izby Kontroli są rozpatrywane z udziałem Komisji Finansów Publicznych jako komisji wiodącej oraz komisji „resortowych”. W odróżnieniu od prac nad projektem ustawy budżetowej podjęcie uchwały w przedmiocie absolutorium przez Sejm kończy prace nad sprawozdaniem – Senat już się w tej sprawie nie wypowiada. Kontrola wykonania budżetu ex post jest więc wyłączną kompetencją Sejmu.

FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA
Ekonomiczne
Redystrybucyjna
Gromadzenie dochodów od podmiotów gospodarujących i przeznaczenie ich na rzecz tych podmiotów, które albo w ogóle nie osiągają dochodów, albo osiągają je, ale w stopniu niewystarczającym na ich potrzeby; Korekta bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa Budżet państwa = podstawowe narzędzie redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych