BUDŻET PAŃSTWA
Zasady budżetowe
Zasada zupełności wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa( nie są ujęte saldem tylko osobno)
Zasada jedności głosi iż wszystkie dochody i wydatki powinny być objęte jednym planem, wyróżnia się jedność
Materialną tzn. dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, nie są związane z określonymi wydatkami (celami)
Jedność formalna jest osiągana dzięki budowie zbiorczego budżetu państwa obejmującego budżet władz centralnych i władz terenowych (budżety samorządowe)
Jednym aktem prawnym
Zasada jawności głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwu, a praktycznie organom przedstawicielskim , organizacjom społecznym
Ujawniany w fazie planowania, uchwalania i wykonywania
Ustawa jest publikowana w Dzienniku Ustaw
Daje możliwość kontroli społecznej (jawność debat)
Zasada roczności – jak nazwa wskazuje budżet państwa uchwalany jest na okres jednego roku, (w praktyce mamy do czynienia z odstępstwami od tej zasady np. W przypadku inwestycji długoterminowych, gdzie środki budżetowe mogą być wykorzystane w całym okresie realizacji inwestycji)
Zasada równowagi budżetowej oznacza takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały wysokości dochodów, w praktyce ta zasada jest trudna do utrzymania
Nierównowaga może mieć dwojaki charakter : może wystąpić nadwyżka lub deficyt, który wymaga finansowania za pomocą długu publicznego
Jako kraj członkowski UE jesteśmy zobowiązani , aby deficyt nie przekraczał 3%PKB (wymóg)
Zasada specjalizacji postuluje, aby dochody i wydatki były odpowiednio uporządkowane . Specjalizacja ma trzy aspekty
Rzeczowy- dochody są ujęte wg źródeł, wydatki wg przeznaczenia
Ilościowy – ujęcie wydatków i dochodów w określonych kwotach
Czasowy ujęte wydatki i dochody mogą być wykonane w okresie obowiązywania ustawy
Zasada uprzedniości (cecha) uchwalenie budżetu przed rozpoczęciem roku budżetowego
Prowizorium budżetowe – tymczasowa i skrócona ustawa budżetowa
Prerogacja budżetu przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego
Harmonogram prac nad budżetem
Etapy tworzenia budżetu
Opracowanie pierwszej prognozy makroekonomicznej
Określa warunki, w jakich budżet będzie realizowany (wielkość PKB, wzrost cen, podaż pieniądza, zatrudnienie, bezrobocie, stopy procentowe itd. Prognoza powstaje w wyniku prac m.in. MGospodarki, MF, MPracy i Polityki Społecznej. RPP ustala założenia polityki pieniężnej i przedstawia je sejmowi. Wstępny plan dochodów i wydatków powstaje we współpracy z NBP i GUSem.
sformułowanie założeń do projektów dochodów i wydatków w resortach
Do złożenia projektu budżetu zobowiązany jest MF. Określa on szczególne zasady, tryby i terminy opracowywania materiałów do projektu w specjalnym rozporządzeniu. Zgodnie z tym rozporządzeniem poszczególni ministrowie , wojewodowie itp. opracowują założenia rzeczowe zadań i propozycje dochodów i wydatków.
W założeniach ustalone są limity wydatków dla poszczególnych części budżetu. W terminie 21 dni (od otrzymania limitów) określeni dysponenci zobowiązani są do przedłożenia MF projektu swojej części budżetu., który dokonuje weryfikacji z przepisami prawa oraz z limitami.
Dalej jest Przyjęcie budżetu przez Radę Ministrów w formie uchwały (po dokonaniu ostatecznych zmian). Projekt budżetu wraz z załącznikami i uzasadnieniem powinien być przekazany Marszałkowi Sejmu do 30 września roku poprzedzającego rok obrotowy.
Kolejny etap to Prace nad projektem ustawy budżetowej w parlamencie
-Zaczyna się od pierwszego czytania projektu sejmu ( nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom projektu )
-Głosowanie nad odrzuceniem projektu
-Projekt trafia do Komisji Finansów Publicznych( Celem tego etapu jest wysłuchanie stanowisk zaproszonych na debatę ekspertów, kierownictwa MF i NBP oraz uzyskanie wyjaśnień w kwestiach budzących wątpliwości
-Sprawozdanie trafia do Sejmu (II czytanie)
-Sprawozdanie bądź III czytanie od razu. Komisja poprawki przedstawia w sprawozdaniu. Etap kończy się uchwaleniem ustawy budżetowej , którą niezwłocznie przesyła się do Marszałka Senatu i Prezydenta.
- Senat w ciągu 20 dni od otrzymania ustawy powinien podjąć uchwałę o jej przyjęciu lub zaproponować poprawki. Prace podobnie przebiegają ja w sejmie. Jeżeli Senat zgłosi poprawki ustawa wraca do sejmu, który może przyjąć poprawki lub je odrzucić większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
-Ostatni etap to podpisanie ustawy budżetowej przez Prezydenta , który ma 7 dni na jej podpisanie. Może również wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności budżetu z Konstytucją( ma na to 2 mies. Gdy ustawa nie zostanie ogłoszona przed 1 stycznia to podstawą jest projekt ustawy, do czasu jej przyjęcia.
Prezydent może skrócić kadencję sejmu , jeśli w ciągu 4 mies. od przedłożenia projektu do przedłożenia do podpisu Pr może podjąć tą decyję w ciągu 14 dni
Rada ministrów ma obowiązek przedłożenia sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu wraz z info o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 mies od zak roku budżetowego
Sejm ma obowiązek rozpatrzyć sprawozdanie oraz podjąć uchwałę o udzieleniu lub odmowie absolutorium (akceptacji) Radzie ministrów
Absolutorium budżetowe to wyraz politycznej akceptacji przez Sejm sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wyrażony w uchwale o udzieleniu Radzie Ministrów absolutorium.
MF przedstawia komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu oraz NIK owi info o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze w terminie do 10 wrzesśnia tego roku
Posiedzenie plenarne- posiedzenie całego Sejmu a nie poszczególnej komisji.
Budżet na 2014 r. podstawowe wielkości i założenia
Ustala się, zgodnie z zał 1 łączną kwotę podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa w wysokości 277 782 224 tys. zł.
Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 2, łączną kwotę wydatków budżetu państwa
w wysokości 325 287 369 tys. zł.
Deficyt budżetu państwa ustala się na dzień 31 grudnia 2014 r. na kwotę nie
większą niż 47 505 145 tys. zł.
Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 3, łączną kwotę dochodów budżetu środków
europejskich w wysokości 77 957 123 tys. zł.
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 24 427 636
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 7 216 954
Program Operacyjny Kapitał Ludzki 7 875 537
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 1 780 194
Ogółem Regionalne Programy Operacyjne 10 110 474
Ogółem programy NSS 51 411 654 (Narodowa Strategia Spójności)
Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 4, łączną kwotę wydatków budżetu środków europejskich w wysokości 78 348 825 tys. zł.
Deficyt budżetu środków europejskich ustala się na kwotę 391 702 tys. zł.
Ustala się łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa w wysokości 426 183 364 tys. zł oraz łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa w wysokości 378 286 517 tys. zł – z tytułów wymienionych w załączniku nr 5.
Planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa ustala się na kwotę 47 896 847 tys. zł.
Przychody i rozchody budżetu państwa
I. Przychody i rozchody krajowe
1. Skarbowe papiery wartościowe
1.1 Skarbowe papiery wartościowe rynkowe
a) bony skarbowe
b) obligacje rynkowe
- o zmiennym oprocentowaniu
- o stałym oprocentowaniu
- indeksowane
1.2 Obligacje oszczędnościowe
2. Pożyczki udzielone
3. Prefinansowanie zadań realizowanych z udziałem środków
pochodzących z budżetu Unii Europejskiej
4. Zarządzanie płynnością sektora publicznego
5. Pozostałe przychody i rozchody
6. Środki na rachunkach budżetowych
Przychody i rozchody zagraniczne
Przychody i rozchody z prywatyzacji
Potrzeby pożyczkowe netto budżetu państwa
Finansowanie potrzeb pożyczkowych netto budżetu państwa
Źródłem pokrycia potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, w tym pokrycia deficytu
budżetu państwa, są środki pozostające na rachunkach budżetu państwa w dniu
31 grudnia 2013 r., przychody z tytułu sprzedaży skarbowych papierów wartościowych,
przychody z prywatyzacji, przychody z tytułu kredytów i pożyczek oraz
przychody z innych tytułów.
Przyrost zadłużenia na dzień 31 grudnia 2014 r. z tytułu zaciągniętych i spłaconych kredytów lub pożyczek oraz emisji i spłaty skarbowych papierów wartościowych nie może przekroczyć kwoty
85 000 000 tys. zł
Wartość nominalna nowo wyemitowanych skarbowych papierów wartościowych na cele, o których mowa w ust. 2, nie może przekroczyć kwoty 15 000 000 tys. zł.
Poręczenia i gwarancje mogą być udzielane przez Skarb Państwa do kwoty 300 000 000 tys. zł.
Tworzy się ogólną rezerwę budżetową w wysokości 95 000 tys. zł.
Prognozowany średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem wynosi 102,4%.
Wysokość odpisu, o którym mowa w art. 76 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, z późn. zm.4)), wynosi 3 430 000 tys.
Odpis od funduszu emerytalno-rentowego na fundusz administracyjny Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wynosi 456 600 tys. zł.
Kwoty wpłat jednostek samorządu terytorialnego, o których mowa w art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526, z późn. zm.7)), wynoszą dla:
1) gmin – 512 694 tys. zł;
2) powiatów – 1 078 549 tys. zł;
3) województw – 914 738 tys. zł.
Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, z mocą od dnia 1 stycznia 2014 r.
Opinia o budżecie zbyt optymistycznym pojawia się, kiedy prognozy co do dochodów są zbyt wysokie lub wydatki są niedoszacowane. Najczęściej jeśli mówi się, że budżet jest zbyt optymistyczny dotyczy to prognoz wskaźników makroekonomicznych tj. ( inflacji, stopy bezrobocia, wielkości PKB). Przykładem takiego budżetu może być budżet na rok 201, gdzie zapisane w budżecie wskaźniki były zbyt optymistyczne. Wzrost gospodarczy miał, według autorów budżetu, wynieść pod koniec 2013 roku 2,2 proc. PKB - wiadomo już jednak, że wyniósł on 1,6proc PKB. Poziom inflacji miał wynieść 2,7 proc. - tymczasem wynosiła jedynie 0,9proc co oznaczało mniejsze wpływy do budżetu. Zdaniem ekonomistów źle oszacowane wskaźniki sprawiły, że budżet trzeba było zmieniać. Nowelizacji budżetu dokonano 27 września 2013r
Nowelizacja budżetu państwa polega na przyjęciu ustawy o zmianie ustawy budżetowej na dany rok. W przepisach nie zostały określone przyczyny, które stanowiłyby podstawę do nowelizacji budżetu państwa. Dotychczasowe doświadczenie wskazuje, iż do nowelizacji może dojść w przypadku gdy ustawowo dopuszczalne możliwości dokonywania pewnych zmian w budżecie w trakcie roku budżetowego okazują się niewystarczające w zaistniałej sytuacji.
Na procedury przygotowania nowelizacji budżetu państwa wpływ ma konstytucyjna zasada wyłącznej kompetencji Rady Ministrów do przedłożenia projektu ustawy o zmianie budżetowej (art. 221 Konstytucji RP). Ustawa o finansach publicznych nie zawiera przepisów, które w sposób szczególny i odrębny regulowałyby kwestie związane z zasadami i trybem opracowywania projektu ustawy o zmianie ustawy budżetowej, a także stopnia szczegółowości oraz wymogów, które powinien spełnić projekt takiej ustawy. W związku z powyższym należy przyjąć, iż wobec projektu ustawy o zmianie ustawy budżetowej mają zastosowanie wszystkie przepisy, które dotyczą opracowywania i uchwalania projektu ustawy budżetowej. Również prace parlamentarne nad projektem ustawy o zmianie ustawy budżetowej będą prowadzone według tych samych procedur i zasad, które znajdują zastosowanie przy uchwalaniu ustawy budżetowej. W odniesieniu do prac nad projektem ustawy o zmianie ustawy budżetowej nie będzie jednak obowiązywała konstytucyjna zasada możliwości skrócenia kadencji Sejmu i Senatu w przypadku nieuchwalenia projektu ustawy budżetowej w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia go przez Radę Ministrów.
Budżet tradycyjny a budżet zadaniowy
(2005/2006)
W związku z wątpliwościami w kwestii racjonalnego wykorzystywania środków budżetowych można podjąć prace nad wdrożeniem budżetu zadaniowego. Tradycyjny budżet konstruowany wg klasyfikacji budżetowej (cześć dział- rozdział) jest mało czytelny oraz nie uwzględnia celowości i skuteczności ponoszonych wydatków. Stąd konieczność wprowadzenia budżetu zadaniowego, dającego podejmującym decyzje przejrzystym i obiektywne informacje o efektywności ponoszonych wydatków.
Istotą budżetu zadaniowego jest zarządzanie środkami publicznymi przez cele, które są skonkretyzowane oraz ich realizacja następuje wg określonej hierarchii. Na każdym etapie realizacji zadań mierzy się ich efektywność ( za pomocą odpowiednich mierników).
Zatem budżet zadaniowy pozwala ustalić, które zadania dla danego celu są najważniejsze i zmierzyć, jak zostały wykonane.
W budżecie zadaniowym wydatki są klasyfikowane wg funkcji, programów i zadań.
Funkcje grupują wydatki jednego obszaru działalności państwa ( edukacja, ochrona zdrowia, bezpieczeństwo)
Programy- wydatki wg celów. Program zawiera realizację celów przez jedną instytucję np. ministerstwo.
W zadaniach skupione są wydatki wg celów.
Definicja budżetu państwa - plan finansowy
Budżet jest planem finansowym państwa zestawiającym dochody i wydatki w ciągu roku kalendarzowego , które odzwierciedlają kierunki polityki społeczno-gospodarczej rządu, uchwalonym w formie ustawy określającej źródła dochodów i rodzaje wydatków , opracowanym przez Radę Ministrów, w terminach określonych w ustawie i wykonywanym pod jej kierunkiem za pośrednictwem Ministra Finansów.
Konstytucja
Ustawa o finansach publicznych
Ustawy okołobudżetowe i przepisy wykonawcze opracowywane przez MF, RM
dochody budżetu państwa na kwotę
279.151,2 mln zł,
wydatki budżetu państwa na kwotę
321.342,9 mln zł,
deficyt budżetu państwa na kwotę
42.191,7 mln zł.
Dochody budżetu państwa w 2013r
Wydatki budżetu państwa w 2013r
Ustawa budżetowa i jej części składowe
Pojęcie budżetu państwa nie jest tożsame z pojęciem ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa jest ustawą, która zawiera m.in. budżet państwa na dany rok. Nie jest to jedyny element składowy ustawy budżetowej. Oprócz budżetu zawiera także inne plany finansowe lub ich elementy, zwłaszcza:
Plany finansowe państwowych funduszy celowych
Plany finansowe niektórych jednostek sektora finansów publicznych, głównie wybranych agencji państwowych
Zbiorcze zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych
Limity kwot zobowiązań oraz wydatków na programy i projekty finansowane ze środków zagranicznych. Głównie pochodzących z budżetu UE.
Ustawa budżetowa składa się z tzw. części tekstowej (szeregu artykułów) oraz części tabelarycznej (załączników do ustaw). Część tekstowa ustawy budżetowej jest zbliżona swoim charakterem do treści innych ustaw. Jest to zbiór przepisów, które
- ustalają zagregowane wielkości dochodów, wydatków, przychodów, rozchodów, deficytu budżetowego
- upoważniają różnych wykonawców ustawy budżetowej do określonych działań, np. MF
- konkretyzują przepisy innych ustaw ( l. etatów w Policji, wysokość rezerwy ogólnej budżetu)
- odsyłają do kolejnych załączników ustawy budżetowej.
Wydatki sztywne
Do najważniejszych kategorii zaliczanych do wydatków prawnie zdeterminowanych należą: subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje dla FUS i KRUS, wydatki na obsługę długu publicznego, wydatki na obronę narodową, składki do budżetu UE i organizacji międzynarodowych. W Polsce udział wydatków prawnie zdeterminowanych w wydatkach budżetowych ogółem w latach 1999-2010 systematycznie rósł i od 2010 r. kształtuje się na poziomie ok. 75%. Duży udział wydatków sztywnych, których obowiązek realizacji wynika z przyjętych zobowiązań ustawowych, powoduje, iż w okresie gorszej koniunktury gospodarczej deficyt budżetu państwa i całego sektora finansów publicznych szybko rośnie. Powoduje to wzrost długu publicznego i kosztów jego obsługi, a tym samym ogranicza możliwości realizacji innych wydatków, zwłaszcza tych o charakterze prorozwojowym.