Kliniczny podział próchnicy, Lokalizacja ubytku.

Próchnica początkowa- w obrazie klinicznym próchnica zębów objawia się ubytkiem twardych tkanek zęba. Początkowo dochodzi do nieznacznej demineralizacji szkliwa; jest to tzw. P. początkowa (caries incipiens), czyli plama próchnicowa (macula cariosa). Plama ta na powierzchni szkliwa występuje jako kredowo- biała lub żółtawa zmiana zabarwienia, z czasem może przybrać barwę brunatną, a nawet czarną. Nie daje zasadniczo żadnych dolegliwości. Plama próchnicowa może pozostać przez długi okres niezmieniona, może ulec wyleczeniu samoistnemu lub po dodatkowym zastosowaniu zawiązków fluoru. Najczęściej jednak dochodzi do dalszej demineralizacji, obejmującej coraz większe warstwy szkliwa i zębiny oraz do powstania ubytku.

Próchnica powierzchowna (caries superficialis)- dotyczy tylko szkliwa, w którym jest już wyraźny ubytek. Mogą wtedy występować dolegliwości na bodźce chemiczne (kwaśne, słodkie) i mechaniczne (zgłębnikowanie).

Próchnica średnia (caries media)- obejmuje zarówno szkliwo, jak i zębinę, ubytek próchnicowy jest głębszy, ale od miazgi oddziela go jeszcze gruba warstwa zdrowej zębiny.

Próchnica głęboka (caries profunda)- w tej postaci próchnicy dno głębokiego ubytku oddziela od miazgi tylko cienka warstwa zdrowej zębiny lub nawet zębiny próchniczej. Występują silne dolegliwości bólowe, zwłaszcza na bodźce termiczne (zimno, ciepło) i mechaniczne (zgłębnikowanie).

Ze względu na przebieg próchnicy.

Próchnica ostra (caries acuta)- występuje przede wszystkim u dzieci i młodzieży, szybko się rozprzestrzenia. Zębina próchnicowa jest miękka, krucha, łatwo daje się usunąć nawet wydrążaczem, ma zabarwienie żółte lub jasnobrązowe. Towarzyszy jej ból sprowokowany bodźcami termicznymi, chemicznymi i mechanicznymi. Próchnica ostra może niekiedy przyjąć postać tzw. Próchnicy kwitnącej. Charakteryzują ją szczególnie szybki rozwój i znaczne rozprzestrzenienie.

Próchnica przewlekła (caries chronica)- jest typowa dla ludzi starszych. Może toczyć się przez dłuższy czas, nie dając żadnych dolegliwości. Zębina próchnicowa ma zabarwienie ciemnobrązowe lub czarne, jej konsystencja jest zbita, często mocno stwardniała na skutek remineralizacji. Przewlekły przebieg próchnicy obserwuje się też u dzieci i młodzieży, które objęto fluorkową profilaktyką próchnicy.

Próchnica prosta (caries simplex)- toczy się w twardych tkankach zęba i nie daje dolegliwości ze strony miazgi. Ubytek próchnicowy może być nierzadko rozległy i głęboki. Ból na bodźce ustępuje jednak zaraz po zaprzestaniu ich działania.

Próchnica powikłana (caries complicata)- daje objawy ze strony miazgi. Cechą charakterystyczną jest pojawienie się tzw. Bólu samoistnego, niepoprzedzonego zadziałaniem żadnego uchwytnego bodźca.

Inne postacie próchnicy.

Próchnica okrężna (caries circularis)- toczy się w okolicy przyszyjkowej na kilku sąsiednich powierzchniach zębów.

Próchnica wtórna (caries secundaria)- powstaje wokół wypełnienia lub po jego wypadnięciu. Jest czasem trudna do wykrycia, zwłaszcza jeśli pojawi się na powierzchniach stycznych zębów przedtrzonowych przy brzegu dziąsła.

Próchnica nietypowa (caries atypica)- występuje w zębach pozbawionych żywej miazgi, tzw. Zębach martwych.

Próchnica cementu korzeniowego lub korzenia (caries cementi s. caries radicis dentis)- tę postać spotyka się w obrębie odsłoniętego korzenia, głównie u ludzi starszych. Może być pierwotna i wtórna, aktywna i nieaktywna, bez ubytku i z ubytkiem tkanek.

Zapalenie miazgi- często jednak pacjent zgłasza się do stomatologa dopiero wówczas, gdy nieleczona próchnica doprowadziła już do innych zmian chorobotwórczych w narządzie żucia. Częstym powikłaniem próchnicy jest zapalenie miazgi (pulpitis). Najczęściej dochodzi do niego w wyniku zakażenia jadami bakteryjnymi, które przenikają z ubytku próchnicowego przez cienka warstwę zębiny do miazgi. Innymi przyczynami zapaleń miazgi mogą być: wysoka temp.( wyzwalana np. podczas szlifowania zębów), bodziec chemiczny (np. zastosowanie nieodpowiedniego leku), uraz czy zakażenie drogą krwionośną. Zapalenia miazgi objawiają się najczęściej silnym bólem samoistnym, który może być promieniujący, pulsujący; mogą też występować przerwy w bólu (intermisje) lub osłabienie jego natężenia (remisja). Te stany chorobowe leczy się biologicznie (tylko tzw. Zapalenia odwracalne) bądź przez usunięcie miazgi, uprzednio znieczulonej lub uśmierconej.

Martwica i zgorzel- groźne w skutkach mogą być martwica (necrosis pulpae) lub zgorzel miazgi (gangraena pulpae). Zgorzel miazgi polega na gnilnym rozpadzie martwej miazgi, przy współudziale bakterii gnilnych, w odpowiedniej temperaturze i wilgotności. Miazga zgorzelinowa zawiera wiele drobnoustrojów i trujących substancji powstałych z rozpadu białka, które nadają jej charakterystyczny przykry zapach i stanowią duże niebezpieczeństwo dla ustroju. Zgorzel miazgi leczy się zależnie od wskazań albo metodami zachowawczymi, albo chirurgicznie, nawet usuwając ząb.

Zapalenia ozębnej- przedostanie się drobnoustrojów i ich jadów ze zgorzelinowej miazgi przez otwór wierzchołkowy do tkanek okolicznych jest najczęściej przyczyna zapaleń ozębnej (periodontitis). Zapalenia ostre lub zaostrzone objawiają się silnym, ciągłym bólem, wzmagającym się podczas nagryzania. Pacjent ma uczucie wysadzania zęba z zębodołu. Nieleczone ostre zapalenie ozębnej szybko rozprzestrzenia się na okoliczne tkanki i może być przyczyną zapalenia kości, okostnej, tkanek miękkich, ropni itp. Lub przejść w zapalenie przewlekłe.