Podział próchnicy i ubytków próchnicowych

Podział próchnicy
Ze względu na szybkość rozwoju, próchnicę zęba można podzielić na: ostrą, przewlekłą, zatrzymaną i kwitnącą.

Próchnica ostra najczęściej dotyczy osób młodych, u których szkliwo jest jeszcze słabo zmineralizowane, zębina natomiast ma szerokie kanaliki zębinowe, które stwarzają dogodny dostęp dla bakterii, a co za tym idzie próchnica rozwija się bardzo szybko. W próchnicy przewlekłej jest odmiennie. Występuje ona raczej u dorosłych. Przebiega wolno, na skutek odkładania się zębiny wtórnej, która spowalnia przebieg procesu próchnicowego. Czasami, z niewyjaśnionych przyczyn, przewlekle postępujący proces próchnicowy ulega zatrzymaniu. Jest to tzw. próchnica zatrzymana. Związana ona jest z efektywniejszymi zabiegami higienicznymi, które pacjent wdrożył. Próchnica kwitnąca to szybki rozwój próchnicy obejmujący wiele zębów jednocześnie, w miejscach, które są zwykle wolne od próchnicy. Przyczynami tego typu próchnicy może być wiele: zła higiena, jedzenie dużych ilości słodyczy, zmniejszona ilość śliny, wrodzona wady budowy zęba, np. niedorozwój szkliwa i/lub zębiny. Ubytki są rozległe, są zabarwienia mlecznego lub ciemnego i są wrażliwe na szereg bodźców zewnętrznych.

Klinicznie próchnicę można podzelić na pierwotną i wtórną. Próchnica wtórna rozwija się dookoła wypełnień lub uzupełnień protetycznych i może być wynikiem nieprzestrzegania zaleceń lekarza, dotyczących diety czy właściwej higieny jamu ustnej lub efektem niewłaściwego postępowania lekarza w czasie opracowania i wypełniania ubytku. W każdym przypadku, gdy zdiagnozowano próchnicę wtórną należy wymienić wypełnienie lub uzupełnienie protetyczne. Próchnica pierwotna powstaje w zdrowym zębie lub na zdrowej powierzchni zęba chorego.

Pod względem zaawansowania próchnicę można podzielić na: początkową, powierzchowną, średnią i głęboką. Podział ten wypływa bezpośrednio na decyzję lekarza o przebiegu postępowania i zastosowanych materiałach.
Próchnica początkowa to biała lub zabarwiona plama na powierzchni zęba, przy której nastąpił zlokalizowany proces demineralizacji szkliwa bez jego utraty. Zwykle, w takich przypadkach wystarczy modyfikacja diety, poprawa  higieny lub zastosowanie terapii fluorowej. Często wygładza się taką powierzchnię wiertłem, aby zmniejszyć możliwość akumulacji bakterii i rozwoju procesu próchnicowego. W przypadku braku reakcji w miejscu plamy próchnicowej rozwija się próchnica powierzchowna.

Próchnica powierzchniowa jest procesem ograniczonym do szkliwa. Proces leczenia polega na opracowaniu szkliwa i wypełnieniu ubytku.
Próchnica średnia jest to proces, który obejmuje swoim zasięgiem szkliwo i powierzchniowe warstwy zębiny. Podobnie jak w przypadku próchnicy powierzchownej opracowuje się tkanki zmienione próchnicowo i wypełnia ubytek materiałem do wypełnień.
Próchnica głęboka obejmuje szkliwo i znaczną część zębiny. Często dno ubytku znajduje się w pobliżu miazgi zęba, co zwiększa niebezpieczeństwo jej uszkodzenia w czasie opracowania ubytku lub ułatwia dostęp bakterii, które wywołują proces zapalny. Postępowanie zależy od stanu zęba i objawów klinicznych i może obejmować natychmiastowe opracowanie i wypełnienie ubytku, leczenie biologiczne (przy odpowiednich wskazaniach) z odroczonym wypełnieniem ubytku lub leczenie endodontyczne (kanałowe), po którym także wypełnia się ubytek.

Podział ubytków próchnicowych
Występowanie ubytków próchnicowych na poszczególnych powierzchniach zębów warunkuje sposób postępowania i rodzaj zastosowanych materiałów do wypełnień. Zgodnie z klasyfikacją zaproponowaną przez Blacka ubytki dzieli się na pięć klas.

Ubytki klasy I
Proste, ograniczone ze wszystkich klas ubytki występujące w zagłębieniach anatomicznych na powierzchni żującej zębów trzonowych i przedtrzonowych, na powierzchniach podniebiennych dzębów trzonowych górnych i siekaczy bocznych górnych od strony podniebiennej. Ze względu na duże siły działające na wypełnienia w trakcie żucia, ubytki takie wypełnia się materiałami o dużej odporności mechanicznej. Niegdyś stosowano w takich ubytkach amalgamat. Obecnie stosuje się mikro- lub nanohybrydowe materiały kompozytowe, np. Herculite XRV Ultra czy Premise. Przy niewielkich ubytkach klasy I stosuje się również płynne materiały kompozytowe, kompomery lub szkło-jonomery.

Ubytki klasy II
Są to ubytki złożone, występujące na powierzchniach stycznych (międzyzębowych) w zębach przedtrzonowych i trzonowych. W miarę postępowania procesu próchnicowego ubytki te obejmują zasięgiem również powierzchnie żujące. W ubytkach klasy II, podobnie jak w przypadku ubytków klasy I, stosuje się materiały o dużej odporności mechanicznej, np. Herculite XRV Ultra czy Premise.

Ubytki klasy III
Ubytki klasy III występują na powierzchniach międzyzębowych zębów przednich (siekaczy i kłów). Ze względu na miejsce występowania (przedni odcinek uzębienia, który jest szczególnie widoczny), ubytki takie wypełnia się materiałami estetycznymi, posiadającymi kilka różnych rodzajów przezierności, np. Premise. W sytuacjach gdy ubytki klasy III są niewielkie, do ich wypełnienia stosuje się uniwersalne materiały mikro- lub nanohybrydowe, np. Herculite XRV Ultra, lub - rzadziej - płynne materiały kompozytowe, np. Vertise Flow.

Ubytki klasy IV
Ubytki te występują na powierzchniach międzyzębowych zębów przednich. W odróżnieniu od ubytków klasy III, w ubytkach klasy IV dochodzi do naruszenia kąta (brzegu) siecznego. W ubytkach klasy IV stosuje się materiały estetyczne i, jednocześnie, odporne mechanicznie, np. Premise.

Ubytki klasy V
Są to ubytki występujące w przydziąsłowej części wszystkich zębów. Zwykle, w ubytkach klasy V stosuje się materiały kompozytowe o zwiększonej elastyczności, np. płynne materiały kompozytowe (Vertise Flow, Revolution Formula 2, Premise Flowable) lub materiały szkło-jonomerowe, które łączą się chemicznie z tkankami zęba.