Antropologia biologiczna: antropologia biologiczna zajmuje się fizycznym rozwojem człowieka na przestrzeni wieków. Jego adaptacji do zmieniających się warunków, rozwój mózgu, czy zmiany w organizmie człowieka, które doprowadziły do wydłużenia czasu życia. Przedstawiciele: Leonardo da Vinci, La Mark, Jan z Głogowa, Michalski, Czekanowski, Wilson, Sznajder. Rozwinęła ona się w subdyscyplinach: fizjologia, merologia, somatologia(nauka o żywym ciele), genetyka, ewolucjonizm, antropometria.
Ewolucja: ciągły proces, polegający na stopniowych zmianach cech gatunkowych kolejnych pokoleń wskutek eliminacji przez dobór naturalny lub sztuczny części osobników z bieżącej populacji.
Adaptacja: zmiana w celu przystosowania do nowych warunków
Antropologia ogólna (biologiczna): bada wpływ środowiska i cech dziedzicznych na rozwój człowieka
Akomodacja: umiejętność dostosowania istniejącego układu do panujących warunków
Podział MARTINA antropologii biologicznej na:
Systematyczną: badanie cech anatomicznych, fizjologicznych z uwzględnieniem cech patologicznych osobników i grup ludzkich oraz porównywanie z cechami naczelnych
Antropografię: opisywanie współczesnych jak i kopalnych form ludzkich z uwzględnieniem antropogenezy
Antropometria: metoda badawcza stosowana w antropologii fizycznej, polegająca na pomiarach porównawczych części ciała ludzkiego np.: długości kości, objętości czaszki, głowy, proporcji ciała, wagi ciała, rozstawu oczu itp.
Anatomia porównawcza: dział anatomii analizujący budowę organizmu w oparciu o porównanie struktury oraz charakteru funkcjonalnego poszczególnych narządów i układów.
Paleontologia: nauka o organizmach kopalnych, wyprowadzająca na podstawie skamieniałości i śladów działalności życiowej organizmów wnioski ogólne o życiu w przeszłości geologicznej.
Merologia: badanie prawidłowości zmian organów i tkanek człowieka
Somatologia: badanie zmienności człowieka jako całości
Genetyka: nauka o dziedziczności i zmienności organizmów, które są oparte na informacji zawartej w podstawowych jednostkach dziedziczności – genach
Antropologia kulturowa: dział nauk społecznych i dyscyplina akademicka , zajmująca się człowiekiem jako twórcą kultury i istotą społeczną.
Zakres przedmiotowy: dąży do skonstruowania ogólnej teorii kultury próbuje na jej podstawie zrozumieć i zinterpretować człowieka i jego dzieła.
Antropologia społeczna a antropologia kulturowa problem terminologii i zakresu obu pojęć: Różnice obejmują w praktyce nieco odmienne pola badawcze, perspektywy oglądu rzeczywistości i podejścia interpretacyjne.
Tradycja TYLEROWSKA (antropologia kulturowa): koncentruje uwagę na kulturowym wymiarze rzecz. ludzkiej, dąży do rekonstrukcji organizacji kultury, ustalenia praw nią rządzących oraz identyfikacji jej elementarnych czastek.
Tradycja DURKHEIMOWSKA(antropologia społeczna): skupia uwagę na społecznym wymiarze rzeczywistości, dąży do ustalenia zasad budowy struktury społecznej, praw regulujących jej funkcjonowanie i roli podstawowych jednostek życia społ.
Podział ten nie ma jednak głębszego uzasadnienia teoretycznego, kultura i społeczeństwo tworzą bowiem nierozerwalną całość.
-Antropologia społeczna opiera się na podstawach metodologii językoznawstwa porównawczego i etnografii oraz dziedzin związanych z filozofią, socjologią, psychologią, a także innymi naukami politycznymi, ekonomicznymi, prawniczymi.
- A. Kulturowa: natomiast przede wszystkim opiera się na archeologii, etnografii, etnologii i historii.
Różni twórcy, naukowcy antropologii:
Malinowski: metoda funkcjonalna polegająca na wyjaśnieniu faktów antropologicznych przez ustalenie funkcji, które spełniają one w integralnym systemie kultury.
Radcliffe- Brown: a.społ. jest nauką badającą istoty ludzkiego społ. Przez systematyczne porównywanie społeczeństw. Znaczenie jakiegokolwiek El. Kultury może być określone tylko wtedy, gdy kultura widziana jest jako całość powiązanych ze sobą zjawisk (strukturalizm)
F. Boas: tylko historia może dostarczyć wyjaśnienia, jak powstają złożone systemy rozmaitych kultur. Każda kultura to produkt hist. Doświadczeń danego ludu. (historyczno-dyfuzjoniztyczny kierunek)
Clark Wissler: „TEORIA AERAŁÓW”: każdy nowo powstały wytwór kultury ma tendencję do promienistego szerzenia się.
Ruth Benedict: ustaliła na przykładzie kultury indiańskiej kilka typowych wzorców kulturowych (apolliński, dionizyjski….)
Etnografia – dyscyplina naukowa zajmująca się całościowym opisem i analizą kultur ludowych różnych społeczności i grup etnicznych. Jej zakres obejmuje teorię kultury ludowej jak i badanie poszczególnych jej dziedzin i wytworów materialnych. W zależności od tradycji naukowej, pod pojęciem etnografia rozumie się wszystkie nauki etnologiczne, bądź też jedną z tych nauk.
Etnologia – jedna z dyscyplin, obok etnografii, antropologii kulturowej i antropologii społecznej, wchodzących w zakres antropologii - nauki o człowieku i jego kulturze. Powyższe terminy często traktowane są jako synonimy tej samej dziedziny badań. Etnologia jest terminem używanym przez przedstawicieli europejskiej i kontynentalnej nauki o człowieku i odpowiada niemieckiemu terminowi Völkerkunde (badania ludów pierwotnych). Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych, oraz opisuje poszczególne kultury.
Archeologia: nauka, której celem jest odtwarzanie społeczno-kulturowej przeszłości człowieka na podstawie znajdujących się w ziemi, na ziemi lub w wodzie źródeł archeologicznych, czyli materialnych pozostałości działań ludzkich.
etic: wszerz (?) emic: wgłąb(?)
Etnopsychologia, psychologia ludów, nauka zajmująca się psychologiczną charakterystyką ludów, badaniem wytworów życia społecznego przejawiających się w mowie, religii, prawie, sztuce, polityce, a także poszukiwaniem skutków oddziaływania na siebie kultur różnych ludów lub narodów.
(?)
(?)
Miejsce człowieka w świecie zwierząt:
| Jednostka taksonomiczna | Nazwa jednostki taksonomicznej |
|---|---|
| GROMADA | Ssaki (mammalia) |
| PODGROMADA | Łożyskowce (Placentalia) |
| RZĄD | Naczelne (Primates) |
| NADRODZINA | Hominaidea |
| RODZINA | Człowiekowate (Hominidae) |
| RODZAJ | Człowiek (Homo) |
| GATUNEK | Człowiek rozumny (Homo sapiens) |
PODGATUNEK Człowiek współczesny (homo sapiens sapiens)
-Homo Culturalis- to człowiek posiadający kulturę
-Homo politicon: Zoo politicon- człowiek to zwierze społeczne. Ale to nie jest cecha typowo ludzka, ponieważ zwierzę jest też społeczne.
- Homo Religiosus: człowiek religijny
- Homo Ludens: człowiek bawiący się. koncepcja człowieka wprowadzona przez Johana Huizingę, zakładająca, że u podstaw ludzkiego działania znajduje się zabawa, gra i współzawodnictwo.
Gatunek: to grupa organizmów żywych, w obrębie której może zachodzić krzyżowanie się dające płodne potomstwo.
Przynależność do gatunku: trzeba posiadać określoną pulę genów, która istnieje w określonym gatunku.
Cechy typowo ludzkie w:
ANATOMII:
-pionowa postawa ciała
- dwunożny chód
- manipulacyjna dłoń
- względnie duży mózg
- swoiste proporcje twarzoczaszki i mózgoczaszki
- otwór potyliczny jest z przodu
FIZJOLOGII:
- specyficzne funkcjonowanie mózgu
- słaby węch
- dobrze rozwinięte zmysły wzroku i dotyku
Cechy typowo ludzkie w zakresie behawioru:
- czynność rzucania, prowadząca do rozwoju kultury (np. tworzenie oszczepu)
- życie społeczne
- pozabiologiczny sposób przekazywania norm, reguł życia społecznego
- Posiadanie stałego domu (obozowiska)
- podział ról społecznych na męskie (myślistwo, obrona grupy)
- dzielenie się żywnością
- kolektywny charakter własności: terytorium i jego zasoby są własnością grupy lokalnej
- tłumienie potencjalnych napięć i konfliktów wewnątrz i poza grupą
- minimalizowanie indywidualnej konkurencji i rywalizacji (nie ma rywalizacji o samice)
- maksymalizowanie lojalności, solidarności i kooperacji
- monogamiczne związki i egzogamia plemienna
Potrafimy umieć myśleć o przeszłości i o przyszłości. Posiadamy instynkt, dzięki któremu możemy stwierdzić, co jest dobre a co jest złe. Jeśli coś jest dobre, to to próbujemy powtórzyć. Potrafi przewidzieć konsekwencje własnych czynów. Przyszłość jest nam dana logicznie. Wiemy, że czeka nas śmierć, lecz nie potrafimy sobie tego wyobrazić. Próbujemy zaprowadzić ład wobec śmierci dzięki religii i kulturze. Racjonalizacja nielogicznej śmierci to religia.
Specjacja, w biologii: proces powstawania gatunków. Wyróżnia się specjację właściwą, filetyczną i przez introgresję. Specjacja właściwa polega na zwiększaniu liczby gatunków przez wyodrębnienie się ich z gatunku już istniejącego, który zanika lub istnieje nadal. -- przyrównaj Se sama do człowieka i jego ewolucji.
9. , 10, 11, 12
Rodzina Hominidae wyodrębniła się ze wspólnego pnia wyższych naczelnych w tym samym czasie, co rodzina Pongidae (Człoekokształtnych). Proces ten rozpoczął się ok. 8 mln lat temu.
Analogie Hominidae do współcześnie żyjących małp człekokształtnych można przeprowadzać głównie w odniesieniu do wczesnych form biologicznych w obrębie rodziny Hominidae, a więc do rodzaju Australopthecus. Stosowanie takich analogii wobec wyższych naczelnych Hominidae, a więc rodzaju Homo jest już nieco bardziej problematyczne. W tym wypadku sensu nabierają raczej analogie do życia najprostszych społeczeństw pierwotnych.
Zmiany środowiska, które się dokonały na Ziemi ok. 14 lat temu (ocieplanie się i zmniejszanie wilgotności klimatu- zmiana lasu tropikalnego w sawannę) stanowiły istotny bodziec biologicznych przemian, prowadzących do rozwoju pierwszych Hominidae. Mieli dwunożny chód, spionizowanej postawie ciała oraz zmianom ostrości poszczególnych zmysłów. Nie mieli kłów, więc musieli poszukać jakichś innych rozwiązań na obronę samych siebie. Najwcześniejsze hominidae mogły podpierać się na pięściach.
| Nazwa | Czas | Miejsce | Cechy szczególne | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
Ardipithecus Ramidus |
4,4- 3,9 Mln lat temu |
Afryka południowa Środkowa i wschodnia |
Cechy zarówno szympansa(kształt i wielkość Czaski i szkliwo na zębach) jak i ludzkie- Przesunięty ku przodowi otwór potyliczny, Umożliwiający pionową postawę ciała. |
Wszystkie te fotmy stanowią najwcześniejszy okres rozwoju rodziny Hominidae. Do australopiteków należy szkielet Lucy. Miała ona względnie krótkie nogi i dłuższe ręce, długie i nieco zakrzywione dłonie, stopy zdolne do silnego chwytu i wąskie ramiona oraz czaszkę o kształcie i wielkości mózgoczaszki- są to cechy małpie. Cechy ludzkie to: budowa miednicy, kończyn dolnych, klatki piersiowej i przesunięty ku przodowi otwór potyliczny. Gatunek wykazywał duży dymorfizm płciowy (samce większe od samic). |
Australopithecus Anamensis |
4,2- 3,9 mln Lat temu |
Poruszał się w pozycji pionowej, o czym Świadczy kształt kości goleniowej. |
||
Australopithecus Afarensis |
Ponad 3 mln Lat temu |
? | ||
| Paranthropus | ? | Bardziej masywna forma Człowiekowatych, O wielkich szczękach i potężnych zębach Trzonowych służących do rozgryzania i miażdżenia; odżywiał się roślinami |
||
Australopitek Africanus |
3- 2 mln Lat temu |
Żywił się nie tylko roślinami ale i padliną. Jego Małpy.Przyjmował zazwyczaj pozycję pionową.Profi ść twarzowa nieco krótsza niż u małp. Jego dło mózgoczaszki jest taka sama jak u dzisiejszego szympansa. Madę tworzyło od kulku do kilkunastu Doro Ale nie umiały przenosić wody. Aby się bronić Lnych narzędzi do polowania. |
ciało od pasa w dół przypomina ciało człowieka, a od pasa w górę ciało. jego czaszki był w stosunku do małp człekokształtnych bardziej pionowy, a czę- ń nie była bardziej chwytna od małp człekokształtnych.Pojemność Miał ok. 120-130cm wzrostu. Prowadził społeczny, gromadny tryb życia. Gro- słych plus dzieci. Zakładały obozowiska na kilka dni. Używały prostych naczyń, rzucały kamieniami. Bardzo rzadko polowały na małe zwierzęta. Używał natura- |
|
| Homo Habilis | 1,9-1,7 mln lat temu | Afryka | Zupełnie wyprostowana postawa, podwójnie wysklepioną stopę umożliwiającą długotrwały chód dwunożny, bardziej chwytna dłoń, większy mózg(660cm3) i lżejszą żuchwę od Australopiteka. znacznie bogatsze zachowania narzędziowe. Narzędzia OLDUWAJSKIE: materiał przenoszono z miejsca pochodzenia do miejsca obróbki. Wszystkożerny, dzielił się pożywieniem. | Mógł żyć równolegle z Australopitekiem. Przemysł OLDUWAJSKI: jest to zespół narzędziowy. Narzędzia te to dość nieregularnie roztłoczone otoczaki z ostrymi krawędziami. H.h. Nie przekazywał z pokolenia na pokolenie żadnych stałych wzorów wytwarzania narzędzi, musiał jednak przekazywać samą ideę intencjonalnego rozłupywania otoczaków w celu uzyskania ostrych narzędzi. Sposoby ich używania musiały być przekazywane społecznie, o czym świadczy zużycie narzędzi na krawędziach, co jest dowodem wielokrotnego używania. |
| Homo Ergester | 1,9-1,4mln lat temu | Afryka | Miał dużą (850cm3) wysoką czaszkę o kształcie przypominającym późniejsze formy Homo. „Chłopiec znad Jeziora Turkana”: był wysoki i dysponował przystosowaniami budowy nosa do suchego i gorącego klimatu. | „Afrykański Homo Habilis” |
| Homo Erectus | 1mln-200 tys. Lat temu | Afryka, Azja, Europa | Wzrost: 165-175cm, waga ponad 70kg, masywne kości i mięśnie. Czaszka gruba i masywna, żuchwa ciężka, wyposażona w diastmę(przerwa między zębami w dolnej szczęce na górny kieł). Czaszka od tyłu była niska, szeroka u podstawy, zwężająca się ku górze. Cechy typowo ludzkie miał rozwinięte prawie w takim samym stopniu jak człowiek współczesny. Pojemność mózgoczaszki:750-1250cm3. Miał rozwinięte zespoły narzędziowe i wiele umiejętności wskazujących na istnienie kultury. Żył w kilkudziesięcioosobowych gromadach, zbiorowo polował na duże zwierzęta. Był dobrym łowcą, potrafił polować na rozmaite gatunki zwierząt. Zamieszkiwał jaskinie, schrony kamienne, budował osłony z wiatru i deszczu. Bardziej stałe niż u Australopiteka obozowiska budował przy wodzie. Mięso stało się stałym elementem pożywienia. Pochodziło ze sztuk upolowanych niż padłych.wy kształcił różne typy polowań: nagonka, zasadzka, polowanie na wyczerpanie. Element zmiany o charakterze biologicznym związany z trybem życia to brak owłosienia i rozwój mózgu. Posługiwał się ogniem.ale intencjonalnie używano go dopiero 1 mln lat później. Miał zaawansowaną organizację życia gromadnego. Rosło znaczenie ojca. Podział pracy między kobietą ma mężczyzną. | Przemysł SZELSKI: jest to technika obróbki kamienia w sposób rdzeniowy. Narzędzie otrzymywano z części środkowej, czyli rdzenia, buły krzemiennej. Odłupane z zewnątrz kawałki kamienia były traktowane jako bezużyteczne odpady, a z jednej buły powstawało jedno narzędzie. Przemysł ASZELSKI: technika obróbki kamienia bardziej zaawansowana, zwana odłupkową. Jest to uzyskanie narzędzia z zewnętrznych, odłupanych od rdzenia, płaskich i dość długich kawałków. Z jednej buły krzemiennej powstawało kilka narzędzi, które miały bardziej precyzyjny kształt. Technika WIÓROWA: otrzymane odłupki były bardzo cienkie i długie, a odbijano je od cylindrycznego rdzenia. Technika LEWAUASKA: polegała na wstępnej i wtórnej obróbce narzędzia, a w tym na tzw. Retuszu krawędziowym, który pozwalał na uzyskanie ostrego, regularnego i precyzyjnego ostrza. Obróbka NACISKOWA: uderzanie narzędzia przykładanego do np. kamienia. Pięściak, tłuk pięściowy - narzędzie wykonane techniką rdzeniowania z naturalnych fragmentów krzemieni i innych skał twardych (rzadziej z grubych odłupków) przy zastosowaniu obustronnej obróbki na większej części lub na całym obwodzie. W ten sposób powstawały narzędzia o migdałowatym, sercowatym czy owalnym kształcie, o dopasowanej do dłoni podstawie. Pierwsze pięściaki abwilskie charakteryzowały się przypadkową formą i brakiem wyraźnej krawędzi tnącej.Pięściaki wytwarzali przedstawiciele kultur dolnego paleolitu: abwilskiej (zwana też szeleską) i aszelskiej. |
| Homo Antecessor | 800–350 tys. lat temu | Hiszpania | Uznawany za przodka zarówno homo sapiens sapiens Neandertalczyka. | |
| Homo Heidelbergensis | 600 tys. lat temu | Europa, Afryka, Azja | Spora mózgoczaszka- 1200cm3. Posiada taką podstawę czaszki, która wskazuje na obecność wszystkich urządzeń peryferyjnych niezbędnych do wystąpienia mowy artykułowanej. | |
| Homo Sapiens Neandertalensis | 230–30 tys. lat temu | Zachodnia Europa, Zach. Azja, Atlantyk, Uzbekistan, Morze Śródziemne | Człowiek współczesny wyewoluował z form człowieka neandertalskiego. Miał bogate życie społeczne i wytwory kultury, rozwinięte wyobrażenia śmierci. Posiadał wysoki poziom uczuć moralnych, altruizmu i współczucia. Przez ochładzanie się klimatu pojawiło się zróżnicowanie biologiczne Neandertalczyka. Był anatomicznie podobny do współczesnego człowieka, ale jego czaszka była dłuższa, bardziej prognatyczna z niewykształconą bródką i ogromnym otworem nosowym. Był masywny, bardzo umięśniony, duże stawy. Płaty mózgowe odpowiedzialne za abstrakcyjne myślenie musiały być spłaszczone i mniej rozwinięte. Pojemność jego czaszki wynosiła 1700cm3 (czł. Współczesnego to 1500cm3). Miał 165-175cm wzrostu, miał krótsze nogi niż człowiek współczesny, miał wygięcie kości udowej. Był bardzo adaptatywny, bo jego różne formy przyswajały się do różnych środowisk. Rzadko dożywał 40 lat. Żył gromadnie, polował na różne zwierzęta, mieszkał w stałych schronach lub pieczarach, które odwiedzali powracając do starych obozowisk. Używali na stałe ognia, oświetlali domostwa. Mobilność cyrkularna i do pewnego stopnia radialna. | Przemysł MUSTIERSKI: (środkowy paleolit): należy do niego wiele zróżnicowanych, wykonanych według stałych wzorów narzędzi, świadczących o znacznie wyższym stopniu specjalizacji umiejętności kamieniarskich ich twórców. Wyspecjalizowana broń myśliwska. Nowy surowiec- kości. Intencjonalne pochówki. Żył z Kromaniończykiem równolegle od 40 do 27 tys. Lat temu. Potem został zepchnięty przez kromaniończyka na skraje ekumeny, a potem wymarł. |
| Homo Sapiens Sapiens (człowiek z Cro- Magnon) | 250 tys lat temu do dziś | Na początku w Afryce, potem cały Świat | Tworzył kulturę górnego paleolitu. Miał wąski nos, szerokie i wysokie czoło oraz duży mózg, stosunkowo małe łuki brwiowe i niskie oczodoły. Człowiek z Cro- Magnon bez najmniejszych wątpliwości może zostać zaliczony do człowieka współczesnego. W jego budowie fizycznej, życiu społecznym i formach kulturowych odkrywamy nas samych. Skrócenie się szczęki można przypisać zmniejszeniu się jej funkcji trąco- miażdżącej, co bywa związane ze staranniejszym przygotowywaniem pożywienia: systematycznym pieczeniem mięsa i rozdrabnianiem innych twardych pokarmów za pomocą narzędzi. Dzięki swojej kulturze populacja człowieka z Cro- Magnon szybko się rozprzestrzeniała. | Ogromna zmienność regionalna- mówimy o istnieniu w ciągu kilkunastu a nawet 20 tys lat trwania górnego paleolitu wielu kultur, a nie o jednej kulturze. W okresie górnego paleolitu skończył się proces biologicznej adaptacji do środowiska przyrodniczego. Przeobrażenia kultury ludzkiej dokonywały się już za sprawą mechanizmów kulturowych, a nie pod wpływem przemian biologicznych, ewolucyjnych. |