1.Pierwszym mechanizmem wpływu kultury na wychowanie społeczne jest proces socjalizacji.

2. Pojęcie socjalizacji wprowadził do nauk społecznych F. Giddings w 1897 roku. Określił on wówczas to pojęcie jako rozwój społecznej natury lub charakteru, to jest społecznego stanu psychiki u osób, które znajdują się we wzajemnych związkach. Na dobre jednak termin ten zaczęto stosować w socjologii, psychologii społecznej i antropologii kulturowej na przełomie lat 30. i 40. XX wieku. W roku 1947 posłużyli się tym terminem W. P. Ogburn i W. F. Nimkoff w podręczniku socjologii, traktując socjalizację, jako proces, dzięki któremu jednostka przez uczestnictwo w grupie rodzinnej, grupach rówieśniczych czy społeczności lokalnej staje się osobą.

3. Definicje socjalizacji

4. Według Turnera człowiek kształtuje się dzięki odziaływania takim jak biologia, kultura, interakcje i struktury społeczne.

5. W toku socjalizacji człowiek przyswaja sobie: - umiejętności

• wzory zachowań

• normy

• wartości

• język

• zdolności do posługiwania się przedmiotami

• zdolności komunikacyjne

6. Rodzaje socjalizacji:

Socjalizacja pierwotna – Socjalizacja pierwotna

Dzięki niej człowiek staje się członkiem społeczeństwa. Obejmuje okres dzieciństwa. Dziecko przychodzi na świat jako istota z wrodzonymi predyspozycjami rozwoju psychicznego i społecznego. Pod wpływem interakcji w drodze naśladownictwa, identyfikacji, później w drodze przyjmowania ról innych ludzi z najbliższego otoczenia, a przede wszystkim tzw. “znaczących innych” uczy się wzorów zachowań oraz wartościowania i oceniania. “Znaczącymi innymi” są przede wszystkim jego rodzice i to ich świat staje się jego światem. Socjalizacja pierwotna w praktyce w sposób zasadniczy determinuje późniejsze zachowanie jednostki oraz jej postawę w życiu. Dokonuje się przede wszystkim pod wpływem „znaczących innych”!

Socjalizacja pierwotna dokonuje się w trzech fazach, które wyróżnił G.H. Mead:

Faza zabawy- dzieci dowiadują się o istnieniu innych ról społecznych, z których każda ma inny punkt widzenia poprzez ich odgrywanie. Najważniejsi są „znaczący inni” –dziecko naśladuje ich w sposób absolutny w 100%. Jest to naśladownictwo bez reszty, kompletne.

Faza zorganizowanej gry- dzieci uczą się dostrzegać powiązania pomiędzy różnymi rolami i widzieć swoją rolę w powiązaniu z innymi.

Uogólniony inny- dziecko uczy się postrzegać siebie z perspektywy wspólnoty co w efekcie prowadzi do zrozumienia zasad kierujących własnymi działaniami.

Socjalizacja wtórna – Dotyczy jednostki, która ma już za sobą socjalizację pierwotną i zna elementarne reguły życia społecznego. Oznacza więc pogłębienie tej znajomości poprzez wprowadzenie w poszczególne segmenty życia społecznego i uczenie się związanych z nimi ról społecznych.

Proces ten dokonuje się w wieku dorosłym w wyniku działania samej jednostki ale również pod wpływem innych instytucji życia społecznego –„Uogólnionego innego” czyli ogólnospołecznych norm i reguł społecznych !

Resocjalizacja - proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w danej zbiorowości, a w węższym rozumieniu w społeczeństwie polegający na tym, iż poprzez odpowiednie zabiegi kształtuje się jej normy społeczne i wartości, których nie miała ona możliwości przyswoić wcześniej w trakcie socjalizacji jednocześnie powodując, iż rezygnuje ona z przyswojonych do tej pory reguł działania będących sprzecznymi z systemem aksjonormatywnym tej zbiorowości/społeczeństwa.

7. mechanizmy socjalizacji- naśladowanie, identyfikacja, internalizacja, wychowanie

8. „CZŁOWIEK NIE RODZI SIĘ LUDZKIM LECZ, STAJE SIĘ NIM W PROCESIE WYCHOWANIA” R.E. PARK

Należy te słowa rozumieć, w ten sposób, że Człowiek przychodzący na świat w jakiejś rodzinie od pierwszej chwili po urodzeniu znajduje się pod wpływem istniejących przedmiotów, urządzeń, poglądów, wierzeń, ustalonych sposobów wychowywania niemowląt. Niektóre plemiona Indian przywiązywały niemowlę do płaskiej deski, inne ludy owijały je ciasno w rodzaj bandaży, u innych ludów spotykamy jeszcze inne sposoby, a jak sprawa wygląda w nowoczesnych społeczeństwach -wszyscy wiemy. Kultura jest, więc dla człowieka światem zastanym, do którego musi wejść ucząc się wielu rzeczy i przez wiele lat. Jego popędy, jego organizm, jego skłonności naturalne zostają od razu ujęte w karby nakazów, wzorów ustalonych w grupie, w której się urodził. Znane powiedzenie R.E. Parka: "człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania" oddaje w zwięzłym sformułowaniu istotę zagadnienia . Gdyż po urodzeniu niemowlę jest organizmem biologicznym, wyposażanym w szereg własności potencjalnych, które proces socjalizacji i wychowania rozwija, kształtuje i w ten sposób małe dziecko staje się , istotę rozumną, zdolną do myślenia symbolami, zdolną do pracy i do twórczości.

9. Na organizm niemowlęcia działają różne wpływy i jest ono poddane różnym procesom, które można podzielić na te 4 grupy

1Ď)"wzrost" - organizm rośnie, czyli realizuje wrodzone zadatki pod wpływami sprzyjających

warunków środowiska i wzajemnych oddziaływań ze środowiskiem, takich, jak

przyjmowanie pokarmu, pielęgnacja itp.; 2Ď) "całkowity wpływ środowiska" - to ogół

bodźców działających na organizm, wychodzących z układów naturalnych, ludzi i elementów

kultury, sprzyjających i niesprzyjających rozwojowi organizmu, poszczególnych jego cech,

osobowości; 3Ď) socjalizacja - to ta część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza

jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów,

uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania określonych ról

społecznych; 4Ď) "wychowanie" - to intencjonalne kształtowanie osobowości dokonywane w

ramach stosunku wychowawczego między wychowawcą a wychowankiem, według

przyjętego w grupie ideału wychowawczego. Zarówno socjalizacja, jak i wychowanie są

częściami wpływu środowiska, tylko zakresy tych pojęć są węższe. Proces socjalizacji

obejmuje i wpływ rodziny, rówieśników, znajomych, prasy, kina, książek itp. Wychowanie w

przyjętym tu znaczeniu tego słowa obejmuje tylko tę część socjalizacji, która kształtuje cechy

osobowości pożądane z punktu widzenia interesów grupy i ideałów kultury. Socjalizacja

modeluje sposoby zaspokajania popędów biologicznych, ale samych popędów nie usuwa.

Daje ona osobnikowi nawyki, umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach społecznych

i naturalnych, jakie spotyka on w społeczeństwie, i daje możność przystosowywania się.

10. Socjalizacja - Socjalizacja (włączając wychowanie) uczy dyscypliny,

panowania nad popędami i potrzebami, zaspokajania ich w sposób przewidziany w danym

społeczeństwie. Uczy panowania nad odruchami i emocjami i zachowania się zgodnego z

obyczajem czy korzyścią jednostki. 2Ď) Wpaja ona także aspiracje czyli dążenia do tego, aby

osiągnąć pewne rzeczy czy cechy pożądane, naśladować bohaterów, osiągać zamożność,

dążyć do uznania. 3Ď) W toku socjalizacji jednostka przyswaja sobie wiedzę i umiejętność

grania ról społecznych (pojęcie roli społecznej wyjaśnimy w następnym rozdziale), tzn.

umiejętność bycia kolegą, uczniem, synem, przyjacielem. Uczy się spełnić w swoim

zachowaniu oczekiwania innych i przystosowywać swoje postępowanie do postępowania

innych. 4Ď) Socjalizacja daje także sprawności i kwalifikacje zawodowe, oraz umiejętności

techniczne potrzebnesię kajakiem na wzburzonym morzu, czy umiejętność kierowania samochodem. Socjalizacja

5) prowadzi do konformizmu, czyli dążenia, aby zachowanie jednostki było zgodne z tym, czego grupa od niej oczekuje. Stopień konformizmu może być różny i socjalizacja nie może

zapobiec rozwijaniu się osobowości buntowniczych, odrzucających takie czy inne elementy

danej kultury, obyczajów czy organizacji społeczeństwa. Porównajmy dwóch chłopców

dziesięcioletnich wychowywanych w różnych kulturach. Jeden urodził się w Łodzi, w

rodzinie robotnika przemysłu włókienniczego, drugi w rodzinie Eskimosów na północno -

zachodnim wybrzeżu Alaski. Pierwszy umie tabliczkę mnożenia, wie na czym polega praca

samochodu, umie przechodzić przez ruchliwą ulicę, zna wiele dat z historii Polski, umie grać

w siatkówkę, pasjonuje się piłką nożną, umie wytłumaczyć wschody i zachody słońca. O

większości tych rzeczy chłopiec z Alaski nigdy nie słyszał (założywszy, że nie chodzi do

amerykańskiej szkoły). Umie natomiast budować kajak, posługiwać się harpunem, umie

znaleźć drogę w śnieżnej zamieci i nocy podbiegunowej, umie zaprzęgać psy i wiele innych

rzeczy, o których nasz łodzianin nie słyszał. Umie także wytłumaczyć wschody i zachody

słońca, jednakże w zupełnie odmienny sposób. Ich systemy wyobrażeń o rodzinie, prawie,

religii, społeczeństwie i władzy politycznej są zupełnie różne. Procesy fizjologiczne i

biologiczne podstawy uczenia się są identyczne u obu z nich, lecz rezultaty uczenia się są

inne, gdyż uczestniczą oni w innych systemach ekonomicznych, ich rodziny inaczej

zdobywają środki zaspokojenia potrzeb, słowem - są wychowani w różnych kulturach. Tak

więc socjalizacja kształtuje osobowość człowieka i przygotowuje go do życia w zbiorowości,

umożliwia mu porozumiewanie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy, jak się trzeba

zachowywać, by osiągnąć cele życiowe.

11. Drugi mechanizm działania kultury polega na tym,

że ustanawia ona systemy wartości i kryteria określające wartości. Zaczynając od

potrzeb wrodzonych. Potrzebą jest wszelkie wymaganie organizmu, wrodzone lub nabyte,

wywołujące poczucie braku czegoś i zmuszające do działania. Potrzeby są wrodzone i nabyte,

mają one stale tendencje do rośnięcia i ten fakt, że nigdy nie mogą być zaspokojone w pełni

stanowi istotny mechanizm rozwoju jednostek i społeczeństw. Jednostki i grupy pewnym

potrzebom nadają większą ważność, przekształcając je w interesy. Interesy mogą być różnego

rodzaju: ekonomiczne, polityczne, estetyczne, religijne, tzn. że różni ludzie nadają niektórym

potrzebom szczególną ważność. Np. interesy ekonomiczne to ważność przypisywana

zdobywaniu środków zaspokojenia potrzeb, lub ważność przypisywana ekspansji

gospodarczej, ważność przypisywana zabezpieczeniu surowców, rynku zbytu itp.

Poszczególne potrzeby oraz interesy mogą być zaspokajane w różny sposób przy pomocy

różnych przedmiotów, zatem jednostki i grupy muszą ciągle wybierać między różnymi

sposobami i środkami zaspokojenia swoich potrzeb. Muszą także dokonywać wyboru między

różnymi potrzebami i interesami, ponieważ nie wszystkie mogą być równocześnie

zaspokojone i jednym trzeba dać pierwszeństwo przed innymi.((Ochronę przed zimnem mogą

zapewnić różne rodzaje ubrań, ubrania można sporządzać z różnych materiałów i szyć je

według różnej mody - to przykłady wyborów dokonywanych w życiu codziennym. Można

wykonywać różne zawody i decyzja wyboru zawodu jest już bardziej skomplikowana))

Każdy taki wybór jest rozpatrywany z różnych aspektów, ale decyzja ostateczna jest wyznaczona celami, które chce się osiągnąć i które uważa się za szczególnie ważne i cenne. Uogólniając - u podstaw każdego wyboru leży system wartości uznawany przez jednostki lub grupy dokonujące wyboru pewna hierarchia wartości.

((Wybiera się np. zawód górnika, który jest zawodem trudnym i

niebezpiecznym, ale wybiera się go, ponieważ daje dobre zarobki i wysoki prestiż w

społeczeństwie. Zatem zarobki i prestiż są wartościami, dla których jednostka godzi się na

trudną pracę i niebezpieczeństwa związane z pracą pod ziemią.)

12. Pojęcie "wartości" występuje

w etyce, ekonomii, filozofii, socjologii i innych naukach społecznych. Używane jest także w

języku potocznym i dlatego ma bardzo wiele znaczeń. Wartością nazwiemy

dowolny przedmiot materialny lub idealny, ideę lub instytucję, przedmiot rzeczywisty lub

wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę

szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają

jako przymus. Wartościami są te przedmioty lub stany rzeczy, które jednostkom i grupom

zapewniają równowagę psychiczną, dają zadowolenie, dążenie do nich lub ich osiągnięcie

daje poczucie dobrze spełnionego obowiązku, lub te, które są niezbędne dla utrzymania

wewnętrznej spójności grupy, jej siły i jej znaczenia wśród innych grup. W niektórych

grupach najwyższymi wartościami mogą być pieniądze i bogactwa, w innych ideologia,

jeszcze w innych wartości religijne, honor, wolność, potęga polityczna itp. Istnieją oczywiście

różne wartości i jednostki lub grupy mogą im przypisywać większą lub mniejszą wagę, w

każdej grupie istnieje uznana hierarchia wartości. ((Jest interesującym ćwiczeniem próba

ustalenia hierarchii wartości swoich własnych i wartości kolegów, rodziny i znajomych: co

każdy z nich uważa za wartość najwyższą i z czego jest gotów zrezygnować dla jej

osiągnięcia?)) Dążenie do nich wpływa na stosunki między jednostkami, gdyż jednostki też się ocenia z punktu widzenia ich przydatności, jaką mogą mieć w dążeniu do osiągnięcia pewnych wartości (np. wyżej się ceni dobrego nauczyciela, dlatego, że może on więcej nauczyć, wyżej się ceni uczciwego kupca, dobrego robotnika niż partacza). Wartością jest także doskonałość w wykonywaniu czynności.

12. Wartości są, więc regulatorami ludzkich dążeń i postępowania, pozwalają na ocenę cudzego postępowania, służą, jako podstawa oceny społecznej przydatności członków grupy, a więc wpływają także na hierarchię społeczną i na zasady współżycia społecznego.

13. Skąd się biorą wartości w życiu zbiorowym? Są one wytworem zbiorowym, kształtują się nieraz w długotrwałych procesach, są wynikiem doświadczeń zbiorowych.

14. Ustalanie hierarchii wartości jest rezultatem zróżnicowania społeczeństwa, gdyż niektóre grupy, silniejsze i bardziej wpływowe (np. szamani i kapłani mający wpływ na siły nadzmysłowe, a zatem mogący decydować o losach jednostki czy grupy), miały większą możność niż inne podgrupy utrwalać swoje wartości i umieszczać je wysoko w hierarchii. Skala wartości ideologicznych, ekonomicznych, politycznych zależy, więc od siły i znaczenia grup, które za nimi stoją. Od siły grup zależą także konflikty między systemami wartości. Np. zjawiska nietolerancji religijnej, politycznej czy ideologicznej są związane z interesami grup, które w utrzymaniu priorytetu swoich wartości widzą warunek zabezpieczenia realizacji swoich interesów. Niektóre wartości, których poszanowania grupa wymaga bezwzględnie (np. u nas ideologia socjalistyczna, prawo, tradycja narodowa, państwo, niepodległość, wolność), są wpajane w procesie socjalizacji i wychowania szczególnie silnie. Inne wartości są uważane za mniej ważne (np. własność prywatna, prestiż osobisty).

. W procesie socjalizacji niektóre wartości zostają "zinternalizowane", tzn. tak przyswojone przez jednostki, że dążenie do nich staje się czymś

naturalnym. Niektóre czynniki i wartości kontrolujące zachowanie jednostki zostają niejako

"wbudowane" w jej osobowość - jest ważnym faktem ciągłości życia społecznego.

Bibliografia

1. B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii. Warszawa 2003, s.137.

2. P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa. Wydawnictwo Znak 2007, s. 224.

3. Z. Bokszański ( red.). Encyklopedia socjologii. T.4. S – Ż. Oficyna naukowa. Warszawa 2002, s. 42 – 46.

4. Jan Szczepański Elementarne Pojęcia Socjologii

5. Jonathan H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowania, przeł. E. Różalska, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1998 (lub nowsze wydania).

6. Giddens A., „Socjologia”, PWN, Warszawa 2008

Pytania do dyskusji:

1. Czy wychowanie w innych kulturach wpływa na proces socjalizacji? Np. dziecko wychowane w Polsce a chłopiec z Alaski czy innego kraju. Czy przyjmą oni inne zachowania, normy, wartości?

2. Jakie wartości kierują człowiekiem, który wybiera zawód np. sportowca a ktoś inny naukowca czy lekarza?

3. Czy jesteś wstanie określić hierarchie wartości swoich kolegów?

4. Czy wiesz, co byliby w stanie poświęcili dla tych wartości?

5. Czy wiedząc, do czego dąży (do jakich wartości) dana osoba potrafisz przewidzieć jak będzie postępować?

6. Czy chętniej zaprzyjaźnisz się z osobą, która kieruje się w życiu tymi samymi wartościami co Ty czy z osobą, która kieruję się zupełnie innymi wartościami?

7. Czy według Was wartości są podobne u osób, które dążą do tego samego celu w życiu?