Spis treści:
Pojęcie polityki społecznej i jej cele………………………………………..... 2
Polityka społeczna II RP
Kreowanie własnego ustawodawstwa socjalnego przez Polskę-
prawa socjalne w Konstytucji marcowej……………………………….... 3
Zmiany w dziedzinie ochrony zdrowia ………………………………….. 3
Polska jednym z założycieli MOP……………………………………….. 5
Rozwój nauki o polityce społecznej
Powstanie fundacji ISS……………………………………………….. 5
Powołanie PTPS, jako próba stworzenia ośrodka pracy naukowej….. 5
Przedstawiciele IGS twórcami podstaw teorii polityki społecznej….. 6
Pojęcie polityki społecznej i jej cele
Chcąc mówić na temat polityki społecznej II RP należałoby w ogóle wyjaśnić, co to jest polityka społeczna?
Polityka społeczna jest to celowa działalność państwa, podmiotów samorządowych, związków zawodowych i innych organizacji, zmierzająca do poprawy ogólnych warunków pracy i bytu szerokich warstw ludności, a także stosunków społeczno – kulturowych, które prowadzą do optymalnego zaspokojenia potrzeb społecznych i indywidualnych ludności. Poprzez politykę społeczną powinny być usuwane wszelkie nierówności społeczne. Wszystkie cele polityki społeczne powinny być osiągnięte w ramach zrównoważonego rozwoju.
Polityka społeczna dotyczy wszystkich grup społecznych i ma prowadzić do takiej sytuacji, w której całe społeczeństwo funkcjonuje sprawnie i efektywnie. Do jej celów zaliczyć można zarówno ochronę socjalną, ład społeczny czy inwestycje w człowieka. Wymienione podmioty tj. państwo, samorządy i organizacje pozarządowe mają służyć realizacji głównych celów polityki społecznej. Pierwszym z nich jest kształtowanie odpowiednich, tj. na miarę możliwości gospodarczych, warunków pracy i bytu ludności. Ten podstawowy cel do tego się sprowadza, że każde współczesne państwo musi dbać o tworzenie ogólnych podstaw zapewniających społeczeństwu zaspokajanie swoich potrzeb poprzez pracę zarobkową, a niepracującym już zawodowo możliwość utrzymania się z rent i emerytur lub innych świadczeń społecznych.
Drugi cel to kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych, oznacza między innymi dążenie poszczególnych podmiotów do kształtowania struktury rodziny zapewniającej zastępowalność pokoleń, odpowiedniej struktury wykształcenia ludności i struktury zawodowej, niezbędnych dla realizacji bieżących i strategicznych zadań rozwojowych.
Inaczej mówiąc, chodzi tu przede wszystkim o kształtowanie kapitału ludzkiego zdolnego do realizacji zadań rozwojowych w warunkach konkurencji na rynkach krajowych i międzynarodowych. Odpowiednie warunki pracy kreacji kapitału ludzkiego oraz jego przygotowanie do pracy, są niezbędnym elementem rozwoju społecznego. Jest to cel trudny do realizacji, ponieważ łączą się tu indywidualne potrzeby, dążenia i aspiracje z potrzebą społeczną wyrażającą się w konieczności posiadania sprawnego kapitału ludzkiego, który wykorzysta z sukcesem inne rodzaje kapitałów dla rozwoju społeczno- gospodarczego.
Polityka społeczna II RP
Kreowanie własnego ustawodawstwa socjalnego przez Polskę- prawa socjalne w Konstytucji marcowej
Obszerne miejsce w Konstytucji Marcowej zajmował katalog praw i wolności obywatelskich. W katalogu tym, obok klasycznych praw i wolności (wolność słowa i prasy, wyznania, zgromadzeń, zrzeszania się, poruszania się po terytorium Państwa i opuszczenia go, wolność wyboru zajęcia, nienaruszalność mieszkania i własności prywatnej, tajemnica korespondencji, prawo do nietykalności osobistej, prawo do sądu właściwego z mocy ustawy) zwraca uwagę szerokie - w porównaniu z obowiązującymi wówczas konstytucjami innych państw - ujęcie praw o charakterze socjalnym. Konstytucja deklarowała, że "Praca jako główna podstawa bogactwa Rzeczypospolitej pozostawać ma pod szczególna ochroną Państwa" i stwierdzała, że "Każdy obywatel ma prawo do opieki Państwa nad jego pracą, a w razie braku pracy, choroby, nieszczęśliwego wypadku niedołęstwa - do ubezpieczenia społecznego, które ustali osobna ustawa" (Art. 102). Ten sam artykuł przewidywał, że państwo ma obowiązek udostępnienia opieki moralnej i pociechy religijnej tym obywatelom, którymi się bezpośrednio opiekuje w prowadzonych przez siebie zakładach publicznych, takich jak zakłady wychowawcze, koszary, szpitale, przytułki i więzienia. Art. 103 Konstytucji stwierdzał, że "Dzieci bez dostatecznej opieki rodzicielskiej, zaniedbane wychowawczo maja prawo do opieki i pomocy Państwa w zakresie oznaczonym ustawą".
Przewidziana była bezpłatna nauka w szkołach państwowych i samorządowych, a także, udzielanie przez państwo "wyjątkowo zdolnym, a niezamożnym" uczniom stypendiów na utrzymanie w zakładach średnich i wyższych. Nauka na szczeblu szkoły powszechnej (podstawowej) miała być obowiązkowa. Konstytucja zabraniała ponadto pracy zarobkowej dzieci poniżej lat 15, stałego zatrudniania dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, a także pracy nocnej kobiet i robotników młodocianych w gałęziach przemysłu szkodliwych dla ich zdrowia. Jak widać, twórcy Konstytucji Marcowej byli zwolennikami państwa o charakterze paternalistyczno - opiekuńczym, które zabrania ludziom pewnych działań (takich, jak np. praca kobiet w szkodliwych gałęziach przemysłu w nocy) dla ich własnego dobra - bez względu na ich własną wolę.
Zmiany w dziedzinie ochrony zdrowia
W okresie II Rzeczypospolitej dostrzeżono i uznano za szczególnie ważną problematykę zdrowia. Zainteresowanie zdrowiem zrodziło się na tle sytuacji społeczno-gospodarczej, jaka zaistniała po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, a spowodowana była przede wszystkim prowadzoną przez długie lata wyniszczającą polityką państw zaborczych i pewnymi zapóźnieniami cywilizacyjnymi części ziem polskich.
Poziom cywilizacyjny znacznych obszarów II Rzeczypospolitej w decydujący sposób wpłynął na ukształtowanie się warunków życia codziennego i kultury zdrowotnej ludności.
Warunki życia ludności były mocno zróżnicowane w poszczególnych regionach państwa polskiego. Szczególnie niekorzystnie wyglądało to na terenach wschodnich i częściowo centralnych kraju. Poza zacofaniem gospodarczym tych ziem tamtejsza ludność reprezentowała znacznie niższy poziom kultury ogólnej, a tym samym higieniczno-sanitarnej.1 Korzystniej przedstawiała się sytuacja w „zamożnych” i cywilizowanych dzielnicach zachodnich, powołanych do tego, by dla innych terenów kraju być przykładem i wzorem.
Różnice gospodarcze i społeczne w kraju odbiły się w ujemny sposób przede wszystkim na środowisku wiejskim. Obecne w nim były: nędza, głód, brak pracy, niski stan higieny społecznej i higieny życia rodzinnego, wynikający głównie z niewiedzy oraz poziomu kultury społecznej. Dołączały do tego jeszcze złe warunki sanitarne w „chałupach” chłopskich i urągające warunki higieniczne w wiejskich szkołach.
Niekorzystne warunki materialne, zła sytuacja mieszkaniowa i niski poziom kultury sanitarno - higienicznej powodowały szerzenie się chorób o randze plag społecznych, takich jak: gruźlica, dur brzuszny, błonica, płonica, czerwonka, jaglica, alkoholizm, śmiertelność niemowląt czy choroby weneryczne. W omawianym okresie przybierały one postać epidemii powodując nie tylko zły stan zdrowia fizycznego, ale także pogrążając ludność w psychicznej rezygnacji, wzmacnianej w dodatku przez brak perspektyw na lepszą egzystencję. Wspomnieć należy także o tak zwanych „chorobach szkolnych”, do których zaliczano przede wszystkim: krótkowzroczność, wady postawy, choroby nosa, uszu, blednicę, a także niektóre choroby nerwowe. Przyczyną ich był przede wszystkim fakt, że wiejskie dziecko szkolne pozbawione było opieki lekarskiej, a doroczna wizyta lekarza trwająca pół godziny lub godzinę nie pozwalała starannie go zbadać.
W dziedzinie ochrony zdrowia społeczeństwa polskiego 4 kwietnia 1918 roku, dekretem Rady Regencyjnej powołano do życia Ministerstwo Zdrowia Publicznego, Opieki
Społecznej i Ochrony Pracy, a 30 października 1918 roku ministerstwo to podzielono na Ministerstwo Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej oraz Ministerstwo Ochrony
Pracy. Z kolei 16 stycznia 1919 roku Naczelnik Państwa powołał Ministerstwo Zdrowia
Publicznego, a rok później na mocy ustawy z 14 lipca utworzono Naczelny Nadzwyczajny
Komisariat do Walki z Epidemiami oraz Instytut Epidemiologiczny, jako centralne laboratorium diagnostyczne i wytwórnię szczepionek i surowic niezbędnych do zwalczania klęski chorób zakaźnych. Higiena szkolna pozostawała w kompetencji Ministerstwa
Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.2
2.3 Polska jednym z założycieli MOP
W 1919r.pomiędzy dwiema Wojnami Światowymi została założona MOP, która była autonomiczną częścią Ligi Narodów. Powodem jej utworzenia była m.in. potrzeba przeprowadzenia reformy społecznej po I Wojnie Światowej i przekonanie, że reforma ta musi byś przeprowadzona na szczeblu międzynarodowym. Podstawowym celem MOP było doprowadzenie do poprawy warunków życia na całym świecie poprzez współpracę pomiędzy rządami, przedsiębiorcami oraz pracownikami. MOP stworzona została jako organizacja trójstronna, w której skład wchodzą pracownicy, przedsiębiorcy oraz rządy państw.
U podstaw stworzenia Międzynarodowej Organizacji Pracy leży XIX-wieczna myśl ekonomiczna i społeczna. Wielcy myśliciele tej epoki wskazywali na bardzo trudne położenie robotników podczas rewolucji przemysłowej. Przekonywano, że tylko gruntowna zmiana sytuacji robotników (polepszenie warunków pracy, zmniejszenie czasu pracy, wprowadzenie regulacji prawnych dotyczących pracy kobiet i pracowników młodocianych) może przyczynić się do większego rozwoju państw.
Rozwój nauki o polityce społecznej
Powstanie fundacji ISS
ISS z siedzibą w Warszawie powstał w 1931, jako inicjatywa instytucji ubezpieczeniowych i zajmował się "badaniami naukowymi, pracami propagandowymi i pedagogicznymi w zakresie ochrony pracy, ubezpieczeń społecznych, rynku pracy, bezrobocia, emigracji i opieki społecznej". Instytut Spraw Społecznych był naukową pomocą w sprawach bhp. Posiadał umowy z ZUS na prowadzenie prac finansowanych z dotacji.
1936 roku ISS wydawał miesięcznik o nazwie Przegląd Bezpieczeństwa Pracy
Powołanie PTPS, jako próba stworzenia ośrodka pracy naukowej
Bezpośrednim impulsem, który zdecydował o powołaniu towarzystwa był Kongres Polityki Społecznej w Pradze w październiku 1924 r., na którym Polska musiała być reprezentowana. Działacze oraz pracownicy nauki wiedząc o tym kongresie od maja 1924r. zaczęli pracować nad statutem. Statut PTPS został zatwierdzony 31 sierpnia 1924 r., wybrano władze tymczasowe i uzyskano tym samym zgodę na działanie Towarzystwa poprzez wciągnięcie go do rejestru stowarzyszeń z nr 1153. PTPS wysłał do Pragi w październiku 1924 r. delegację, ale pierwsze walne zebranie, na którym wybrano władze, odbyło się dopiero 27 lutego 1925 r.
Do statutu wpisano następujące cele:3
zbiera i popularyzuje teksty przepisów prawnych z zakresu ustawodawstwa społecznego,
gromadzi informacje o ruchach społecznych w kraju i zagranicą,
przeprowadza ankiety i opracowuje monografie z zakresu polityki społecznej,
wydaje własne czasopismo,
organizuje odczyty celem popularyzacji zagadnień polityki społecznej w Polsce,
bierze udział w międzynarodowych kongresach polityki społecznej,
rozwija działalność informacyjną zagranicą o stosunkach społeczno politycznych w Polsce,
posiada swych korespondentów zagranicą,
utrzymuje Muzeum społeczne i bierze udział w krajowych i zagranicznych wystawach społecznych.
Założyciele PTPS uważali w 1924 r., iż potrzebę powołania Towarzystwa, które zajmowałoby się zagadnieniami polityki społecznej, odczuwano od początku powstania odrodzonego państwa. Mimo subiektywnie wysokiej oceny ówczesnego polskiego ustawodawstwa socjalnego, wyprzedzającego czasami niektóre kraje Zachodu, znajomość problemów społecznych wśród Polaków była znikoma. Powołanie PTPS traktowano, więc jako próbę stworzenia ośrodka pracy naukowej i popularyzatorskiej1. W statucie z 1924 r. znalazł się więc zapis, że Towarzystwo jako instytucja pracy naukowej stoi poza partiami politycznymi.
Jako jeden z celów Towarzystwa uznano potrzebę szerszego zrozumienia ważności racjonalnej polityki społecznej. Chciano także pobudzić szersze kręgi społeczeństwa do współpracy przy rozwiązywaniu licznych kwestii socjalnych. Założyciele uważali bowiem, że utrzymanie bytu młodego państwa polskiego wymaga cementowania wszystkich warstw społeczeństwa i zgodnego porządkowania stosunków wewnętrznych.
Inicjatywa powołania PTPS przypomina przedsięwzięcie niemieckie z 1872 r., kiedy to grono wpływowych ekonomistów i historyków założyło w swoim kraju Związek Polityki Społecznej. Związek ten odegrał poważną rolę opiniotwórczą, organizując w Niemczech dyskusje i konferencje oraz przedstawiając publicznie stanowiska w kluczowych sprawach socjalno-ekonomicznych.
Ciekawostką PTPS był silnie zaznaczony pluralizm aksjologiczny jego członków. Z jednej strony np. L. Krzywicki, znany przedstawiciel lewicy, z drugiej, przedstawiciele katolicyzmu społecznego, którym przynależność do PTPS nie przeszkodziła w karierze naukowej na KUL, Uniwersytecie S. Batorego w Wilnie czy w Prymasowskiej Radzie Społecznej, powołanej w latach 30-tych. W PTPS byli również przedstawiciele narodowości żydowskiej. Ze względu na udział socjalistów i Żydów niektórzy uważali, PTPS za organizację masońską.
Przedstawiciele IGS twórcami podstaw teorii polityki społecznej
Instytut Gospodarstwa Społecznego (IGS) utworzono w 1920 r. Jego kierownikiem do 1941 r. był wybitny socjolog Ludwik Krzywicki. Ideą przewodnią powołania Instytutu było rozpoznanie problemów społecznych ówczesnej Polski oraz rozwój teorii i praktyki polityki społecznej. W latach międzywojennych Instytut zajmował się problematyką: warunków bytu ludności, ubezpieczeń społecznych, funkcjonowaniem samorządów lokalnych, bezrobociem w mieście i na wsi. Jedną z metod badań rzeczywistości społecznej była analiza pamiętników. W wyniku ogłoszenia konkursu IGS wydał w 1933 r. „Pamiętniki bezrobotnych”, „Pamiętniki chłopów” (1935-1936) oraz „Pamiętniki emigrantów” (1939 r.) Pracownicy Instytutu wykorzystali pamiętnikarstwo, jako materiał socjologiczny będący podstawą wielu cennych analiz. Instytut prezentował koncepcję aktywnej polityki społecznej wobec kwestii społecznych. Głównymi przedstawicielami IGS-u byli:
Ludwik Krzywicki- analizował w swoich pracach rodowód kwestii socjalnych4, uważając je za przedmiot nauk o polityce społecznej. Twierdził, że kwestia społeczna składa się ze zmiennych kwestii socjalnych wywołanych przez rozwój sił wytwórczych w różnych sferach życia.
Konstanty Krzeczkowski- podjął próbę wyodrębnienia polityki społecznej jako autonomicznej dyscypliny .5Chciał określić politykę społeczną, jako naukę, która ma obiektywnie badać rzeczywistość, oceniać programy partii politycznych, a przedmiotem tych badań jest struktura społeczna i jej zmiany.
Stanisław Rychliński- według niego nauka o polityce społecznej to zbiór wskazówek dotyczących usuwania, łagodzenia, niesprawiedliwości i krzywd doznawanych przez jednostkę w ustroju pracy najemnej oraz przeciwdziałaniu tym zjawiskom.
Bibliografia:
R. Gabryszak i D. Magierka Wprowadzenie do polityki społecznej
Polityka społeczna Państwa Polskiego 1918-1935. Warszawa 1935
J. Orczyk Polityka społeczna: uwarunkowania i cele
Por. M. Zaczyński: Sprawy zdrowotne narodu polskiego. Ministerstwo Zdrowia Publicznego (jego znaczenie,
zadania i cele). Warszawa 1920↩
Polityka społeczna Państwa Polskiego 1918-1935. Warszawa 1935, s. 340↩
Zarys działalności Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej 1925 - 1928. Warszawa 1929↩
J. Hrynkiewicz, Kwestia społeczna w pracach Ludwika Krzywickiego, Warszawa 1988↩
Helena Balicka Kozłowska, Konstanty Krzeczkowski- badacz życia społecznego, Warszawa 1966↩