NORMY KOLIZJNE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Budowa i rodzaje norm
BUDOWA NORMY KOLIZYJNEJ
NORMY KOLIZYJNE - WSKAZUJĄ, JAKIE PRAWO MERYTORYCZNE (KTÓREGO PAŃSTWA) JEST WŁAŚCIWE
Elementy:
ZAKRES NORMY - hipoteza normy kolizyjnej zawiera zwykle opis ujętej abstrakcyjnie (stypizowanej) sytuacji życiowej lub grupy takich sytuacji, do której lub do których dana norma się odnosi.
+ H. Trammer - w hipotezie normy kolizyjnej mieści się „opis pewnych okoliczności uzupełniających zakres - mających stanowić bazę faktyczną łącznika” .
ŁĄCZNIK NORMY – w dyspozycji normy kolizyjnej mieści się nakaz zastosowania prawa jakiegoś obszaru państwowego oraz kryterium wskazujące w sposób abstrakcyjny, o prawo jakiego państwa chodzi w danej normie
H. Trammer - łącznik (wskaźnik abstrakcyjny) zawiera przede wszystkim określnik nominalny, składający się z dwóch elementów:
z podstawy ( „obywatelstwo”, „miejsce zamieszkania”, „miejsce położenia”)
z dopełniacza („spadkodawcy”, „dziecka”, „rzeczy”)
SUBOKREŚLNIK TEMPORALNY –występuje każdej normie kolizyjnej („z chwili urodzenia”, „z chwili uznania”, „z chwili występowania z żądaniem”, „z chwili śmierci”, „z chwili dokonania czynności”, „każdoczesne”) Nie w każdym przepisie jest on jednak expressis verbis wypowiedziany - w takim przypadku jego ustalenie następuje w drodze wykładni przepisu, o który chodzi
SUBOKREŚLNIK TEMPORALNY OKREŚLA, Z JAKIEJ CHWILI POWIĄZANIE (WYZNACZONE ZA POŚREDNICTWEM KRYTERIUM SPEŁNIAJĄCEGO ROLĘ ŁĄCZNIKA) MIĘDZY DANĄ SYTUACJĄ ŻYCIOWĄ (MIESZCZĄCĄ SIĘ W ZAKRESIE NORMY KOLIZYJNEJ) A ODPOWIEDNIM OBSZAREM PRAWNYM (OBSZAREM JAKIEGOŚ PAŃSTWA) ROZSTRZYGA O WŁAŚCIWOŚCI PRAWA
W celu wyrażenia nakazu zastosowania prawa jakiegoś obszaru państwowego przepisy ustawy z 2011 r. posługują się takimi zwrotami, jak:
coś „podlega prawu państwa”,
do czegoś „właściwe jest prawo państwa”
„stosuje się prawo państwa”,
o czymś „rozstrzyga prawo państwa”
Przykład „w razie braku wyboru prawa „w sprawie spadkowej właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci”. / art. 64 ust. 2/
ZAKRES NORMY = „sprawa spadkowa”.
ŁĄCZNIK NORMY = „prawo ojczyste spadkodawcy”
SUBOKREŚLNIK TEMPORALNY = „z chwili jego śmierci”
NAKAZ ZASTOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO = „właściwe jest”
RODZAJE NORM KOLIZYJNYCH
Podział główny:
NORMY ZUPEŁNE
wskazują dla określonych sytuacji (stosunków) prawo właściwe bez względu na to, czy jest nim prawo własne, czy obce. Normy takie przeważają w naszej ustawie z 2011 r.
NORMY JEDNOSTRONNE
określają jedynie zakres zastosowania prawa własnego do stosunków odpowiednio powiązanych z własnym obszarem prawnym
NIEZUPEŁNE NORMY DWUSTRONNE
określają sferę działania prawa własnego oraz tylko częściowo prawa obcego
Inny podział:
KOLIZYJNE PIERWSZEGO STOPNIA
rozgraniczające sfery działania praw merytorycznych różnych państw w przestrzeni
NORMY KOLIZYJNE DRUGIEGO STOPNIA (nadrzędne normy prawa prywatnego międzynarodowego),
rozgraniczające sfery działania norm kolizyjnych pierwszego stopnia różnych państw
Według powszechnie przyjętej (niepisanej) normy kolizyjnej drugiego stopnia sądy każdego państwa stosują w pierwszej kolejności własne normy kolizyjne pierwszego stopnia
Obce normy kolizyjne pierwszego stopnia mogą stosować tylko wtedy, gdy zezwalają im na to własne normy kolizyjne drugiego stopnia (np. normy regulujące odesłanie)
Przykład: Normę kolizyjną drugiego stopnia ustanawia art. 5 ust. 1 ustawy z 2011 r.
Zakres normy kolizyjnej
ZAKRES NORMY KOLIZYJNEJ ZAWIERA OZNACZENIE RODZAJU SYTUACJI (STOSUNKÓW), JAKICH DANA NORMA DOTYCZY, OPIS PEWNEJ STYPIZOWANEJ SYTUACJI LUB GRUPY TAKICH SYTUACJI, KTÓRE NORMA TA OBEJMUJE
Opis bywa dokonywany skrótowo (dlatego też normy kolizyjne mają przeważnie charakter norm syntetycznych), zazwyczaj przy użyciu słownictwa zaczerpniętego z własnego prawa merytorycznego
TRUDNOŚCI INTERPRETACYJNE przepisy prawa prywatnego międzynarodowego w celu określenia zakresu posługują się wyrażeniami o zabarwieniu prawnym, to jednak nie instytucje / stosunki prawne, bo te mogą istnieć tylko w ramach jakiegoś prawa merytorycznego.
Dopiero po zastosowaniu normy kolizyjnej i ustaleniu prawa właściwego można stwierdzić, czy konkretna sytuacja życiowa, podciągnięta pod zakres odpowiedniej normy kolizyjnej, jest - według właściwego dla niej prawa merytorycznego - stosunkiem prawnym i jakim
Ustawa z 2011 r:
„zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej”,
„osoba prawna”,
„uznanie osoby za zmarłą”,
„forma czynności prawnej”,
„przedawnienie roszczeń”,
„możność zawarcia małżeństwa”,
„forma zawarcia małżeństwa”,
„stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami”,
„własność i inne prawa rzeczowe”,
„posiadanie”,
„sprawy spadkowe”
Łącznik normy kolizyjnej
UWAGI OGÓLNE
ŁĄCZNIK TO TERMIN UŻYWANY NA OZNACZENIE ELEMENTU (CZYNNIKA, PROBIERZA, KRYTERIUM), ZE WZGLĘDU NA KTÓRY DO DANEGO STOSUNKU STOSUJE SIĘ NORMY OKREŚLONEGO SYSTEMU PRAWNEGO
Rodzaje łączników:
personalne - nawiązujące do różnych postaci więzi pomiędzy osobą fizyczną lub prawną a określonym obszarem prawnym (takich jak obywatelstwo, zamieszkanie lub zwykły pobyt osoby fizycznej, siedziba lub miejsce utworzenia osoby prawnej) (podmiotowych, osobistych, osobowych).
przedmiotowe - jeżeli rolę łącznika odgrywa inne kryterium (np. miejsce położenia rzeczy, dokonania czynności prawnej, wykonania zobowiązania, siedziby władzy orzekającej),
subiektywny - wybór prawa (co jest jednak w nauce sporne) (dla odmiany wszystkie inne łączniki można by nazywać łącznikami obiektywnymi).
Niekiedy norma kolizyjna wymaga, by powiązanie z określonym obszarem prawnym, rozstrzygające o właściwości prawa, zachodziło po stronie obu podmiotów danego stosunku:
(por. np. przewidziana w art. 51 ust. 1, art. 54 ust. 1, art. 57 ust. 1 zd. 1 ustawy z 2011 r. i właściwość wspólnego prawa ojczystego małżonków, w art. 51 ust. 2, art. 54 ust. 2, art. 57 ust. 2 zd. 2 ustawy z 2011 r. - właściwość prawa państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, lub w art. 4 ust. 2 rozporządzenia Rzym II - właściwość prawa państwa, w którym strony mają miejsce zwykłego pobytu).
Normy kolizyjne mogą przewidywać dla określonego zakresu (stosunku) właściwość:
jednego prawa
kilku praw
różne kombinacje - np. z łączną lub równoległą albo alternatywną właściwością prawa dwu lub więcej państw, albo też z zasadniczą właściwością jednego prawa i posiłkową innego
Przykład Prawa alternatywnie właściwe niekoniecznie muszą być traktowane na równi, z pełnym nasileniem (por. np. art. 25 ust. 1 zd. 1 i 2, art. 40 td. 1 i 2; bliżej na ten temat § 21, 32 i 41). W pełni równorzędną alternatywną właściwość różnych praw przewiduje natomiast postanowienia art. 1 Konwencji haskiej dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy rozrządzeń testamentowych z 5 października 1961 r., art. 9 ust. 1, 2 i 4 Konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r. oraz art. 11 ust. 1, 2 i 3 rozporządzenia Rzym I.
Posiłkowa właściwość jakiegoś prawa:
Jeżeli nie można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość określonego prawa obcego, albo jeżeli nie można stwierdzić treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie / art. 10 ust. 2/
Podział prawa ze względu na łącznik:
lex patriae - prawo ojczyste (czyli wskazane łącznikiem obywatelstwa,
lex domicilii - prawo miejsca zamieszkania (domicylu)
lex rei sitae - prawo miejsca siedziby przedsiębiorstwa, prawo miejsca po-łożenia przedmiotu praw rzeczowych lub prawo miejsca położenia rzeczy
lex loci actus- prawo miejsca sporządzenia czynności
lex loci contractus - prawo miejsca zawarcia umowy
lex loci celebrationis matrimonii - prawo miejsca zawarcia małżeństwa
lex loci delicti commissi - prawo miejsca, gdzie zaszedł fakt, który wywołał zobowiązanie lub prawo miejsca deliktu
lex fori - prawo miejsca siedziby władzy orzekającej ,
lex loci damni - prawo miejsca wystąpienia szkody.
Podział prawa bez względu na łącznik:
prawo właściwe dla samej czynności
prawo właściwe dla samego roszczenia
prawo właściwym dla samego stosunku
Porównaj np. art. 25 ust. 1 zd. 1 oraz art. 24 ust. 1 ustawy z 2011 r.
Statut:
≠ pojęcie szkoły statutowej
= prawo właściwe dla jakiegoś zakresu na podstawie miarodajnych dla tego zakresu norm kolizyjnych.
Przykład:
prawo właściwe do oceny własności, innych praw rzeczowych i posiadania - na podstawie miarodajnej w tej mierze normy kolizyjnej - stanowi STATUT RZECZOWY
prawo, któremu podlega umowa (z dziedziny zobowiązań), nazywane bywa STATUTEM KONTRAKTOWYM
prawo właściwe dla rozwodu nosi nazwę STATUTU ROZWODOWEGO,
prawo właściwe do oceny zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej - stanowi STATUT PERSONALNY OSOBY FIZYCZNEJ
statut personalny ≠ prawo personalne
prawo personalne - oznaczenie prawa wskazanego łącznikiem personalnym (którymkolwiek spośród łączników personalnych) dla dowolnego zakresu (obojętna jest więc dziedzina, dla której wskazanie następuje)
Przykład Prawem personalnym jest m.in. prawo wskazane przez normy z art. 48, 57, 64 ust. 2 ustawy z 2011 r. Statutem personalnym osoby fizycznej jest zaś prawo wskazane przez normę kolizyjną z art. 11 ust. 1 ustawy z 2011 r.
OBYWATELSTWO
OBYWATELSTWO - WIĘŹ PRAWNĄ POMIĘDZY OSOBĄ FIZYCZNĄ A PAŃSTWEM
określana mianem przynależności osoby do państwa.
prawo wskazane łącznikiem obywatelstwa nosi nazwę PRAWA OJCZYSTEGO (lex patriae)
ustawa z 2011 r. (por. art. 11 ust. 1, art. 13 ust. i an i4 art. 15 ust. 1, art. 16 ust. 1, art. 48,51 ust. 1, art. 54 ust. 1, an. 55 ust. l, an. 5 art. 60 ust. 1, art. 64 ust. 2).
Silna więź prawna:
moc węzła osoba – państwo we współczesnych stosunkach międzynarodowych jest ciągle duża
kryzys – następstwo znacznego międzynarodowego ruchu osobowego, zwłaszcza przemieszczania się na stałe ludności
Jak dotąd nie wywarło to większego wpływu na ustawodawco kolizyjne
Zalety obywatelstwa:
OPIERA SIĘ ON NA POWIĄZANIU ODZNACZAJĄCYM SIĘ WZGLĘDNĄ STAŁOŚCIĄ (STABILNOŚCIĄ)
MIEJSCE ZAMIESZKANIA – zmiana powiązania zależy wyłącznie od woli osoby zainteresowanej
pewna stałość statutu, jest wskazana w stosunkach osobistych i rodzinnych
związek między prawem rodzinnym i spadkowym nakazuje z kolei w zakresie prawa spadkowego sięgać do łączników, które używane są w normach kolizyjnych regulujących właściwość prawa dla stosunków rodzinnych
ŁĄCZNIK OBYWATELSTWA ODZNACZA SIĘ WIĘKSZĄ JEDNOZNACZNOŚCIĄ
MIEJSCE ZAMIESZKANIA – określenie niejednoznaczne
rezultat badania istnienia powiązania tego typu osoby z państwem jest z reguły rezultatem pewnym.
ŁATWOŚĆ W STWIERDZENIU ISTNIENIA OBYWATELSTWA
ŁĄCZNIK OBYWATELSTWA ZABEZPIECZA RÓWNIEŻ NAJSZERZEJ POJĘTE INTERESY PAŃSTW, KTÓRE MAJĄ LICZNĄ EMIGRACJĘ
Zachowuje właściwości prawa ojczystego także w stosunku do osób, które opuściły własny kraj
Chodzi o osoby, które mimo opuszczenia terytorium swej ojczyzny zachowały więź z ojczystym państwem przez obywatelstwo
Wady obywatelstwa:
NIE ZAWSZE OŚRODEK DZIAŁALNOŚCI ŻYCIOWEJ OSOBY, ZWŁASZCZA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ, ZNAJDUJE SIĘ NA OBSZARZE PAŃSTWA OJCZYSTEGO DANEJ OSOBY
NAWIĄZUJE ON DO WĘZŁA WYŁĄCZNIE PRAWNEGO, NIEWYSTĘPUJĄCEGO JAWNIE NA ZEWNĄTRZ
ZAWODZI W WYPADKU BEZPAŃSTWOWCÓW
KŁOPOTY W SYTUACJI PODWÓJNEGO LUB WIELORAKIEGO OBYWATELSTWA
!!O TYM, CZY KTOŚ JEST OBYWATELEM OKREŚLONEGO PAŃSTWA, ROZSTRZYGA PRAWO TEGO PAŃSTWA!!
art. 2 Konwencji haskiej z 12 kwietnia 1930 r. w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie
W poszczególnych państwach obowiązują różnorodne i różniące się między sobą przepisy, określające sposoby nabycia i utraty obywatelstwa
art. 2 ust. 1 ustawy z 2011 r.:
„ w razie podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa, gdy jednym z tych obywatelstw jest obywatelstwo polskie, należy stosować jako prawo ojczyste prawo polskie. Natomiast cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub więcej państw podlega jako prawu ojczystemu prawu tego z nich, z którym jest najściślej (najsilniej) związany”
związek, o którym mowa, należy oceniać przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności dotyczących danej osoby
W Polsce obywatelstwo zostało uregulowane w ustawie z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim Obecnie w tym zakresie obowiązuje ustawa z 2 kwietnia 2009 r. oraz rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy
Bezpaństwowcy:
= apatrydów apolidzi
bezpaństwowiec - ten, kto przez urodzenie nie nabył żadnego obywatelstwa, bądź ten, kto utracił dotychczasowe obywatelstwo i nie nabył nowego.
„Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu”. / art. 3 ust. 1 ustawy z 2011 r.:/
„Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osoby, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z państwem ojczystym uległy trwałemu zerwaniu z powodu naruszania w tym państwie podstawowych praw człowieka”. / art. 3 ust. 2 ustawy z 2011 r./
ZAMIESZKANIE (DOMICYL)
Pojęcie miejsca zamieszkania (domicylu) jest różnie rozumiane w prawie poszczególnych państw (czasem inaczej w prawie merytorycznym, a inaczej w prawie prywatnym międzynarodowym). W celu jego określenia brane są pod uwagę:
elementy faktyczne
elementy prawne
kombinacje jednych i drugich
Ustawa z 2011 r.:
TYM, CZY DANA OSOBA MA ZAMIESZKANIE W OKREŚLONYM PAŃSTWIE, ROZSTRZYGA PRAWO TEGO PAŃSTWA,
POJĘCIE ZAMIESZKANIA W USTAWIE Z 2011 R. MA TAKĄ TREŚĆ, JAKĄ NADAJE MU POLSKI KODEKS CYWILNY,
ZAMIESZKANIE JAKO ŁĄCZNIK JEST POJĘCIEM SAMOISTNYM POLSKIEGO PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO, NALEŻY WIĘC SAMODZIELNIE, NIE KRĘPUJĄC SIĘ POSTANOWIENIAMI PRAWA MERYTORYCZNEGO WŁASNEGO LUB OBCEGO, DOKONAĆ ODPOWIEDNIEGO JEGO OZNACZENIA NA UŻYTEK NORM KOLIZYJNYCH, W KTÓRYCH ONO WYSTĘPUJE
Ad 1)
SPOSÓB POSTĘPOWANIA POWSZECHNIE PRZYJĘTY PRZY USTALANIU OBYWATELSTWA DANEJ OSOBY
Obywatelstwo = węzeł prawny wiążący osobę fizyczną z państwem,
Miejsce zamieszkania = czynnik faktyczny (na ogół o to, gdzie ześrodkowana jest działalność życiowa człowieka)
niebezpieczeństwo dość częstego (częstszego niż przy pozostałych rozwiązaniach) powstawania sytuacji wielorakiego miejsca zamieszkania lub w ogóle braku miejsca zamieszkania danej osoby na terytorium jakiegokolwiek państwa.
rozwiązanie nie do przyjęcia
ale żadnemu państwu nie powinno się narzucać „mieszkańców” wbrew jego woli (ściślej biorąc - wbrew stanowisku jego prawa)
Ad 2)
nie wszystkie przepisy naszego Kodeksu cywilnego dotyczące miejsca zamieszkania (art. 25-28) nadają się do wykorzystania na gruncie kolizyjnoprawnym
Tak w szczególności nieprzydatne wydają się przepisy art. 26-28 k.c.
Przemawia to przeciwko omawianemu rozwiązaniu
Ad 3)
prowadzi do konstrukcji kolizyjnego pojęcia miejsca zamieszkania
występuje ono w roli łącznika
nie sprzeciwia się wykorzystaniu, przy formułowaniu owego pojęcia, głównej idei co do sposobu pojmowania miejsca zamieszkania wyrażonej w art. 25 k.c.
na terenie naszego prawa prywatnego międzynarodowego przy ocenie zamieszkania należy brać pod uwagę zarówno:
okoliczności obiektywne (miejsce faktycznego osiedlenia się, miejsce, gdzie ześrodkowana jest działalność życiowa danej osoby),
okoliczności subiektywne (zamiar stałego pobytu - animus manendi).
przy ocenie elementu subiektywnego miejsca zamieszkania po stronie osoby pozbawionej możności samodzielnego przejawiania zamiaru można by brać pod uwagę stanowisko w tej mierze przedstawicieli ustawowych takiej osoby (dyskusyjne)
Zaproponowane rozwiązanie należy stosować wyłącznie przy wykładni polskich norm kolizyjnych, posługujących się łącznikiem miejsca zamieszkania. Jeśli sędzia polski stosuje obcą normę kolizyjną posługującą się takim samym łącznikiem, powinien łącznik ten pojmować tak, jak pojmowany jest na gruncie owego obcego prawa prywatnego międzynarodowego, o którego normę kolizyjną chodzi.
Prowadzić to może do dość niecodziennego i nie zawsze prawidłowo rozumianego wypadku odesłania (niecodziennego dlatego, że źródłem odesłania nie jest różne brzmienie łącznika, ale odmienna kwalifikacja identycznie brzmiących terminów ten łącznik wyrażających)
Wielorakie miejsce zamieszkania:
jeżeli jednym z wchodzących w grę miejsc zamieszkania jest miejsce zamieszkania w Polsce, brać można pod uwagę dwa następujące rozwiązania:
zastosowanie jako prawa miejsca zamieszkania prawa polskiego (analogia z art. 2 ust. 1 ustawy z 2011 r.), /LEPSZE WYJŚCIE/
uznanie, że osoba, o którą chodzi, ma miejsce zamieszkania w tym państwie, w którym skupia się główna, przeważająca jej aktywność życiowa (analogia z art. 2 ust. 2 ustawy z 2011 r.).
jeśli chodzi wyłącznie o miejsce zamieszkania w państwach obcych, wówczas za decydujące trzeba uznać to miejsce zamieszkania, w którym skupia się główna, przeważająca aktywność życiowa danej osoby.
Rozporządzenie Rady nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych:
sąd państwa członkowskiego, rozpatrujący daną sprawę - przy ustalaniu, czy osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania na terytorium jego państwa - stosuje swoje prawo. Jeżeli jednak strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, którego sąd rozpatruje sprawę, sąd ten - przy ustalaniu, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim - zastosuje prawo tego innego państwa./art. 59/
Chodzi tu o ustalenie miejsca zamieszkania jako kryterium przesądzającego o istnieniu jurysdykcji
POBYT ZWYKŁY I POBYT PROSTY
POBYT ZWYKŁY (pobyt stały) - miejsce, w którym w jakimś okresie ześrodkowana jest aktywność życiowa osoby fizycznej.
Nie :
miejsce, w którym dana osoba przebywa przypadkowo lub przelotnie (pobyt wakacyjny, udział w ekspedycji naukowej)
osoba nie ma wolności w poruszaniu się (np. odbywa karę pozbawienia wolności, służbę wojskową)
POBYT PROSTY - każde, nawet przemijające, chwilowe przebywanie w oznaczonym miejscu.
Wymaga się jednak i tu jakiegoś, choćby nieznacznego okresu przebywania w danym miejscu (sam przejazd przez jakieś państwo nie stanowi nawet prostego w nim pobytu)
Występowanie łącznika pobytu zwykłego:
niektóre konwencje podpisane przez Polskę
w Konwencji haskiej z 5 października 1961 r. dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy rozrządzeń testamentowych
niektóre akty prawa unijnego
w rozporządzeniu 2201/2003 dotyczącym jurysdykcji oraz uznania i wykonania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskich),
w Konwencji rzymskiej z 1980 r. o prawie właściwym dla zobowiązań umownych,
w rozporządzeniach Rzym I i Rzym II,
w Konwencji haskiej o odpowiedzialności rodzicielskiej i środkach ochrony dzieci z 1996 r.,
w Protokole haskim z 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych
+nowa ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym
Miejsce zamieszkania a miejsce zwykłego pobytu:
należy rozróżniać terminy (są bliskie sobie, ale nie tożsame)
nieistotne jest jak są rozumiane na tle innych ustaw prawa krajowego (nie tylko w prawie administracyjnym lub w postępowaniu cywilnym, lecz również w prawie cywilnym materialnym)
są łącznikami personalnymi służącymi do wskazania prawa właściwego
ELEMENTY WSPÓLNE:
miejsce faktycznego osiedlenia się - czyli miejsce stanowiące centrum aktywności życiowej osoby (element obiektywny, tzw. corpus),
zamiar zamieszkiwania lub pobytu (element subiektywny, tzw. animus).
RÓŻNICE:
Zwykły pobyt = nieco słabsze powiązanie danej osoby z określonym państwem
Nie musi mu towarzyszyć zamiar osiedlenia się w tym państwie na stałe.
Wystarczające jest osiedlenie się na jakiś czas (np. na okres studiów, pracy uzyskanej w jakimś państwie).
Wskazywanie jakichś ścisłych kryteriów czasowych nie jest pożądane. Wiele zależy od oceny okoliczności konkretnego przypadku.
INNE ŁĄCZNIKI
Polskie prawo międzynarodowe:
łączniki personalne dotyczące osób prawnych
łącznik wyboru prawa
łączniki przedmiotowe,
miejsca dokonania czynności prawnej
miejsca zawarcia umowy
miejsca zawarcia małżeństwa
miejsca położenia przedmiotu praw rzeczowych
miejsca położenia nieruchomości
miejsca nastąpienia zdarzenia (innego niż czynność prawna) będącego źródłem zobowiązania
miejsca nastąpienia szkody
Wykładnia. Luki
USTAWA 2011R. = PRZEPISY SFORMUŁOWANE OGÓLNIE
wagę przywiązuje się do ich wykładni
liczne luki:
właściwości prawa dla związków partnerskich,
właściwości prawa dla zaręczyn
właściwości prawa dla legitymacji
Wykładnia i luki doktryna i praktyka prawa cywilnego
luka pozorna zapobiec pojawieniu się luki można czasem dzięki zabiegom kwalifikacyjnym podjętym wobec pojęć określających zakres danej normy kolizyjnej (w taki to sposób na tle ustawy z 1965 r. pojęcie „osoba prawna” określające zakres normy kolizyjnej z art. 9 § 2 niektórzy autorzy rozciągali także na podmioty bez osobowości prawnej).
luka rzeczywista przykłady powyższe
Sposób postępowania:
w razie braku wskazania prawa właściwego w niniejszej ustawie, przepisach szczególnych, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikowanych umowach międzynarodowych i prawie Unii Europejskiej do stosunku objętego zakresem niniejszej ustawy należy stosować prawo państwa, z którym stosunek ten jest najściślej związany. /art. 67 ustawy z 2011 r/
„w razie braku wskazania prawa właściwego”
sytuacje w ogóle nieunormowane, takie jak zaręczyny, legitymacja jako instytucja prawa rodzinnego, związki partnerskie
sytuacje mieszczące się prima facie w zakresie zastosowania określonej normy kolizyjnej wskazującej prawo właściwe, jednakże wyłączone poza jej zasięg ze względu na uszczegółowienie jej zakresu o wnioski płynące z bazy faktycznej łącznika
Henryk Trammer jeśli przypatrzeć się normie kolizyjnej pod aspektem czysto logicznym, to dostrzec można, że pierwszy składnik tej normy (hipoteza) zawiera - poza «zakresem» sensu stricto - coś jeszcze. Jest to opis pewnych okoliczności uzupełniających zakres, które prawodawca podniósł do rangi bazy faktyczne łącznika danej normy kolizyjnej”
Dokonując ustalenia sytuacji objętych zakresem zastosowania danej normy kolizyjnej poza opisem tych sytuacji, znajdującym się w hipotezie normy kolizyjnej, należy zatem uwzględnić ponadto wnioski płynące z bazy faktycznej łącznika. Z natury rzeczy zawężają one zakres normy.
Zagadnienie kwalifikacji
KWALIFIKACJA – WYKŁADNIA WYRAŻEŃ OKREŚLAJĄCYCH ZAKRES NORMY KOLIZYJNEJ, PODEJMOWANĄ W CELU USTALENIA PRZESŁANEK JEJ STOSOWANIA
dany stan faktyczny (stosunek lub jego elementy, sytuacja życiowa) może przyporządkowany do
na równi traktuje się zabiegi zmierzające do wyjaśnienia pojęć użytych na określenie łącznika normy kolizyjnej (co również służy ustaleniu przesłanek jej stosowania)
w ramach kwalifikacji powinno dojść do wyodrębnienia i prawa właściwego zespołu norm, na podstawie których ma być dokonana ocena prawna rozpatrywanego stanu faktycznego
Trudności kwalifikacje:
w nadawaniu w poszczególnych systemach prawnych tak samo brzmiącym wyrażeniom różnych znaczeń, zwłaszcza gdy są to wyrażenia określające jednocześnie przesłanki stosowania norm kolizyjnych (dotyczy to np. sposobu rozumienia pojęcia posiadania, miejsca zamieszkania),
w występowaniu w jednych systemach prawnych instytucji nieznanych innym systemom (np. według prawa polskiego - odmiennie niż według k.c.niem. i k.c.austr. - umowy dziedziczenia są niedopuszczalne, z kolei prawo francuskie jest przeciwne umowom o zrzeczenie się dziedziczenia),
w odmiennej ocenie prawnej na tle poszczególnych systemów prawnych tych samych zdarzeń i ich skutków (np. zerwanie zaręczyn w jednych systemach prawnych pociąga za sobą odpowiedzialność z tytułu niewykonania umowy, według innych może co najwyżej uzasadnić odpowiedzialność ex delicto).
Metody kwalifikacji:
PROPOZYCJE KWALIFIKACJI WEDŁUG PRAWA MERYTORYCZNEGO OBOWIĄZUJĄCEGO W SIEDZIBIE SĄDU ORZEKAJĄCEGO (KWALIFIKACJA WEDŁUG LEGIS FORI),
POSTULAT KWALIFIKACJI WEDŁUG PRAWA MERYTORYCZNEGO WSKAZANEGO (KWALIFIKACJA WEDŁUG LEGIS CAUSAE),
KONCEPCJA KWALIFIKACJI AUTONOMICZNEJ,
PROPOZYCJE KWALIFIKACJI WEDŁUG KOLIZYJNEJ LEGIS FORI.
Kroki:
kompromis pomiędzy metodą pierwszą i trzecią, w duchu założeń metody czwartej.
nie da się sformułować jednolitej metody, zagadnienie kwalifikacji trzeba zaś starać się rozwikłać w każdym przypadku oddzielnie, uwzględniając okoliczności danego przypadku
Ad 1)
przy ustalaniu treści pojęć występujących w normach kolizyjnych własnego prawa prywatnego międzynarodowego sąd powinien kierować się wskazówkami zaczerpniętymi z własnego prawa merytorycznego; tak je pojmować, jak rozumiane są one we własnym prawie merytorycznym
Pierwsza historycznie (przedstawiciele - uczony niemiecki F. Kahn oraz uczony francuski E. Bartin - autorzy pierwszej naukowej analizy problemu kwalifikacji)
ZWOLENNICY prestiż prawa obowiązującego w siedzibie sądu orzekającego - niedopuszczalne jest nadawanie jednakowo brzmiącym wyrażeniom różnej treści w zależności od tego, czy treść ta jest ustalana na użytek prawa merytorycznego, czy też prawa prywatnego międzynarodowego.
+ łatwa i prosta kwalifikacja (sędzia najlepiej zna swoje prawo)
PRZECIWNICY nie uwzględnia funkcji i celów norm kolizyjnych, jednocześnie zaś narzuca prawu prywatnemu międzynarodowemu schematy i podziały przyjęte we własnym prawie merytorycznym
PROBLEM instytucje cywilnoprawne nieznane własnemu prawu merytorycznemu, prowadzi zaś niekiedy do impasu w sytuacji, gdy prawo obce wskazane jako właściwe różni się znacznie od prawa merytorycznego własnego sługuje się odmiennymi schematami i podziałami
nie nadaje się do wykorzystania przy dokonywaniu zabiegów kwalifikacyjnych na tle konwencyjnych norm kolizyjnych europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego
Ad 2)
Poddanie kwalifikacji prawu wskazanemu przy użyciu łącznika występującego w normie kolizyjnej, o którą w danym przypadku chodzi; podlegające kwalifikacji wyrażenia należy więc pojmować w taki sposób, w jaki rozumiane są one w prawie merytorycznym rządzącym danym stosunkiem (czyli w prawie właściwym)
Przedstawiciele uczony francuski F. Despagnet i uczony niemiecki M. Wolff
BŁĄD LOGICZNY „petitio principii” metoda zaleca posługiwanie się prawem właściwym w celu ustalenia, czy jest ono właściwe. Prowadzi też do zamazania różnicy pomiędzy zabiegami o charakterze kwalifikacyjnym, mającymi na celu ustalenie przesłanek zastosowania normy kolizyjnej, a stosowaniem prawa właściwego. Operacje te mają odmienny charakter. Występują w różnych stadiach procesu stosowania prawa. Wyniki obu rodzajów zabiegów nie muszą się więc pokrywać
Ad 3)
Zadaniem kwalifikacji jest ustalenie idei podstawowej danej instytucji prawnej przez porównywanie pokrewnych instytucji występujących w różnych systemach prawnych. Dążyć jednocześnie należy do uniezależnienia norm kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego od prawa merytorycznego (postulat emancypacji norm kolizyjnych).
Twórcą teorii autonomicznej był uczony niemiecki E. Rabel.
Normy prawa prywatnego międzynarodowego, posługując się jakimś wyrażeniem, używają go w znaczeniu specjalnym, własnym, które niekoniecznie pokrywa się ze znaczeniem, w jakim występuje ono w prawie merytorycznym.
Wykładnia norm prawa prywatnego międzynarodowego powinna się przeto odbywać samodzielnie, według zasad ogólnych wytworzonych przez naukę prawa w ciągu długiej tradycji.
PROBLEM Tworzenie własnych (autonomicznych) pojęć prawa prywatnego międzynarodowego wymaga badań prawnoporównawczych. Doprowadzi to w konsekwencji do upodobnienia prawa prywatnego międzynarodowego poszczególnych państw, a tym samym stworzy przesłanki do „umiędzynarodowienia” tego prawa (powstania wspólnego dla wszystkich państw międzynarodowego prawa prywatnego)
BRAK WIDÓW NA PRZYSZŁOŚĆ
Ad 4)
Za oczywisty uznaje odrębny - w stosunku do norm prawa merytorycznego - charakter norm kolizyjnych. Normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego danego państwa wchodzą - obok prawa merytorycznego - w skład jego systemu prawnego. Mimo to jednak wykładnia wyrażeń występujących w normach prawa prywatnego międzynarodowego powinna być dokonywana samodzielnie na użytek tych norm. niezależnie od tego, jak są one rozumiane we własnym prawie merytorycznym
nazywana też kwalifikacją funkcjonalną, nawiązuje do założeń teorii autonomicznej
Wyrażenia występujące w normach kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego należy pojmować w sposób odpowiadający celom, jakie normy te mają do spełnienia. Nade wszystko zaś trzeba uwzględniać „międzynarodową funkcję rozgraniczającą” tych norm.
Chodzi więc także o rolę, jaką ma do spełnienia łącznik występujący w danej normie kolizyjnej.
Dokonując wykładni danej normy kolizyjnej, trzeba badać, jakie „interesy” (w sferze kolizyjnoprawnej) norma ta ma chronić w dążeniu do urzeczywistnienia idei „sprawiedliwości międzynarodowej”.
Doktryna polska:
K. Przybyłowski (wyrażony w 1935 r.):
Jego zdaniem decydujące znaczenie ma wykładnia poszczególnych norm.
„Jeżeli z ich treści (ani ze specjalnych wyjaśniających przepisów) co innego nie wynika - należałoby zawarte w nich pojęcia określić samodzielnie dla zakresu prawa prywatnego międzynarodowego, zgodnie z jego celami i odrębnym charakterem, nie krępując się w tej mierze a priori przepisami jakiegoś określonego prawa merytorycznego” .
koncepcja autonomiczna + koncepcja funkcjonalna
Polska ustawa z 2011 r. nie zawiera żadnej wyraźnej wskazówki dotyczącej kwalifikacji
(Książka podkreśla 4. koncepcję)
Wskazówki w konwencjach:
kolizyjne reguły kwalifikacyjne
art. 48 Konwencji polsko-jugosłowiańskiej,
art. 41 ust. 3 Konwencji polsko-estońskiej
definicje kwalifikacyjne
art. 49 ust. 2 Konwencji polsko-jugosłowiańskiej
Cele kwalifikacji:
UMOŻLIWIĆ PRZYPORZĄDKOWANIE OCENIANEGO STANU FAKTYCZNEGO DO ZAKRESU MIARODAJNEJ NORMY KOLIZYJNEJ
PRZYCZYNIĆ SIĘ DO OBJAŚNIENIA KRYTERIUM WYSTĘPUJĄCEGO W ROLI ŁĄCZNIKA,
W JEJ RAMACH MA DOJŚĆ DO WYODRĘBNIENIA Z PRAWA WŁAŚCIWEGO ZESPOŁU NORM MERYTORYCZNYCH OBJĘTYCH ZAKRESEM WSKAZANIA DANEJ NORMY KOLIZYJNEJ
ostrożnie
przydatna, gdy w ramach zabiegów kwalifikacyjnych ma dojść do rozgraniczenia pola działania dwu lub więcej konkurujących ze sobą norm kolizyjnych (np. norm miarodajnych dla zdolności, formy i innych przesłanek ważności czynności prawnej).
przydatna przy wyodrębnianiu z prawa właściwego norm merytorycznych mających stanowić podstawę rozstrzygnięcia.
fakt posługiwania się przez obce prawo właściwe swoistymi klasyfikacjami, schematami czy konstrukcjami, odmiennymi od tych, do których nawiązano przy wytyczeniu zakresów norm kolizyjnych, nie powinien sam przez się stać na przeszkodzie zastosowaniu prawa właściwego Zasadniczo bowiem z prawa właściwego należy brać pod uwagę te normy, na których podstawie w państwie, którego prawo jest stosowane, zostałby oceniony stan faktyczny (lub jego element), o jaki w danym wypadku chodzi.
Jeżeli sąd polski wyjątkowo stosuje obce normy kolizyjne powinien on zawarte w nich wyrażenia pojmować zgodnie z zasadami przyjętymi w państwie, o którego normy chodzi