Czarodziejska góra (niem. Der Zauberberg) (1924) – powieść autorstwa Tomasza Manna. Uważana[przez kogo?] za najlepsze dzieło tegoż autora i jedno z najbardziej wpływowych dzieł literatury niemieckiej w XX wieku. Przetłumaczona na polski przez Józefa Kramsztyka (tom I) oraz Władysława Tatarkiewicza (tom II, pod pseudonimem Jan Łukowski).
Książka opisuje losy młodego Niemca Hansa Castorpa, który przybywa w odwiedziny do swojego kuzyna Joachima Ziemsena przebywającego w sanatorium w Davos. Planowany 3 tygodniowy pobyt przedłuża się do 7 lat na skutek stwierdzonej przez lekarza choroby płuc.
Hans dojrzewa w towarzystwie złożonym z nietypowych, przeciwstawnych osobowości, np. racjonalisty-humanisty-masona Settembriniego – włoskiego literata; klerykała, jezuity "w stanie spoczynku" Naphty. Settembrini reprezentuje filozofię i sposób myślenia Zachodu, Naphta – wschodnie zainteresowanie złem, gnostycyzmem, mistyką i cielesnością. Wiodą oni walkę o duszę młodego Castorpa.
"Czarodziejska góra" to uniwersalne studium codzienności, ludzkiej psychiki, paraboliczna, przejmująca opowieść o życiu, historia zamknięta w świecie, gdzie czas płynie inaczej i inaczej wygląda życie. Można w niej odnaleźć wiele analogii do współczesnych jej arcydzieł literatury: W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta i powieści Franza Kafki. Mann zawarł w powieści także elementy autobiograficzne: dzieciństwo i młodość Hansa Castorpa są podobne do losów Manna – firma, pozycja społeczna i wczesna śmierć ojca, północne Niemcy (Hamburg) jako ojczyzna bohatera (Mann pochodził z Lubeki).
Tom I
Rozdział pierwszy dotyczy przyjazdu inżyniera do Davos i zapoznania się z obyczajami w nim panującymi. Kolejna część dotyczy jego dzieciństwa, statusu społecznego, charakterystyki mieszczaństwa na przełomie XIX i XX wieku. Opisane są wydarzenia mające duży wpływ na psychikę bohatera – śmierć rodziców, czasy szkolne, silna potrzeba akceptacji i miłości towarzysząca Castorpowi. W kolejnych dwóch rozdziałach akcja silnie się rozwija. Wprowadzeni wcześniej bohaterowie dochodzą do głosu. Castorp zakochuje się w pięknej Rosjance – pani Chauchat, dostaje się pod opiekę Settembriniego, dogłębnie poznaje rzeczywistość sanatorium, udziela mu się leniwy upływ czasu, oswaja się ze śmiercią i chorobami. W utworze uwypuklona zostaje satyra na mieszczaństwo niemieckie. W ostatnim rozdziale tomu ma miejsce badanie rentgenowskie. Bohater silnie przeżywa obcowanie z własną fizycznością. Coraz większym zainteresowaniem darzy Kławdię Chauchat, która konsekwentnie go unika (oficjalnie nie zostali sobie nawet przedstawieni). W czasie balu przebierańców Hans Castorp odważa się rozpocząć rozmowę z Rosjanką, wyznaje jej swoją miłość. Okazuje się, że ta następnego dnia wyjeżdża do ojczyzny.
Tom II
W życiu Hansa Castorpa pojawia się Naphta. Prowadzone są filozoficzne dysputy o religii, moralności, życiu i wartościach. Kuzyn Castorpa postanawia wyjechać na "nizinę" i powrócić do służby wojskowej. Do Davos przyjeżdża krewny Castorpa, by nakłonić go do powrotu – nadaremnie. Bohater zżywa się z naturą, doświadcza m.in. zamieci śnieżnej na stoku. Jego kuzyn – Joachim powraca do sanatorium z matką i po kilku miesiącach umiera. Kolejny rozdział rozpoczyna się powrotem pani Chauchat wraz z pewnym Holendrem, sześćdziesięcioletnim panem Peeperkornem. Castorp nawiązuje z nim znajomość, która z czasem przerodzi się w przyjaźń. Mimo początkowej trudnej sytuacji łączącej go z Rosjanką, także między nimi nawiązuje się nić przyjaźni. Peeperkorn popełnia samobójstwo. Kławdia opuszcza Davos. Sanatorium ogarnia otępienie. Między Settembrinim, a Naphtą dochodzi do ostrej sprzeczki i ten ostatni domaga się pojedynku. W obliczu postawy Włocha jezuita popełnia samobójstwo. Wybucha pierwsza wojna światowa i Hans Castorp zostaje zmobilizowany. Powieść zamyka scena z frontu.
Dzieła inspirowane
Do Czarodziejskiej Góry porównywane było przez krytyków Odkrycie nieba Harry'ego Mulischa; sam Mulisch uważał ją za jedną ze swoich ulubionych książek. Paweł Huelle napisał powieść Castorp, w której przedstawił wcześniejsze losy tego bohatera Czarodziejskiej Góry (okres jego studiów w Gdańsku).
„Czarodziejska góra” to historia Hansa Castorpa, młodego inżyniera z Hamburga; historia jego czasu – i czasów. Mamy tu do czynienia z genialnym obrazem ideowej przepaści i konieczności wyboru, przed którymi stanęła Europa początku XX wieku. Razem z nią – nad przepaścią stanął zagubiony człowiek, niepewny swojego losu. Główny bohater powieści, Hans Castorp, udaje się w odwiedziny do swojego kuzyna, Joachima Ziemssena, który przebywa w międzynarodowym górskim sanatorium gruźliczym w Davos. Początkowo planowany na trzy tygodnie pobyt przedłuża się do siedmiu lat – jak się okazuje, płuca Castorpa także wymagają leczenia. Za sprawą tej diagnozy ma on szansę posmakować czasu, który „tu, w górze” – płynie całkiem inaczej, można go dotknąć, przepuścić przez palce; można obserwować. Młody Castorp, początkowo beztroski i pewien stabilności mieszczańskiego świata, staje się obiektem pedagogicznych zabiegów włoskiego humanisty, Lodovica Settembriniego. Po pewnym czasie do kształtowania postawy moralnej młodzieńca miesza się drugi mentor, pozostający w zupełnej opozycji do literata: to eks-jezuita, teraz zagorzały zwolennik idei dyktatury i komunizmu, Leon Naphta. Na wzór średniowiecznego moralitetu, wiodą oni zaciekły bój o duszę młodego człowieka. Hans zmuszany jest do wyboru między prawdą, mądrością, jasną prostotą duszy i humanistycznym liberalizmem (przy jednoczesnym rygorze moralnym) a potęgą, mistyką zła, ciemnymi i fascynującymi tajemnicami ciała. Mann rysuje w postaciach Naphty i Settembriniego opozycję Zachodu i Wschodu, który jawi się tu rozmyciem moralno-obyczajowym, beztroską, zauroczeniem ciałem, cichym misterium przemijania i cierpienia, bierną postawą wobec rzeczywistości. Hans Castorp, choć życzliwie skłaniający się ku ideom Włocha, jest jednak podatny na panującą w uzdrowisku rozwiązłość i „brak wierności” względem życia.
Daje się wciągnąć w maszynerię nieoznakowanych dni i lat, biernego przepływu czasu. Nie potrafi wyzbyć się podziwu wobec cierpienia, ciekawią go ciemności i paradoksy, których rzecznikiem jest przecież Naphta. Jeszcze realniejsze zagrożenie dla duszy bohatera stanowi fatalne zauroczenie osobą Kławdii Chauchat, skośnookiej piękności, ucieleśnieniem piętnowanej przez Settembriniego „złej mistyki”. Mann nie doprowadza do rozstrzygnięcia konfliktu racji między Włochem i Naphtą; w pewnym momencie Castorp zaczyna poszukiwania na własną rękę, dystansuje się do sanatoryjnego świata, ucieka w książki i naturę. Jego alienację potęguje jeszcze śmierć Joachima, który, wbrew zaleceniom lekarzy, opuścił wcześniej sanatorium, aby służyć w ukochanej armii. Ten i podobne przykłady upewniają Castorpa w przekonaniu, że atmosfera „góry” jest atmosferą śmierci, powolnego zatapiania się w nicości. Między Naphtą a Settembrinim dochodzi w końcu do finalnego starcia: nie znajdując już innych sposobów na rozstrzygnięcie sporu, ani, jak wcześniej – podatnego na wiedzę ucznia, stają do pojedynku. Kiedy jednak Settembrini strzela w powietrze, Naphta popełnia samobójstwo. Na wieść o wybuchu I wojny światowej, Hans Castorp, otrzymawszy pomyślnie rokującą na przyszłość diagnozę lekarską, zaciąga się jako ochotnik do wojska. Jako dawny przedstawiciel konserwatywnego mieszczaństwa, teraz – dojrzały człowiek o bogatym dorobku poszukiwań – staje po stronie możliwości zmian.
Powieść T. Manna analizująca sytuację w Europie w przededniu wybuchu I wojny światowej, będąca metaforycznym ujęciem choroby mieszczańskich społeczeństw. Główny bohater powieści, młody inżynier Hans Castorp, przybywa w odwiedziny do krewnego do słynnej szwajcarskiej miejscowości uzdrowiskowej Davos. Jego pobyt miał trwać 3 tygodnie, ale ulegając zbiorowej psychozie choroby, Castorp pozostaje w sanatorium 7 lat, do chwili wybuchu wojny. W powieści toczy się wielki dyskurs światopoglądowy, rozważania o sztuce, literaturze, istocie ludzkiej egzystencji, chorobie, śmierci. Przybywając do Davos Castorp był człowiekiem naiwnym, nieukształtowanym wewnętrznie. W sanatorium poddany został wpływom różnych osób. Bój o jego duszę toczą Settembrini, włoski racjonalista i humanista, propagator idei roku 1789, i Naphta, żyd. wychowanek jezuitów, faszyzujący zwolennik silnej władzy. Castorp nie potrafi dokonać samodzielnego wyboru, sympatyzuje raz z Settembrinim, raz z Naphtą, niekiedy ulega też wpływowi witalnej osobowości Peeperkorna i jego kochanki, pani Chauchat, która staje się także jego kochanką i odsłania przed nim uroki chorobliwego erotyzmu. Castorp stanowi symbol rozchwianej części niemieckiej inteligencji. Jego bierny stosunek do życia zmienia się dopiero w chwili wybuchu wojny.