NOWOTWORY

1. PODZIAŁ NOWOTWORÓW

Wyróżniamy 6 grup nowotworów:

• Zarodkowe – zbudowane z pierwotnych kom płciowych lub kom odpowiadających dalszemu i wczesnemu okresowi rozwoju zarodka; często postacie mieszane (różne różnicowanie kom zarodkowych pierwotnych)

Kom macierzysta (tkanka)	Niezłośliwe	Miejscowo złośliwe	Złośliwe	Lokalizacja
Kom rozrodcze			Dysgerminoma Seminoma Carcinoma embryonale	Jajnik Jądro Jajnik, jądro
Kom różnicujące się wielokierunkowo, trofoblast			Choriocarcinoma Chorioepithelioma	Macica, jajnik Jądro
Struktury zarodkowe	Teratoma benignum		Teratoma malignum	Jajnik, jądro

• Zawiązków narządów – naśladują budową fazy rozwoju macierzystego

Kom macierzysta (tkanka)	Niezłośliwe	Miejscowo złośliwe	Złośliwe	Lokalizacja
Zawiązek nerki			Nephroblastoma	Nerka
Zawiązek wątroby			Hepatoblastoma	Wątroba
Struna grzbietowa			Chordoma	Kręgosłup
Szkliwo zębów			Ameloblastoma	Zęby
Przewód czaszkowo-gardłowy			Craniopharyngeoma	Podwzgórze
Zawiązki gonad			Folliculoma Androblastoma	Jajnik Jądro

• Nabłonkowe – złośliwe dzieli się je na zróżnicowane wielokom i niezróżnicowane; raki gruczołowe z nabłonkach gruczołów, przewodów lub torbieli – są najczęstszą grupą nabłonkowych

Kom macierzysta (tkanka)	Niezłośliwe	Miejscowo złośliwe	Złośliwe	Lokalizacja
Niezróżnicowane
Każdy nabłonek			Carcinoma anaplasticum	Narządy
Zróżnicowane
Nabłonek wielowarstwowy płaski	Papilloma planoepitheliale		Carcinoma planoepitheliale spinocellulare keratodes Carcinoma planoepitheliale spinocellulare non keratodes	skóra
Nabłonek przejściowy dróg moczowych	Papilloma urotheriale		Carcinoma urotheriale	Układ moczowy
Nabłonek przydatków skóry	Hidradenoma Adenoma sebaceum		Carcinoma hidradenogenes Carcinoma sebaceum	Skóra
Nabłonek gruczołów wydzielania zewn i przewodów	Adenoma Papilloma		Adenocarcinoma tubulare et papillarae et mucocellularae et gelatinosum	Gruczoły przewodu pokarmowego
Nabłonek gruczołów wydzielania wewn i APUD	Adenoma		Carcinoma	Przysadka, tarczyca, przytarczyce, kora nadnerczy, wyspy trzustki
Nabłonek kanalików nerkowych	Adenoma tubulare et papillarae		Carcinoma clarocellulare	Nerka
Nabłonek wątroby i przewodów żółciowych	Adenoma hepatocellulare et cholangiocellulare		Carcinoma hepato- et cholangiocellulare	Wątroba
Nabłonek dróg oddechowych		Adenoma	Carcinoma planoepitheliale et anaplasticum	Drogi oddechowe
Nabłonek powierzchniowy	Cystadenoma		Adenocarcinoma Cystadenocarcinoma	jajnik
Zróżnicowane wielokierunkowo
Nabłonek gruczołowy		Adenoma polymorphum	Tumor mixtus malignus	Ślinianki

• Tkanki nerwowej i tkanek pokrewnych

Kom macierzysta (tkanka)	Niezłośliwe	Miejscowo złośliwe	Złośliwe	Lokalizacja
Pierwotna kom nerwowa	Ganglioneuroma	Ganglioglioma	Medulloblastoma	Mózg, móżdżek, zwoje nerwowe
Kom gleju			Astrocytoma Glioblastoma multiforme	Mózg, móżdżek
Oligodendrocyty		Oligodendrioglioma differentiatum	Oligodendrioglioma anaplasticum	Mózg
Kom wyściółki		Ependymoma Papilloma	Ependymoblastoma	Mózg Komora 4
Kom wyściółki opon	Meningeoma		Sarcoma meningeale	Różna
Kom osłonki nerwowej	Neurofibroma Neurilemmoma		Neurofibrosarcoma	Nerwy
Nowotwory tkanek paraganglionalnych
Kłębek szyjny	Chemodectoma Paraganglioma nonchromaffinicum			Kłębek szyjny
Kom chromochłonne	Phaeochromocytoma		Phaeochromocytoma malignum	Rdzeń nadnerczy
Nowotwory tkanki barwnikotwórczej
melanocyty	Naevus pigmentosus		Melanoma malignum	Skóra, oko, błony śluzowe, opony m-r

• Mezenchymalne i mezodermalne – niezłośliwe (podobne do tkanki macierzystej) i złośliwe (dodajemy „złośliwy” lub „mięsak”). Mogą być niezróżnicowane lub zróżnicowane jedno- lub wielokierunkowo. Odgraniczenie tkanki zdrowej od chorej niewyraźne.

Kom macierzysta (tkanka)	Niezłośliwe	Miejscowo złośliwe	Złośliwe	Lokalizacja
Zróżnicowane jednokierunkowo
Tkanka łączna włóknista	Fibroma Histiocytoma		Fibrosarcoma	Skóra Tkanki miękkie
Tkanka tłuszczowa	Lipoma		Liposarcoma	Tkanka tłuszczowa
Tkanka śluzowa	Myxoma	Myxoma	Myxosarcoma	Tkanka podskórna
Tkanka chrzęstna	Chondroma	Chondroblastoma	Chondrosarcoma	Chrząstka
Tkanka kostna	Osteoma	Osteoblastoma	Osteosarcoma	Kość
Tkanka maziowa	Tenosynovioma		Synovioma malignum	Stawy
Szpik			Myeloma	Szpik
Tkanka naczyniowa: -śródbłonek naczyń krwionośnych -śródbłonek naczyń limfatycznych -perycyty -mezotelium	Haemangioma Lymphangioma Haemangiopericytoma		Haemangiosarcoma lymphangiosarcoma Haemangiopericytoma malignum
Tkanka mięśniowa gładka	Leiomyoma	Leiomyoblastoma	Leiomyosarcoma	Macica, przewód pokarmowy
Tkanka mięśniowa prążkowane	Rhabdomyoma		Rhabdomyosarcoma	Mięśnie, serce
Tkanka limfatyczna i szpikowa			Leuceaemia lymphatica et myelogenes et erytrogenes Lymphogranulomatosis maligna
Zróżnicowane wielokierunkowo
Mezenchyma	Mesenchymoma		Mesenchymoma malignum	Różna
Mezoderma			Tumor mixtus	Macica

• Złożone – z tkanki nabłonkowej i mezenchymalną

Kom macierzysta (tkanka)	Niezłośliwe	Miejscowo złośliwe	Złośliwe	Lokalizacja
Nabłonek	Fibroadenoma			Gruczoł mlekowy
Mezenchyma	Adenomyoma		Carcinosarcoma	Macica

Podział według zachowania się zrębu łącznotkankowego:

• Naciek drobnoogniskowy i rozproszony (zrąb zbity)

• Naciek wieloogniskowy (zrąb luźny)

• Rak niskozróżnicowany/anaplastyczny (fibroplazja i odmłodzenie zrębu)

• Rak wysokozróżnicowany (zrąb podobny do tkanki łącznej)

Inny podział:

• Wywodzące się z 1 typu kom nowotworowych (większość)

• Wywodzące się z >1 typu kom nowotworowych, ale 1 listka zarodkowego (mieszane)

• Wywodzące się 2 lub 3 listków zarodkowych (potworniaki)

1. CHARAKTERYSTYKA NOWOTWORÓW

• NOWOTWORY ZARODKOWE

  • Rozrodczak (dysgerminoma/gonocytoma)

    • Złośliwy

    • W jajniku (podobny do nasieniaka jądra)

    • Z gonocytów (pierwotne kom płciowe) lub ich następnych stadiów (duże, jasna cytoplazma, glikogen, duże jądro, 2 jąderka)

    • Kom rozrodcze tworzą gniazda lub pasma poprzedzielane tkanką łączną z naciekiem limfocytów, są też fragmenty tkanek potworkowatych

  • Nasieniak (seminoma)

    • Złośliwy

    • W jądrze

    • Lity guz z szarobiałymi ogniskami martwicy

    • Jednakowe kom okrągłe, centralnie jądro, jąderko

    • W zrębie limfocyty i ziarniniaki gruzełkopodobne

    • Odmianą jest nasieniak spermatocytowy (brak limfocytów i ognisk gruzełkopodobnych; ma większe kom)

  • Rak zarodkowy (carcinoma embryonale)

    • Złośliwy

    • W jajniku i jądrze

    • Niezróżnicowane kom nabłonkowe w gniazda, cewki, brodawki

    • Liczne figury podziału i kom polimorficzne

  • Rak kosmówkowy (choriocarcinoma/chorioepithelioma)

    • Złośliwy

    • W macicy, jajniku, jądrze

    • Z kom trofoblastu w skrzepach krwi i masach martwiczych

    • Wrasta do naczyń, daje przerzuty do płuc, mózgu i wątroby

    • Brak zrębu i własnych naczyń

    • Kom różnych rozmiarów i różnokształtne jądra, kom polimorficzne, liczne mitozy

  • Potworniak germinalny (teratoma)

    • Różnicują się kom rozrodcze i tworzy się guz torbielowaty z różnych tkanek (chrzęstnej, nerwowej, mięśniowej, gruczołowej)

    • Jeżeli tkanki dojrzałe (teratoma maturum) – łagodny

    • Jeżeli tkanki niedojrzałe (teratoma immaturum) – złośliwy

    • W jajniku i jądrze

• NOWOTWORY ZAWIĄZKÓW NARZĄDÓW

  • Struniak (chordoma)

    • Miejscowo złośliwy

    • W kręgosłupie

    • Rzadko przerzuty

    • Z pozostałości struny grzbietowej (chorda dorsalis)

    • Lity albo torbielowaty

    • Na przekroju pola przejrzyste, śluzowate przypominają chrząstkę

    • Torebka lub nie

    • Duże kom z wakuolami, glikogen, porozdzielane pasmami tkanki łącznej, w zrębie może gromadzić się śluz

  • Ziarniszczak (folliculoma)

    • Złośliwy

    • W jajniku

    • Lity lub torbielowaty

    • Liczne wylewy i ogniska martwicze

    • Torebka łącznotkankowa

    • Kom ze słabo barwiącą się cytoplazmą, czasem w niej lipidy

    • Grupy kom otoczone włóknami argentofilnymi

    • Obecne kom tekalne i przestrzenie po rozpadzie kom ziarnistych (duże – typ makrofolikularny)

    • Postać niedojrzała nowotworu podobne do mięsaka, raka lub mięsakoraka

  • Szkliwiak (ameloblastoma)

    • Miejscowo złośliwy

    • W zębach

    • Z nabłonka szkliwiotwórczego i włóknistego zrębu

    • Typy:

• Pęcherzykowaty (a. folliculare)

• Splotowaty (a. plexiforme)

• Rogowaciejący (a. acanthomatosum)

• Podstawnokom (a. basocellulare)

• Ziarnistokom (a. granulocellulare)

• NOWOTWORY NABŁONKOWE NIEZRÓŻNICOWANE

  • Rak niezróżnicowany/anaplastyczny (carcinoma indifferentiatum s. anaplasticum)

    • Podobnie w każdym narządzie, podobne kom, hiperchromatyczne jądro

    • Bardzo złośliwy

• NOWOTWORY NABŁONKOWE ZRÓŻNICOWANE

  • Brodawczak (papilloma)

    • Łagodny

    • Z palczastych brodawek, osią jest pasmo tkanki łącznej z naczyniami

    • Wywodzi się z nabłonka: wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego (skóra, jama ustna); nierogowaciejącego (błony śluzowe); jednowarstwowego walcowatego (p.pok.) i przejściowego (pęcherz moczowy)

    • Rosną w postaci tworów kosmkowatych, kalafiorowatych, uszypułowanych, polipów

    • W skórze ulegają nadmiernemu rogowaceniu (keratopapilloma); liczne guzy – brodawczyca (papillomatosis)

    • Równy rozrost miąższu (nabłonka) i zrębu (tkanka łączna podścieliskowa)

    • Miąższ może wrastać w głąb zrębu – brodawczak odwrócony (p. inversum)

    • Brodawczak uroterialny (p. urotheriale) pokryty nabłonkiem przejściowym, a brodawczak jamy nosowej i zatok przynosowych (p. cylindrocellulare) nabłonkiem wielorzędowym ogniskowo urzęsionym

    • Typy:

      • Twardy (p. durum) – zbity, dużo włókien w zrębie, nabłonek zrogowaciały – skóra, jama ustna, przełyk, żwacz, pochwa

      • Miękki (p. molle) –delikatny zrąb, liczne naczynia – jama nosowa, żołądek,, pęcherz moczowy, nerki, pęcherzyk żółciowy; często postać polipa (p. polyposum)

  • Rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy (carcinoma planoepitheliale spinocellulare)

    • Złośliwy

    • Pochodzi z kom nabłonkowych skóry i błon śluzowych

    • Podobny do nabłonka wielowarstwowego płaskiego (na obwodzie kom walcowate, odpowiednik warstwy podstawnej; ku środkowi cechy kom kolczystych i płaskich); rośnie palczasto w głąb zrębu

    • Rogowacieje (c.e.s. keratodes s. cancroid) albo nie (c.e.s. non keratodes)

    • Ogniska rakowe – perły rakowe Waldeyera lub dotyczy pojedynczych kom (dyskeratosis)

    • Do powstania pereł doprowadza nadmierne rogowacenie (hyperkeratosis), przyspieszone rogowacenie (parakeratosis) i ujednolicenie zmian (homogenisatio)

    • Dojrzałość – kom rogowaciejące, kom atypowe, brak desmosomów, kom podstawne na obwodzie

    • W zrębie liczne neutrofile, limfocyty, histiocyty i plazmocyty; zrąb łącznotkankowy skąpy

    • Makroskopowo w postaci guzów, owrzodzeń, nacieków (zgrubienia tkankowe), tworów brodawkowatych lub kalafiorowatych

    • Daje przerzuty

    • Promienioczuły

    • W skórze – może ulec owrzodzeniu (carcinoma ulcerosum); w przewodzie pokarmowym (jama ustna, przełyk) i oskrzelach

  • Rak płaskonabłonkowy podstawnokomórkowy (carcinoma planoepitheliale basocellulare/basalioma)

    • Pochodzi z kom rozrodczych naskórka, cebulek włosów, gruczołów łojowych

    • Z regularnych gniazd lub pasm, które naciekają zrąb, na ich obwodzie kom postawne (palisadowate)

    • Kom mają skąpą cytoplazmę, duże, hiperchromatyczne jądro – kom przypominają kom warstwy rozrodczej naskórka

    • Kom różnokształtne, rozpadające się (tworzą się w wyniku tego jamki), małe, barwią się hematoksyliną

    • Liczne nieprawidłowe figury podziału mitotycznego

    • Zrąb z naciekami kom

    • W postaci pojedynczych, czasem mnogich guzków

    • Może wnikać głęboko do tkanek – owrzodzenia (ulcus rodens)

    • Rzadkie przerzuty, brak wznowy

  • Gruczolak (adenoma)

    • Łagodny

    • Pochodzi z nabłonka gruczołowego

    • Z gruczołów bez cech atypii

    • Miąższ – tkanka gruczołowa o budowie cewkowej (a. tubulare), pęcherzykowej (a. folliculare) lub mieszanej (a. mixtum)

    • Zrąb to rosnąca równocześnie tkanka łączna; skąpy

    • Brak przewodów wyprowadzających, ale jest zdolność wydzielnicza (wydzielina gromadzi się i powoduje powiększenie gruczołów)

    • Pochodzące w gruczołów wewn wydzielania – z litych gniazd lub pasm kom ze skąpym zrębem (a. solidum)

    • Na pow rosną w postaci polipa; w głębi narządów w torebce

    • Uzłośliwienie się zrębu – adenosarcoma

    • Gruczolakowłókniak (adenofibroma) – u suk; rozrost tkanki łącznej wokół przewodów o szerokim świetle (a. pericanaliculare) lub tkanka uciska na przewody i zaciska światło, jakby się wciskając w światło (a. intracanaliculare)

  • Torbielak (cystoma/cystadenoma)

    • W jajniku, trzustce

    • Łagodny, może ulec zezłośliwieniu (cystadenocarcinoma)

    • Gromadzenie się wydzieliny powoduje rozszerzenie gruczołów i powstanie 1 torbieli (cystoma uniloculare) lub wielu (cystoma multiloculare)

    • Ściana – tkanka łączna z nabłonkiem jednowarstwowym płaskim

    • Ze ściany mogą wyrastać brodawkowate twory (cystadenoma papilliferum)

  • Rak gruczołowy/gruczolakorak (adenocarcinoma)

    • Złośliwy

    • Wywodzi się z kom nabłonka gruczołowego

    • Głównie w jajniku, gruczole mlekowym, płucach, narządach wydzielniczych, przewodzi pokarmowym

    • W kształcie cewek lub pęcherzyków o nieregularnym kształcie i ułożeniu

    • Kom nawarstwiające się, hiperchromatyczne jądro, liczne figury podziału mitotycznego, barwią się hematoksyliną

    • Cewki i pęcherzyki bez światła – rak lity (carcinoma solidum); produkcja śluzu – rak śluzotwórczy (adenocarcinoma mucocellulare) (śluz zalega w kom, spycha jądro na obwód – kom sygnetowata)

    • Pękanie kom powoduje gromadzenie się śluzu w zrębie – rak galaretowaty (carcinoma gelatinosum) – oporny na radioterapię (niepromienioczuły); zrąb jest skąpy

    • Odmianą jest rak włóknisty (carcinoma fibrosum) – obfity zrąb kolagenowy, kom rakowe szeregowo po kilkanaście

• NOWOTWORY TKANKI NERWOWEJ

  • Rdzeniak (medulloblastoma)

    • Złośliwy

    • Wywodzi się z móżdżku i nacieka otoczenie

    • Kom chaotycznie, mało cytoplazmy, różnokształtne jądra

    • W utkaniu pseudorozety, pola martwicy i figury podziału kom

  • Nowotwór z kom nerwowych (ganglioneuroma/gangliocytoma)

    • Z neuronów w zrębie glejowym

    • Łagodny

    • Postaci niedojrzałe (ganglioneuroblastoma)

  • Gwiaździak (astrocytoma)

    • Wywodzi się z gleju gwiaździstego

    • Złośliwy

    • W mózgu i móżdżku

    • Typy:

      • Włókienkowy (a. fibrillare) – kom przypominają astrocyty włókienkowe o licznych wypustkach

      • Protoplazmatyczny (a. protoplasmaticum) – kom mają mniej liczne wypustki

      • Gemistocytowy (a. gemistocyticum) – kom podobne do gemistocytów

      • Anaplastyczny (a. anaplasticum) – dominują obszary anaplazji

    • Rośnie wolno, skłonność do nawrotu

    • Na przekroju ogniska martwicze, wylewy krwi i przestrzenie torbielowate

    • Postać guzowata i rozlana bez wyraźnych granic (gliomatosis cerebri)

  • Gąbczak wielopostaciowy (glioblastoma multiforme)

    • Bardzo złośliwy

    • W mózgu i móżdżku

    • Pochodzi z astrocytów – najmniej dojrzała postać gwiaździaka

    • Na przekroju szarobrunatny, żółte ogniska martwicy, wylewy, jamy z płynem

    • Kom atypowe, wielopostaciowe, ułożone nierówno, a w ogniskach martwicy palisadowo

    • Liczne naczynia o wąskim świetle i grubej ścianie; przetoki tętniczo-żylne – prowadzą do niedokrwienia lub zakrzepów

    • Zrąb może się rozrosnąć (gliosarcoma)

  • Skąpodrzewiak (oligodendroglioma)

    • W istocie białej i korze (czasami)

    • Typy:

      • izomorficzny (o. isomorphum) – kom o wyraźnych granicach, jasna cytoplazma, okrągłe jądro – plaster miodu

      • anaplastyczny (o. anaplasticum) – kom polimorficzne i cechy anaplazji - złośliwy

    • Małe jamki, liczne naczynia

    • Rośnie powoli, możliwe wznowy

  • Wyściółczak izomorficzny (ependymoma isomorphum)

    • Miejscowo złośliwy

    • Przy ścianie kom 4, wrasta do niej lub nacieka otoczenie

    • Kom w rozety lub wokół naczyń, stykając się z nimi wypustkami (rozety rzekome) lub same tworzą kanały (rozety prawdziwe)

  • Oponiak (meningioma)

    • Łagodny

    • Pochodzi z wyściółki opon

    • Twardy guz, szarobiały, odgraniczony

    • Powoduje ucisk mózgu lub zrasta się z czaszką

    • Kom w gniazda lub układy cebulowate (m. meningotheliale – oponiak zespólniony), a w nich czasem ogniska zwapnienia – ciałka piaszczakowate (psammoma)

    • Postać złośliwa – sarcoma meningeale

    • Inne formy – kom przypominają fibroblasty (m. fibromatosum) lub struktury naczyniowe (m. angiomatosum)

  • Nowotwór kieszonki Rathego (craniopharyngioma)

    • Pochodzi z resztek kom nabłonka wielowarstwowego płaskiego kieszonki

    • Otorbiony, szary na przekroju, cysty z bursztynowym płynem lub postać lita z ogniskami wapnienia

    • Podobny do szkliwiaka (adamantinoma)

  • Szyszyniak (pinealocytoma)

    • Obfity zrąb, kom podobne do gruczołu

    • Postać złośliwa (pinealoblastoma) – nikły zrąb, kom liczne, ułożone chaotycznie

  • Nerwiakowłókniak (neurofibroma)

    • Łagodny

    • Postać złośliwa (neurosarcoma)

    • Odgraniczony, bez torebki, szarobiały

    • Kom wrzecionowate lub gwiazdkowate, bezładnie ułożone, między nimi nerwy i kolagen

    • Pochodzi z lemocytów (kom Schwanna) lub fibroblastów

    • Jako guz pojedynczy lub nie (choroba Recklinghausena)

  • Nerwiak osłonkowy (Neurilemmoma/neurinoma)

    • Łagodny

    • Postać złośliwa (sarcoma neurogenes) – głównie obwodowo

    • Pochodzi z kom osłonkowych nerwów

    • Guz pojedynczy lub mnogi nerwów lub korzonków nerwowych

    • Typy:

      • Kom wrzecionowate o układzie wirowym, jądra palisadowato

      • Luźny układ kom gwiazdkowatych, luźny zrąb

  • Nerwiak przyzwojowy (ganglioneuroma)

    • Łagodny, może złośliwieć

    • Jest to bardziej dojrzały zwojak zarodkowy współczulny

    • Z kom osłonek nerwowych ułożonych chaotycznie lub w pasma

    • Kom dojrzale, pojedyncze lub w skupieniach

    • Wydziela aminy katecholowe

    • Torebka

  • Zwojak zarodkowy współczulny (neuroblastoma/symphaticoblastoma)

    • Niedojrzały, złośliwy

    • W nadnerczu i brzusznych zwojach współczulnych

    • Miękki, szary, torebka rzekoma (czasami), żółte ogniska martwicy i wylewy na przekroju

    • Z kom atypowych neuroblastów, wąski rąbek zasadochłonnej cytoplazmy

    • Produkuje aminy katecholowe

    • Może dojrzewać i tworzy się nerwiak zwojowy

  • Guz z kom chromochłonnych/barwiak (phaeochromocytoma)

    • Łagodny

    • Postać złośliwa (phaeochromocytoma malignum)

    • W nadnerczach ciałkach przyzwojowych

    • Torebka, dużo naczyń, wylewy i martwica, czasem torbiele z brunatnym płynem

    • Z feochromoblastów, neuroblastów, kom olbrzymie wielojądrowe (dużo hialiny)

    • Kom ułożone w pęcherzyki, między nimi naczynia zatokowe

    • Wydziela aminy katecholowe

    • Daje przerzuty do węzłów chłonnych, wątroby, kości

• NOWOTWORY TKANEK PARAGANGLIALNYCH

  • Nowotwór kłębka szyjnego/przyzwojak (chemodectoma/Paraganglioma nonchromaffinicum)

  • Leży w rozwidleniu tętnicy szyjnej jako pojedynczy guz

  • Z kom typu nabłonkowego w gniazda lub pasma, otoczone naczyniami

  • Może naciekać; brak przerzutów

• NOWOTWORY TKANKI NARWNIKOTWÓRCZEJ

  • Znamię barwnikowe/czerniak (naevus pigmentosus)

    • Rozrost melanocytów pochodzenia naskórkowego

    • Jądro kom atypowe, hiperchromatyczne, obfita cytoplazma, różna ilość melaniny

    • Głównie u koni siwych

    • Guzy miękkie, jak czarnoszary marmur lub całe czarne

  • Czerniak złośliwy (melanoma malignum/melanosarcoma)

    • Bardzo złośliwy

    • Zwykle u starszych

    • Czasem zanika samoistnie

    • Barwa od brunatnej do czarnej

    • Wzrost pobudzany przez hormony płciowe (T, estrogeny) – rzadko przed dojrzewaniem

    • Miąższ – kom podobne do melanoblastów wysycone melaniną różnie, która może przesłonić jądro, różnokształtne; układają się w ogniska poprzedzielane zrębem z licznymi, często pękającymi naczyniami (kom sygnetowate, balonowate)

    • Pęknięcie kom powoduje wydostawanie się melaniny do tkanki łącznej

    • Postaci:

      • Postać bezbarwnikowa (melanoma amelanoticum) – bez barwników; mniej zróżnicowany, bardziej złośliwy

      • Postać skąpobarwnikowa (melanoma hypomelanoticum) – mało melaniny

    • Przerzuty drogą naczyń do płuc, wątroby, mózgu, serca, węzły chłonne

    • Często zmiany wsteczne (martwica)

• NOWOTWORY MEZODERMALNE I MEZENCHYMALNE

  • Włókniak (fibroma)

    • Łagodny

    • W skórze, tkankach miękkich

    • Wywodzi się z tkanki łącznej włóknistej

    • Miąższ – kom podobne do fibroblastów, fibrocytów; zrąb – tkanka łączna (włókna różnokierunkowe i bezładne; kolagenowe, sprężyste)

    • Typy:

      • Twardy (f. durum) – zrąb to liczne, zbite, ubogokom włókna

      • Miękki (f. molle) – zrąb to wiotka, bogatokom tkanka łączna (+ włókna retikulinowe i adipocyty)

    • Rośnie wolno

    • Odgraniczony wyraźnie, szarobiały, pow przekroju włóknista, kształt kulisty

    • Otoczony torebką łącznotkankową

    • W błonie śluzowej ma postać polipa (f. polyposum) lub uszypułowaną (f. pendulans)

    • Może ulec zwapnieniu (f. calcificans), skostnieniu (f. ossificans), szkliwieniu (f. hyaloideum), skamienieniu (f. petrificans), obrzękowi (f. oedematosum), zmianom wstecznym – rozmiękanie, rozpad i wytworzenie jamy torbielowej (f. cysticum) i powstanie rozstrzeni naczyń krwionośnych i limfatycznych (f. telangiectaticum/cavernosum)

    • Czasem wraz z tkanką łączną w zrębie również tkanka tłuszczowa, śluzowa, kostna i gruczołowa – są to nowotwory mieszane wówczas (fibrolipoma, fibromyxoma, fibroosteoma, fibroadenoma; mogą być też potrójnie - fibrochondroosteoma)

    • Liczne włókniaki – włókniakowatość (fibromatosis)

    • Postać złośliwa – włókniak mięsakowy (fibrosarcoma)

      • Z tkanki łącznej włóknistej (pochodzi od fibroblastów)

      • Często w skórze

      • U kotów etiologia wirusowa (retrowirus mięsaka kotów)

      • Miąższ z kom mięsakowych przypominających fibroblasty

      • Kom układają się w wiązki i tworzą wiry

      • Zrąb zwykle słabo wyrażony

      • Częste zmiany wsteczne (martwica, zwyrodnienie)

      • Przerzuty do płuc, kości

      • Ma różne formy morfologiczne:

        • Mięsak okrągłokomórkowy (sarcoma globocellulare)

          • Z tkanki łącznej i jej pochodnych

          • Złośliwy

          • Częste zmiany wsteczne (martwica, wynaczynienia), krwiaki w miąższu

          • Przerzuty drogą naczyń

          • Miąższ z kom okrągłych

            • wielkookrągłokomórkowy (s. macroglobocelulare)

            • drobnookrągłokomórkowy (s. microglobocellulare)

          • zrąb skąpy, nieliczne naczynia o cienkich ściankach

        • Mięsak Wrzecionowatokomórkowy (sarcoma fusocellulare)

          • Złośliwy

          • Z tkanki łącznej powięzi, okostnej, ścięgien

          • Z kom wrzecionowatych jednokierunkowych, jądra duże

          • Zrąb skąpy, nieliczne naczynia włosowate

        • Mięsak różnokomórkowy

        • Mięsak olbrzymiokomórkowy

  • Śluzak (myxoma)

    • Łagodny, miejscowo złośliwy

    • Pochodzi z kom tkanki łącznej – fibroblastów lub mezenchymalnych kom multipotencjalnych

    • W tkance podskórnej, błonach śluzowych, skórze

    • Z kom gwiazdkowatych (astrocytów) połączonych wypustkami – tworzą siatkę, w a niej włókna tkanki łącznej z naczyniami (zrąb – słabo wyrażony); kom z małym jądrem, między nimi włókna kolagenowe, naczynia krwionośne

    • Dużo śluzu między kom (GAG) (wybarwia się mucykarminem na czerwono, eozyną na jasnoróżowy)

    • Guz pojedynczy, otorbiony, budowa zrazikowa, nacieka otoczenie, torebka łącznotkankowa

    • Postać złośliwa to śluzak mięsakowy (myxosarcoma) -z kom polimorficznych (różny kształt i wielkość)

    • Szybka wznowa i przerzuty

  • Tłuszczak (lipoma)

    • Łagodny

    • Wywodzi się z tkanki tłuszczowej i tam występuje

    • Postać złośliwa to tłuszczakomięsak (liposarcoma)

    • Z tkanki tłuszczowej (większe kom, lipoblasty – prekursory lipocytów, wielojądrzaste); zrąb – tkanka łączna w pasmach otaczających naczynia – dzieli nowotwór na zraziki (w obrębie zrębu może być obrzęk – lipoma oedematosum)

    • Typy:

      • Twardy (l. durum) – przewaga zrębu

      • Miękki (l. molle) – przewaga miąższu

      • Oleiste (l. oleosum) – jamki z płynnymi lipidami

    • Rośnie powoli i osiąga duży rozmiar

    • Torebka lub uszypułowanie (l. pendulans) – częsta postać u koni (w krezce jelit – przyczyna skrętu jelit i śmierci)

    • Ulega zmianom podobnie jak włókniak

    • Występuje często z innymi nowotworami (lipomyxoma, lipochondroma, lipofibroma, lipoosteoma, lipomyxochondroosteoma)

  • Żółtak (xanthoma)

    • Z dużych kom piankowatych (histiocyty) z lipidami wśród zrębu z tkanki łącznej

    • Żółty, występuje rzadko

  • Chrzęstniak (chondroma)

    • Łagodny

    • Pochodzi z tkanki chrzęstnej, kostnej i włóknistej

    • Może nie mieć torebki

    • Z chrząstki szklistej, czasem włóknistej o nieregularnym rozmieszczeniu jamek, w których zwykle >2 kom bez atypii, większych niż prawidłowe, ciemnobarwiące się jądro, istota międzykom jednolita (kom wielojądrzaste, różnej wielkości (anizocytosis), różnokształtne – owalne, kuliste, wydłużone, gwiazdkowate)

    • Zrąb obfity i słabo unaczyniony

    • Guz kulisty, twardy, biały

    • Zwykle w obrębie kośćca, jamy nosowej, płuc, tchawicy; tam gdzie jest tkanka chrzęstna normalnie nie występuje

    • W guzach zmiany wsteczne – zwyrodnienie śluzowe (c. myxomatosum), torbiele (c. cysticum), zwapnienie (c. calcificans), skostnienie (c. ossificans)

    • Typy:

      • Okołokostny (ecchondroma/chondroma periostale)

        • pod okostną zewn, ma więcej kom niż wewnkostny

        • ogniska kostnienia, wapnienia i śluzowacenia

      • Wewnątrzkostny (enchondroma)

        • w jamie szpikowej (rozciągnięcie kości i ścienienie ich kory)

        • odgraniczony, otoczony tkanką łączną z naczyniami

        • daje wznowy, czasem się uzłośliwia, daje przerzuty; jest to głównie chrzęstniak kości długich

      • Kostniakochrzęstniak (osteochondroma)

        • w głębi rosnącej chrząstki powstaje tkanka kostna i chrząstka cienieje w wyniku czego większość guza składa się z istoty gąbczastej (błędne rozpoznanie jako kostniak)

      • Chrzęstniak zarodkowy (chondroblastoma benignum)

        • okrągłe, wielokątne kom, przylegające lub oddzielone zrębem

        • ogniska wapnienia i martwica, wokół nich fibroblasty, wytwarzają się tkanki śluzowa, chrzęstna, osteoidalna, kostna

        • niszczy kości, rzadkie wznowy

      • Chrzęstniak mięsakowaty (chondrosarcoma)

        • z guzków naciekających sąsiednie tkanki, ogniska wapnienia i kostnienia, rzekome torbiele

        • rozrzucone pola zagęszczenia kom 1-, 2-, wielojądrowych, jądra duże, hiperchromatyczne, nieregularne

        • im mniej dojrzały tym więcej atypowych kom macierzystych, okrągłych lub wrzecionowatych

        • wrasta do naczyń, przerzuty do płuc, innych narządów

    • Często z innymi nowotworami – chrzęstniakogruczolak (chondroadenoma)

  • Kostniak (osteoma)

    • Z tkanki kostnej (miąższ) – beleczki nieregularnie ułożone; zrąb – tkanka łączna

    • Podział:

      • Zbity (o. compactum) – na pow kości rozwój; skład: istota zbita, beleczki istoty gąbczastej na obwodzie;

      • Gąbczasty (o. spongiosum) – wewn kości lub na pow; skład – cienkie beleczki między którymi szpik (o. medullare)

    • Typy:

      • Zarodkowy (osteoblastoma benignum)

        • w istocie zbitej lub gąbczastej, czasem przebija korę kości;

        • zrąb – dobrze unaczyniony z fibroblastami, beleczki nierównomiernie zwapniałe z tkanki osteoidalnej, osteoblasty wokół beleczek i osteoklasty – dziury i ubytki w beleczkach

      • Kostnawy (osteoid osteoma)

        • dobrze unaczyniona tkanka łączna z osteoblastami i osteoidem; wiśniowy

      • Mięsakowy (osteosarcoma)

        • Bardzo złośliwy

        • zwykle u nasady kości

        • Typy: twardy, kościotwórczy, osteolityczny

        • Zwykle charakter mieszany

        • Z kom owalnych, wrzecionowatych – tworzą ogniskowo tkankę osteoidalną i kostną, chrzęstną lub śluzową, okostna produkuje tkankę kostną

        • Osteoblasty produkują fosfatazę zasadową (po usunięciu spada; przerzuty – znowu rośnie)

        • Przerzuty do płuc

      • Mięsakowy okołokostny (sarcoma parostale)

        • Z okostnej zewn pow kości; nacieka stawy

        • Z kom wrzecionowatych atypowych, beleczki istoty osteoidalnej i chrzęstnej

        • Złośliwy, wznowy i przerzuty

  • Guz olbrzymiokomórkowy (tumor gigantocellularis/osteoclastoma)

    • Miejscowo złośliwy, czasem przerzuty

    • Rozdyma kość i ją niszczy, może się przebić do tkanek miękkich

    • Szaroróżowy, wylewy, martwica, otoczony blaszką kostną

    • Gęsto kom wrzecionowate szpiku, tam także kom olbrzymie przypominające osteoklasty produkujące fosfatazę zasadową, czasem beleczki kostne i osteoidalne i kom żółtakowe; kom atypowe

  • Mięsak Evinga (sarcoma Evingi)

    • Bardzo złośliwy

    • Twardy guz, przebija się przez korę na zewn i staje się miękki z licznymi wylewami

    • Drobne kom, jądro hiperchromatyczne, mało cytoplazmy

    • Przerzuty do płuc i węzłów chłonnych

  • Zimowiak (hiberneoma)

    • Łagodny

    • Przypomina tkankę tłuszczową zwierząt hibernujących się

    • Brunatny, torebka, duże okrągłe kom z lipidami

  • Włókniak szkliwiakowy (fibroma ameloblasticum)

    • Łagodny

    • Może zezłośliwieć (fibrosarcoma ameloblasticum)

    • Rozrosłe kom nabłonka zębopochodnego, rozrost tkanki łącznej

    • Część nabłonkowa podobna do szkliwiaka

    • Brak wznów

  • Zębiniak (dentinoma)

    • Z nabłonka zębopochodnego i niedojrzałej tkanki łącznej i słabo zmineralizowanej zębiny z kanalikami

    • Czasem brak torebki

  • Zębiak (odontoma)

    • Ze szkliwa, zębiny i kostniwa

    • Typy:

      • Zębiakoszkliwiak (odontoameloblastoma) – chaotyczne utkanie zębiny i szkliwa, liczne zwapnienia lub ich brak; może zezłośliwieć – zębiakoszkliwiak mięsakowy (odontoameloblastoma sarcomatosum)

      • Zębiak złożony (complex odontoma) – wszystkie składniki zęba chaotycznie, torebka

      • Zębiak mieszany (compound odontoma) – wszystkie składniki zęba, miejscowo jak w zębie\

  • Kostniwiak (cementoma)

    • Ogniska podobne do kostniwa, słabo zmineralizowane na obwodzie i w miejscach wzrostu

  • Maziówczak niezłośliwy (synovioma benignum)

    • Powoduje zanik kości (ucisk)

    • Brak przerzutów i naciekania

    • Małe, owalne lub wrzecionowate kom wśród pasm tkanki łącznej, dużo kolagenu

    • W zrębie przestrzenie torbielowate, dużo kom synowialnych, kom wielojądrzastych (zlanie kom synowialnych i kom bogatych w lipidy)

    • Postać złośliwa – maziówczak złośliwy (synovioma malignum) – różna liczba kom wrzecionowatych i nabłonkowych

      • Dużo jam i szczelin z kwasem hialuronowym, kom o hiperchromatycznym jądrze

      • Rzadko kom olbrzymie i żółtakowate

      • Daje wznowy i przerzuty

  • Siatkowiakomięsak (reticulosarcoma)

    • Złośliwy

    • Pochodzi z kom siateczki; guzy różnej wielkości, twarde, białe

    • We wszystkich narządach (zwykle węzły chłonne, śledziona)

    • Mikroskopowo dużo włókien srebrochłonnych, różnokierunkowo, wokół nich kom siateczki i kom limfoidalne – barwienie metodą Gommory

• NOWOTWORY NACZYNIOWE

- naczyniak (angioma) – łagodne, brak torebki, naciekają, ale nie niszczą tkanek sąsiednich; pochodzą z tkanki naczyniowej

• Naczyniak krwionośny (haemangioma)

  • Typy:

    • Zwykły/włosowaty (h. simplex/capillare) – liczne naczynia włosowate, mało zrębu; w skórze lub tkance podskórnej

    • Jamisty (h. cavernosum) – szerokie jamy o ścianach ze śródbłonka; rozwój w głębi narządu (głównie wątroba – ucisk na miąższ); zwykłe rozszerzenie naczyń włosowatych to plamisty rozstrzeń naczyń (teleangiectasis maculosa/capillare) w wątrobie starego bydła

    • Żylny (h. venosum) – z żył z krwią

    • Groniasty (h. racemosum) – różne naczynia tętnicze i żylne, częste anastomozy; głównie w oponach mózgu

    • Naczyniakomięsak gładkokomórkowy (angioleiomyoma) – prymitywne naczynia otoczone wirami kom mięśni gładkich

  • Postać złośliwa – naczyniak mięsakowy (haemangiosarcoma) – szczeliny pokryte śródbłonkiem, wrastającym między kolagen i tkankę tłuszczową; jądro hiperchromatyczne, atypowe, śródbłonek nawarstwia się w postaci brodawek do światła naczyń

• Naczyniak limfatyczny (lymphangioma)

  • Brak guzów, nacieka

  • Z naczyń chłonnych z limfą

  • Typy:

    • Zwykły (l. simplex)

    • Jamisty (l. cavernosum)

    • Torbielowaty (l. cysticum/hygroma) – tworzą się torbiele

  • Postać złośliwa – naczyniak limfatyczny mięsakowy (lymphangiosarcoma) – mało zróżnicowane kom

• Śródbłoniak (haemangioendothelioma)

  • Mało zróżnicowane kom śródbłonka, małe światło, dużo erytrocytów

  • Złośliwy

  • Rzadko przerzuty

  • Kłębczak (glomangioma) – kom mioepitelialne, sześcienne, pochodzące z kłębków naczyniowych, między nimi anastomozy; czerwonosiny

• Obłoniak (haemangiopericytoma)

  • Łagodny

  • Z naczyń otoczonych perycytami atypowymi i o różnych figurach podziału

  • Kom gwiaździście wokół młodych naczyń

  • Odgraniczony, bez torebki, wylewy i torbiele rzekome na przekroju

  • Postać złośliwa – obłoniak złośliwy (haemangiopericytoma malignum) – liczne figury, bez perycytów ułożonych charakterystycznie

  • W skórze, tkankach miękkich pow

  • Międzybłoniak (mesothelioma)

    • Złośliwy, daje przerzuty; występuje na opłucnej, otrzewnej i osierdziu

    • kom wrzecionowate, sześcienne, wałeczkowate – tworzą lite gniazda, pasma, cewki

• NOWOTWORY TKANKI MIĘŚNIOWEJ

  • Mięśniak gładkokomórkowy (leiomyoma/myoma levicellulare)

    • Pochodzi z niezróżnicowanych kom okołonaczyniowych lub błony mięśniowej narządu

    • Mięśnie gładkie w mięsaku w pasma różnokierunkowe

    • Zrąb skąpy (l. molle) lub obfity (l. durum)

    • Zwykle w macicy, pochwie, żołądku, jelicie, pęcherzu moczowym; w macicy może być bez torebki

    • W macicy pod błoną śluzową (l. submucosum), pod błoną surowiczą (l. subserosum), w mięśniu (l. intramurale), tworzą szypuły i wciskają się do pochwy (l. nascens)

    • Ulegają zmianom wstecznym i jako guzy mieszane – gruczolakomięsak (adenoleiomyoma)

    • Z miocytów o cechach fibroblastów, włókna kolagenowe, elastyczne i siateczkowe

    • Miocyty tworzą wiry tkankowe (podobnie we włókniaku)

    • Często to włókniakomięśniak (fibroleiomyoma)

    • Jądra kom pałeczkowate, zaokrąglone na końcach (ziarno ryżu), leżące palisadowo; torebka

    • Barwienie metodą van Giesona (włókna mm. – żółto-zielono /kwas pikrynowy/, a tkanka łączna na czerwono /fuksyna/)

    • Postać złośliwa – mięśniakomięsak (leiomyosarcoma)

    • Mięśniak ulegający martwicy skrzepowej ma 5 stref

      • Centralna martwica

      • Wokół otoczona naciekiem neutrofili

      • Przekrwienie

      • Pas zapalny okołoogniskowy (limfocyty, histiocyty)

      • Pas graniczny (obrzęk tkanki i wtórnie uszkodzona tkanka zdrowa) – tutaj wznowy, przerzuty

  • Mięśniak prążkowanokomórkowy (rhabdomyoma)

    • Z włókien mięśniowych prążkowanych, mało zróżnicowanych

    • Zrąb niedojrzały

    • Nacieki, przerzuty – postać złośliwa (rhabdomyosarcoma)

    • W sercu z kardiomiocytów i kom pająkowatych

• NOWOTWORY UKŁADU PŁCIOWEGO

  • Otoczkowiak (thecoma)

    • Łagodny

    • Z kom zrębu jajnika – twardy, włóknisty

    • Kom rozproszone lub w pasma, szkliwienie w zrębie

    • Wydziela estrogeny

  • Guz z kom śródmiąższowych jądra – Leydiga (leydigoma)

    • Żółto-brunatny, szklisty, odgraniczony

    • Z ognisk i sznurów kom Leydiga, poprzedzielanych tkanką łączną

    • Wydziela androgeny – przedwczesna dojrzałość płciowa (pubertas praecox) lub cechy żeńskie u dorosłych (np. ginekomastia)

  • Guz z kom podporowych – Sertolego (sertolioma)

    • Kom tworzą pasma

    • Wydziela hormony (np. ginekomastia i feminizacja)

• NOWOTWORY TKANKI LIMFATYCZNEJ I SZPIKOWEJ

Białaczka (leucaemia) – wywodzi się z kom prekursorowych szpiku

• Białaczki limfatyczne – kom o charakterze limfoidalnym

• Białaczki erytrocytowe i szpikowe – kom o charakterze nielimfoidalnym

• Ostre – transformacja i proliferacja kom prekursorowych

• Przewlekłe – transformacja i proliferacja kom zróżnicowanych

• Chłoniak=białaczka ( w nazewnictwie)

• Chłoniaki - transformacja i proliferacja limf B lub T

  • Chłoniaki złośliwe (lymphoma malignum LM) czyli chłoniakomięsaki (lymphosarcoma LS)

    • Wywodzą się z kom B lub T; rozrost kom układu limfoidalnego monoklonalny

    • Synonim białaczki limfatycznej

    • Przebiegają z białaczkowym obrazem krwi

    • Przebiegające z objawami limfocytozy – chłoniakobiałaczki (leukemiczne); a bez zmian we krwi obwodowej – aleukemiczne

    • Typy LS u bydła:

      • Chłoniakomięsaki bydła dorosłego (ALS) – z kom linii B ulegających transformacji nowotworowej – powstają guzy rozrostowe i nacieki; zwykle w węzłach chłonnych; atypowe kom blastoidalne we krwi i limfocyty o podwójnym jądrze

      • Chłoniakomięsaki bydła młodego (CLS/JLC) – rozplem kom limfocytarnych w postaci mnogich guzów w narządach; cielęta <6m

      • Chłoniakomięsaki grasicy (TLS) – duże guzy obejmujące grasicę, dolną część szyi i przednie śródpiersie, czasem w węzłach chłonnych i sercu, nerkach, śledzionie; u bydła 6m-2lata

      • Chłoniak skórny (SLC) – twarde guzy na skórze, popielate, czasem w węzłach chłonnych, narządach miąższowych; u bydła 1-3lata

Chłoniaki u bydła

• Limfocytowy B (LM lymphocyticum B)

  • Naciek kom w węzłach chłonnych

  • Małe limfocyty, okrągłe jądro, mało cytoplazmy; prolimfocyty; paraimmunoblasty (okrągłe jądro, dużo cytoplazmy)

  • Niska aktywność mitotyczna

• Centrocytowy (LM centrocyticum)

  • Tworzy guzy w węzłach chłonnych

  • Rozrost kom rozlany

  • Małe centrocyty, nieregularne jądro, brak jąderka, mało cytoplazmy; centroblasty, limfocyty, histiocyty, kom plazmatyczne

  • Niska aktywność mitotyczna

• Centroblastyczno-centrocytowy (LM centroblasticum-centrocyticum CB/CC)

  • Guzy w węzłach chłonnych, narządach miąższowych (serce, śledziona, nerki, wątroba)

  • Rozrost kom rozlany

  • Wysoka aktywność mitotyczna

  • Centrocyty (wydłużone jądro, wcięcia błony jądrowej), centroblasty (kuliste, jądra gładkie, 2 lub jąderka, mało cytoplazmy), limf T, histiocyty, immunoblasty (okrągłe jądro, centralnie jąderko)

• Centroblastyczny (LM centroblasticum)

  • Guzy w węzłach chłonnych i narządach miąższowych

  • Rozrost kom rozlany

  • Centroblasty (duże, o owalnym jądrze, 3 lub 4 jąderka), immunoblasty, centrocyty, limfocyty, histiocyty (obraz gwiaździstego nieba)

  • Wysoka aktywność mitotyczna

• Limfoblastyczny B (LM lymphoblasticum B)

  • Pochodzi z kom B, w węzłach chłonnych, sercu, śledzionie, nerkach

  • Rozrost kom rozlany

  • Limfoblasty (okrągłe jądro, jąderko; wysoka aktywność mitotyczna), histiocyty (gwiaździste niebo), limfocyty, prolimfocyty

  • Duże kuliste przestrzenie, przypominające kom tłuszczowe

• Limfoblastyczny niezdefiniowany (LM lymphoblasticum – U)

  • W węzłach chłonnych, sercu, śledzionie, nerkach

  • Rozrost kom rozlany, kom średnie, okrągłe jądro, 2 lub 3 jąderka

  • Limfocyty, plazmocyty, histiocyty (gwiaździste niebo)

  • Wysoki indeks mitotyczny

• Chłoniaki immunocytarne (immunocytoma IC) – postać:

  • Limfoplazmocytoidalna (LM IC lymphoplasmocytoideale)

    • Limfocyty i kom limfoplazmocytoidalne (większe od limfocytów, mniej foremne jądro, jąderka, więcej cytoplazmy); jeszcze są histiocyty

  • Limfoplazmatyczna (LM IC lymphoplasmacyticum)

    • Rozrost kom rozlany

    • Kom plazmatyczne (w sąsiedztwie naczyń i zatok węzła chłonnego), limfoplazmacytoidalne, immunoblasty, małe limf T ,centroblasty, ciałka Russela

    • W niektórych złogi amyloidopodobne, wakuole tłuszczowe, rozrost tkanki łącznej

  • Polimorficzna (LM IC polymorphe)

    • Wszystkie kom szeregu limf B (najwięcej kom plazmatycznych, limfocytów, limfoplazmacytoidalnych i centroblastów)

    • Rozplem kom rozsiany

Wszystkie 3 postaci zawierają w cytoplazmie PAS-dodatni materiał jako ciałka Russela i Dutchera, a także IgG.

• Białaczka szpikowa/mieloblastyczna (leucaemia myelocytica/myelosis)

  • Wywodzi się z kom mieloblastycznych, rzadko u zwierząt

  • Niepohamowany wzrost granulocytów (neutrofili) – dojrzałych i niedojrzałych (szpikowych)

  • We krwi i narządach pojawiają się kom układu leukocytarnego

  • Dużo dojrzałych, mało niedojrzałych – odczyn białaczkowy (reactio leucaemoidea)

  • Mała aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów białaczkowych

  • Narządy wewn zmienione jak w limfatycznej, czasem zielonkawe (naciek kom kwasochłonnych)

  • Ostra (młode granulocyty, postaci niedojrzałe, brak form pośrednich – przerwa białaczkowa – hiatus leucaemicus; mieloblasty – duże jądro, jąderka, ziarnistości azurofilne; naciek białaczkowy obejmuje szpik – kolor szary, lub inne narządy; naciek przechodzi na okostną – zielony kolor – zieleniak - chloroma) lub przewlekła (szpik szaroczerwony, połyskujący; naciek niszczy kości, odwarstwia okostną, osteoporoza; w rozroście dominują inne kom niż granulocyty to typy: bazocytowa (tutaj należy nowotwór wywodzący się z mastocytów (mastocytoma), eozynocytowa (myelosis eosinophilica), monocytowa, megakariocytowa)

  • Granulocyty białaczkowe mnożą się tak samo jak prawidłowe, ale dłużej zostają we krwi (10x) i nie prowadzą fagocytozy (zakażenia drobnoustrojami)

  • Naciek powoduje niedokrwistość, spadek megakariocytów i trombocytów (skaza krwotoczna), rozpad erytrocytów

• białaczka limfatyczna (lymphadenosis) – węzłów chłonnych (lymphadenosis lymphonodi)

  • węzły chłonne powiększone, zlewają się i tworzą skupiska, na przekroju szarobiałe, miąższ papkowaty, ogniska martwicy rozpływnej, wynaczynienia

  • mikroskopowo – nacieki kom limfoidalnych jako pasemka, potem dominacja kom białaczkowych i jednolite masy kom limfoidalnych, przenikają przez torebkę węzła i naciekają okoliczne tkanki

  • białaczka limfatyczna serca (lymphadenosis cordis) – przyczyną jest wirus BLV, wywołujący białaczkę bydła; u bydła w postaci naciekowej lub guzkowatej; nacieki między włóknami mięśnia sercowego (poprzez ucisk doprowadzają do zaniku mięśnia sercowego – niewydolność serca); mikroskopowo – kom białaczkowe gromadzą się pod wsierdziem, nasierdziem, między włóknami mięśnia sercowego lub w całym sercu, tworzą zgrubienia wokół naczyń wieńcowych, uszka prawe i lewe objęte masywnym naciekiem kom białaczkowych

• Białaczka erytropochodna/erytroza (erythroblastosis/erythrosis)

  • Rozrost układu czerwonokrwinkowego

  • U drobiu

  • Występują kom niedojrzałe, bez Hb

  • Naciek nowotworowy w świetle naczyń szpiku i narządów miąższowych – ciemnowiśniowa barwa

• Czerwienica prawdziwa (policythemia vera)

  • Dotyczy głównie układu erytrocytów

  • Liczba erytrocytów i trombocytów we krwi rośnie, krew się zagęszcza wzrasta lepkość i hematokryt (60%); w efekcie zakrzepica (zespół DIC) i skaza krwotoczna

  • Na początku szpik ulega proliferacji, a potem włóknieniu pod wpływem płytkowego czynnika wzrostu

• Szpiczak mnogi (myeloma multiplex/plasmocytoma multiplex)

  • Rozrost klonu plazmocytów syntetyzujących Ig o 1 typie łańcuchów lekkich kappa lub lambda (białko Bence i Jonesa) – gammapatia

  • W szpiku mnożenie plazmocytów, plazmoblastów, paraplazmoblastów, kom dwujądrzastych z ciałkami Russela

  • We krwi białko monoklonalne, w moczu białko Bence i Jonesa lub oba

  • Choroba toczy się w szpiku – barwa wiśniowa i dalej osteoliza i hiperkalcemia

  • Szpiczak pojedynczy (plasmocytoma solitare) – z plazmocytów, bez zmian w szpiku; przerzuty

• Ziarnica złośliwa/choroba Hodgkina (lymphogranulomatosis maligna)

  • Złośliwy

  • Węzły chłonne, śledziona, płuca, szpik, wątroba

  • W węzłach guzy z martwicą serowatą i włóknienie

  • Wielojądrowe kom Reed i Sternberga duże, wielopłatowe jądro) i kom Hodgkina (małe, 1 jądro)

  • Odczyn zapalny (rozrost limf, skupiska makrofagów, plazmocytów, eozynofilii)

  • Przewaga włóknienia – dominacja kom Reed i Sternberga

  • 4 postaci:

    • Z przewagą limf (LP)

    • Stwardnienie guzowate (NS)

    • Postać mieszana (MC)

    • Zanikanie limf (LD)

  • Na początku przewaga limf i makrofagów (LP), później dużo eozynofili i plazmocytów, potem włóknienie węzła, rośnie liczba kom Reed i Sternberga (MC), a potem limf zanikają, węzeł włóknieje, liczne kom Reed i Sternberga (LD)

  • Stwardnienie guzkowe (NS) - węzeł włóknieje, a kolagen na grudki; kom Reed i Sternberga mają obkurczoną cytoplazmę (leżą w jamkach – kom lakularne)

• Grasiczak (thymoma)

  • Podział:

    • Limfocytowo-nabłonkowy (t. lymphoepitheliale)

    • Nabłonkowy (t. epitheliale)

    • Wrzecionowatokomórkowy (t. fusocellulare)

  • Inny podział:

    • Korowy (t. corticale)

    • Rdzenny (t. medullare)

    • Mieszany (t. mixtum)

  • Torebka, nacieka, podzielone tkanką włóknistą, czasem torbiele z wylewami

  • Kom nabłonka w pasma promieniście wokół naczyń, między nimi limf T

• NOWOTWORY ZARODKOWE NEREK

  • Rak jasnokomórkowy nerki/nadnerczak (carcinoma clarocellulare renis/hypernephroma)

    • Żółto-biały, nacieka miedniczki albo torebkę narządu, wrasta do żył nerkowych (przerzuty do płuc, kości, mózgu)

    • Struktury podobne do kanalików gruczołowych lub jest lity o dużych kom (kom roślinne); cytoplazma z lipidami i glikogenem

    • Między kom liczne włośniczki

    • Jest to złośliwa transformacja guza Grawitza; podobny jest guz cukrowy (dużo glikogenu)

• NOWOTWORY ZŁOŻONE

  • Rakomięsak (carcinosarcoma)

    • Złośliwy

    • Utkanie rakowe i mięsakowe

    • Podział:

      • Kolizyjny – dwa niezależne nowotwory obok siebie przypadkiem

      • Złożony (kompozycyjny) – uzłośliwia się zrąb i miąższ nowotworu

      • Kombinacyjny – 2 typy kom rozwijają się z tej samej kom macierzystej (np. rak jasnokom nerki ulega transformacji mięsakowej)

  • Nerczak zarodkowy/guz Wilmsa (nephroblastoma/adenomyosarcoma)

    • Złośliwy

    • W nerce

    • 2 rodzaje utkania:

      • Zarodkowe kanały gruczołowe o nabłonku bazofilnym

      • Mezenchymalne z kom wrzecionowatych i miocytarnych

  • Sarkoid (fibropapilloma/sarcoid)

    • Miejscowo złośliwy

    • U koni, osłów, mułów

    • Z części nabłonkowej i fibroblastycznej

    • Typy:

      • Brodawkowaty – mniejsza złośliwość; gruba warstwa kom nabłonkowych, zrogowaciałych, sporadycznie cysty; na skórze bez włosów, genitaliach, uszach, głowie

      • Fibroblastyczny – większa złośliwość, z kom podobnych do fibroblastów, tworzących wiry i pęczki, nieliczne kom nabłonkowych na pow, w których miejsce naciekają kom zapalne, które wnikają palczasto w miąższ, zmiany wsteczne (owrzodzenia, martwice); na klatce piersiowej, kończynach, szyi, podbrzuszu

      • Utajony (płaski) – na powiekach, uszach, szyi, chrapach

      • Mieszany

      • Guzowaty (kulisty) – zmiany w tkance podskórnej

    • W jądrach figury podziału

    • Na skórze tułowia, głowy, wokół warg, oczu

    • Wznowa, w różnych miejscach występują, brak przerzutów

    • W kom nowotworowych wirusy BPV (bovine Papillomavirus typ 1 i 2)

    • Predysponowane konie ras: czystej krwi arabskiej, holsztyńska, małopolska, wielkopolska, quarter, kłusak amerykański

    • Leczenie – usunięcie chirurgiczne, krioterapia, immunoterapia, terapia laserowa, radioterapia, chemioterapia miejscowa

  • Guzy Stickera – zakaźne guzy weneryczne psów

    • Guzy pojedyncze lub mnogie narządów płciowych (wargi sromowe, pochwa, prącie, napletek)

    • Przerzuty do węzłów chłonnych, później w całej skórze i narządach wewn

    • Miąższ z kom okrągłych lub owalnych przypominających limfocyty, jądra hiperchromatyczne, liczne figury mitotyczne

    • Rozwój guza początkowo szybki, potem zwalnia (spadek liczby kom nowotworowych, obrzęki tkanek, krwotok, naciek zapalny, włóknienie)

    • Guz przeszczepia się naturalnie drogą płciową

  • Guz mieszany – gruczolakoczerniakowłókniak (tumor mixtum – adenomelanofibroma)

    • W gruczole mlekowym psów

    • W postaci guzków różnej wielkości

    • Mikroskopowo – bujanie nowotworowe kom nabłonkowych, tkanki łącznej i barwnikowych

• NOWTOWORY Z KOMÓREK APUD

  • Rakowiak (carcinoid/APUD-oma/argentoffinoma)

    • Są to kom endokrynne, wykazujące zdolność syntezy, gromadzenia i wydzielania amin i hormonów (w przewodzie pokarmowym, płucach, trzustce, tarczycy, rdzeniu nadnerczy, przysadce, podwzgórzu) o wspólnym pochodzeniu

    • W przewodzie pokarmowym z kom jednorodnych, cytoplazma z ziarnistościami (identyfikacja wydzielanego hormonu – badania immunohistochemiczne)

    • Ma zdolność redukowania soli srebra (argentoffinoma)

    • Wydziela serotoninę, histaminę, kalikreinę, PG, ACTH, kalcytoninę, insulinę, gastrynę, VIP itd.

    • Najgroźniejsze skutki wydzielania serotoniny (skurcze oskrzeli, zaburzenia w naczyniach, pobudzenie motoryki jelit)

1. WZROST I SZERZENIE NOWOTWORÓW

• Przyrost masy powoduje miejscowe szerzenie i ucisk (compressio), naciekanie (infiltratio), przenikanie do naczyń, przewodów, jam ciała (permeatio)

• Niezłośliwe

  • są odgraniczone, mają torebkę włóknistą i nie dają przerzutów – można je łatwiej usunąć

  • rosną rozprężająco i głownie uciskają

  • rosną wolno

• Złośliwe

  • Brak torebki i dają przerzuty

  • Rosną naciekowo, z reguły szybko

• Inwazyjność kom nowotworowych:

  • Kom nowotworowe nie ulegają hamowaniu kontaktowemu (nie odbierają sygnałów, mniejsza liczba połączeń międzykom), zachodzą na siebie nie przestając się dzielić (wielowarstwowa chaotyczna masa)

  • Kom nowotworowe mają zmniejszone przyleganie (zmiany na pow i w błonie kom, mniej desmosomów) – utrata fibronektyny, co ułatwia migrację, a także podział w środowisku płynnym lub półpłynnym (nie potrzeba np. błony podstawnej)

  • Kom nowotworowe produkują liczne enzymy atakujące tkanki (kolagenazy, hydrolazy, aktywator plazminogenu); duże enzymów litycznych

• Unaczynienie nowotworu od żywiciela:

  • W pierwszym okresie brak unaczynienia (faza beznaczyniowa) – odżywianie poprzez dyfuzję

  • Wykształcenie naczyń – dzięki TAF (stymuluje rozrost kom śródbłonka)

• Naciekanie guza

  • ma różną postać:

    • Wielkoogniskowe (infiltratio macrofocalis)

    • Drobnoogniskowe (infiltratio microfocalis)

    • Rozproszone (infiltratio dispersa)

  • Kom wnikają do szczelin międzykom, niszczą ściany naczynia i wrastają do jego światła

  • Aktywne wnikanie kom nowotworowych między śródbłonek – embolizacja (odwrotna diapedeza) – kom p0rzywiera do śródbłonka, niszczy go, przerywa błonę podstawną (metaloproteinazy)

  • Czasem kom nowotworowe szczelnie wypełniają światło naczynia limfatycznego – stan zapalny (lymphangioitis carcinomatosa)

  • Ściana żył łatwo naciekana – tędy najczęściej przerzuty przez raki, rzadziej mięsaki; tutaj również czopy nowotworowe

  • Naciekanie rzadko dotyczy naczyń tętniczych (w ich włóknach inhibitory proteinaz)

  • W jamach ciała, mózgu – bezpośrednie naciekanie przez kom nowotworowe lub przez implantację

  • Drogą kanalikową – w nerkach, macicy (przez jajowód) i jąder (kanaliki nasienne)

• Przerzuty – wtórne ogniska nowotworowe – stąd dalsze przerzuty

  • Gdy kom nowotworowe nie zostaną zniszczone przez układ immunologiczny gospodarza (makrofagi, NK)

  • Przez naczynia limfatyczne do węzłów chłonnych (zatoki, strefa przylegająca do torebki węzła) i tam zatrzymywane, bo wolny prąd limfy; jeżeli bariera jest słaba, to przenikają do naczyń żylnych i stąd do płuc; czasem naciekanie torebki węzła i okolicznych tkanek

  • Drogą naczyń krwionośnych u mięsaków częściej

    • kom do naczyń i do KP serca i do płuc

    • Z krążenia wrotnego przez wątrobę, żyłą główną do KP serca i do płuc

    • Z płuc do krążenia tętniczego i do narządów wewn i mózgu

    • Przerzuty z pominięciem krążenia płucnego dzięki splotowi żylnemu przykręgosłupowemu, połączonego ze wszystkimi żyłami – zbiornik dla krwi nie mogącej wpłynąć do żyły głównej (wzrost ciśnienia wewn jamy brzusznej lub klatki piersiowej)

  • Utkanie identyczne z guzami pierwotnymi (różnice – przerzuty są mniej dojrzałe)

  • Mogą być większe niż ognisko pierwotne

  • Mogą powstać jednocześnie z guzem pierwotnym (metastates synchronicae), być opóźnione (metastates tardivae) lub najpierw wykrywa się przerzuty (metastates praecoses) (np. przerzut w mózgu przy raku oskrzeli lub nerki)

1. STAN PRZEDRAKOWY

Proces na którego podłożu rozwija się nowotwór:

• Właściwy – na podłożu jego raki rozwijają się często (polipowatość jelita grubego, rogowacenie skóry, róg skórny, rogowacenie białe); dysplazja – zaburzenia biegunowości kom i powiększenie jądra

• Niewłaściwy – w ich przebiegu powstają stany przedrakowe (owrzodzenia, polipy jelita grubego, nadżerka szyjki macicy

Rak przedinwazyjny/śródnabłonkowy (carcinoma praeinvasium/intraepitheliale)

• Rak 0ᵒ

• Rozrost kom o cechach nowotworu złośliwego, ograniczony do obszaru nabłonka (mało zróżnicowane kom, różnokształtne, jądra hiperchromatyczne, dużo figur mitotycznych)

• Nie daje przerzutów, nie leczony przechodzi w raka naciekającego

• Naciekanie – wnikanie kom w głąb zrębu – powstaje mikrorak (microcarcinoma), wnikając głębiej powoduje pełną inwazję

• Wszystkie raki naciekające przechodzą fazę zmian dysplastycznych i raka przedinwazyjnego

Zespoły paranowotworowe (PS):

• Są to pierwsze objawy nowotworu złośliwego, dają objawy ogólne, pomocne we wczesnej diagnostyce

• Powstają w wyniku:

  • Działania Ig przeciw nowotworom

  • Działania peptydów i innych (wydzielania hormonów przez nowotwór)

  • Przyczyn nieznanych

• Najczęściej w wyniku wydzielania nadmiernego subst wydzielanych także fizjologicznie

• 2 grupy:

  • I – zespoły, w których subst syntetyzowanym przez nowotwór towarzyszą objawy kliniczne

  • II – zespoły, w których subst produkowane przez nowotwór nie wywołują objawów

1. MORFOLOGIA NOWOTWORÓW – MAKROSKOPOWO

• Niezłośliwe

  • Torbielowate

    • W jajniku jako torbiel 1- lub wielokomorowa, wyścielona nabłonkiem – torbielaki/torbielakogruczolaki (cystoma/cystadenoma) – wypełnione treścią surowiczą lub śluzową

    • Nabłonek może ulec rozplemowi brodawczakowatemu – torbielakobrodawczak (cystadenopapilloma)

  • Lite

    • Rosnące w głębi tkanek – kuliste, torebka (gdy jej brak, to i tak granica jest wyraźna)

    • Uwypuklające się nad pow skóry lub błon śluzowych

      • obłe, buławkowate, uszypułowane – polipy (polypus)

      • nierówna, palczasta pow guza – brodawczak (papilloma)

      • polip i brodawczak rosną na zewn – wzrost egzofityczny; ich pow ulega owrzodzeniu z czasem (krwawienia); rzadko brodawczaki endofityczne (papilloma inversum) – np. w błonie śluzowej górnych dróg oddechowych

    • podobne do tkanki z której pochodzą, różnią się barwą i spoistością

• Złośliwe

  • Rosną w tkankach głęboko lub na pow skóry i łatwo wtedy wrzodzieją

  • Niewyraźnie odgraniczone, wypustki wnikające w otaczające tkanki

  • Brak torebki, nieregularny kształt (wyjątki – np. torebkę ma rak nerki)

  • Może się rozrastać w sposób rozlany, nie tworząc guza (np. rak żołądka)

  • Nowotwory tkanek pow

    • Rosną na zewn i w głębi tkanki – wzrost mezofityczny

    • Rozplem powoduje że nowotwór może rosnąć w głąb tkanki i powstaje nisza wrzodowa, pow nie jest uwypuklona – wzrost endofityczny (np. rak wrzodziejący – carcinoma ulcerosum)

  • Spoistość i barwa inne niż tkanki macierzystej

  • Utkanie może przypominać surowe rybie mięso – mięsak (sarcoma)

  • Mała ilość zrębu – miękki, kruchy (carcinoma molle/medullare); dużo zrębu (więcej tkanki łącznej niż kom nowotworowych) – twardy i włóknisty – desmoplastyczny (carcinoma scirrhosum/durum/desmoplasticum); wydzielanie dużej ilości śluzu przez kom rakowe i wydzielanie go do zrębu – rak galaretowaty (carcinoma mucinosum/gelatinosum)

  • Guzy mają na przekroju ogniska martwicy i krwotoczne

  • Guzy przerzutowe zwykle mnogie, kuliste, bez torebki, miękkie, na pow pępkowate zaciągnięcia, bo mało zrębu i naczyń (umbilicus carcinomatosus)

  • Rozpadające się martwe masy przypominają mleko – mleko rakowe (succus cancrosus)

1. MORFOLOGIA NOWOTWORÓW – MIKROSKOPOWO

• Niezłośliwy

  • Z kom nowotworowych i zrębu, wśród których naczynia krwionośne

  • Kom zbliżone morfologicznie do kom dojrzałej tkanki macierzystej, z której wywodzi się nowotwór

  • Zaburzona jest architektonika (np. w tłuszczaku kom podobne są do lipocytów)

  • Brak figur podziału mitotycznego lub nieliczne

  • Rzadko złośliwieje (wyjątek: brodawczaki układu moczowego, torbielaki jajnika, niektóre tłuszczaki)

  • Niektóre mają aberracje chromosomowe

• Złośliwy

  • Mniejszy stopień zróżnicowania niż ta, z której się wywodzi – niskozróżnicowany (anaplastyczny) lub wysokozróżnicowany lub formy przejściowe

  • Niskozróżnicowany przypomina tkankę zarodkową

  • Im niższy stopień zróżnicowania tym większa złośliwość

  • Guzom anaplastyczny towarzyszy zjawisko fibroplazja – odmłodzenie tkanki łącznej

  • Stosunek liczby figur podziału mitotycznego do liczby badanych kom – indeks mitotyczny (ocena złośliwości)

  • Jądra kom są hiperchromatyczne, grudkowa chromatyna, powiększenie jąderka (macronucleosis) i liczby jąderek (różna wielkość jąder – anizokarioza)

  • Końcowy odcinek chromosomu – telomer – nie zawiera genów (w kom prawidłowych jest skracany przy każdym podziale aż zniknie i spowoduje to śmierć przez apoptozę); kom mają enzym telomerazę, który uzupełnia braki i kom nowotworowa nie obumiera – nieśmiertelność

  • Kom nowotworowe mogą naciekać

• Zrąb (stroma) – podścielisko łącznotkankowe

  • Składnik utkania nowotworów i część tkanek organizmu

  • Rodzaje:

    • Produkujące zrąb (nienabłonkowce złośliwe – mięsaki) – brak nacieku zapalnego

    • Korzystające ze zrębu (nabłonkowce złośliwe – raki) – naciek zapalny (niezgodność między tkanką nabłonkową i skolonizowaną tkanką mezenchymalną)

  • W zrębie liczne naczynia – ukształtowane struktury tkanki lub są indukowane do wzrostu pod wpływem nowotworu – czynnik angiogenezy nowotworów (TAF)

  • W niezłośliwym harmonia między miąższem a podścieliskiem, a w złośliwym proces jest zaburzony

  • Obfity zrąb – nabłonkowce, skąpy – mezenchymalne (nienabłonkowce)

  • Możliwość zmian:

    • Miąższ (tkanka nabłonkowa) pobudza do rozplemu elementy zrębu – rak włóknotwórczy/desmoplastyczny (carcinoma desmoplasticum scirrhosum/durum)

    • Równy rozrost miąższu i zrębu (np. gruczolak) – powstaje włókniakogruczolak (fibroadenoma)

    • W zrębie tworzy się tkanka kostna (carcinoma osteoplasticum)

    • W zrębie gromadzi się śluz (carcinoma gelatinosum)

    • Zrąb może ulec szkliwieniu, wapnieniu, zwyrodnieniu śluzowemu, naczynia mogą się rozszerzyć (tumor telangiectaticum/cavernosum)

    • Przy rozpadzie miąższu – małe torbiele (tumor cysticum)

    • Zrąb może ulec obrzękowi – luźny, naczyniopodobne szczeliny

    • Utrata fibroplazja (np. włókniak mięsakowaty – fibrosarcoma) – guz prawie bez włókien podścieliska; w fibroma lub histiocytoma – prawie tylko podścielisko

  • Nowotwory złośliwe mogą niszczyć swój zrąb wraz z naczyniami – wylewy krwi i gorsze odżywianie guza i zmiany wsteczne w nowotworze

  • Młody zrąb ułatwia dostęp do tkanki nowotworowej promieniom jonizującym

  • Nacieki kom w zrębie wynikiem obrony ze strony gospodarza lub nieprzystosowaniem się nowotworu do gospodarza (rzadziej u starszych nowotworów) – proces zapalny może częściowo niszczyć kom nowotworowe, ale i ułatwiać migracje tych kom (przerzuty) – nowotwory mają antygeny wywołujące odczyn odpornościowy, reakcja zapalna prowadzi do zmian obrzękowych i niszczenia tkanek, a to ułatwia penetrację kom rakowym do przestrzeni tkankowych

Nowotwór „bez guza” (np. śródnaczyniowy chłoniak z dużych kom B) – z atypowych kom wypełniających światło naczyń żylnych u starszych ludzi w mózgu i skórze; nie zajmuje węzłów chłonnych, brak objawów białaczki

Chłoniak pierwotnie wysiękowy (podobnie) – rozwija się w jamach ciała; brak guza i zajęcia błon surowiczych, kom wolno pływają w jamie (naturalna hodowla kom) – czasem w AIDS (jednoczesna inwazja wirusa HIV i KSHV – mięsaka Kaposiego)

1. ZŁOŚLIWOŚĆ NOWOTWORÓW

Wg Brodersa:

STOPIEŃ ZŁOŚLIWOŚCI	% KOM NIEZRÓŻNICOWANYCH
1ᵒ	0-25
2ᵒ	25-50
3ᵒ	50-75
4ᵒ	75-100

Zaawansowanie procesu nowotworowego wg systemu TNM:

T	Tumor – guz pierwotny
N	Noduli – okoliczne węzły chłonne
M	Metastates – przerzuty
TNM-Tis	Rak przedinwazyjny (carcinoma in situ)
T0	Brak guza/guz ukryty

Liczby po T oznaczają wielkość guza (średnica):

T1	<2cm
T2	2-5cm
T3	>5cm
T4	Naciekający bezpośrednio tkanki

Liczby dodane do N oznaczają stopień zajęcia okolicznych węzłów chłonnych:

N0	Nie powiększone
N1	Powiększone, ruchome węzły
N2	Powiększone i nieruchome
N3	Przerzuty w węzłach
M0	Brak przerzutów
M1	Przerzuty odległe

1. PORÓWNANIE NOWOTWORÓW

CECHA	NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY (neoplasma malignum)	NOWOTWÓR ŁAGODNY (neoplasma benignum)
TYP WZROSTU	Szybki	Wolny
OTOREBKOWANIE	Brak – nie ma wyraźnych granic	Jest – zwykle wyraźna granica
NACIEKANIE TKANEK	Jest – wnika do szczelin otaczających tkanek	Brak – typ ekspansywny – uciska otaczające tkanki
WZNOWA PO OPERACJI	Jest (zwykle w obrębie blizny pooperacyjnej lub jej otoczeniu)	Brak
WNIKANIE DO NACZYŃ	Jest	Brak
PRZERZUTY	Daje	Brak
BUDOWA HISTOLOGICZNA	Zróżnicowana	Podobna do tkanki prawidłowej
WPŁYW NA USTRÓJ	Wyraźny	Brak (nieuchwytny)
ZMIANY WSTECZNE	Częste (głównie martwica, owrzodzenia, krwotoki)	Rzadko (zwyrodnienia)

Nowotwory miejscowo złośliwe (półzłośliwe) – ma cechy nowotworu złośliwego, ale nie daje przerzutów:

-rak podstawnokomórkowy skóry (carcinoma basocellulare cutis/basalioma)

-włókniak powięzi (fibroma desmoides)

-guzy mieszane ślinianek (tumores mixti glandulae salivales)

Rosną one często naciekająco i dają wznowy.

Często przemiana nowotworu łagodnego w miejscowo złośliwy lub złośliwy, np. gruczolak tarczycy (adenoma glandulae thyroideae) w raka anaplastycznego (carcinoma anaplasticum).

Nowotwór złośliwy może przejść w jeszcze bardziej złośliwy, np. chłoniaka. Istnieje też odwrotna mozliwość, np. nerwiak zarodkowy w nerwiaka zwojowego.

1. DIAGNOZOWANIE NOWOTWORÓW

• Cytodiagnostyka

  • Rozpoznawanie na podstawie cech morfologicznych (różnią się od kom tkanki macierzystej)

  • Cechy nowotworów wymienione wyżej (są różnie nasilone)

  • Pozwala ocenić charakter zmian (nowotworowa/nienowotworowa) i ich złośliwość (złośliwy/niezłośliwy)

  • Najbardziej charakterystyczny jest polimorfizm kom, patologiczne figury podziału mitotycznego, liczne jąderka

  • Aby potwierdzić złośliwość potrzebne są minimum 3 cechy

  • Są wtedy kwalifikowane do grup

    • A – nowotwory nabłonkowe (np. raki, gruczolakoraki)

    • B – nowotwory mezenchymalne (np. mięsaki, włókniaki, kostniaki)

    • C – nowotwory okrągłokomórkowe (ich kom podobne wyglądem, ale różne pochodzenie, np. histiocytoma, mastocytoma, lymphoma)

  • Badanie cytologiczne – ocena kom złuszczonych z pow guza lub zaaspirowanych strzykawką – w rozmazach (wyróżniamy wiec cytodiagnostykę złuszczeniową i aspiracyjną)

• Cytodiagnostyka aspiracyjna

  • Nakłucie guza i pobranie materiału kom cienką igłą – biopsja aspiracyjna cienkoigłowa

  • Najlepiej się udaje w nowotworach nisko zróżnicowanych – rakach, chłoniakach

  • Można uzyskać materiał z głębokich zmian, często pod kontrolą RTG, TK, USG

  • Badania immunohistochemiczne – stosuje się przeciwciała monoklonalne dla identyfikacji określonych składników kom:

    • Filamenty cytokeratynowe – raki (odróżnia je od mięsaków, chłoniaków i czerniaków)

    • Białko S-100 – czerniaki amelanocytarne i anaplastyczne

    • Wimentyna – nowotwory mezenchymalne

    • Aktyna mięśni gładkich – mięśniaki

• Cytodiagnostyka złuszczeniowa

  • Rozpoznawanie nowotworów rosnących na błonach śluzowych i surowiczych i złuszczających kom (np. do jam ciała)

• Badania dodatkowe

  • Badania w TEM i SEM – określenie histogenezy nowotworów – np. czerniaka bezbarwnikowego (melanoma amelanoticum)

  • Badania z cytometrem przepływowym – dzięki zestawom przeciwciał można określić fenotyp kom rozrostowych, ich pochodzenie, liczenie kom, objętość, średnice kom i ich jąder, natężenie fluorescencji – np. białaczki i chłoniaki

  • Badania biomarkerów nowotworzenia (antygeny towarzyszące nowotworom) w surowicy krwi lub innych płynach ustroju

    • Antygen rakowo-płodowy (CEA) – w raku jelita grubego, sutka, trzustki, pęcherza moczowego, jajnika

    • Alfa-fetoproteina (AFP) – rak wątroby, pęcherzyka żółciowego, raku zarodkowym jajnika i jądra

    • Podjednostka beta gonadotropiny kosmówkowej (beta-hCG) – rak embrionalny jądra, nabłoniak kosmówkowy jądra

    • Swoisty antygen sterczowy PSA – rak prostaty, rozplem prostaty

    • Antygen CA 125 – rak jajnika; CA 19-9 – rak trzustki; CA 15-3 – rak sutka

    • Chromogranina A – rakowiak

    • Antygen TA – w moczu w czerniakach, mięsakach, raku sutka

  • Testy molekularne – PCR – np. białaczki i chłoniaki

  • Analiza komputerowa

1. PATOGENEZA NOWOTWORÓW

• Transformacja nowotworowa prowadzi do powstania nowej linii kom, w której cechy złośliwości przekazywane są z pokolenia na pokolenie

• Teorie wyjaśniające mechanizm transformacji:

  • Mutacyjna – zależy od genetyki kom somatycznych

    • Dochodzi do mutacji somatycznej

    • Mutacja jest samoistna lub pod wpływem reakcji chemicznych między cząst DNA a subst chemicznymi lub czynnikami fizycznymi

  • Embrionalna – przyczyną jest utrwalone zaburzenie ekspresji genów – zmiana czynności genów

  • Wirusowa – powstanie nowotworów jest zjawiskiem naturalnym

• Etapy onkogenezy:

  • Inicjacja – czynnik kancerogenny dostaje się do wewn kom i uszkadza jej DNA – fiksacja kancerogenu; jest odwracalna

  • Promocja – zmiany dotyczą genotypu kom; czynniki inicjujące przekształcają się w związki elektrofilne i nukleofilne, łączące się z makrocząst kom; z czasem kom ulega transformacji nowotworowej

  • Progresja – wzrost zmienionych kom; na tym etapie rozpoznanie kliniczne; nowotwór zwiększa masę i objętość (2x w ciągu 90d)

• Cykl życiowy kom nowotworowych różni się brakiem fazy G₀ od kom prawidłowych (brak mechanizmów regulujących – kom rozpadnie się jeśli nie będzie miała wystarczająco dużo subst odżywczych, a nie przejdzie w fazę uśpienia)