Labuda A. W. – Studium o Antku
Narracja i tematowe zjawisko
Tematowe zjawisko – antek i jego żywot
Skąd wiemy, że głównym bohaterem jest Antek?
- tytuł wskazuje na to, ale to tylko zapowiedź i potrzeba potwierdzenia
- wielorakie zabiegi – emfaza utworu
Nikłe są szanse, że w otwierającym i kończącym zdaniu znajdziemy imię pobocznych bohaterów
Pierwsze zdanie – funkcja emfatyczna – skondensowana treść noweli
Opis wsi nad Wisłą – funkcjonalny początek utworu –zarysowuje tło
Wykorzystane niemal wszystkie możliwości zastąpienia imienia Antek
Prawie w ogóle ludzie ze wsi nie mówią o nim: Antek, chłopiec
Antek to podmiot, który konotuje na inne postaci, sam nie jest konotowany (wymusza nazywanie swojej rodziny przez narratora: brat, siostra, kum, matka) sam nigdy bratem, synkiem itp. nie został nazwany (tylko raz, na koniec, ale nie przez narratora a przez matkę nazwany zostaje dzieckiem i synusiem)
Inne postacie nazwane w związku uzależnienia od Antka: kowal – opiekun Antka
Każde określenie innego bohatera wydawać by się mogło, że potrzebuje przydawki w postaci „antka, antkowy”
Postaci 3 planowe nazwane prosto – wskazując na ich funkcję w społeczeństwie – wójt, znachorka, gorzelnik
Zarysowuje się hierarchia pomiędzy elementami tematowego zjawiska.
W noweli mamy 2 rodzaje podobnych do siebie emfaz syntaktycznych:
- nawet gdy zdania dotyczą kogoś innego, to dzieje się tak z powodu na głównego bohatera
Świat przedstawiony mimo pozorów nie jest chaotyczny, a uporządkowany
Próbuje odwrócić uwagę czytelnika od Antka mimo, że o nim cały czas opowiada.
In media res – środek rzeczy
Wprowadzenie nowych elementów do świata Antka – cytowanie jak gdyby jego sposobu oglądania danej rzeczy
Vebum credendi – wydawać się
Narrator opisuje jakby od siebie, ale też tak jakby mógł to antek zrobić
Wypowiadanie się stosownie do okoliczności – zasada decorum
Narrator pozbawiony własnego uwarunkowania sytuacyjnego i pożycza je od bohatera
Narrator wypowiada się sprawniej niż mały wiejski chłopiec
Narracja toczy się rytmem fokalizacji i delokalizacji (na przemian) – przejście między 2 punktami widzenia
- 3 odstępstwa od tej reguły:
+ początek
+ koniec
+ opis wójtowej
Narrator sygnalizuje, że nie przynależy do tego świata (ja), bohaterowie-on ona
Opowiadacz ma dużą swobodę wypowiedzi
Narrator to ten kto wielkodusznie użycza swego głosu Antkowi
Antek jedyna osoba, której przysługuje prymat widzenia wielokierunkowego
Losy innych bohaterów o tyle ważne o ile ważne są względem Antka
NOWELA:
- część inicjalna
+ człon 1 pierwsze zdanie, które przedstawia wszystko, świat, antka itp.
+ człon 2 opis od ktorej zaczyna się narracja właściwa
- część finalna:
+ opis oddalającego się antka
+ apel, ostatnie słowa – jakby streszczenie całego utworu, przesłanie jak spotkasz to pomóż,
Wytwórz sobie i zapamiętaj obraz antka, bys mogł pomóc innym podobnym chłopcom
W środku wsi i za wsią
Wstępny opis wsi zawiera klucz interpretacyjny do całej noweli
Pejzaż, bukoliczny widok
Dysonanse:
- dzieci zabijają ptaki, ptaki żaby
- wieś uwięziona w dolinie – zabita dechami?
- topos polskiej wsi zakwestionowany
- arkadia i zapadła dziura
- ciasnota przestrzenna i umysłowa
+ organizuje całą nowelę
+ akcja z piecem na wsiach słowiańskich sposób powszechnie znany
+ świat terytorialnie i mentalnie zamknięty
+ ale dzieli się na grupy
Charakterystyka wsi jako organizmu społecznego
Wieś społeczeństwo złożone z różnych zamkniętych grup (nauczyciel mowi, że nauka nie dla biedaków / w kościele oddzielnie siedzą kobiety i mężczyźni)
Kolizja starego gospodarzenia z nowoczesnym
Ukończono nowelkę w Bochotnicy – wieś była pierwowzorem prawdopodobnie
Wioska nie ciemna (ma placówkę oświatową) ale zamknięta (niedomknięta)
Postacie miejscom przypisane
Tworzą 3 grupy
- osoby umiejscowione podwójnie ( tu i tam)
- dwie pozostałe grupy to osoby przyporządkowane przestrzeni w sposób jednoznaczny ( albo tu albo tam)
Cała wieś jest kołem, to koło ma środek
Czytelnik zostaje wrzucony w tej środek by mógł zobaczyć to wszystko, tam tez jest niemalowana kołyska po zmarłym bracie – piętno złudnego widzenia śmierci i życia
Główny bohater – postać ambiwalentna – przypisany przestrzeni wiejskiej (zamkniętej) jak i światu (otwartemu)
- pierwszej przez swoje urodzenie
- drugiej przez swoją naturę
Kum Andrzej też podobnie jak on przypisany do grupy tu i tam
Wójtowa (wprowadzona do nowelki przez łysinę wójta)
- obie postaci spoza świata wioski, wójtowa jakby chłopka, trochę legendarna, baśniowa, kum przeżył wiele i na starość osiadł tutaj
Postać ambiwalentna to też czytelnik – ma na końcu przejąć rolę kuma Andrzeja
Matka, Wojtek, Grzegorzowa, wioskowi oficjaliści – tworzą tło
Nauczyciele antka w opozycji do Kuma, on chciał go czegoś nauczyć, a tamci niekoniecznie.
Matka i ojciec blisko środka (ojciec daje kamizelkę)
Ważne nieożywione postaci: wiatrak zza Wisły i krzyż na krańcu wsi – przyporządkowane przestrzeni otwartej
Wiatrak cały czas reprezentuje świat otwarty niczym Wegiliusz u Dantego, nie tylko drogowskaz i przewodnik ku otwartemu światu, ale też cel jego poczynań
Postacie podzielone na te, które pomagają chłopcu dojść ku światu otwartemu, i te które chcą zatrzymać go w obrębie wioski
Prus operuje zasadą parzystych przeciwstawień: Antek-wiatrak, postacie pomagające-postacie przeszkadzające, przestrzeń otwarta- przestrzeń zamknięta
O fabularnym rytmie:
Epizody wywołują efekt symetrii – fala, epizody wzniosłe i potem jak gdyby przemyślenia do tego
Na początku tekst sygnalizuje rozczłonkowanie fabuły – podział na epizody jest wyraźny
Pewien rytm pozwala dostrzec uporządkowanie epizodów
Epizody podporządkowane zasadzie kadencji i antykadencji (budowanie napięcia)
Łańcuch fabularny zbudowany z naprzemiennie łączonych ogniw
Schemat wydarzeniowy:
Chłopiec oddala się od centrum wsi
Łamie przez to jakiś sobie niewiadomy zakaz
Spotyka go za to kara
Zdobywa coś wartościowego
Kontaminacja i modyfikacja dwóch matryc sytuacyjnych
- opiekun lub opiekunka wprowadza bohatera w świat tajemniczych
- legendy i bajki heroiczne
Próba wyjścia z wiejskiego koła szukając wtajemniczenia
Przyroda choć surowy to dobry nauczyciel, matka i furman są źli bo tylko karzą
Jedynie dar od ojca to nagroda
Obfitość kar jest współmierna do popełnionego występku (wyprawa wiatrakowa) – choć czyni to przy pełnej nieświadomości zakazu
Zakaz zbliżania się do wiatraka – antek nie umie czytać więc nie wie o tym
To co nieosiągalne przeradza się w marzenia i sny
Widzenie na opak – wiatrak z bliska (objaśnia sobie coś czego nie zna, przez rzeczy znane – porównuje do dzwonnicy, ale trochę innej bo z łopatami wiatraka)
Antkowi zawsze coś się zdaje lub wydaje
Po obejrzeniu wiatraka z bliska Antek wokół niego tworzy pewnego rodzaju mit
Piec – centrum wiejskiego świata utożsamiany ze śmiercią
Scena piecowa rozpisana na 2 postaci – antka i Rozalię – grają tę samą rolę w dwu planach (rzeczywistym i wyobrażeniowym) – plany te przenikają się o dopełniają
Przeżywa śmierć 2krotnie – raz jako śmierć siostry raz jako własną,
I znów spokojny epizod pogrzebu Rozalii
Rozalia dobra, przeciwieństwo antka jak umiera to umiera miernik jego złych zachowań, jego sumienie, Antek zyskuje swobodę
Antek przez te wszystkie wydarzenia oddala się od centrum wioski
Dochodzi do złamania granic społecznych i majątkowych – antek idzie do szkoły z chłopcami z gospodarskimi
Prus rozwija wątek absurdalności wiejskiej pedagogiki
Praca i nauka jest dla Antka powodem duchowych wzlotów
W pracy tkwi boski pierwiastek
Z pobytu u kowala wynosi korzyści, bo ze szkoły nie wyniósł
Zdolności u kowala zaczynają owocować umiejętnościami majsterskimi – pięknie rzeźbi
Przełamuje wiejskie tabu – ekonomiczne
Antek ukazany zostaje jaki piękny chłopak, poprzedzone przedstawieniem wójtowej
Falowanie, wznoszenie się i opadanie napięć fabularnych
Wejściu wójtowej do utworu brakuje uzasadnienia
Prus piętrzy info o niestosowności małżeństwa wójta i wójtowej, ale nie tłumaczy dlaczego dochodzi do tego dziwnego związku
Wykroczenia” w stosunku do wójtowej są uzasadnione w artystycznym porządku utworu
Półroczne wesele - w których wójt udziału nie bierze (ach ta wójtowa…)
Krypto erotyczna epika utworu
Portret wójtowej ma charakter aluzyjny – związana z 3 motywami: zmysłowość, cygańska natura, motyw ognia – żywioł niszczycielski – diablica, choć motyw ten nie został za bardzo ujawniony
Antek poddany wielu próbom: żywiołów przyrody (wpada do rzeki), śmierci (Rozalka) nauce i pracy (kowal i nauczyciel), więc teraz pora na próbę biologiczną i duchowej dojrzałości (wójtowa), lecz aby te próbę przejść musi najpierw przejść próbę miłości i zła (musiał zakochać się w kimś kto jest związany z otwartą przestrzenia, miłość winna być czysta i głęboka,) wiejskie zło już poznał musi poznać zło miejskie zanim wyruszy w świat otwarty
Wójtowa – diabelska pokusa, której się oprze
Przedmiotem miłości nie wójtowa, a jej złudny obraz
Cały epizod z wójtową to jakby międzyczas, gdzie ucieka nam postać Antka, ale potrzebny jest taki zabieg, by w nim rozbudziło się uczucie miłości (jak w przypadku śmierci Rozalii tez skała się z 2 scen ten epizod)
- sakralna sceneria kościoła – ciasnota i zamknięcie jak i we wsi tak i w kościele wójtowa pojawia się nagle
+ można dopatrzeć się sceny kuszenia,
Wójtowa piękna cyganka,
zarzuca oczyma na Antka,
głębokim spojrzeniem czaruje,
Antka hipnotyzuje,
szatan nie kobieta,
ostra z niej żyleta,
porównana do demona,
kusiciela Antoniego – Antka patrona.
Nosicielka ognia piekielnego
Antek w sferze grzechu, ale nic z tego
Chłopak kres możliwego dla ludzkiego wtajemniczenia przeżywa
Co orgazmem się winno w tej Prusowksiej noweli nazywać
+Antek po raz pierwszy znajduje się poza wiejskim kołem oddalony od swoich pragnień - co dalekie stało się bliskie, ale niedostępne
- naturalna sceneria wśród wzgórz otaczających wieś
+ odnajduje siebie, wie, że wiosce nie ma dla niego miejsca
+ gdy dostrzega obcość tego miejsce dostrzega świat we właściwych proporcjach
+ siła która wyzwala w nim proces samopoznania –miłość, ale pogrąża go tez w niewiedzy, ma w sobie ukryty wymiar zła
+ mimo, że na górę wiodła go miłość, nie grzech przypomina to scenę kuszenia
Antek popełnia grzech bałwochwalstwa, bo zamiast czcić Boga, uczynił sobie świętość z diabelskiej piękności
Spotkanie z wiatrakiem i wójtową momenty decydujące w życiu Antka – punktu zwrotne
- wiatrak porządkuje chaotyczne życie chłopca i stosunek do przestrzeni, wieś i świat są od siebie stanowczo odgraniczone
- spotkanie z wójtową – Antek zapomina o wiatraku – to spotkanie zaburza rozumowania, postrzeganie przestrzenne świata (bo wójtowa jest ze świata, a jest w zamkniętej wioseczce)
Wątek miłości to nie perypetia – bardzo dramatyczny epizod, stawia bohatera w sytuacji wyboru
- wiatrak kieruje go ku światu, miłość do wójtowej (czyli pozostania w wiosce)
- okres duchowej rozterki rozciągnięty na kilka miesięcy
- wszyscy pogodzili się z odmiennością Antka (on sam też)
Na miłość Antka składają się 2 uczucia: fascynacja i lęk
- fascynacja nakazuje rzeźbić krzyżyk by zjednać sobie wójtową
- lęk bierze górę, nie ma odwagi ofiarować wójtowej krzyżyka
Antek dalej dynamicznie kontynuuje wyprawę poza wiejskie koło, ale tym razem jest to ruch rozumiany jako sfera przeżyć wewnętrznych
Wójtowa przeszkadza w dążeniu do zrealizowania „projektów” antka
Kum utwierdza go w jego dążeniach – wspiera go, pomoc
Opuszczenie wsi:
- poprzedzone 2 epizodami:
+ pożegnania Antka ze wsią
+ pożegnanie z wójtową i miłością
# zostaje domknięta paralela między dwoma kierunkami jego dążeń
Ostateczne odwrócenie się od wójtowej i skierowanie się na tor boży
Praca i majsterkowanie są tym czym dla poety harfa i śpiew
Krzyż usytuowany między wsią a światem – symbolicznie sytuacja Antka
Być może w pustym miejscu po Chrystusie Antek widzi siebie, jak widział siebie w piecu zamiast Rozalii
Rzadki obraz wprowadzony przez Prusa do noweli – krzyż bez Chrystusa
- krzyż okaleczony, bo nie ma kto wziąć na siebie Antkowych grzechów i krzywd
- rozstaje dróg symbol czarta, spotkania czarownic itp.
- symbol religijny w splocie z magią
Krzyż i krucyfiks przepełnione symbolizmem
Antek oddając się wójtowej oddałby się w służbę diabłu
Modlitwa za Antka (kuma Andrzeja) zdejmuje z krzyża złe uroki
Zaślubiny z otwartym światem – wiejska tradycja splata śmiech i płacz radość i smutek
Świat – z jednej strony pełen opatrzności bożej z drugiej pełen zła, grzechu, choroby
Pozytywne zaczyna równoważyć to co negatywne
Rodzinna chałupa zostaje uświęcona
Strofa z wiersza Lenartowicza – Duch sieroty – pieśń kropel deszczu
Przestrzeń wiejska zostaje dowartościowana
Konstruowana tak, by przedstawiać geometryczną figurę koła
Otwarty świat – swoboda, ale bezdomna
Zakończenie otwarte, ale losy antka będą kształtowały 2 siły: opatrzność i on sam
Apel narratora prosi jednak o jako taką opiekę nad nim
Symetria
Opowiadanie musie się rozwijać – autor musi co rusz dodawać nowe fakty
Efekt marszu, a nie dreptania w koło
Reguła narracyjnego odpodobnienia (to jest w noweli) oraz zasada prawdopodobieństwa lub realistycznej motywacji (tego natomiast brak)
Antek dojrzewa skokowo (podczas wypraw)
Epizod statyczny : bohater znajduje się w środku wsi, Epizod dynamiczny: przedstawia moment działania
Charakterystyka bohatera na zasadzie zestawienia go z innymi bohaterami – zasada antytezy
Dane o Antku (2 serie):
- świadczące o jego wiejskości
- świadczące o jego inności (wykracza poza wzorzec osobowy zwykłego wieśniaka)
Symetria konstrukcyjnych całostek
Wieś ukazana przez rozmaitość typowych dla niej obiektów
W noweli charakteryzowana nie wieś a wiejska ciasnota
Studium samorodnego talentu
Opowieść wysoce zrygoryzowana w sensie logicznym i artystycznym
Nie wiejski chłopiec, a proces dojrzewania wiejskiego artysty jest tematem utworu
Prus posługuje się techniką exemplum
Apel dla naszych małych braci to apel to czytelnika
Publicystyczne zakończenie
W rodzimej wsi stało się za ciasno dla Antka
Jednostkom wybitnym warto i należy pomagać