WYKŁAD 3

Normy prawa finansowego

1. Charakter norm prawa finansowego

2. Koncepcje struktury norm prawa finansowego (model trójczłonowej struktury normy ora model norm sprzężonych)

3. Typologia norm prawa finansowego

Prawo finansowe stanowi całokształt regulacji prawnych, które – opierając się na określonym ustroju pieniężnym – odnoszą się do publicznej gospodarki finansowej państwa, jednostek samorządu terytorialnego, UE oraz różnych publicznych instytucji, agend i jednostek organizacyjnych, tworząc określony system prawa

Wyznaczanie granic prawa finansowego wiąże się z właściwym przyporządkowaniem norm prawnych w ramach systemu prawa.

• Koncepcja minimalistyczna – zaliczenie do prawa finansowego bądź to wyłączenie wszystkich norm, których nie można zakwalifikować do innych dziedzin prawa

• Koncepcja maksymalistyczna – objęcie w prawie finansowym wszystkich norm prawnych regulujących gospodarkę finansową

Prawo finansowe stanowi instrument osiągania celów polityki społeczno – gospodarczej i finansowej państwa, a normy prawne mają stymulować określone zachowanie. Natomiast przepis prawny to jednostka techniczna aktu prawnego, a nie reguła prawna

Norma prawna to – wynikająca z przepisów prawa – reguła zachowania się adresatów, która ma charakter:

• Generalny (nie konkretyzuje osoby do której się odnosi, np. podatnik)

• Abstrakcyjny (dotyczy zachowania, które może się zdarzyć wielokrotnie, np. zobowiązanie podatkowe)

Reguła zachowania zawarta w normie prawa finansowego daje odpowiedzi na poniższe pytania:

• Kto? W jakich warunkach?

• Jak powinien postąpić? (co mu jest nakazane, zakazane, dozwolone)

• Jaka może go spotkać kara za niewłaściwe zachowanie?

Cechy norm prawa finansowego

• Obiektywizm – obowiązki prawno finansowe konstruuje norma prawna o charakterze obiektywnym

• Automatyzm – obowiązywanie normy prawno finansowej bez uprzedniej ingerencji organu stosującego prawo

• Ekonomizacja – dążenie do uregulowania w prawie kategorii ekonomicznych

• Europeizacja – zachowanie standardów w UE

Koncepcje struktury normy prawa finansowego

• Model trójczłonowej struktury normy prawnej (hipoteza, dyspozycja, sankcja)

• Model norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca)

Normy prawa finansowego budowę trójczłonową (H-D-S) ale poszczególne elementy tej konstrukcji wykazują różnice w porównaniu z elementami norm prawnych regulujących inne obszary życia społecznego, gospodarczego i politycznego

Budowa normy prawa finansowego

Hipoteza (określa w sposób ogólny, abstrakcyjny sytuację, która wywołuje skutki prawne zawarte w dyspozycji) dyspozycja (wskazuje właściwą regułę postępowania w danej sytuacji) sankcja (określa ujemne skutki, jakie pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji)

Elementy normy prawa finansowego

• Powołanie się na akt normatywny (źródło prawa), z którego wynika jej obowiązywanie

• Określenie stanu faktycznego (hipoteza), który uzasadnia zastosowanie normy (fakty prawne lub adresaci przepisów prawa finansowego)

• Dyspozycja (reguła powinnego zachowania się), na którą składa się:

• Przedmiot normy – określone zachowanie się stanowiące uprawnienie jednego podmiotu, a z drugiej strony zobowiązanie innego podmiotu

• Podmiot normy – czynny (uprawniony) albo bierny (zobowiązany)

• Sankcja normy (może występować w innych działach prawa)

Fakty prawne w prawie finansowym to wydarzenia (okoliczności), z którymi normy wiążą powstanie, zmianę lub ustania uprawnień i obowiązków prawno finansowych

Adresaci norm prawa finansowego, do których ustawodawca kieruje nakazy i zakazy lub zachęty określonego zachowania wiążąc z tym odpowiedzialność i sankcje prawne

Adresatami norm prawa finansowego są podmioty o zróżnicowanym charakterze, statusie i roli w mechanizmach finansowych

W dyspozycji normy prawa finansowego – określającej zachowanie wynikającej z faktów prawnych oraz odnoszące się do danych adresatów – zawarte są uprawnienia i obowiązki prawno finansowe

Sankcja wyraża ujemne konsekwencje dla adresatów przepisów prawa finansowego w sytuacji naruszenia dyspozycji normy prawa finansowego

Przykładowe podstawy sankcji:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 Kodeks karny

• Ustawa z dnia 10 września 1999 Kodeks karny skarbowy

• Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 O odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

• Ustawy podatkowe

Sankcje w prawie finansów publicznych:

• Zwrot dotacji

• Pozbawienie możliwości otrzymania bezzwrotnych środków finansowych

• Blokowanie limitów wydatkowych

Sankcje w prawie podatkowym

• Odsetki za zwłokę (od zaległości podatkowych)

• Oszacowanie podstawy opodatkowania

• Opodatkowanie restrykcyjną stawką nieujawnionych źródeł dochodu

• Przejęcie własności nieruchomości lub praw majątkowych w postępowaniu egzekucyjnym

• Utrata prawa do ulg podatkowych

• Utrata prawa do obniżonego podatku lub jego odliczenia

Rodzaje norm wg struktury

• Jednoelementowe

• Dwuelementowe

• Trójelementowe

• Sprzężone

Norma sankcjonowana

• To norma pierwotna skierowana do określonej kategorii osób określonych rodzajowo\

• Hipoteza zawiera okoliczności, przy spełnieniu których stosuje się daną normę

• Dyspozycja zawiera nakaz, zakaz lub uprawnienie – reguła powinnego zachowania się

Norma sankcjonująca (sankcja)

• To norma posiłkowa (wtórna) skierowana do organów państwa i ma zastosowanie wówczas gdy adresat pierwotny narusza dyspozycję normy sankcjonowanej

• Hipoteza przewiduje zastosowanie sankcji w sytuacji naruszenia normy sankcjonowanej

• Dyspozycja zawiera konsekwencje naruszenia normy sankcjonowanej i upoważnienie dla organów państwa do realizacji negatywnych skutków.

Klasyfikacja norm prawnych:

• Bezwzględne (IUS COGENS, imperatywne) i względnie obowiązujące (IUS DISPOSITIVUM, dyspozytywne)

• Nakazujące, zakazujące i uprawniające

• Odsyłające i blankietowe

• Reguła powszechna (LEX GENERALIS) i reguła szczególna (LEX SPECJALIS)

Normy prawa finansowego mają zawsze charakter atrybutywno – imperatywny (tzn. określają obowiązki podmiotów prawa finansowego i przysługujące im uprawnienia)

Część norm prawa finansowego ma jednocześnie charakter norm technicznych, ponieważ wyraża uprawnienia i obowiązki prawno finansowe za pomocą parametrów, wzorów, opisów technik finansowych

Normy parametryczne:

• Normy prawno – podatkowe

• Normy określające cechy techniczne produktów

• Normy określające procesy technologiczne

• Normy określające szybkość pojazdów mechanicznych

Normy dotyczące np. utrzymania kwoty państwowego długu publicznego na odpowiednim z ekonomicznego punktu widzenia poziomie (art. 86 i nast. ustawy o finansach publicznych

Normy składające się na budżet mają wiele swoistych cech, o których budowie i charakterze przesądza to, że budżet jest planem finansowym

• Podmiot P gromadzi środki S ze źródła Z w wysokości W w czasie T

• Pomiot P przeznacza środki S na cele C w wysokości W w czasie T

Pojęcie podmiotowości prawno finansowej oraz pojęcia pochodne, jak „podmiot prawnofinansowy”, „zdolność prawno finansowa”, czy „zdolność do działań prawno finansowych”, nie występują w polskim prawie finansowym jako pojęcia normatywne. Należą one do kategorii pojęć umownych, którym w różnych okolicznościach nadaje się odmienne znaczenie.

Podmiotowość prawna jest cechą normatywną, czyli właściwością, w którą wyposażają daną jednostkę obowiązujące normy prawne

Oznaczenie podmiotów prawa finansowego – w ujęciu uniwersalnym – następuje ze względu na ich uprawnienia i obowiązki (podmioty bierne) lub kompetencje (podmioty czynne)

Podmiot publiczno – prawny wyposażony w określone kompetencje władcze w odniesieniu do podmiotów biernych (np. MF, KNF, NBP, naczelnik urzędu skarbowego)

Podmiot czynny ma uprawnienia i obowiązki przede wszystkim o charakterze proceduralnym – służą realizacji uprawnień i obowiązków materialnych podmiotów biernych

Podmiot zależny, zmuszony do poddania się określonym obowiązkom, wynikającym z kompetencji podmiotów czynnych, co nie wyklucza, że przysługują także określone uprawnienia (np. podatnik, płatnik, inkasent, rezydent, grupa kapitałowa)

Co wpływa na zakres uprawnień i obowiązków podmiotów prawa finansowego?

1. Czy są to osoby fizyczne, osoby prawne bądź jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej

2. Czy są to podmioty krajowe czy zagraniczne

3. Czy są to podmioty publiczne czy prywatne

4. Czy są to podmioty wykonujące działalność gospodarczą lub nie wykonujące tej działalności

5. Czy są to podmioty będące jednostkami sektora finansów publicznych

6. Czy są to podmioty wyłącznie uprawnione do świadczeń pieniężnych ze strony państwa czy też podmioty zobowiązane wobec państwa do ponoszenia danin publicznych

Podmioty bierne w prawie budżetowym

Liczy się przede wszystkim przynależność do kategorii jednostek sektora finansów publicznych oraz sposób powiązania danej jednostki z budżetem

Podmioty bierne w prawie podatkowym

• Do podmiotów biernych należy przede wszystkim podatnik, czyli podmiot z którym ustawy podatkowe wiążą obowiązek ponoszenia świadczeń podatkowych

• Na równi traktuje się inne podmioty zobowiązane do ponoszenia ciężarów publicznych innych niż podatki.

• Płatnik podatkowy

• Inkasent podatkowy

• Osoby, na których spoczywa odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (małżonek podatnika, spadkobiercy, następcy prawni spadkobierców, zapisobiorcy podatnika) i zaległości podatkowe podatnika (tzw. osoby trzecie)

Osoby trzecie 110 do 117a

Podmioty bierne w prawie walutowym

• Podmioty krajowe oraz zagraniczne świadczące usługi finansowe (np. banki komercyjne, ich oddziały, instytucje finansowe, holdingi finansowe i bankowe)

• Odbiorcy usług podmiotów świadczących usługi finansowe (klienci)

• Udzielające pomocy podmiotom na rynku usług finansowych (doradcy finansowi)

Podmioty bierne w prawie dewizowym

• Podmioty bierne zostały znaczone nazwami własnymi, za pomocą których prawodawca określił status dewizowy tych podmiotów – rezydent, nierezydent i nierezydent z krajów trzecich (kryterium: miejsce zamieszkania lub siedziba, terytorium na którym prowadzona jest faktyczna działalność gospodarcza)

Podmioty bierne w prawie rynku finansowego

Oznaczenie podmiotów biernych nie jest jednolite i przebiega odmiennie ze względu na różne sytuacje, w których te podmioty występują

• Banki lub instytucje para bankowe (instytucje leasingowe)

WYKŁAD 5

Krajowe źródła prawa finansowego i problemy legislacji finansowej

Pojęcie źródeł prawa

(…) mówiąc o źródle prawa można mieć na myśli:

• Pierwotną, ogólną przyczynę powstania norm prawnych

• Różne zjawiska społeczne wpływające na powstanie i treść poszczególnych norm prawnych

• Formy powstania norm prawnych

• Materiały, z których można poznać treść norm prawnych, zwłaszcza pochodzących z dawnych czasów

• Zdarzenia, z którymi z mocy obowiązujących norm prawnych łączy się powstanie i nabycie praw i obowiązków (S. Grzybowski)

Konstytucja RP z 1997 roku:

• Źródła powszechnie obowiązujące (art. 87)

• Źródła prawa wewnętrznego (art. 93)

Rodzaje źródeł prawa

• Źródła poznania prawa – organy urzędowe, w których ogłaszane są akty normatywne (ustawa z dnia 20 lipca 2000r o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych)

• Źródła powstawania prawa – forma, w której normy prawne powstają i są ogłaszane; autorytety prawotwórcze

Hierarchia źródeł prawa

Konstytucja RP

Ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą ustawy

Ustawy i inne akty prawne z mocą ustawy

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Rozporządzenia

W konstytucji RP przyjęto prymat ustawy w sprawach finansowych odnoszących się do:

• Podstaw gospodarki finansowej państwa i utrzymania w tym zakresie równowagi finansowej, przede wszystkim w sektorze finansów publicznych

• Nakładania podatków i innych danin publicznych

• Organizację skarbu państwa

• Sposób zarządzania majątkiem skarbu państwa

Konstytucja RP ujmuje w ramy fundamentalnych reguł konstytucyjnych pięć rodzajów spraw finansowo prawnych tj.

• Budżetowych (zob. art. 216.5, art. 219-226, 240)

• Długu publicznego (art. 216.4,5)

• Danin publicznych (art. 84, 217)

• Finansów samorządu terytorialnego (art. 167, 168)

• Banku centralnego i systemu pieniężnego (art. 227)

Ustawy w prawie finansowym

• W konstytucji RP sformułowano zasadę ustawowej regulacji podstawowych zagadnień materii finansowo prawnej.

• Materia finansowo prawna uregulowana jest w ponad 150 ustawach z zakresu prawa finansów publicznych, gospodarki finansowej samorządu terytorialnego, sprawowania nadzoru i kontroli finansowej, prawa bankowego.

Ustawy odnoszące się do sektora finansów publicznych

1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych

2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych

3. Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Ustawy odnoszące się do danin publicznych

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 ordynacja podatkowa

2. Ustawa z dnia 5 lipca 1996 o doradztwie podatkowym

3. Ustawa z dnia 21 czerwca 1996 o urzędach i izbach skarbowych

4. Ustawa z dnia 13 października 1995 o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników

5. Ustawa z dnia 28 września 1991 o kontroli skarbowej

6. Ustawa z dnia 17 czerwca o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

7. Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 o podatku akcyzowym

8. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych

9. Ustawa z dnia 20 listopada 1998 o zryczałtowanym podatku

Ustawy odnoszące się do prawa celnego

1. Ustawa z dnia 19 marca 2004 prawo celne

2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o służbie celnej

Ustawy odnoszące się do prawa dewizowego

1. Ustawa z dnia 27 lipca 2002 prawo dewizowe

2. Ustawa z dnia 28 września 1991 o kontroli skarbowej

3. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 o narodowym banku polskim

Ustawy odnoszące się do prawa walutowego

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 prawo bankowe

2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 o narodowym banku polskim

3. Ustawę z dnia 7 lipca 1994 o denominacji złotego

4. Ustawa z dnia 25 maja 2001 o skutkach wprowadzenia w niektórych państwach członkowskich UE wspólnej waluty euro

Ustawy odnoszące się do prawa bankowego publicznego

1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 prawo bankowe

2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 o narodowym banku polskim

3. Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających

Ustawy odnoszące się do publicznego prawa rynku finansowego

1. Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym

Nadzór nad rynkiem finansowym:

• Nadzór bankowy’

• Nadzór emerytalny

• Nadzór nad rynkiem kapitałowym

• Nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego

• Nadzór uzupełniający

Rozporządzenia

• Akt normatywny niższego rzędu niż ustawa

• Rozporządzenia wydawane są na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania (rozporządzenia wykonawcze)

• Organ mający kompetencję do wydania rozporządzenia nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji) ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego

W Polsce rozporządzenia mogą wydawać wyłącznie organy wskazane w konstytucji. Są to:

• Prezydent RP

• Rada ministrów

• Prezes rady ministrów

• Minister kierujący działem administracji rządowej

• Przewodniczący określonych w ustawach komitetów

• Krajowa rada radiofonii i telewizji

Rozporządzenia jako źródła prawa finansowego

• Cechą charakterystyczną ustaw regulujących sprawy finansowe jest duża liczba zamieszczonych w niej delegacji ustawowych do wydawania aktów wykonawczych

• Regułą w odniesieniu do ustaw finansowych jest upoważnienie rady ministrów lub ministra finansów do wydawania rozporządzeń

Rozporządzenia w prawie podatkowym

• Rozporządzenia wykonawcze z zakresu prawa podatkowego mogą zawierać tylko regulację uzupełniającą w stosunku do materii ustawy podatkowej i nie mogą wkraczać w sferę wyznaczania granic obowiązku podatkowego

Rozporządzenia w prawie finansów publicznych

• Delegacje ustawowe do wydawania rozporządzeń wykonawczych w zakresie sektora finansów publicznych, czy gospodarki finansowej samorządu terytorialnego określają zasady wypełniania obowiązków określonych w ustawach

Prawo miejscowe to przejaw przyznania kompetencji prawotwórczych organom lokalnym w celu lepszego uwzględnienia specyfiki lokalnej w aktach prawnych o charakterze powszechnie obowiązującym

Zgodnie z art. 94 konstytucji organy samorządu terytorialnego

Akty prawa miejscowego wydają terenowe organy administracji rządowej – wojewodowie i organy administracji niezespolonej (np. dyrektor izby skarbowej, naczelnik urzędu celnego) oraz organy samorządu terytorialnego – zwłaszcza rady gmin, rady powiatów, sejmiki województw

Zarządzenia wojewody mają zdecydowanie węższy zakres przedmiotowy i dotyczą przede wszystkim spraw podatkowych

Wojewoda jest uprawniony do:

• Przenoszenia niektórych gmin do innego okręgu podatkowego

Prawo UE jako źródła prawa finansowego

Traktat o przystąpieniu RP do UE podpisany 16 kwietnia 2003 w Atenach 01.05.2004

Acquis Communautaire

Dorobek prawny wspólnot europejskich i UE obejmuje:

• Wszystkie traktaty założycielskie i akcesyjne oraz umowy międzynarodowe je zmieniające

• Przepisy wydawana na ich podstawie przez organy UE

• Umowy międzynarodowe zawarte przez UE

• Orzecznictwo trybunału sprawiedliwości UE (dawniej: ETS) i sądu pierwszej instancji

• Deklaracje i rezolucje

• Zasady ogólne prawa wspólnotowego

Art. 91.3 Konstytucji RP:

Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującą organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

1952 – europejska wspólnota węgla i stali

1958 – traktaty rzymskie, EWG, EURATOM

1987 – jednolity akt europejski: jednolity rynek

1993 – traktat z o UE – traktat z Masstricht

1999 – traktat z Amsterdamu

2003 – traktat z Nicei

2009 – traktat z Lizbony

Traktaty akcesyjne

1972 – Dania, Wielka Brytania, Irlandia

1979 – Grecja

1985 – Hiszpania i Portugalia

1994 – Austria, Finlandia

Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o UE i traktat ustanawiający wspólnotę europejską podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 (obowiązuje od 01.12.2009)

• Opublikowany w dzienniku urzędowym C306 z 17 grudnia 2007 dzienniku Ustaw nr 203 z dnia 02 grudnia 2009 pozycja nr 1569

• Karta praw podstawowych UE dziennik urzędowy C303 z 14 grudnia 2007

Część główna traktatu (preambuła + 7 artykułów)

13 protokołów

44 wspólne deklaracje

12 deklaracji niektórych państw członkowskich

Traktat o UE

Traktat o funkcjonowaniu UE

Wersje skonsolidowane traktatu o UE i traktatu o funkcjonowaniu UE (dziennik urzędowy C 115 z 9 maja 2008)

• Przekształcił UE w spójną organizację międzynarodową

• Przyznano UE osobowość prawną i podmiotowość prawnomiędzynardową

• Uproszczono podstawy traktatowe

• Uproszczono system aktów prawa pochodnego i procedur decyzyjnych

• Zniesiono tzw. strukturę filarową unii

Filary UE

Wspólnoty europejskie:

• Unia celna

• Polityka rolna

• Polityka strukturalna

• Handel

• Unia walutowa

• Obywatelstwo unijne

Instytucje i organy doradcze

Instytucje:

Parlament europejski

Rada europejska

Rada

Komisja europejska

Trybunał sprawiedliwości

Katalog kompetencji w traktacie z Lizbony

Kompetencje wyłączne UE:

• Unia celna

• Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego

• Polityka pieniężna w odniesieniu do państw strefy euro

• Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybackiej

• Wspólna polityka handlowa

Kompetencje dzielone:

• Rynek wewnętrzny

• Polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym traktacie

• Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna

• Rolnictwo i rybactwo z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych

Kompetencje do prowadzenia działań wspierających, koordynujących i uzupełniających działaniu państw członkowskich

• Ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego

• Przemysł

• Kultura

• Turystyka

• Edukacja, szkolenie zawodowe, sprawy młodzieży i sport

• Ochrona ludności

• Współpraca administracyjna

Kompetencje szczególne:

• Kompetencja w zakresie koordynacji polityki gospodarczej i zatrudnienia państw członkowskich

• Kompetencja w zakresie określania i realizowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

• Klauzula elastyczności

Prawo pochodne:

• Akty ustawodawcze

• Akty nieustawodawcze:

• Akty delegowane

• Akty wykonawcze

• Inne akty

Akty ustawodawcze – to rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje o charakterze wiążącym, przyjęte przez parlament europejski i radę zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą lub przyjęte przez parlament europejski z udziałem rady lub radę z udziałem parlamentu europejskiego zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą.

Akty nieustawodawcze – to rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje o charakterze wiążącym, które nie są przyjmowane w drodze zwykłej lub specjalnej procedury ustawodawczej oraz decyzje rady przyjęte w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

• Mają one mieć charakter aktów delegowanych (art. 290 TFUE) lub wykonawczych (art. 291 TFUE)

Akty prawne UE:

• Rozporządzenia

• Dyrektywy

• Decyzje

• Zalecenia

• Opinie

Rozporządzenie (art. 288 akapit 2 TFUE)

• Ma zasięg ogólny

• Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich

Dyrektywa (art. 288 akapit 3 TFUE)

• Wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków

Decyzja:

• Wiąże w całości

• Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów

Zalecenia i opinie (art. 288 akapit 5 TFUE)

• Nie mają mocy wiążącej

Akty nienazwane (sui Genesis)

Katalog aktów prawnych wydawanych przez instytucje i organy UE nie jest wyliczeniem enumeratywnym gdyż można wymienić szereg tzw. aktów nienazwanych, np.:

• Porozumienia międzyinstytucjonalne ws. Dyscypliny budżetowej

• Uchwały

• Deklaracje

• Programy

• Działania

• Komunikaty

• Zawiadomienia

• Plany

Zasady ogólne prawa unijnego

• Zasada prymatu prawa unijnego nad prawem krajowym państw członkowskich UE

• Zasada bezpośredniego skutku prawa unijnego

• Zasada równego traktowania

• Zasada proporcjonalności (współmierności)

• Zasada pomocniczości

Zasada współmierności

Zgodnie z zasadą proporcjonalności, która jest jedną z zasad ogólnych prawa wspólnotowego, legalność zakazu działalności gospodarczej zależy od spełnienia pewnych warunków. Środki zakazujące

WYKŁAD 7

Umowy międzynarodowe – zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego (przede wszystkim państw lub organizacji międzynarodowych) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów i bez względu na jego nazwę (np. traktat, konwencja, akt, karta, itd.)

Art. 88 Konstytucji RP

Ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie jeżeli umowa dotyczy:

1. Pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych

2. Wolności praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji

RP może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach

• Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej jest uchwalana przez sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

• Wyrażenie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym

Ratyfikowane umowy międzynarodowe jako źródło prawa finansowego

• Istotne znaczenie wśród źródeł prawa finansowego mają ratyfikowane umowy międzynarodowe w sprawach podatkowych oraz instytucji finansowych i systemu pieniężnego. Mniejsze znaczenie umów jest zauważalne w sferze gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego

Najobszerniejszą grupę stanowią umowy regulujące sprawy:

• Wzajemnego popierania i ochrony inwestycji

• Unikania międzynarodowego podwójnego opodatkowania oraz szkodliwej konkurencji podatkowej

• Systemu pieniężnego i instytucji finansowych (EBOR, MFW, MBOR, EBI)

Treścią międzynarodowych umów podatkowych są z reguły następujące kategorie spraw:

• Harmonizacja systemów podatkowych zgodnie ze standardami UE

• Pomoc prawna w zakresie prawa podatkowego

• Zwolnienia podatkowe dla przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych

• Przeciw działanie unikaniu opodatkowania

• Unikanie podwójnego opodatkowania (umowa modelowa OECD)

Podwójne opodatkowanie w sensie prawnym – jest to konflikt jurysdykcji podatkowych co najmniej 2 państw i oznacza, że ten sam podmiot (podatnik), ten sam przedmiot (dochód, majątek) podlega opodatkowaniu w co najmniej 2 państwach takim samym lub podobnym podatkiem, który jest należny za ten sam okres.

Przyczyna podwójnego opodatkowania w sensie prawnym:

• Nałożenie podatku w co najmniej 2 państwach

• Tożsamość podmiotu opodatkowania

• Tożsamość przedmiotu opodatkowania

• Podobieństwo nałożonych podatków

• Tożsamość okresów na jaki podatek jest nakładany

• Unormowania prawa wewnętrznego poszczególnych państw

• Państwa wyznaczają zakresy swych roszczeń podatkowych stosując równolegle dwie zasady:

• Zasada rezydencji

• Zasada źródła

Formy eliminacji podwójnego opodatkowania

1. Środki jednostronne

2. Środki dwustronne

3. Środki wielostronne

Środki jednostronne

• Postanowienia prawa wewnętrznego

• Często w postaci kredytu podatkowego (przykładem art. 27.9 i 9a polskiej ustawy PDOF) – od podatku obliczonego od łącznej sumy dochodów odlicza się kwotę równą podatkowi dochodowemu zapłaconemu w obcym państwie. Odliczenie to nie może jednak przekroczyć tej części podatku obliczonego przed dokonaniem odliczenia, która proporcjonalnie przypada na dochód uzyskany w państwie obcym.

• Instrumenty niedoskonałe (niejednorodne, często oparte na zasadzie wzajemności) lecz istotne w braku umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania

Środki dwustronne

• Umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania

• Dotyczą opodatkowania dochodu (Polska stroną ponad 90 takich umów) i majątku bądź spadków i darowizn (Polska stroną jedynie 3 takich umów)

Umowy wielostronne

• Wielostronne umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania

• Przykładem: Traktat Nordycki z 1962, traktat Andyjski z 1969

• Polska jest stroną konwencji arbitrażowej – dotyczy eliminacji podwójnego opodatkowania w sensie ekonomicznym (umowa międzynarodowa zawarta pomiędzy państwami członkowskimi UE)

Celem zawierania umów o unikaniu podwójnego opodatkowania jest poszanowanie prawa własności, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów umawiających się państw

Wyrok NSA z dnia 6 października 2010

Nie budzi wątpliwości, że celem konwencji o unikaniu podwójnego opodatkowania jest przede wszystkim określenie metod za pomocą których tego podwójnego opodatkowania

Art. 84 konstytucji RP

Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków określonych w ustawie

Wyłączenie z opodatkowania niektórych dochodów na mocy umów międzynarodowych jest odstępstwem od zasady powszechnego opodatkowania

Miejsce zamieszkania:

• Jest to najważniejszy element stanu faktycznego, od którego należy rozpocząć rozpoznawanie wszelkich spraw dotyczących MPP

• W polskim prawie podatkowym determinuje ono – jako jedyne kryterium – zakres obowiązku podatkowego

1. Miejsce zamieszkania na terytorium RP – nieograniczony obowiązek podatkowy – opodatkowaniu podlegają wszystkie dochody, niezależnie od miejsca położenia źródeł przychodów

2. Miejsce zamieszkania poza terytorium RP – ograniczony obowiązek podatkowy – opodatkowaniu podlegają tylko te dochody osiągane na terytorium RP

• Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie zawiera generalnych zasad ustalania miejsca zamieszkania

• W art. 3.1a ustawy opdof zawarte zostały dwie przesłanki, których spełnienie warunkuje posiadanie miejsca zamieszkania na terytorium RP

1. Posiadanie na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych (tzw. ośrodek interesów życiowych)

2. Lub przebywanie na terytorium RP dłużej niż 183 dni w roku podatkowym

Przesłanki wskazujące na posiadanie ośrodka interesów życiowych w Polsce:

• Posiadanie w Polsce miejsca zamieszkania (zgodnie z art. 25 KC)

• Posiadanie w Polsce najbliższej rodziny

• Posiadanie w Polsce stałego miejsca wykonywania pracy

Postanowienie SN z dnia 15 lipca 1978

Na tym tle wymaga rozważenia sytuacja osoby, która mając miejsce zamieszkania w kraju, wyjeżdża za granicę. W takim wypadku mogą w grę wchodzić różne stany faktyczne, wymagające odrębnego potraktowania

Wyrok NSA z dnia 5 maja 2010

Subiektywność przesłanki zamiaru stałego pobytu z art.3.1 updof w związku z a

Miejsce zamieszkania w konwencji OECD

1. W pierwszej kolejności decyduje miejsce zamieszkania dla celów podatkowych wg przepisów prawa wewnętrznego umawiających się państw, jeżeli wg tych przepisów miejsce zamieszkania jest w obu umawiających się państwach

2. W drugiej kolejności decyduje posiadanie w jednym z państw stałego ogniska domowego, jeżeli stałe ognisko domowe znajduje się w obu państwach, decydujące jest to, z którym państwem dana osoba ma ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze (OIZ), jeżeli nie da się określić

3. W trzeciej kolejności ustala się, w którym państwie dana osoba zwykle przebywa, jeżeli dana osoba przebywa zazwyczaj w obu państwach, lub w żadnym z nich

4. W czwartej kolejności decyduje obywatelstwo w jednym z dwóch umawiających się państw; jeżeli dana osoba jest obywatelem obu umawiających się państw, lub nie jest obywatelem żadnego z nich.

5. W ostateczności kwestia miejsca zamieszkania rozstrzygana jest poprzez wzajemne porozumienia właściwych organów umawiających się państw.

Konwencja modelowa OECD

• Wzór umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i punkt wyjścia do ich negocjowania (wedle zaleceń rady OECD powinien być stosowany przy zawieraniu umów o UPO przez państwa OECD w praktyce wykorzystywany również przez państwa nie będące członkami OECD

• Uchwalona przez radę OECD w 1963, wielokrotnie zmieniana

Struktura KM OECD (7 rozdziałów)

Rozdział I – zakres podmiotowy i przedmiotowy KM

• Art. 1 – osoby do których umowa znajduje zastosowanie

Rozdział II – definicje

Art. 3-5 – najważniejsze pojęcia używane na gruncie konwencji

Nie są to jedyne definicje

Zyski przedsiębiorstw z działalności

Art. 10 dywidendy

• Umożliwienie opodatkowania