4.2.5. Hipoteza cyklu życia Franco Modiglianiego i Alberta Ando

Istota hipotezy cyklu życia sprowadza się do tego, że ludzie (gospodarstwa domowe) kształtują swój poziom i strukturę konsumpcji nic tylko na podstawie wielkości bieżąco pozyskiwanego strumienia dochodów czy też oszacowanego woluminu wspomnianych dochodów permanentnych w perspektywie kilku lat, ale uwzględniają także spodziewane przyszłe dochody w skali całego, czyli pozostałego okresu życia. O konsumpcji i jej zmianach w rzeczywistości będą decydować dochody z okresów poprzednich (dochody z aktywów majątkowych czy też długi), bieżący dochód rozporządzalny oraz oczekiwany w perspektywie życia dochód przyszły. Inaczej ujmując, konsumpcję określa przeciętny poziom dochodów w długim okresie (minionym i przyszłym). Jak można zauważyć, jest to na swój sposób rozszerzona formuła dochodu permanentnego M. Friedmana.

Nietrudno wyciągnąć wniosek, że o wyborze tzw. ścieżki konsumpcji w najwyższym stopniu decyduje prognoza przyszłych dochodów w długim horyzoncie czasu. Dane gospodarstwo domowe ukształtuje swoją konsumpcję przede wszystkim w zależności od tego, czy w przyszłości spodziewa się wzrostu, czy spadku dochodów. Przykładowo młoda rodzina, której członkowie są dobrze wykształceni i mają perspektywę wieloletniej kariery zawodowej, a tym samym dobrych zarobków, ustali swoją konsumpcję, mimo niskich jeszcze dochodów bieżących, na względnie wysokim poziomie, gdyż może sobie pozwolić na korzystanie z kredytów. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w podobnej biologicznie rodzinie, której jednak perspektywy zawodowo-zarobkowe są skromniejsze. Rodzina ta musi ograniczyć zaciąganie kredytów, gdyż ich spłata byłaby dużym obcią­żeniem przyszłych dochodów. Innym przykładem potwierdzającym słuszność hipotezy cyklu życia mogą być zachowania wielu osób starszych w wieku przedemerytalnym. Per­spektywa przejścia na emeryturę i znacznego obniżenia przyszłych dochodów będzie powodować stabilizację lub nawet antycypacyjne, stopniowe, obniżanie standardu konsumpcji.

Reasumując, zachowania konsumpcyjne są w dużym stopniu zależne od fazy cyklu życia konsumentów (gospodarstw domowych), a więc od relacji: „ile życia mam przed sobą, a ile już za sobą". To właśnie proporcje będą w znacznym stopniu kształtować stopień osobniczej „wrażliwości" na zamiany dochodów bieżących i dochodów per­manentnych.

Na rysunku 4.3 przedstawiono graficznie opisane prawidłowości. Rysunek ten jest próbą syntezy omówionych trzech hipotez (dochodu absolutnego, permanentnego oraz hipotezy cyklu życia) w odniesieniu do najbardziej typowego konsumenta, czyli pra­cownika (gospodarstwa domowego), którego głównym źródłem dochodów są dochody z pracy najemnej.

Rys 4.3. Dochody bieżące i dochody permanentne a konsumpcja oraz cykl życia człowieka.

Jak można zauważyć na rysunku 4.3. w pierwszym okresie życia poziom konsumpcji przewyższa zarówno dochody bieżące, jak i dochody permanentne, co oznacza, że młody człowiek żyje albo na koszt rodziny, albo zaciąga kredyty. Z biegiem czasu, po podjęciu pracy, jego dochody rozporządzalne rosną na tyle, że jest w stanie już z nich finansować swoją konsumpcję; kształtuje się również w jego świadomości i zachowaniach gospodar­czych poziom dochodów permanentnych, które są jednak z reguły niższe od dochodów bieżących. W miarę upływu lat i przechodzenia do kolejnych faz cyklu życia rosną wszystkie badane trzy wielkości, aczkolwiek wzrosty te cechuje zróżnicowane tempo oraz wahania. Najbardziej stabilna w całym cyklu życia jest oczywiście konsumpcja, a najbar­dziej zmienne są bieżące dochody rozporządzalne. W drugim okresie życia, gdy bliska jest już perspektywa przejścia na rentę lub emeryturę, a więc nagłego spadku dochodów bieżących, najwcześniej zaczynają się obniżać dochody permanentne, a za nimi nieznacz­nie spada konsumpcja. W momencie zaprzestania pracy maleją dochody bieżące i po pewnym czasie są nawet niższe od wydatków konsumpcyjnych, natomiast dochody permanentne tylko nieznacznie przewyższają konsumpcję. Znaczącym źródłem docho­dów permanentnych są wówczas, oprócz bieżących świadczeń społecznych (emerytury, renty, pomoc społeczna), dochody z odłożonych we wcześniejszych fazach życia aktywów lub pomoc rodziny.

Hipoteza cyklu życia miała duże znaczenie dla rozwoju badań nad konsumpcją, można nawet mówić, że je zrewolucjonizowała. Wskazała, że gospodarstwa domowe w swych decyzjach nabywczych orientują się nic tylko na posiadane już aktywa (nieru­chomości, akcje, lokaty) oraz bieżące dochody, ale także - uwzględniając fazę swego cyklu życia - starają się antycypować przyszłe strumienie dochodów oraz swoją przyszłą sytuację życiową; do niektórych wątków tego zagadnienia powrócimy w następnym frag­mencie rozdziału.