OLIGOFRENO-PEDAGOGIKA
(Praca zaliczeniowa – Pedagogika specjalna)

Agnieszka Uryga
KWzWP III (niestacjonarne)
Grupa III

1. Pojęcie i zadania oligofrenopedagogiki.

• Oligofrenopedagogika (grec.: "oligos" - pomniejszenie, "phren" - umysł; pomniejszona, obniżona sprawność umysłowa) – to dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem
  i wychowaniem jednostek upośledzonych umysłowo. Przedmiotem oligofrenopedagogiki jest jednostka upośledzona umysłowo i proces jej rewalidacji obejmujący wszechstronny rozwój
  i przystosowanie do życia w społeczeństwie. W skład oligofrenopedagogiki wchodzą trzy szczegółowe dyscypliny naukowe: teoria specjalnego wychowania ukierunkowującego upośledzonych umysłowo, teoria specjalnego nauczania upośledzonych i teoria oddziaływania interwencyjnego na ujemne i dodatnie odchylania rozwojowe.

• Zadaniem oligofrenopedagogiki jest:

- ustalenie takich metod i form rewalidacji, które jednostce upośledzonej zapewniłyby optymalny, wszechstronny rozwój

- przystosowanie do warunków społecznych

- przygotowanie do zawodu

- wspieranie autonomii

1. Niepełnosprawność intelektualna (upośledzenie umysłowe).

Niepełnosprawność intelektualną (upośledzenie umysłowe) definiuje się jako obniżone możliwości poznawcze (intelektualne), ograniczenie zachowań adaptacyjnych
i potrzebę wspierania dla osiągnięcia samodzielności w życiu, w szkole i w społeczności. Niepełnosprawność intelektualna musi wystąpić w okresie rozwojowym (od poczęcia do 18 roku życia). Choć przez ostatnie 20-30 lat ludzie z niepełnosprawnością intelektualna uzyskali większy dostęp do edukacji, życia w społeczeństwie i niezależności to jednak uczniów z tym rodzajem niepełnosprawności nadal charakteryzuje jeden z najniższych wyników integracji
|w klasach kształcenia ogólnego.

Niepełnosprawność ta występuje u 1% wszystkich dzieci w wieku szkolnym. Większość z tych uczniów jest lekko niepełnosprawna i wymaga jedynie niewielkiego wsparcia by odnieść sukcesy w programie kształcenia ogólnego. Sukcesy szkolne i społeczne tych uczniów są wynikiem ścisłej współpracy pedagogów i rodzin. Choć relatywnie niewiele osób jest głębiej niepełnosprawnych intelektualnie, w ich przypadku często niezbędne jest intensywne wsparcie dotyczące wielu aspektów funkcjonowania i pochodzące z wielu źródeł. Osoby te wymagają planowego wsparcia, często przez całe życie.¹

Omawiając pojęcie upośledzenia umysłowego, należy również pamiętać, że oprócz niego używane są często inne określenia: niedorozwój umysłowy, obniżona sprawność umysłowa, osłabienie sprawności psychicznej, opóźnienie rozwoju umysłowego, oligofrenia.

²

1. Klasyfikacja upośledzeń umysłowych.

Klasyfikacja upośledzeń umysłowych może być rozmaita, zależna od przyjętego kryterium, które wyznacza cel, jaki ma na względzie. Problem klasyfikacji łączy się w zasadzie z przyjętą definicją. Definicje mają najczęściej dwojakie ukierunkowanie: biologiczno – medyczne albo psychospołeczne (behawioralne).

Wechsler, wprowadził standaryzowany iloraz inteligencji obrazując (w jednostkach odchylenia standardowego), w jakim stosunku wynik osoby badanej pozostaje do przeciętnej rozkładu wyników w analogicznej grupie wiekowej. Poniższa klasyfikacja Wechslera uwzględnia rozpiętość wyrażoną w odchyleniach standardowych między wynikiem pomiaru poziomu umysłowego uzyskanego przez badane dziecko, a średnim rozkładem wyników dla jego wieku. Umożliwia to jednocześnie porównanie ilorazów inteligencji uzyskanych
w wyniku badań różnymi technikami pomiaru inteligencji.

Odchylenia standardowe	Nazwa	Iloraz inteligencji w skali Wechslera Snijders – Oomen
Mniejsze i równe – 1,00 s	Rozwój prawidłowy	85 – 100
Od – 1, 01 s do – 2,00 s	Pogranicze upośledzenia	70 – 84
Od – 2, 01 s do – 3,00 s	Niedorozwój umysłowy lekkiego stopnia	55 – 69
Od – 3,01 s do – 4,00 s	Niedorozwój umysłowy umiarkowanego stopnia	40 – 54
Od – 4,01 s do – 5,00 s	Znaczny niedorozwój umysłowy	25 – 39
Większe niż – 5,01	Głęboki niedorozwój umysłowy	0 – 24

Taki typ klasyfikacji stał się podstawą dostosowania struktury szkół specjalnych dla dzieci
i młodzieży upośledzonych umysłowo.

1. Charakterystyka podstawowych ograniczeń i możliwości w zależność, od stopnia upośledzenia umysłowego.³

Sfera funkcjono-	Stopień upośledzenia umysłowego
wania	umiarkowany
	Spostrzeganie niedokładne, wolne,
Czynności	dominuje uwaga
Orientacyjno -	mimowolna, słaba
poznawcze	koncentracja uwagi, wąski jej zakres. Pamięć
	nietrwała, głównie
	mechaniczna. Myślenie
	konkretno-obrazowe, brak
	zdolności dokonywania operacji logicznych,
	trudności w tworzeniu
	pojęć abstrakcyjnych.
	Mowa z częstymi wadami,
	ubogie słownictwo.
	Widoczne potrzeby
Procesy Emocjonalno-	psychiczne, intuicyjne uczucia moralne, słaba
Motywacyjne	kontrola nad popędami.
Rozwój społeczny	Widoczne potrzeby
	kontaktów społecznych. Osoby te na ogół są samodzielne w samo-
	obsłudze, mogą
	wykonywać proste prace domowe i zarobkowe. Rozumieją proste sytuacje
	społeczne, na ogół potrafią
	wyrazić swoje potrzeby,
	porozumiewać się i współ-
	pracować z innymi.

1. Przyczyny upośledzenia umysłowego.

Przyczyna upośledzenia umysłowego jest przeważnie proces o podłożu organicznym. Należy jednak pamiętać, że etiologia organiczna jest wykrywana w większości przypadków głębokiego upośledzenia umysłowego (w stopniu umiarkowanym, znacznym, głębokim), natomiast rzadko udaje się ustalić przyczyny upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim. Ocenia się, że upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim najczęściej uwarunkowane jest wieloczynnikowo, a głębsze upośledzenia – jednokierunkowo. Tradycyjne przyczyny upośledzenia dzieli się na biologiczne i psychospołeczne, przy czym mogą one występować jednocześnie.

Do przyczyn biologicznych zalicza się dwie duże grupy czynników: genetyczne
i egzogenne ( środowiskowe). W grupie czynników genetycznych wskazuje się na choroby uwarunkowane genetycznie, które współistnieją z upośledzeniem umysłowym. Mogą to być:
- choroby wywołane przez pojedyncze geny chorobowe, wśród których wyróżnia się choroby uwarunkowane dziedziczeniem dominującym genu chorobowego (jak np. stwardnienie guzowate, choroba Recklinghausena, choroba Sturge’a-Webera), choroby recesywne o typie zaburzeń metabolicznych (np. fenyloketonuria, galaktozemia, mukopolisacharydoza, matołectwo), choroby sprzężone z chromosomem X (np. zespół Löwiego);

- choroby wywołane aberracjami chromosomalnymi, które mogą dotyczyć autosomów (np. zespół Downa) lub chromosomów płciowych (np. zespół Klinefeltera, zespół Turnera);
- choroby uwarunkowane wieloczynnikowo, spowodowane przez wiele genów, gdzie czasami czynniki genetyczne współwystępują z czynnikami egzogennymi (np. bezmózgowie, rozszczep czaszki lub kręgosłupa). ⁴

W grupie czynników egzogennych wyróżnia się te działające przed urodzeniem na zarodek, a później płód, oraz czynniki działające w trakcie porodu i po urodzeniu we wczesnych okresach życia dziecka. Wśród przyczyn prowadzących do upośledzenia umysłowego działających w okresie życia płodowego najczęściej wyróżnia się:

przyczyny wrodzone (okres ciąży)
- Choroby wirusowe w pierwszym okresie ciąży np. różyczka, która jest bardzo niebezpieczna do 3miesiąca może powodować głuchotę, ślepotę, choroby serca, a nawet śmierć.
- kiła wrodzona może być przyczyna upośledzenia. Dzieje się to gdy matka jest zarażona Kretkiem bladym. W ten sposób może zostać uszkodzony płód a co za tym idzie uszkodzenie czaszki i zębów, głuchota, porażenie mózgowe, ślepota,
- Promienie RTG,
- Konflikt serologiczny,
- Czynniki chemiczne : leki, duże dawki insuliny, chemizacja artykułów żywnościowych,
- Alkoholizm -może doprowadzić do mało sprawnych plemników,
- Urazy w czasie życia płodowego; gdy występuje próba mechanicznego uszkodzenia ciąży np. uderzenie w brzuch.
przyczyny okołoporodowe
- długotrwałe porody, podczas których może dojść do niedotlenienia dziecka,
- zbyt szybkie porody ponieważ jest zbyt gwałtowna zmiana ciśnień w krwiobiegu dziecka, co może powodować dziecięce porażenie mózgowe,
- wcześniaki,
- szoki i wstrząsy, które zaburzają prawidłowe funkcjonowanie organizmu matki.
przyczyny poporodowe
- choroby, które zaczynają się wcześnie jeszcze w łonie matki ale „rezultat” widoczny jest dopiero po porodzie np. zapalenie opon mózgowych,
- urazy głowy,
- choroby dziecięce (ospa, odra, płonnica, szkarlatyna),
- zaniedbania środowiskowe (socjokulturowe).

1. System kształcenia osób niepełnosprawnych intelektualnie.

Nowoczesny system kształcenia niepełnosprawnych musi obejmować instytucje zapewniające wczesną diagnozę niepełnosprawności oraz specyficznych potrzeb edukacyjnych dziecka, a także poradnictwo dla nauczycieli i rodziców. Na system ten składają się szkoły specjalne i szkoły masowe realizujące kształcenie integracyjne oraz kształcenie indywidualne poza szkołą. Realizacja idei nowoczesnego systemu kształcenia niepełnosprawnych oznacza długotrwały proces obejmujący zmiany nie tylko organizacyjne, ale w dużej mierze związane ze świadomością społeczną i kształtowaniem postaw wobec niepełnosprawności.

Mentalne bariery w sferze integracji w różnym stopniu dotyczą rozmaitych typów niepełnosprawności, ale generalnie społeczeństwo ma niewielką wiedzę o egzystencji niepełnosprawnych. W tym względzie istotną role muszą odgrywać między innymi publiczne media i ludzie kształtujący lokalna i rządową politykę oświatową.

Struktura organizacji szkół dla uczniów z niepełnosprawnością umysłową w I, II i III etapie edukacji jest taka sama jak szkół ogólnodostępnych (schemat). Wyjątek stanowi edukacja dzieci i młodzieży z głęboką niepełnosprawnością umysłową, które realizują obowiązek szkolny w formie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych. Okres nauki na każdym etapie edukacyjnym może zostać przedłużony co najmniej o rok.

W szkole podstawowej i gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych o gimnazjów, a więc ta sama co w szkołach podstawowych i gimnazjach ogólnodostępnych. Przewidziano w nich również te same obowiązkowe zajęcia edukacyjne, ten sam system oceniania i klasyfikowania. Nie oznacza to jednak , że poziom wymagań stawianych w szkole specjalnej przed dzieckiem z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim jest taki sam jak przed uczniem w normie intelektualnej. Praca z uczniem niepełnosprawnym umysłowo wymaga dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do jego możliwości psychofizycznych. Oddziały (klasy szkolne) w szkole podstawowej i gimnazjum specjalnym dla uczniów z lekką niepełnosprawnością umysłową liczą od 10 do 16 uczniów. ⁵

⁶

Bibliografia:

- D.D. Smith, Pedagogika specjalna – podręcznik akademicki, cz. 1-2, Wydawnictwo ASP, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

- Pedagogika specjalna dla pracowników socjalnych, pod red. Danuty M. Piekut-Brodzkiej i Jadwigi Kuczyńskiej-Kwapisz, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2004.

- Pedagogika specjalna, pod red. Władysława Dykcika, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2007.

- O. Speck, Niepełnosprawni w społeczeństwie – podstawy ortopedagogiki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.

---

1. D.D. Smith, Pedagogika specjalna – podręcznik akademicki, cz. 1, Wydawnictwo ASP, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 222-223.↩

2. Pedagogika specjalna dla pracowników socjalnych, pod red. Danuty M. Piekut-Brodzkiej i Jadwigi Kuczyńskiej-Kwapisz, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2004, s. 32.↩

3. Pedagogika specjalna, pod red. Władysława Dykcika, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2007, s. 150.↩

4. Pedagogika specjalna dla pracowników socjalnych, pod red. Danuty M. Piekut-Brodzkiej i Jadwigi Kuczyńskiej-Kwapisz, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2004, s. 36-38↩

5. Pedagogika specjalna dla pracowników socjalnych, pod red. Danuty M. Piekut-Brodzkiej i Jadwigi Kuczyńskiej-Kwapisz, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2004, s. 76.↩

6. Schemat organizacyjny edukacji dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną.↩