PIELĘGNIARSTWO ONKOLOGICZNE
NOWOTWÓR – niekontrolowany rozrost zmienionych morfologicznie i czynnościowo komórek organizmu na skutek zmiany w kodzie genetycznym komórki.
PODZIAŁ NOWOTWORÓW
ŁAGODNE
ZŁOŚLIWE – typ nowotworu prowadzący do śmierci w przypadku braku zastosowania leczenia, nowotwory mają zdolność tworzenia przerzutów, naciekania i wznów miejscowych. Posiadają specyficzne zmiany morfologiczne.
WĘZEŁ WARTOWNICZY – jest to pierwszy węzeł na drodze spływu chłonki z ogniska pierwotnego do węzłów regionalnych.
RAK – nowotwór złośliwy pochodzenia nabłonkowego np.
CZERNIAK – tkanka barwnikowa,
CHŁONIAK – układ chłonny,
BIAŁACZKA – komórki szpiku (krew obwodowa),
MIĘSAK – komórki miękkie (łączna / tłuszczowa/ naczyniowa / maziówkowa)
PŁASKONABŁONKOWY (nabłonek wielowarstwowy np. krtań, szyjka macicy, skóra),
GRUCZOLAKORAK (nabłonek gruczołowy np. sutek, jajnik ),
ANAPLASTYCZNY (bez różnicowania tkankowego).
METAPLAZJA - określa pojawienie się komórek odmiennych czynnościowo i morfologicznie od swojej macierzy, dotyczy tkanki łącznej lub nabłonkowej, jest sytuacją, w której komórki zmieniły swój pierwotny, dojrzały typ zróżnicowania w inny typ zróżnicowanych komórek, również dojrzałych,
w odpowiedzi adaptacyjnej na ekspozycję na chroniczne podrażnienie, patogen lub karcynogen.
KARCYNOGEN - czynnik, który powodując mutację materiału genetycznego, przyczynia się do rozwoju choroby nowotworowej. Karcynogen może być PROTOONKOGENNY – związany z cyklem komórkowym, nadmiernie pobudza komórkę do podziału oraz ANTYONKOGENNY – tzw. supresorowe – hamujące budowę białka poprzez zatrzymanie cyklu komórkowego prowadzącego w konsekwencji do śmierci komórki tzw. apoptozy.
KARCYNOGENY FIZYCZNE np. promieniowanie jonizujące, promieniowanie UV
KARCYNOGENY CHEMICZNE
azbest (→ rak oskrzeli i śródbłoniak),
arsen (→ rak wątroby i oskrzeli),
aminy aromatyczne (→ rak pęcherza),
benzen (→ białaczki),
nikiel (→ rak oskrzeli i zatok przynosowych),
alkohol (→ rak jamy ustnej, przełyku i krtani),
KARCYNOGENY BIOLOGICZNE
WYSOKI ZRÓŻNICOWANIA TKANKOWEGO [tkanka nowotworu = tkanka narządu] – spadek stopnia złośliwości
NISKI ZRÓŻNICOWANIA TKANKOWEGO [tkanka nowotworu nie podobna do tkanki narządu] – wzrasta stopień złośliwości nowotworu.
KLASYFIKACJA TMN
T – tumor (wielkość / stosunek do otoczenia)
N – nodes (węzły regionalne)
M – metastases (przerzuty odległe)
TNM – klasyfikacja chorego do zabiegu operacyjnego / chirurgicznego
pTNM (obraz patomorfologiczny) – ocena zaawansowania leczenia pooperacyjnego
PRZYCZYNY OGÓLNE ROZWOJU NOWOTWORÓW
mutacje genetyczne / uwarunkowania genetyczne,
dziedziczenie np. zespół rodzinnej polipowatości j. grubego, rak piersi lub jajnika,
karcynogeny (ETAPY KARCYNOGENEZY: inicjacji – mutacja pojedynczego genu, promocji – namnażanie komórek, progresji – zaburzenia strukturalne)
CELE ONKOLOGII (dziedzina medyczna) :
PROFILAKTYKA PIERWOTNA
Wczesne wykrywanie – profilaktyka wtórna
Zapobieganie – profilaktyka pierwotna
SCRYNING– badanie dużych populacji na określoną chorobę, badanie jest masowe i dobrze zorganizowane. Przykładowe działania scryningowe tj. mamografia, cytologia, badanie endoskopowe, badanie na krew utajoną oraz PSA (rak gruczołu krokowego)
Zapewnienie diagnostyki i leczenia
Działania z zakresu medycyny paliatywnej
OBJAWY OGOLNE WYSTĘPUJĄCE W CHOROBACH NOWOTWOROWYCH:
zaburzenia pracy jelit np. biegunka, zaparcia, domieszki krwi lub śluzu w stolcu.
zaburzenia ze strony pęcherza moczowego (kolor, jakość, częstość i ilość oddawanego moczu)
zaburzenia połykania tzw. dysfagia,
zaburzenia gojenia,
wydzieliny (przesięki lub wysięki),
zmiany barwnikowe,
wyczuwalne palpacyjne zmiany / guzy,
uporczywy kaszel / chrypka / dysfonia,
zaburzenia ze strony OUN,
DIAGNOSTYKA CHORÓB NOWOTWOROWYCH:
LABORATORYJNA: OB. (wzrost w chorobach szpiku i układu chłonnego), HEMOGLOBINA (jajnik, nerki, płuca, żołądek, jelito grube, macica, gruczoł krokowy), FOSFATAZA ZASADOWA (kości / wątroba), FOSFATAZA KWAŚNA (gruczoł krokowy), LEUKOCYTOZA tzw. leukopenia, KRZEPNIĘCIE (guzy lite np. żołądek, trzustka, jelito grube, pęcherzyk żółciowy)
MARKERY NOWOTWOROWE :
PSA – gruczoł krokowy,
CEA – antygen rakowo – zarodkowy - j. grube,
AFP – jądro / wątroba,
Ca125 – jajnik,
HCG – beta – gonadotropina łożyskowa – jądro,
Ca19 – 9 – rak trzustki.
BADANIA OBRAZOWE: Rtg, badanie kontrastowe przewodu pokarmowego, USG, TK, MRI, scyntygrafia.
LECZENIE W ONKOLOGII
MIEJSCOWE tj. CHIRURGICZNE + NAPROMIENIOWANIE
LECZENIE CHIRURGICZNE
CHIRURGIA LECZENICZA : radykalne (miejscowe z marginesem tkanki zdrowej / blokowe z węzłami chłonnymi), paliatywne, odtwórcze
CHIRURGIA DIAGNOSTYCZNA(biopsja oraz ocena węzła wartowniczego)
INNE : krioterapia (niska temperatura), elektrokoagulacja lub elektroresekcja, laseroterapia, termo ablacja (ciepło + fale elektromagnetyczne)
PODZIAŁ RADIOTERAPII
ZE WZGLĘDU NA OSTATECZNY EFEKT DZIAŁANIA: radykalna (dąży do wyleczenia) lub paliatywna (łagodzi objawy – WSKAZANIA: bolesne przerzuty do kości, OUN, nowotwory nieoperacyjne, odbarczenie rdzenia kręgowego, zespół żyły głównej górnej, działanie przeciwkrwotoczne)
ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB LECZENIA: teleradioterapia (leczenie z odległości
80 – 100 cm) lub brachyterapia (źródło napromieniowania umieszczone bezpośrednio w sąsiedztwie guza nowotworowego z podziałem na LDR – czyli długa aplikacja napromieniowania małą dawką oraz HDR – czyli krótka aplikacja dawka o wysokiej mocy)
POWIKŁANIA RADIOTERAPII
ODCZYN POPROMIENNY WCZESNY (2-4 tygodni) rumień skóry, zapalenie błon śluzowych, utrata włosów, nudności, wymioty, gorączka, objawy dyspeptyczne, krwiste biegunki.
PÓŹNY ODCZYN POPROMIENNY (miesiące/ lata)
SYSTEMOWE tj. CHEMIOTERAPIA / HORMONOTERAPIA
NT (przerzuty odległe / węzły chłonne )
CHEMIOTERAPIA – przy wykorzystaniu leków cytostatycznych, może być podawana miejscowo lub regionalnie (dokanałowo / dojamowo), podawane leki niszczą jednocześnie pewien odsetek komórek nowotworowych, dlatego konieczne jest powtarzanie dawek podawanych leków kilkakrotnie.
ZASADY CHEMIOTERPII: leczenie stosowane wyłącznie przy rozpoznaniu nowotworów chemio wrażliwych, leki cytostatyczne podawane w tzw. dawkach należnych (obliczanych na powierzchnie ciała w m2) i.m / i.v / p.o , częściej w leczeniu sosowana jest politerapia (wielolekowa) niż monoterapia (np. chłoniami), leki podawane są najczęściej pozajelitowo i są dostosowane do stanu ogólnego chorego, w trakcie stosowanego leczenia należy dokonać systematycznej oceny odpowiedzi na podejmowane leczenie oraz ocenić wskaźnik przeżycia.
SKUTKI CHEMIOTERAPII: OSTRE (występują w trakcie leczenia no. Nudności, wymioty, uczulenia), WCZESNE (4-6 tygodni np. uszkodzenie szpiku, zapalenie błony śluzowej, utrata włosów) OPUŹNIONE (tygodnie po leczeniu np. zwłóknienie płuc, kardiomiopatia, uszkodzenie nerek / OUN), ODLEGŁE tzw. późne (np. wtórne nawroty choroby nowotworowej)
NAJBARDZIEJ NARAŻONE NA USZKODZENIE TKANKI : szpik kostny, nabłonek płuc, przewód pokarmowy, układ moczowy, skóra, włosy, gonady.
ZMIANY BADAŃ LABORATORYJNYCH: spadek liczby limfocytów, spadek ilości płytek krwi (PLT), spadek ilości krwinek czerwonych.
HORMONOTERAPIA – celem leczenia jest ograniczenie wytwarzania hormonów lub ograniczenie ich działania docelowego.
HORMONY: rak piersi, trzon macicy, gruczoł krokowy, jajnik, szyjka macicy, tarcza maciy.
NIEPORZĄDANE SKUTKI HEMIOTERAPII: uderzenia gorąca, wysypka, krwawienie z dróg rodnych, wzrost masy ciała, obrzęki, wzrost ciśnienia krwi, choroba zakrzepowo – zatorowa, hepatotoksyczność, retinopatia, endometrioza.
INNE : leki immunologiczne, procesy modyfikujące procesy wewnątrzkomórkowe tzw. bioterapia.
SKOJARZONE ( zaawansowanie regionalne)
| NOWOTWORY – CZĘSTOŚĆ ZACHOROWALNOŚCI |
|---|
| MĘŻCZYŹNI |
| 1. RAK PŁUCA |
| 2. GRUCZOŁ KROKOSY (PSA) |
| 3. RAK ŻOŁĄDKA |
| RAK PŁUCA |
|---|
| TYPY NOWOTWORU : |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK PIERSI |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| NOWOTWORY SKÓRY |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK PRZEŁYKU (2%, M>K) |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
RAK ŻOŁĄDKA (3 miejsce wśród mężczyzn/ 7 miejsce wśród kobiet) |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
RAK JELITA GRUBEGO ( 2 miejsce) |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK WĄTROBY (wątroba 2 płaty / 8 segmentów) M>K |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
RAK TRZUSTKI (M>K) |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK NERKI |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK PĘCHERZA MOCZOWEGO |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK GRUCZOŁU KROKOWEGO |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK JĄDRA / PRĘCIA |
|---|
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK MACICY (szyjka i trzon macicy) |
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK JAJNIKA |
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK SROMU / POCHWY |
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK GŁOWY I SZYI |
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
RAK TARCZYCY (K>M) |
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK TAKANEK MIĘKICH |
| TYPY NOWOTWORU |
| CZYNNIKI RYZYKA |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
| RAK KOŚCI |
| TYPY NOWOTWORU |
| OBJAWY |
| DIAGNOSTYKA |
| LECZENIE |
GUZY MÓZGU
GUZY MÓZGU – powstaje w wyniku procesu nowotworowego o charakterze rozrostowo – uciskowym lub naciekającym.
CHARAKTERYSTYKA: biologiczne złośliwe, migracja w obrębie mózgowia, samodzielne unaczynienie (samodzielne zaopatrzenie w krew dzięki angiogenzie), bez przerzutów odległych.
NOWOTWÓR – choroba o podłożu genetycznym, związana z zaburzeniami struktury DNA,
w większości przypadków tzw. MONOKLONALNE (wywodzące się z jednej komórki).
ZMIANY ŁAGODNE: mięsak, tłuszczak, gruczolak, naczyniak, włókniak
ZMIANY ZŁOŚLIWE: rak, Chłonia, czerniak,
I / II’ – niski stopień złośliwości,
III / IV’ – wysoki stopień złośliwości,
RODZAJE GÓZÓW MOZGU:
PIEWOTNE (punktem wyjścia są komórki tkanki mózgowej, z nich powstaje zmiana nowotworowa)
WTORNE – przerzuty pochodzące np. z płuc, sutka, czerniaka, nerki, jelita grubego.
OBJAWY NOWOTWORÓW MÓZGU: bóle głowy (50-80%), spowolnienie psychoruchowe, napady padaczkowe, nudności, wymioty.
OGNISKOWE: zaburzenia czucia, zaburzenia mowy, zaburzenia wzroku / słuchu, zaburzenia równowagi, niedowład, uszkodzenie nerwów czaskowych.
LOKALIZACJA KLINICZNA:
NADNAMIOTOWE (półkule mózgu)
PŁAT CZOŁOWY: padaczka, napady ruchowe częściowe proste lub zwrotne, afazja ruchowa (boczna część płata), zaburzenia chodu (powleczenie + niezborność), zaburzenia osobowości (wesołkowatość/ brak krytycyzmu), brak zainteresowania otoczeniem, objawy otępienia, niedowład połowiczy (przeciwna strona/ różne nasilenie), brak kontroli /zaburzenia pracy zwieraczy,
PŁAT CIEMIENIOWY: zaburzenia pola widzenia, przeciwległe zaburzenie czucia, agnozja (zaburzenie odbioru bodźców), agrafia, akalkulia, agnozja czuciowa, apraksja (ruchy celowe).
- półkula niedominująca – nieumiejętność rozpoznawania przedmiotów/ otoczenia, zaburzenia orientacji przestrzennej,
- półkula dominująca – agnozja palców, zaburzenia schematu ciała,
PŁAT SKRONIOWY: zaburzenia pola widzenia, upośledzenie mowy, pobudzenie, lęk, depresja, napady padaczkowe częściowe, głuchota korowa (uszkodzenie obustronne), niedowład połowiczy.
PŁAT POTYLICZNY: zaburzenia pola widzenia, ślepota korowa, agnozja wzrokowa, zaburzenia orientacji, napady padaczkowe z aurą (kilka minut przed napadem)
PODWZGÓRZA I PRZYSADKI: zaburzenia endokrynologiczne (nadczynność przysadki PROLAKTYNA – mlekotok/ brak miesiączki, HORMON WZROSTU – akromegalia lub gigantyzm, ADRENOKORTYKOTROPOWY – choroba Cushinga, zespół Nelsona,
niedoczynność przysadki: hipogonadyzm lub karłowatość)
OKRESY ROZWOJU GUZA POŁKÓL :
PODRAŻNIENIOWY: brak objawów ubytkowych mózgu, częściowe napady padaczkowe, zmiany zachowania, spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia emocjonalne,
DEFICYT NEUROLOGICZNY: zaburzenia pola widzenia/ koordynacji ruchowej, mimika twarzy – tzw. „twarz guzowata”, niedowład połowiczy.
MASKA UDAROWA – podejrzewanie udaru mózgu, gdzie okazuję się, że incydent naczyniowy jest spowodowany narastaniem deficytu neurologicznego spowodowanego procesem rozrostowym (przerzuty nowotworów złośliwych do mózgu).
MASKA ZAPALNA – występuje gorączka, zaburzenia świadomości, wzmożone ciśnienie oraz deficyt neurologiczny (STEROIDY – glejaki wielopostaciowe), w diagnostyce PMR o cechach zapalnych.
CIASNOTY WEWNĄTRZCZASZKOWEJ (guzy wolno rosnące np. oponiaki), występujące objawy: obrzęk mózgu, zaburzenia krążenia mózgowego, wgłobienie (pod sierp mózgu, podnamiotowo, do otworu potylicznego większego).
PODNAMIOTOWE
KĄTA MOSTKOWO – MÓŻDZKOWEGO: upośledzenie odruchu rogówkowego, parastezje słuchowe, głuchota, parastezje i ból twarzy typu neuralgii n. twarzowego (III)
MÓŻDŻKU: oczopląs, wodogłowie, zaburzenia równowagi, ataksja, drżenie zamiarowe, dysartria.
PNIA MÓZGU: zaburzenia chodu, zaburzenia mowy, zaburzenia gałkoruchowe, uszkodzenie nerwów twarzowych (VII, VI, IX, V), wymioty, zaburzenia osobowości, zaburzenia połykania
UKŁADU KOMOROWEGO (zaburzenie odpływu PMR) wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego [bóle / zawroty głowy + wymioty to tzw. zespół BRUSA, napady drgawkowe, zaburzenia chodzenia],
ROZPOZNAWANIE GUZÓW MÓZGU: wywiad, TK, MRI, badanie neurologiczne, Rtg, angiografia, ocena pola widzenia, scyntygrafia mózgowa, PET (pozytonowa tomografia emisyjna), biopsja stereotaktyczna.
LECZENIE:
WSTĘPNE: KORTYKOSTEROIDY: 16mg/24h, leki histaminowe, leki pompy protonowej, leki przeciwdrgawkowe, odwadnianie w obrzęku.
CHIRURGICZNE: RADYKALNE (klasyczna, radiochirurgia np. nóż GAMMA, neuroendoskopowa – przez przestrzenie płytkowo – komorowe)
NIERADYKALNE (diagnostyczne lub paliatywne): złagodzenie objawów w celu wdrożenia leczenia chemioterapii bądź radioterapii, zmniejszenie masy guza, poprawa ukrwienia guza.