"O istocie filozofii" -W. Dilthey "Miejsce filozofii w systemie nauk o duchu"
Warstwa pojęciowa:
Hermeneutyka - zapoczątkowana w Starożytnej Grecji umiejętność objaśniania oraz teoria interpretacji tekstów literackich oraz materiałów źródłowych.
Pitagoreizm – zapoczątkowany przez greckiego filozofa i matematyka – Pitagorasa, kierunek w filozofii i nauce; podstawowe założenia to: wędrówka nieśmiertelnej duszy, „wszystko jest liczbą”, człowiek składa się z duszy i ciała; Pitagoras był jednym z reformatorów orfizmu.
Orfizm – (orficyzm), nurt religijny powstały w VII w. p. n. e. w starożytnej Grecji, związany pierwotnie z kultem Dionizosa; główne założenia: wiara w wędrówkę dusz, wyższość duszy nad ciałem; poglądy wobec duszy: istnieje niezależnie od ciała, żywotna nawet po jego śmierci, wcielając się w inne ciała; charakterystyczne dla wyznawców zaangażowanie w życie społeczno-polityczne oraz aktywny udział w zrytualizowanych formach wiary.
Gnoza – (z gr. „poznanie, wiedza”) - system sprzeciwu, wyjście poza granice uznawanego porządku, wiedza niosąca zbawienie; forma świadomości religijnej realizująca się przez głoszenie istnienia ukrytej prawdy.
Kabalistyka - szkoła judaizmu na pograniczu mistycyzmu i filozofii; zajmuje się badaniem tekstów Tory przez pryzmat związków liczbowych (kombinatoryka); przez metodę (czytanie i analiza tekstów) jest spokrewniona z filozofią.
Alegoreza - dwustopniowa metoda interpretacji przekazów znakowych; wychodząc od znaczenia dosłownego, szuka się ukrytego znaczenia głównego.
Hermeneutyka tekstów świętych wg św. Augustyna:
Dosłowne czytanie tekstu.
Odczytanie metaforyki tekstu.
Odczytanie warstwy symbolicznej.
Odczytanie relacji liczbowych.
Pozytywizm – prąd filozoficzny głoszący, że jedyną prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa; opozycyjny wobec metafizyki; oparty na empiryzmie i strukturze logicznej; postuluje badanie społeczeństwa przez pryzmat struktur i dynamiki ich relacji.
Antypozytywizm - ruch intelektualny kwestionujący pozytywistyczne metody badań naukowych.
Przesłanie tekstu:
Nauki humanistyczne charakteryzują się dużym stopniem suwerenności - mają własne przedmioty, paradygmaty oraz skodyfikowane metody badawcze.
Przedmioty (nauki przyrodnicze) badają świat zewnętrzny, zjawiska i relacje dostępne na drodze empirycznego poznania.
Nauki humanistyczne dotyczą: pojęć, ich cech i sposobów rozumienia (zarówno pojęć, jak ich cech), wewnętrznych relacji cech pojęć, rozumienia odtwórczego, przeżycia, wartości i sposobów ich pojmowania.
Najważniejszym elementem wspólnym dla nauk humanistycznych jest badanie cech ze zwróceniem uwagi na ich relacje, choć różne są opisywane przez nie elementy rzeczywistości i różne relacje między nimi.
Pojęcie – podstawowy element języka - nazwa, znak, obiekt myślowy, odnoszący się do rzeczywistości (przykład: trójdzielny schemat: ZNAK + ZNACZENIE + INTERPRETANT)
Sygnifikant - to co oznaczone, porządkuje rzeczywistość.
Jeden znak może posiadać kilka znaczeń (np. zamek), podobnie: kilka znaków może mieć jedno znaczenie.
Schemat zrozumienia komunikatu:
a) znajomość kodu – leksyki (elementów kodu) i gramatyki (zasad ich porządkowania);
b) znajomość konsytuacji – wymaga wiedzy o uwarunkowaniach sytuacyjnych, towarzyszących zjawiskom elementach rzeczywistości;
c) znajomość kontekstu - znajomość wcześniej powstałych komunikatów (tekstów).
d) zrozumienie znaku - może być desygnatem (element rzeczywistości materialnej) lub elementem języka.
Przedmiot badań humanistycznych: przeżycia, związki ze światem zewnętrznym, związki społeczne, materialny świat rzeczy, artefakty kulturalne, traktowane jako wytwór ludzkiej psychiki i społeczeństwa.