TEORIA RYZYKA

Dr Aneta Mikuła

[e-mail]

ocena końcowa:

kolokwium ćw – 30%

aktywność – 10%

praca zespołowa – 10%

egzamin pisemny – 50%

literatura:

• Jajuga – Zarządzanie ryzykiem, PWN

• Tarczyński, Mojsiewicz – Zarządzanie ryzykiem, PWE

• Kaczmarek – Ryzyko i zarządzanie ryzykiem

WYKŁAD 1 – 3.10.2012

Ryzyko:

• Jest praktycznie nie do uniknięcia zarówno w sferze życia prywatnego, jak i działalności gospodarczej

• Podstawowe pojęcie nauk ekonomicznych a zwłaszcza finansów

• Słowo pochodzi od staro włoskiego risicare co oznacza „odważyć się”

• Słownik języka polskiego (możliwość, że coś się nie uda; przedsięwzięcie, którego wynik jest nie znany)

Koncepcje ryzyka:

• Negatywna koncepcja ryzyka - możliwość straty, zagrożenia, szkody czy niezrealizowania określonego celu (stosowana w ubezpieczeniach), możliwość nieosiągnięcia oczekiwanego efektu

• Neutralna – wynik pewnego działania nie jest znany – jest to zagrożenie, ale i szansa – zrealizowany wynik może być gorszy lub lepszy od spodziewanego, możliwość osiągnięcia różniącego się od oczekiwanego (wtedy można osiągnąć premię za ryzyko)

Ryzyko:

• Znane możliwe stany natury

• Znamy ich prawdopodobieństwo

Niepewność:

• Znamy możliwe stany natury, ale nie znamy ich prawdopodobieństwa

• Nie znamy możliwych stanów natury

Im dalszy czas tym bardziej wzrasta niepewność

Ryzyko – definicja:

Mierzalne prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o cechach innych niż zdarzenie oczekiwane i wpływające w sposób bezpośredni lub pośredni na odchylenie wartości docelowej od poziomu zakładanego.

Klasyfikacja wg alternatywy:

• Ryzyko czyste – odchylenie tylko w dół, alternatywą bieżącej sytuacji jest poniesienie straty.

• Ryzyko spekulacyjne – wynik odchyla się w dół i w górę.

Wg czynników kształtujących ryzyko:

• Ryzyko systematyczne – (zewnętrzne) determinowane przez siły zewnętrzne i nie podlegają kontroli ( związane z siłami przyrody, warunkami ekonomicznymi danego rynku oraz rynku globalnego)

• Ryzyko specyficzne - (wewnętrzne, niesystematyczne) obejmuje obszar działania danego podmiotu gospodarczego i może być kontrolowane (zarządzenie firm a, konkurencja, dostępność surowców, płynność, bankructwo firmy)

Wg wpływu na sytuację finansową:

Ryzyko finansowe- (ma bezpośredni wpływ) :

1. Rynkowe – wynikające z cen na rynkach finansowych,

2. Kredytowe – możliwość nie dotrzymania warunków przez jedną stronę,

3. Operacyjne – związane z wewnętrznymi procesami, jakieś nieprawidłowości,

4. Płynności – ryzyko wystąpienia utraty płynności, spadek płynności,

5. Prawne – możliwość zaistnienia przepisów prawnych niekorzystnych zmian prawnych lub podpisanie niekorzystnej umowy,

6. Wydarzeń.

Ad. 1 - Ryzyko stopy procentowe, kursu walutowego, cen akcji,

Ad. 2 - Ryzyko niedotrzymania warunków, wiarygodności kredytowej,

Ad. 3 - Oszustwo wewnętrzne, zewnętrzne, bezpieczeństwo pracy, wady systemów, Zniszczenia fizyczne aktywów.

Ryzyko niefinansowe:

1. Ryzyko społeczne – specyficzne zachowania, religia,

2. Wystąpienia zdarzeń losowych – klęski, strajki, podpalenia, konflikty,

3. Polityczne – możliwość ingerencji sfery polityki w sferę życia gospodarczego,

4. Gospodarcze – możliwość zmiany polityki gospodarczej, przepisów prawnych.

Podejście do ryzyka:

• Niechęć (awersja do ryzyka) – oznacza, że dana osoba jest skłonna do zrezygnowania z części oczekiwanej wypłaty, byle zmniejszyć ryzyko. Niechęć do ryzyka jest dominującą cechą wśród konsumentów, ale również wśród wielu przedsiębiorców.

• Neutralność (obojętność) wobec ryzyka – oznacza, że dany podmiot kieruje się wyłącznie oczekiwaną korzyścią z danej decyzji. Ryzyko nie ma dla takiej osoby znaczenia.

• Skłonność do ryzyka – oznacza, że dana osoba traktuje ryzyko jako szansę, a nie zagrożenie. Z dwóch inwestycji o takiej samej wartości oczekiwanej osoba wybierze tę o wyższym poziomie ryzyka.

Z punktu widzenia gracza, któremu zależy na wygranej jedną z najważniejszych cech gry jest jej wartość oczekiwana (EV, E(X)), czyli suma jej wyników pomnożonych przez prawdopodobieństwo ich pojawienia się. Informuje ona o przeciętnym wyniku wielu partii tej gry.

Rodzaje gier:

1. Wynik wartości oczekiwanej:

• Korzystne EV>0

• Uczciwe (sprawiedliwe) EV=0

• Niekorzystne (nieuczciwe) EV<0

Użyteczność oczekiwana – satysfakcja z gry

• Maksymalizacja wartości oczekiwanej nie może być uznana za racjonalne kryterium wyboru w warunkach ryzyka. Zamiast niej istnieje zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności. Zgodnie z tą zasadą, gdy dokonuje się oceny atrakcyjności niepewnego działania to powinno się mnożyć prawdopodobieństwa nie przez obiektywne wartości konsekwencji, a raczej przez osobiste użyteczności tych konsekwencji. Zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności dopuszcza, że stosunek do ryzyka pozostaje sprawą indywidualnego upodobania. W tym ujęciu stosunek jednostki do ryzyka wyraża kształt jej indywidualnej funkcji użyteczności.

Postawy wobec ryzyka – funkcje użyteczności

Awersja do ryzyka Obojętność Skłonność

Alternatywna teoria wyboru w warunkach ryzyka

Strata -500 500 zyski

Krzywa jest wypukła dla strat a wklęsła dla zysków. Co więcej funkcja wartości jest bardziej stroma dla strat niż dla zysków. Oznacza to, że stratę odczuwamy dużo mocniej niż zysk o tej samej wartości bezwzględnej.

Funkcja wag decyzyjnych – subiektywne prawdopodobieństwa:

Funkcje wag

Wagi decyzyjne nie odpowiadają prawdopodobieństw, Ludzie nie oszacowują wysokich i średnich prawdopodobieństw, a przeceniają niskie (totolotek, ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków).

WYKŁAD 2 – 10.10.2012

Zarządzanie ryzykiem

• System metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji

1. Identyfikacja ryzyka

2. Pomiar ryzyka (aby zobaczyć czy trzeba wkładać dużo wysiłku w zmniejszenie tego ryzyka)

3. Sterowanie ryzykiem (co robimy)

4. Monitorowanie i kontrola ryzyka.

Mierzenie ryzyka – ryzyko rynkowe:

• By móc dokonać pomiaru ryzyka rynkowego należy na początku wyznaczyć oczekiwaną stopę zwrotu charakteryzującą każda inwestycję. Jest ona podstawową miarą określającą wielkość dochodu przypadającego na każdą jednostkę zainwestowanego kapitału.

Stopa zwrotu:

r_i- stopa zwrotu instrumentu finansowego w okresie i

P₀ – wartość początkowa instrumentu finansowego (znana)

P₁ – wartość końcowa instrumentu finansowego (zmienna losowa)

Oczekiwana stopa zwrotu, może być liczona jako syntetyczna miara dochodu wyznaczona na podstawie stopy zwrotu:

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu

p_i – prawdopodobieństwo uzyskania i-tej możliwej wartości stopy zwrotu

r_i – i-ta prawdopodobna.

W sytuacji gdy niemożliwe jest uzyskanie informacji o rozkładzie stopu zwrotu w celu jej oszacowania, można posłużyć się danymi historycznymi (stopami zwrotu, które zostały zrealizowane w przeszłości). W ten sposób dokonuje się pomiaru oczekiwanej stopy zwrotu będącej średnią arytmetyczną stóp zwrotu:

r_i – stopa zwrotu instrumentu finansowego (aktywu) zrealizowanego w okresie t

n – liczna okresów z których pochodzą dane

Miary ryzyka można podzielić na 3 podstawowe kategorie:

• Miary zmienności

• Miary wrażliwości

• Miary zagrożenia

Miary zmienności – charakteryzują stopień zróżnicowania jednostek zbiorowości pod względem badanej cechy; wraz ze wzrostem zmian stóp bądź dochodu instrumentów finansowych rośnie ryzyko inwestycyjne związane z Tm instrumentem. Miary zmienności są rozumiane jako zmienność rozkładu stopy zwrotu i dzielą się na:

• Bezwzględne:

Wariancja – definiuje rozproszenie wokół średniej. Jednostka miary wariancji jest kwadratem jednostki badanej cechy np. %

r_i – wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu

p_i – prawdopodobieństwo uzyskania i-tej możliwej wartości stopy zwrotu

Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji wariancję możemy obliczyć ze wzoru na wariancję z próby:

r_i – wartość oczekiwana o i-tym wariancie badanej cechy

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu

n –liczba obserwacji

Odchylenie standardowe – określa stopień dyspersji badanej cechy od jej średniej arytmetycznej, podawane jest w takich samych jednostkach jak badana cecha. Przyjmuje wartości dodatnie (nieujemne)

Jeżeli wartość odchylenia standardowego zmniejsza się to odpowiednio maleje także dyspersja badanej cechy i maleje ryzyko związane z danym instrumentem.

Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, a nie posiadamy rozkładu stóp zwrotu, odchylenie standardowe może zostać obliczone ze wzoru na odchylenie standardowe z próby:

Wartości maksymalne i minimalne

Rozstęp, połowa rozstępu

Asymetria stopy zwrotu – pozwala na zróżnicowanie akcji, które mają taką samą stopę zwrotu i takie samo odchylenie standardowe. Dla inwestora bardziej korzystna jest asymetria prawostronna

• Względne (relatywne)

Współczynnik zmienności – pokazuje jakie ryzyko przypada na jedną jednostkę stopy zwrotu papieru wartościowego.

Należy zdążyć do zmniejszenia współczynnika zmienności, gdyż jest to podstawowa cecha racjonalnego inwestowania. Problem może się pojawić wówczas, gdy należy zinterpretować współczynnik zmienności w przypadku gdy stopa zwrotu jest ujemna.

Mary ryzyka spekulacyjnego

• Wariancja

• Odchylenie standardowe

• Współczynnik zmienności

• Miary ryzyka czystego

• Semi – tam, gdzie mniejsze od 0

Semiwariancja – definiuje rozproszenie wokół średniej. Jednostka miary wariancji jest kwadratem jednostki miary badanej cechy np. %

r_i – wartość o i-tym wariancie badanej cechy

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu

p_i – prawdopodobieństwo uzyskania i-tej możliwej wartości stopy zwrotu

Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, semiwariancję możemy obliczyć ze wzoru na semiwariancję z próby:

r_i – wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu

n – liczba obserwacji

Semiodchylenie standardowe – pierwiastek z semiwariacji

Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, semiodchylenie standardowe, możemy obliczyć ze wzoru na semiodchylenie standardowe z próby:

Semiwspółczynnik zmienności

Zadanie 1

Rzucamy kością do gry. Jeżeli wypadnie 6 wygrywamy 120 zł, jeżeli wypadnie liczba nieparzysta płacimy 30 zł, a jeżeli 2 i 4 nic się nie dzieje. Oblicz miary ryzyka czystego i spekulacyjnego (wszystko co wcześniej było).

EV=1/6*120+3/6*-30+2/6*0=5

WG=1/6*(120-5)^2+3/6*(-30-5)^2+2/6*(0-5)^2=2825

Odchylenie=53,15

Wsp. zmienności=odchylenie/|E(r)|=53,15/5=10,63

Każda złotówka niesie ze sobą ryzyko 10,63 zł. Chcąc zarobić złotówkę ryzykujemy 10,63 zł.

Semiwariancja=

Miary wrażliwości – opierają się na koncepcji ryzyka, zgodnie z którą wraz ze wzrostem stóp bądź cen dochodów instrumentów finansowych na czynniki ryzyka , rośnie ryzyko inwestycyjne związane z tym instrumentem.

Cele miar wrażliwości nie jest pomiar skutków ryzyka, które już zaistniało (w więc zmienności stopy zwrotu(, tylko uwzględnienie zależności zachodzących między wartością instrumentu finansowego a czynnikami ryzyka wpływającymi w sposób bezpośredni na wartość instrumentu.

Model Sharpe’a – opiera się na założeniu, że stopy zwrotu większości akcji są w dużym stopniu powiązane ze stopą zwrotu indeksu rynku.

R_i – stopa zwrotu i-tej akcji

_i – niezależna od rynku stopa zwrotu

R_m – stopa zwrotu indeksu giełdowego

u_i – składnik losowy na i-tej akcji.

Parametr – wskazuje na stopień wrażliwości danej akcji na zmiany stopy zwrotu indeksu giełdowego, jest on miarą ryzyka rynkowego akcji.

Przypadki :

<0 – stopa zysku danej akcji zmienia się w przeciwnym kierunku niż stopa zwrotu indeksu giełdowego

=0 – stopa zwrotu nie jest zależna od indeksu giełdowego

0<<1 – stopa zwrotu akcji słabo zależy od zmian rynkowych

=1 – stopa zwrotu podlega takim samym zmianom co indeks giełdowy

>1 – stopa zwrotu akcji zmienia się szybciej niż stopa zwrotu z indeksu giełdowego

Zadanie 2

W jednowymiarowym modelu Sharpe’a uzyskano następujące oszacowania:

Akcje spółki:

X: Rx=0,15+0,5Rm

Y: Ry=0,25+0,2Rm

Z: Rz=0,05+1,1Rm

Zinterpretuj wartości współczynników. W którą spółkę zainwestujesz, jeżeli: oczekujesz wzrostów indeksów giełdowych (Z), spadków (Y), wyjątkowej zmienności (Y bo 0,25).

WYKŁAD 3 – 16.10.2012

Wyznaczenie wartości beta

Wartość współczynnika beta

Gdzie:

n – liczba okresów z których pochodzą informacje

R_it – stopa zwrotu z i-tej akcji w t-tym okresie

R_mt – stopa zwrotu indeksu rynku w t-tym okresie

R_i – średnia arytmetyczna stóp zwrotu i-tej akcji

R_m – średnia arytmetyczna stóp zwrotu z indeksu rynku

Wyznaczenie wartości alfa:

Gdzie:

R_i – średnia arytmetyczna stóp zwrotu i-tej akcji

R_m – średnia arytmetyczna stóp zwrotu z indeksu rynku

Ryzyko akcji:

• Model Sharpe’a pozwala oszacować ryzyko dla danego waloru

• Ryzyko całkowite akcji jest sumą dwóch składników:

  • Ryzyko systematyczne (rynkowe) – zależy od ryzyka wskaźnika rynku oraz od współczynnika beta, który również świadczy o ryzyku rynku, gdyż odzwierciedla powiązanie stopy zwrotu akcji ze stopą zwrotu portfela rynkowego

  • Ryzyko specyficzne (wariancją składnika losowego) – związane z daną akcją.

Dywersyfikacja:

• Umiejętna dywersyfikacja portfela prowadzi do wyeliminowania ryzyka specyficznego wchodzących w skład portfela. Jednak pozostaje jeszcze ryzyko rynku, które występuje w mniejszym lub większym stopniu we wszystkich akcjach i którego nie można wyeliminować.

• Wraz ze zwiększaniem liczby akcji w portfelu zmniejsza się udział ryzyka specyficznego w ryzyku rynkowym.

Ryzyko całkowite:

Gdzie:

S_i² – wariancja i-tej akcji (ryzyko całkowite akcji)

S_m² – wariancja wskaźnika rynku (indeksu giełdowego)

S_e²– wariancja składnika losowego i-tej akcji

Ryzyko rynku (systematyczne):

Gdzie:

n – liczba okresów z których pochodzą informacje

R_mt – stopa zwrotu indeksy rynku w t-tym okresie

R_m – średnia arytmetyczna stóp zwrotu indeksu rynku

Ryzyko rynku =

Ryzyko specyficzne:

Gdzie:

n – liczba okresów z których pochodzą informacje

R_it – stopa zwrotu z i-tej akcji w t-tym okresie

R_mt – stopa zwrotu indeksu rynku w t-tym okresie

Ryzyko specyficzne =

Miary zagrożenia:

Wychodzą z założenia, że do pomiaru ryzyka trzeba brać przede wszystkim negatywne wartości (odchylenia w dół).

Value at Risk = VaR

Mówi o tym jakie jest prawdopodobieństwo osiągnięcia lub przekroczenia straty wartości rynkowej w danym przedziale czasowym przy określonym poziomie tolerancji.

Przykład:

VaR = 100 000zł

Przedział czasowy to 1 dzień, poziom tolerancji 0,05.

To prawdopodobieństwo straty (np. spadku wartości instrumentu, portfela, instytucji) w ciągu jednego dnia równej lub większej niż 100 tyś. zł jest równe 0,05 (zdarzenie mało prawdopodobne).

Im niższy poziom tolerancji (przy tym samym przedziale czasowym), tym wyższa wartość VaR.

Im dłuższy przedział czasowy ( przy tym samym poziomie tolerancji), tym wartość VaR jest również wyższa.

VaR

P(W<= W₀ – VaR) =

Gdzie:

P – prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia

W₀ – wartość zmiennej na początku okresu

W – wartość zmiennej na koniec okresu

– współczynnik tolerancji (1-alfa jest poziomem ufności)

• Jest to najpopularniejsza metoda stosowana do pomiaru ryzyka rynkowego, jednak jest używana także do innych rodzajów ryzyka finansowego (operacyjnego i kredytowego).

P(r<=0) = całka 0 do –niesk (N(r, S)dr

Gdzie:

P(r<=0) – prawdopodobieństwo uzyskania ujemnej lub zerowej stopy zwrotu

N(r, S) – funkcja gęstości rozkładu normalnego.

Na podstawie funkcji dystrybuanty rozkładu normalnego można zapisać:

P (r<=r_i) = F(r_i)

Gdzie:

P (r<=r_i) – prawdopodobieństwo, że stopa zwrotu będzie mniejsza lub równa stopie zwrotu ri

F(r_i) – wartość funkcji dystrybuanty rozkładu normalnego stopy zwrotu ri.

Dla standaryzowanego rozkładu prawdziwa jest relacja: (procedura standaryzacji)

P(r<= r_i) = P(z<=z_i)

Gdzie :

Z= (r_i – E(r))/s(r)

Można więc zapisać:

P(z<=z_i) = F(z_i)

Z reguły tablice dystrybuanty rozkładu normalnego ze względu na systematyczność rozkładu są podane tylko dla wartości dodatnich, dlatego:

F(-z_i) = 1 – F(z_i) dla z_i <=0

Metody szacowania VaR:

• Szacowanie VaR jest istotnym problemem praktycznym, który nie doczekał się uniwersalnego rozwiązania. W użyciu stosowane są m.in. metody:

  • Symulacja historyczna

  • Symulacja Monte-Carlo

Symulacja historyczna:

• Polega na tym, że w odniesieniu do rozpatrywanego portfela instrumentów finansowych stosuje się stopy zwrotu obliczone na podstawie danych historycznych np. ostatnich 200-250 dni. Następnie zostaje wygenerowany rozkład statystyczny stóp zwrotu, który umożliwia wyliczenie VaR z definicji.

Symulacja Monte-Carlo:

• Przyjmuje się pewien hipotetyczny model, który najlepiej opisuje mechanizm kształtowania się stóp zwrotu. Model ten powinien być wcześniej zweryfikowany empirycznie. Następnie generuje się wiele (np. kilka tysięcy) obserwacji stóp zwrotu instrumentów finansowych, otrzymując w ten sposób rozkład, który umożliwi wyliczenie VaR z definicji.

Zalety VaR:

• Uniwersalność – VaR stwarza możliwość formułowania różnych rodzajów ryzyka w sposób jednolity

• Wyraża ryzyko w sposób łatwy do interpretacji

• Uwzględnia dywersyfikację portfela

• Posiadając odpowiednie dane dotyczące zrealizowanych strat, które przekraczają poziom VaR można w stosunkowo prosty sposób dokonać weryfikacji tej metody

• Jest międzynarodowym standardem, rekomendowanym przez Komitet Bazylejski ds. Nadzoru Bankowego, Grupę Trzydziestu, a w Polsce przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego (GINB)

• Ma swoje zastosowanie przy charakteryzowaniu rodzajów zabezpieczenia kapitały instytucji finansowej.

Wady VaR:

• W sytuacji gdy strata przewyższy wartość VaR przedsiębiorstwo nie posiada informacji o wysokości spodziewanej straty

• W przypadku dużych i złożonych portfeli mogą istnieć problemy z jej oszacowaniem

• Otrzymywane wyniki są wrażliwe na metodę estymacji.

Mapa ryzyko – dochód:

• Podstawą badania jest wykres korelacyjny, przy pomocy którego analizuje się równocześnie stopę zwrotu i ryzyko wielu wybranych akcji – umożliwia to poszukiwanie spółek o zwiększonej dochodowości przy relatywnie najniższym ryzyku

• Istotne jest ty zwłaszcza możliwość wyznaczenia akcji niezdominowanych (wyższa stopa zwrotu niż indeks giełdowy i niższe ryzyko).

B A

D C

s_rm

Najlepiej inwestować w akcje B – bo są to akcje niezdominowane. Gdy nie będzie B. D to są akcje dla osób z awersją do ryzyka, stopa zwrotu niewielka, niewielki ryzyko . C – niewielka stopa zwrotu i duże ryzyko, nie warto inwestować w tą spółkę, natomiast A – duże ryzyko, ale stopa zwrotu jest wysoka.

WYKŁAD 4 – 24.10.2012

Sterowanie ryzykiem:

• Podejmowanie działań, które mają na celu ograniczenie ryzyka do dopuszczalnych rozmiarów

Podejście do sterowania ryzykiem:

• Podejście aktywne – polegające na oddziaływaniu na przyczyny ryzyka,

• Podejście pasywne – koncentrujące się na zabezpieczaniu przez ewentualnymi stratami.

Podejście aktywne – możliwe działania

• unikanie ryzyka – wiąże się z zaniechaniem inwestycji, gdy jest ona obarczona zbyt dużym ryzykiem

• działania prewencyjne – mają na celu zapobieganie zdarzeniom losowym

• przenoszenie ryzyka na inne podmioty – wiąże się z transferem odpowiedzialności za pokrycie ewentualnych strat, może ono przyjmować takie formy jak np.: ubezpieczenia, gwarancje, poręczenia, transakcje terminowe

• Dywersyfikacja ryzyka – ma na celu zmniejszenie poziomu ryzyka przez inwestowanie w różne działalności, których stopy zwrotu są mniej niż absolutnie dodatnio skorelowane. Utworzenie dobrze zdywersyfikowanego portfela projektów inwestycyjnych spowodować może znaczne, a nawet całkowite zredukowanie ryzyka specyficznego.

Podejście pasywne – inwestor tworzy rezerwy finansowe, które umożliwiają mu pokrycie ewentualnych strat.

Monitoring ryzyka:

• Wykonanie przeglądu, w celu określenia czy ryzyko uległo zmianie,

• Sprawdzenie, czy punktowa ocena ryzyka jest wciąż odpowiednia,

• Zapewnienie skuteczności dotychczasowych mechanizmów kontrolnych,

• Monitorowanie rozwoju uzgodnionych działań w zakresie zarządzania ryzykiem.

Kontrola ryzyka:

• Główny cel kontroli – badanie efektywności podejmowany działań, mających na celu ograniczenie ryzyka.

• Główne zadania: ocena dokładności zastosowanych metod redukcji ryzyka, efektywności podjętych działań w zakresie sterowania ryzykiem, ocena stopnia zgodności działań z odpowiednimi programami itp.

RYZYKO W PRZEDSIĘBIORSTWIE:

Ekspozycja na ryzyko:

• Oznacza maksymalną stratę, jaką przedsiębiorstwo może ponieść, gdy wystąpi negatywne zjawisko.

• Istotną rolę w badaniu ekspozycji na ryzyko pełni określenie profilu ryzyka, czyli określenie kierunki wpływu danego rodzaju ryzyka (czynnika) na wybrane kryterium (np. wartość firmy).

Czynniki kształtujące ryzyko gospodarcze:

• Makroekonomiczne – mają wpływ na całą gospodarkę, a nie tylko na sektor (np. poziom inflacji, polityka monetarna (stopa procentowa), kurs walutowy, koniunktura, polityka fiskalna, polityka legislacyjna, sytuacja społeczna).

• Mikroekonomiczne – obejmują czynniki specyficzne dla przemysłu, w którym działa przedsiębiorstwo oraz czynniki właściwe dla samego przedsiębiorstwa (energochłonność sektora, mobilność sektora, innowacyjność, możliwość wyjścia, stopień konkurencji, struktura kapitału).

Ryzyko operacyjne – ryzyko poniesienia strat w wyniku działania niesprawnych systemów, niewystarczającej kontroli, błędu człowieka lub niewłaściwego zarządzania. Wynika ono ze stopnia wpływu zmian sprzedaży na kształtowanie zysku operacyjnego.

Ryzyko finansowe – wynika ze zmian w strukturze pasywów przedsiębiorstwa. Zmiany te zachodzą zarówno w sferze kapitałów (kapitał własny a kapitał obcy) jak i w sferze zobowiązań i należności. Gdy udział kapitału obcego jest większy, prowadzi to do zwiększenia ryzyka finansowego.

Sposób oceny przedsiębiorstwa:

• Najprostszym sposobem oceny kondycji ekonomiczno – finansowej przedsiębiorstwa jest analiza wskaźnikowa.

• Powinna ona obejmować co najmniej 3 ostatnie lata, a jeśli jest to możliwe – 5 lat.

Analiza wskaźnikowa:

• Grupy wskaźników do analizy:

  • Płynność finansowa

  • Zadłużenie

  • Rentowność

  • Sprawność zarządzania

  • Wartość rynkowa.

Płynność finansowa:

Płynność bieżąca = aktywa bieżące / zobowiązania bieżące

• Wskaźnik poniżej 1,2 wskazuje zagrożenie zdolności przedsiębiorstwa do regulowania swoich bieżących zobowiązań, co może bezpośrednio wpłynąć na sprawność prowadzenia działalności gospodarczej. Wskaźnik wyższy niż 2.0 świadczy zaś o nadpłynności przedsiębiorstwa tj. o złym gospodarowaniu.

Płynność szybka = (aktywa bieżące – zapasy)/zobowiązania bieżące

• Optymalna wysokość tego wskaźnika powinna wynosić 1,0 tj. pasywa bieżące powinny być w całości pokryte aktywami bieżącymi o wysokim stopniu płynności. W przypadku przedsiębiorstw charakteryzujących się szybką rotacją aktywów ( np. handlowych) norma ta jest obniżona do poziomu 0,7.

• Niska wartość tego wskaźnika może świadczyć o problemach w zakresie płynności, wysoka zaś o nieproduktywnym nagromadzeniu środków pieniężnych i/lub występowaniu wysokiego stanu należności, co może mieć niekorzystny wpływ na wyniki przedsiębiorstwa.

Zadłużenie:

Ogólne zadłużenie = zobowiązania ogółem/ aktywa ogółem

• Wskaźnik poniżej 0,57 może być interpretowany jako nieracjonalne zarządzanie źródłami finansowania, natomiast wskaźnik na poziomie wyższym niż 0,67 świadczy o wysokim ryzyku utraty przez przedsiębiorstwo zdolności do spłaty długów. W przedsiębiorstwach charakteryzujących się wyjątkowo złą sytuacją ekonomiczno – finansową wskaźnik ogólnego zadłużenia osiąga wartość większą od 1.

Zadłużenie kapitału własnego = zobowiązania ogółem / kapitał własny

• Przyjmuje się, że wielkość tego wskaźnika powinna być wyższa niż 1,0 dla przedsiębiorstw o dużych i średnich oraz 3,0 przedsiębiorstw małych.

Rentowność:

• Dla części wskaźników z tej kategorii, odnoszących się do zysku nie istnieją specyficzne normy. Zakłada się, że celem działalności przedsiębiorstwa jest generowanie zysku, tak więc każdy ze wskaźników odnoszących się do niego nie powinien przyjmować wartości niedodatnich.

Rentowność działalności operacyjnej = zysk operacyjny/ przychody ze sprzedaży

• Jaka wielkość zysku przed opodatkowaniem przypada średnio na każdą jednostkę przychodu ze sprzedaży. Wskaźnik ten jest niezależny od stawki podatkowej, która różni się w zależności od kraju prowadzenia działalności.

• Optymalna wielkość tego wskaźnika jest zależna od rodzaju działalności przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach charakteryzujących się krótkim cyklem produkcyjnym i możliwością szybkiej sprzedaży rentowność może być niższa ( krótki cykl to mniejsze koszty zamrożenia środków). Zasadnym jest zatem odniesienie się przy ocenie tego wskaźnika do przeciętnej rentowności w branży, w której działa badane przedsiębiorstwo.

Rentowność sprzedaży netto = zysk netto / przychody ze sprzedaży

• Im niższa jest wartość tego wskaźnika, tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia zysku. Wysoka wartość tego wskaźnika świadczy o wysokiej efektywności sprzedaży.

Rentowność kapitału własnego = zysk netto / kapitał własny

• Wskazuje jaki jest zwrot z funduszy zainwestowanych przez jego właścicieli. Wielkość tego wskaźnika porównywana jest z rocznym zwrotem z inwestycji i jego wielkość powinna być co najmniej równa stopie inflacji, aby nie następowała dekapitalizacja w przedsiębiorstwie.

Rentowność aktywów = zysk netto/ aktywa ogółem

• Określa jaka wielkość zysku przypada na każdą jednostkę pieniężną zaangażowaną w aktywa przedsiębiorstwa. Wskaźnik ten jest uznawany za najlepszy indywidualny wskaźnik kompetencji kierownictwa w zarządzaniu.

Sprawność zarządzania:

Produktywność aktywów = przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem

• Wskaźnik ten określa, o ile razy sprzedaż przedsiębiorstwa jest większa od jego majątku. Jego wielkość zależy od specyfiki branży – jest on niski w przemyśle o wysokiej kapitałochłonności oraz wysoki w przedsiębiorstwach o dużym udziale pracy ludzkiej. Jest więc on szczególnie pożyteczny do porównań aktywności firm jednej branży.

Wartość rynkowa:

Zysk na jedną akcję = zysk netto/ liczba akcji

• Wskazuje skalę potencjalnych korzyści akcjonariuszy. W interpretacji tej wielkości i szczególnie istotna jest ocena jego dynamiki w czasie.

Cena do zysku = cena rynkowa akcji / zysk na 1 akcję:

• Wskaźnik celowości inwestycji, PER umożliwia ocenę opłacalności inwestycji w akcje różnych firm. Określa on liczbę lat w ciągu których nastąpi teoretyczny zwrot nakładu na zakup akcji, przy założeniu osiągania przez przedsiębiorstwo zysku w przyszłości. Zakłada się, że część zysku akcjonariusz otrzyma w postaci dywidendy, a część zostanie przeznaczona na rozwój przedsiębiorstwa, co będzie odzwierciedlane we wzroście ceny rynkowej akcji.

Analiza wskaźnikowa:

• Narzędzie pozwalające szybko, tanio i efektywnie ocenić ryzyko przedsiębiorstwa.

• Ograniczenia:

  • Bazowanie na danych z przeszłości

  • Podatność na zabiegi księgowe w sprawozdaniach.

• Dlatego wyniki analizy ilościowej opartej na wskaźnikach powinny być uzupełniona o rezultaty analizy jakościowej oraz analizy otoczenia.

Analiza jakościowa polega na ocenianiu wielkości, które są niemierzalne, jest to ocena subiektywna.

Analiza otoczenia:

• Analizy kraju – co się dzieje w kraju, czyli deficyt budżetowy, saldo bilansu płatniczego, PKB, klimat polityczny.

• Analiza branży – popyt na produkty, aktualna koniunktura, perspektywy rozwoju.

• Analiza mikrootoczenia – poziom kooperacji, autarkizacja, dywersyfikacja produktu i zaopatrzenia.

Na postawie analizy wskaźnikowej opartej na danych z przeszłości oraz przez zastosowanie metod ilościowych można uzyskać dobre prognozy.

Istnieje również metoda scenariuszy – konieczne jest określenie scenariuszy, które mogą zrealizować w przyszłości i przypisanie im odpowiedniego prawdopodobieństwa zajścia.

Analiza ryzyka działalności gospodarczej jest szczególnie użyteczna, gdy prowadzi się ją dla przynajmniej dwóch przedsiębiorstw i posiada się informacje o normach branżowych. Pozwala to ocenić kondycję ekonomiczno – finansową ale również miejsce spółki w danej branży i gospodarce kraju.

WYKŁAD 6 – 07.11.2012

Ryzyko rynkowe w banku:

Definicje:

• Zagrożenie osiągnięcia innych niż planowanie wyników działania.

• Prawdopodobieństwo poniesienia strat związanych z niekorzystnymi zmianami cen. Wartość aktywów i pasywów może wzrosnąć lub spaść, w zależności od sytuacji na rynku.

Rodzaje ryzyka rynkowego:

• Ryzyko stopy procentowej

• Ryzyko walutowe

• Ryzyko spadku cen akcji

Ryzyko stopy procentowej:

• Niebezpieczeństwo negatywnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na sytuację finansową banku.

Rodzaje ryzyka stopy procentowej:

1. Niedopasowanie terminów przeszacowania (np. finansujemy długoterminowe krótkoterminowymi)

2. Opcji klienta (wcześniejsza spłata)

3. Bazowe (niedoskonałe powiązanie stóp procentowych generujących przychody i koszty odsetkowe)

4. Krzywej dochodowości (stopy tego samego indeksu, ale różny okres – 1 tydzień a 1 rok)

Stopa procentowa:

Stałe oprocentowanie – wraz ze wzrostem stopy procentowej spada kurs papierów wartościowych (spadek wartości walorów posiadanych przez bank).

Zmienna stopa oprocentowania – ryzyko zmniejszenia różnicy między kwotą otrzymanych a płaconych odsetek przy zmianach rynkowej stopy procentowej na skutek zróżnicowanej elastyczności dopasowania się do nowych stawek oprocentowania różnych pozycji bilansowych.

Zmniejszenie ryzyka:

• Wyznaczenie odpowiednich limitów,

• Zmiana struktury aktywów i pasywów,

• Dążenie do zawierania większej ilości umów z klauzulą zmiany oprocentowania,

• Zabezpieczenia przed ryzykiem stopy procentowej za pomocą odpowiednich instrumentów finansowych.

Ryzyko walutowe:

• Niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej banku na skutek niekorzystnej zmiany kursu walutowego.

Rodzaje ryzyka walutowego:

Ryzyko transakcyjne – wyrażona w walucie krajowej cena w momencie dokonania płatności może być niższa lub wyższa niż wyrażona w walucie krajowej cena z momentu zawierania transakcji.

Ryzyko księgowe – związane jest z posiadaniem aktywów i pasywów, których cena wyrażona jest w walucie obcej. Zmiana kursu walutowego powoduje konieczność zmiany ich wyceny dla potrzeb księgowych.

Zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym:

• Kontrakt terminowy

• Opcja walutowa

• Hedging – polegający na takim kształtowaniu przepływów pieniężnych, aby ewentualne zmiany kursy były neutralne dla przedsiębiorstwa (tj. aby wartość zobowiązań i należności przedsiębiorstwa wyrażonych w danej walucie obcej w danym momencie w przyszłości była taka sama).

Ryzyko zmiany cen towarów i akcji:

• Jest to ryzyko spadku cen towarów i instrumentów finansowych, które są przedmiotem handlu.

Ryzyko spadku cen akcji:

• Rożne dochody i różne poziomy ryzyka uzyskania tych dochodów,

• Zyski i ryzyko są zmienne w czasie,

• Wybór między pawie pewnym i małym dochodem (inwestycje o minimalnym ryzyku) a dużym dochodem, o wysokim poziomie ryzyka.

Metody zarządzania ryzykiem rynkowym:

• Metoda VaR (Value at Risk)

• Metoda testów warunków skrajnych

Metoda VaR w banku:

• Metoda VaR skupia się na wyznaczeniu wartości, która pozwala stwierdzić, czy bank ma wystarczające fundusze na pokrycie ewentualnych strat związanych z ryzykiem rynkowym. W celu uwiarygodnienia wyników związanych z ta metodą banki stosują dodatkowo analizę scenariuszy i testy napięć. Na początku opracowuje się niekorzystne scenariusze, a następnie w wyniki testu napięć ustala się maksymalne straty, na jakie narażony jest portfel banku.

Metoda testów warunków skrajnych:

• Celem testów warunków skrajnych jest sprawdzenie całego szeregu zdarzeń o niskim prawdopodobieństwie wystąpienia, które znajdują się poza zdolnością przewidywania technik mierzenia wskaźnika VaR. W połączeniu ze wskaźnikiem VaR testy warunków skrajnych dają większy obraz ryzyka rynkowego. Wskaźnik VaR mierzy ryzyko rynkowe w codziennym otoczeniu, podczas gdy testy warunków skrajnych dokonują pomiaru ryzyka rynkowego w nienormalnym otoczeniu rynkowym.

• „testem warunków skrajnych” może być:

  • Test wrażliwości skrajnych warunków,

Ryzyko operacyjne w banku:

Ryzyko operacyjne to ryzyko straty wynikającej z niewłaściwych lub zawodnych procesów, ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych.

Zdarzenie operacyjne – każde zdarzenie, które jest materializacją ryzyka operacyjnego. Zdarzenie, które pociąga ze sobą jakieś konsekwencje finansowe np. wypłata odszkodowań, poniesienie przez firmę kosztów.

Dlaczego ryzyko operacyjne jest trudne:

• Nie jest przewidywalne, w porównaniu do ryzyka kredytowego i rynkowego,

• Nie jest łatwe do modelowania – brak danych ilościowych,

• Dane historyczne niewiele mówią o przyszłości,

Specyfika ryzyka operacyjnego:

• Nie podejmuje się w celu osiągnięcia określonych korzyści biznesowych; towarzyszy ono prowadzeniu działalności, jest w nią wbudowane.

1. Całkowita eliminacja źródeł ryzyka jest niemożliwa,

2. Analiza czynników ryzyka i konsekwencji oraz jego skutków nie jest prosta,

3. Równie trudnym zadaniem jest pomiar ryzyka,

4. Trudno ustalić właścicieli ryzyka.

Przyczyny wzrostu znaczenia ryzyka operacyjnego:

• Wykorzystywanie zaawansowanych technologii informatycznych oraz systemów zintegrowanych,

• Wzrost roli i skali handlu elektronicznego (e-commerce)

• Zjawiska o charakterze konsolidacyjnym, przejęcia, fuzje

• Funkcjonowanie wysokokwotowych rozliczeń między instytucjami

• Konieczność wykorzystania przez banki techniki zabezpieczenia przed ryzykiem np. zabezpieczenia prawne

• Wzrost znaczenia outsourcingu oraz uczestnictwo banków w systemach rozliczeń

Kategorie ryzyka:

• Nadużycia zewnętrzne (kradzieże itp.)

• Celowe zniszczenia aktywów (Klęski żywiołowe, wandalizm itp.)

• Zwyczaje pracownicze i BHP (wypadki przy pracy, roszczenia dot. płac)

• Klienci, produkty, praktyki biznesowe (np. pranie pieniędzy, sprzedaże nieautoryzowanych produktów)

• Klęski żywiołowe i bezpieczeństwo publiczne

• Nieprawidłowości IT ( błędy systemów, złe oprogramowanie)

• Zarządzanie procesami (nieprawidłowości dot. zarządzania, nieprawidłowe prowadzenie danych itp.)

• Nadużycia wewnętrzne (kradzieże pracowników itp.)

Metody pomiaru ryzyka operacyjnego:

• Metoda wskaźnika bazowego (BIA)

• Metoda standardowa (STA)

• Metoda zaawansowanego pomiaru (AMA)

BIA:

• W oparciu o roczne dochody instytucji finansowej,

• Przyjmuje iż ryzyko operacyjne jest wprost proporcjonalne do wielkości banki i należy je szacować na poziomie: alfa = 15% pomnożone przez średnią z dodatniego wyniku odsetkowego netto i pozaodsetkowego netto (za 3 ostatnie lata);

STA:

• W oparciu o roczny dochód z każdego rodzaju działalności danej instytucji finansowej

• Działalność banku należy podzielić na linie biznesowe. W ramach linii bierze się średnie wyniki odsetkowe i poza-odsetkowe za 3 ostatnie lata. Dla każdej są przypisane prawdopodobieństwa poniesienia ryzyka (bata = w przedziale 12-18%), które należy pomnożyć przez wyniki finansowe. Następnie otrzymane indywidualnie wyniki sumuje się i w ten sposób otrzymuje się wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego dla całego banku.

AMA:

• Przyjmuje się, iż kapitał regulacyjny powinien pokrywać 99,9% przypadków wystąpienia ryzyka operacyjnego w przeszłości. Do sprawdzenia czy przyjęte powyżej założenie jest prawdziwe bank opracowuje wewnętrzne modele dla ryzyka operacyjnego dla każdej linii biznesowej poprzez zastosowanie np.: modeli opartych na scenariuszach.

Podatność banku na ryzyko operacyjne:

Zależy od:

• Wielkości zatrudnienia i złożoności struktury organizacyjnej,

• Skali i stopnia złożoności działalności,

• Posiadania odpowiedniego systemu informatycznego,

• Poziomu kwalifikacji kadry, w tym kadry zarządzającej,

Sposoby ograniczania ryzyka operacyjnego:

• Dobrze przygotowana i sprawnie funkcjonująca kontrola wewnętrzna,

• Niezależny i obiektywny audyt bankowy,

• Skuteczny nadzór bankowy, który w czasie inspekcji może rozpoznać wiele wewnętrznych problemów banku.

WYKŁAD 7, 14.11.2012 - będzie wysłany: wykład 7(ryzyko rynkowe) i Informacja.

zaliczenie 19.12.2012 lub 9.01.2013 o godz. 12:30

pytanie np. opisz rodzaje ryzyka finansowego/ rynkowego, bez wzorów, ale może być pytanie o względne i bezwzględne miary ryzyka