Teoria ryzyka

WYKŁAD

Ryzyko

• jest nie do uniknięcia, zarówno w sferze życia prywatnego, jak i działalności gospodarczej

• podstawowe pojęcie nauk ekonomicznych, a zwłaszcza finansów

Ryzyko

• Słowo pochodzi od starowłoskiego risicare, co oznacza „odważyć się”.

• Słownik języka polskiego:

- Możliwość, że coś się nie uda

- Przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany

Ryzyko - definicja

• mierzalne prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o cechach innych niż zdarzenie oczekiwane i wpływającego w sposób bezpośredni lub pośredni na odchylenie wartości docelowej od poziomu zakładanego

Ryzyko a niepewność

• ryzyko - znamy możliwe stany natury,

- znamy ich prawdopodobieństwo

• niepewność – znamy możliwe stany natury, ale nie znamy ich prawdopodobieństwa

- nie znamy ich możliwych stanów natury

Koncepcje ryzyka

• Negatywna koncepcja ryzyka – ryzyko to zagrożenie, możliwość straty, szkody czy niezrealizowania określonego celu (stosowana w ubezpieczeniach); możliwość nieosiągnięcia oczekiwanego efektu

• Neutralna koncepcja ryzyka – wynik pewnego działania nie jest znany – jest to zagrożenie ale i szansa – zrealizowany wynik może być gorszy lub lepszy od spodziewanego; możliwość osiągnięcia efektu różniącego się od oczekiwanego

Klasyfikacja ryzyka

• ryzyko czyste – odchylenia tylko w dół, alternatywą bieżącą sytuacji jest poniesienie straty

• ryzyko spekulacyjne – wynik odchyla się w górę lub w dół

Klasyfikacja ryzyka wg czynników kształtujących ryzyko:

• ryzyko systematyczne (systemic risk) (zewnętrzne) – determinowane przez siły zewnętrzne i nie podlegające kontroli (związane z siłami przyrody, warunkami ekonomicznymi danego rynku oraz rynku globalnego)

• ryzyko specyficzne (unsystemic risk) (wewnętrzne, niesystematyczne) obejmuje obszar działania danego podmiotu gospodarczego i może być kontrolowane (zarządzanie firmą, konkurencja, dostępność surowców, płynność, bankructwo firmy)

Wg wpływu na sytuację finansową

• ryzyko finansowe: rynkowe, kredytowe, operacyjne, płynności, prawne, wydarzeń

• ryzyko niefinansowe: społeczne, wystąpienia zdarzeń losowych, polityczne, gospodarcze

Ryzyko finansowe

• Rynkowe – wynikające ze zmian cen na rynkach finansowych i na związanych z nimi rynkach

• Ryzyko stopy procentowej – zmiany stóp procentowych na rynku finansowym

• Ryzyko kursu walutowego – zmiany kursu walutowego na rynku

• Cen akcji – zmiany cen akcji i innych instrumentów udziałowych na rynku kapitałowym

• Cen towarów – zmiany cen towarów na rynkach (głównie na giełdach towarowych

• Kredytowe – wynika z możliwości braku wywiązania się kontrahenta z zobowiązań finansowych

• Niedotrzymania warunków

• Wiarygodności kredytowej (jej zmiana – efekt negatywny lub pozytywny)

• Operacyjne – wynikające z niewłaściwych i nieprawidłowo działających procesów wewnętrznych, ludzi i systemów oraz ze zdarzeń losowych

• Obszary występowania:

• Oszustwo wewnętrzne

• Oszustwo zewnętrzne

• Bezpieczeństwo pracy i relacje z pracownikami

• Klienci, produkty i relacje biznesowe

• Zniszczenie fizycznych aktywów

• Wady systemów

• Zarządzanie procesami biznesowymi

• Płynności – możliwość, że nastąpi nieoczekiwany spadek płynności podmiotu gospodarczego

• ryzyko prawne – możliwość uchwalenia aktów prawnych, mających wpływ na sytuację danego podmiotu gospodarczego; możliwość wystąpienia niekorzystnych efektów prawnych w zawartych umowach

• ryzyko wydarzeń – możliwość wystąpienia specyficznych wydarzeń, które mają wpływ na sytuację podmiotu gospodarczego

Ryzyko niefinansowe

• ryzyko społeczne – związane ze sposobem zachowania się obywateli danej społeczności, zasad religii, ustroju, kultury, tradycji

• ryzyko wystąpienia zdarzeń losowych - np. klęski i wypadki żywiołowe (powódź, trzęsienie ziemi), wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone (np. strajki, podpalenia).

• ryzyko polityczne – dotyczy możliwości ingerencji władz państwowych w poszczególnych krajach czy też w skali międzynarodowej, zarówno dla całej gospodarki, jak i w poszczególnych jej sektorach.

• ryzyko gospodarcze – związane jest z możliwością zmiany polityki gospodarczej kraju, przepisów prawnych dotyczących np. prawa podatkowego lub dewizowego

Decyzje w warunkach ryzyka

• gry – sytuacje, k których wyniki o pewnej wartości pieniężnej pojawiają się z różnym prawdopodobieństwem

• wartość oczekiwana gry – średnia wypłata uzyskana przy wielokrotnym powtarzaniu gry

• $E\left( x \right) - \ \sum_{n = 1}^{i}{x_{i}{*p}_{i}}$, gdzie,

x_i - kolejna wartość zmiennej

p_i- prawdopodobieństwo uzyskania danej wartości

Wartość oczekiwana

• Z punktu widzenia gracza, któremu zależy na wygranej, jedną z najważniejszych cech gry jest jest wartość oczekiwana. Informuje ona o przeciętnym wyniku wielu partii tej gry

• Najlepsza gra – ta o najwyżej wartości oczekiwanej

Rodzaje gier

Wynik wartości oczekiwanej

- korzystne (EV>0)

- niekorzystne (EV <0)

- uczciwe (sprawiedliwe) (EV=0)

Przykład 1.

Gra jest bardziej ryzykowna, im większy jest rozrzut jej wyników i im częściej pojawiają się wyniki bardziej oddalone od wartości oczekiwanej gry.

Użyteczność oczekiwana

• maksymalizacja wartości oczekiwanej nie może być uznana za racjonalne kryterium wyboru w warunkach ryzyka.

• Zamiast niej istnieje zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności.

• Zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności dopuszcza, że stosunek do ryzyka pozostaje sprawą indywidualnego upodobania. W tym ujęciu stosunek jednostki do ryzyka wyraża kształt jej indywidualnej funkcji użyteczności.

Podejście do ryzyka

Trzy typy podejścia:

• Niechęć (awersja) do ryzyka

• Neutralność (obojętność) wobec ryzyka

• Skłonność do ryzyka

Postawy wobec ryzyka

Niechęć do ryzyka oznacza, że dana osoba byłaby skłonna zrezygnować z części oczekiwanej wypłaty, byle zmniejszyć ryzyko. Niechęć do ryzyka jest dominującą cechą wśród konsumentów, ale również wśród wielu przedsiębiorców

Obojętność wobec ryzyka oznacza, że dany podmiot kieruje się wyłącznie oczekiwaną korzyścią z danej decyzji. Ryzyko nie ma dla takiej osoby żadnego znaczenia

Skłonność do ryzyka oznacza, że dana osoba traktuje ryzyko jako szansę, a nie zagrożenie. Z dwóch inwestycji o takiej samej wartości oczekiwanej osoba wybierze tę o wyższym poziomie ryzyka

Postawy wobec ryzyka – funkcje użyteczności

Wybór a oczekiwana użyteczność

E(U) = Σu_{i *}p_i

Podejście do ryzyka Kahnemana i Tversky’ego – Teoria perspektywy

(Alternatywna teoria wyboru w warunkach ryzyka)

Krzywa jest wypukła dla strat a wklęsła dla zysków. Co więcej funkcja wartości jest bardziej stroma dla strat niż dla zysków. Oznacza to, że tej stratę odczuwamy dużo mocniej niż zysk o tej samej wartości bezwzględnej (np. 500zł)

Teoria perspektywy

• Zastąpienie pojęcia użyteczności terminem wartość

• Przeanalizowanie kształtu funkcji wartości dla potencjalnych strat i dla możliwych zysków.

• Kształt funkcji wartości dla strat jest inny niż dla zysków.

• Preferencje decydentów będą zależały od tego jak sformułowany zostanie problem.

• Jeśli wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako zysk, funkcja wartości będzie wypukła i decydent wykaże awersję do ryzyka.

• Jeśli wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako strata, decydent wykaże skłonność do ryzyka.

Przykład 3 i 4

Funkcja wag decyzyjnych – subiektywne prawdopodobieństwa

Wagi decyzyjne nie odpowiadają prawdopodobieństwu. Ludzie nie doszacowują wysokich i średnich prawdopodobieństw, a przeceniają niskie. (totolotek, ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków).

Zarządzanie ryzykiem

system metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji

Etapy zarządzania ryzykiem

• Identyfikacja,

• pomiar,

• zabezpieczenie przed ryzykiem

• monitorowanie

• ocena procesu zarządzania ryzykiem

Identyfikacja rodzajów ryzyka

• powinna być przeprowadzona w sposób kompleksowy, gdyż wzrastająca liczba zagrożeń sprawia, że coraz istotniejsze jest zrozumienie powiązań między czynnikami wpływającymi na przepływy pieniężne. Identyfikację rodzajów ryzyka należy rozumieć jako proces, którego zadaniem jest określenie, co niepożądanego może się wydarzyć, gdzie, kiedy, dlaczego i w jaki sposób. Do identyfikacji rodzajów ryzyka wykorzystywane mogą być np.

• diagram Ishikawy (schemat rybiej ości),

• metoda FMEA (ang. Failure Mode and Effect Analysis)

Diagram Ishikawy

Metoda FMEA

Do analizy wykorzystywany jest specjalny formularz, na którym wyszczególnione zostają poszczególne rodzaje ryzyka, ich źródła oraz kierunek wpływu na tak, czy inaczej określony, miernik finansowy. Ponadto dokonywana jest ocena znaczenia danego rodzaju ryzyka dla firmy (np. określa się czy dany rodzaj ryzyka ma charakter taktyczny, czy też strategiczny) oraz narzędzia, które należy wykorzystywać do ograniczania niepewności.

Pomiar ryzyka

• Informacje pokazują jak duże podejmowane jest ryzyko w stosunku do wielkości kapitału będącego do dyspozycji przedsiębiorstwa;

• Ustala limity inwestycyjne, których nie należy przekraczać;

• Pozwala na zbudowanie najodpowiedniejszego portfela inwestycyjnego i wskazanie jaka jego część może zostać przeznaczona np. na inwestycje na rynku walutowym;

• Umożliwia wyliczanie wielkości ryzyka i zysków;

• Pomiar ryzyka jest też dla wielu instytucji obowiązkiem wynikającym z wymagań instytucji nadzorczych – wewnętrznych (Rada Nadzorcza) bądź zewnętrznych (nadzór bankowy, ubezpieczeniowy itp.).

Ekspozycja na ryzyko

• Pomiar ryzyka warto poprzedzić badaniem ekspozycji na ryzyko. Pojęcie oznacza stratę, jaką przedsiębiorstwo może ponieść, gdy wystąpi negatywne zjawisko.

• Metody badania

• Analiza wrażliwości - o ile coś się zmieni, gdy zmieni się jeden z czynników?

• Metody scenariuszowe - jakie zajdą zmiany, gdy spełni się scenariusz x?

• Metody probabilistyczne - np. drzewa decyzyjne, warunkiem zdarzenia b jest zajście zdarzenia a.

• Metody matematyczno- analityczne - badanie zmian przybliżonych na podstawie zmian funkcji pod wpływem czynników np. przy pomocy szeregu Taylora (np. duration długu – średni okres trwania długu)

• Metody symulacyjne np. metodę Monte Carlo

Mierzenie ryzyka – ryzyko rynkowe

By móc dokonać pomiaru ryzyka rynkowego należy na początku wyznaczyć oczekiwaną stopę zwrotu charakteryzującą każdą inwestycję. Jest ona podstawową miarą określającą wielkość dochodu przypadającego na każdą jednostkę zainwestowanego kapitału.

Stopa zwrotu:

$r_{i} = \frac{P_{1} - P_{0}}{P_{0}}$

gdzie:

r_i – stopa zwrotu instrumentu finansowego w okresie i,

P₀ – wartość początkowa instrumentu finansowego (znana),

P₁ – wartość końcowa instrumentu finansowego (zmienna losowa).

• Oczekiwana stopa zwrotu, może być liczona jako syntetyczna miara dochodu wyznaczona na podstawie rozkładu stopy zwrotu:

$$E\left( r \right) = \sum_{i = 1}^{m}{p_{i}*r_{i}}$$

gdzie:

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu,

p_i – prawdopodobieństwo uzyskania i-tej możliwej wartości stopy zwrotu,

r_i – i-ta prawdopodobna do uzyskania wartość stopy zwrotu,

m – ilość możliwych do uzyskania wartości stopy zwrotu.

• W sytuacji gdy niemożliwe jest uzyskanie informacji o rozkładzie stopy zwrotu w celu jej oszacowania, można posłużyć się danymi historycznymi (stopami zwrotu, które zostały zrealizowane w przeszłości). W ten sposób dokonuje się pomiaru oczekiwanej stopy zwrotu będącej średnią arytmetyczną stóp zwrotu:

$$\overset{\overline{}}{r} = \frac{1}{n}\sum_{i = 1}^{n}r_{i}$$

gdzie:

r_i – stopa zwrotu instrumentu finansowego (aktywu) zrealizowanego w okresie t,

n – liczba okresów z których pochodzą dane.

Miary ryzyka można podzielić na trzy podstawowe kategorie:

• Miary zmienności,

• Miary wrażliwości,

• Miary zagrożenia.

Miary zmienności

• Miary zmienności charakteryzują stopień zróżnicowania jednostek zbiorowości pod względem badanej cechy.

• wraz ze wzrostem zmian stóp bądź cen dochodu instrumentów finansowych rośnie ryzyko inwestycyjne związane z tym instrumentem. Miary zmienności są rozumiane jako zmienność rozkładu stopy zwrotu i dzielą się na:

Miary bezwzględne (absolutne)

Wariancja – definiuje rozproszenie wokół średniej. Jednostka miary wariancji jest kwadratem jednostki miary badanej cechy np. %.

$$var = \sum_{i = 1}^{n}{{p_{i}*(r}_{i} - E(r))}^{2}\ $$

gdzie:

r_i – wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy,

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu,

p_i – prawdopodobieństwo uzyskania i-tej możliwej wartości stopy zwrotu.

• Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, wariancję możemy obliczyć ze wzoru na wariancję z próby:

$$var = \sum_{i = 1}^{n}\frac{{{(r}_{i} - E(r))}^{2}}{n - 1} = \frac{1}{n - 1}\sum_{i = 1}^{n}{{(r}_{i} - E(r))}^{2}$$

gdzie:

r_i – wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy,

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu,

n – liczba obserwacji

Odchylenie standardowe określa stopień dyspersji wartości badanej cechy od jej średniej arytmetycznej. podawane jest w takich samych jednostkach jak badana cecha. Przyjmuje wartości dodatnie (nieujemne).

• Jeżeli wartość odchylenia standardowego zmniejsza się to odpowiednio maleje także dyspersja badanej cechy i maleje ryzyko związane z danym instrumentem.

• Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, a nie posiadamy rozkładu stóp zwrotu, odchylenie standardowe może zostać obliczone ze wzoru na odchylenie standardowe z próby:

• Wartości maksymalne i minimalne

• Rozstęp, połowa rozstępu

• Asymetria stopy zwrotu – pozwala na zróżnicowanie akcji, które mają taką samą stopę zwrotu i takie samo odchylenie standardowe. Dla inwestora bardziej korzystna jest asymetria prawostronna

Miary względne (relatywne)

Współczynnik zmienności –Pokazuje jakie ryzyko przypada na jednostkę stopy zwrotu papieru wartościowego

• Należy dążyć do zmniejszania współczynnika zmienności, gdyż jest to podstawowa cecha racjonalnego inwestowania. Problem może się pojawić wówczas, gdy należy zinterpretować współczynnik zmienności w przypadku gdy stopa zwrotu jest ujemna.

Miary ryzyka spekulacyjnego

Wariancja

Odchylenie standardowe

Współczynnik zmienności

Miary ryzyka czystego

Semiwariancja

Semiodchylenie standardowe

Semiwspółczynnik zmieności

Miary bezwzględne (absolutne)

Semiwariancja – definiuje rozproszenie wokół średniej. Jednostka miary wariancji jest kwadratem jednostki miary badanej cechy np. %.

gdzie:

r_i – wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy,

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu,

p_i – prawdopodobieństwo uzyskania i-tej możliwej wartości stopy zwrotu.

• Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, semiwariancję możemy obliczyć ze wzoru na semiwariancję z próby:

gdzie:

r_i – wartość zmiennej o i-tym wariancie badanej cechy,

E(r) – oczekiwana stopa zwrotu,

n – liczba obserwacji

Semiodchylenie standardowe

• Jeżeli mamy do dyspozycji jedynie kilka obserwacji, a nie posiadamy rozkładu stóp zwrotu, semiodchylenie standardowe może zostać obliczone ze wzoru na semiodchylenie standardowe z próby:

Miary względne (relatywne)

semiwspółczynnik zmienności

Miary wrażliwości

Opierają się na koncepcji ryzyka, zgodnie z którą wraz ze wzrostem wrażliwości stóp bądź cen dochodu instrumentów finansowych na czynniki ryzyka, rośnie ryzyko inwestycyjne związane z tym instrumentem.

Celem miar wrażliwości nie jest pomiar skutków ryzyka, które już zaistniało (a więc zmienności stopy zwrotu), tylko uwzględnienie zależności zachodzących pomiędzy wartością instrumentu finansowego a czynnikami ryzyka wpływającymi w sposób bezpośredni na wartość instrumentu.

Model Sharpe’a

Wyliczany dla akcji (funkcja regresji), określając zależności zachodzące pomiędzy stopą zwrotu akcji a przeciętną stopą zwrotu obserwowaną na rynku (np. stopą zwrotu indeksu giełdowego).

Ri = αi + βiRm + ui

gdzie:

Ri – stopa zwrotu i-tej akcji

αi – niezależna od rynku stopa zwrotu

βi – współczynnik beta

Rm – stopa zwrotu z rynku

ui – składnik losowy dla i-tej akcji

Parametr β (współczynnik β)

• mówi o ile procent zmieni się stopa zwrotu akcji, w przypadku zmiany stopy zwrotu portfela rynkowego (indeksu rynku) o 1 punkt procentowy

• wskazuje na stopień wrażliwości danej akcji na zmiany stopy zwrotu indeksu giełdowego

• Jest on miarą ryzyka rynkowego akcji.

Przypadki β:

• βi < 0 – indeks akcji zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do kursu akcji; oznacza to, że gdy indeks rośnie kurs maleje i odwrotnie gdy indeks maleje to kurs rośnie; wystąpienie takiej sytuacji jest bardzo mało prawdopodobne, jednak w teoretycznych założeniach możliwe; prosta przedstawiająca funkcję trendu ma ujemne nachylenie

• βi = 0 – oznacza brak reakcji stopy zwrotu na zmiany rynkowe; jest to akcja wolna od ryzyka (np. bon skarbowy)

• 0<βi<1 oznacza, że stopa zwrotu akcji w niewielkim stopniu reaguje na zmiany zachodzące na rynku;

• akcje tego typu charakteryzują się małym ryzykiem;

• przykładowo przy wzroście wartości portfela rynkowego o 10ł cena tej akcji powinna wzrosnąć tylko o 5ł i odwrotnie przy 10ł spadku cen wszystkich walorów notowanych na giełdzie cena podanej akcji powinna spaść jedynie o 5ł.

• Akcje charakteryzujące się współczynnikiem β z tego przedziału określane są mianem akcji defensywnych, gdyż szczególnie pożądane jest inwestowanie w nie w okresach bessy giełdowej

• βi > 1 oznacza, że stopa zwrotu z akcji reaguje nadproporcjonalnie na zmiany stóp zwrotu z portfela rynkowego;

• akcje tego typu charakteryzują się podwyższonym ryzykiem;

• przykładowo wzrost wartości portfela rynkowego o 10ł powinien spowodować wzrost ceny akcji o 15ł, ale spadek wartości portfela rynkowego o 10ł powinien spowodować spadek ceny akcji o 15ł.

Wyznaczanie wartości β

gdzie:

n – liczba okresów z których pochodzą informacje;

R_it – stopa zwrotu i-tej akcji w t-tym okresie

R_Mt – stopa zwrotu indeksu rynku w t-tym okresie

R_i – średnia arytmetyczna stóp zwrotu i-tej akcji

R_M – średnia arytmetyczna stóp zwrotu indeksu rynku

Jeżeli nie znamy pełnego rozkładu prawdopodobieństwa wartość współczynnika beta można również oszacować metodą najmniejszych kwadratów, na podstawie danych historycznych

Wyznaczanie wartości α

gdzie:

R_i – średnia arytmetyczna stóp zwrotu i-tej akcji

R_m – średnia arytmetyczna stóp zwrotu indeksu rynku

Ryzyko akcji

• Model Sharpe’a pozwala oszacować ryzyko dla danego waloru.

• Ryzyko całkowite akcji jest sumą dwóch składników.

  • ryzyko systematyczne (rynkowe) - zależy od ryzyka wskaźnika rynku oraz od współczynnika beta, który również świadczy o ryzyku rynku, gdyż odzwierciedla powiązanie stopy zwrotu akcji ze stopą zwrotu portfela rynkowego.

  • ryzyko specyficzne (wariancją składnika losowego) –związane z daną akcją.

Mierzenie ryzyka

Ryzyko całkowite:

gdzie:

S_i² – wariancja i-tej akcji (ryzyko całkowite akcji)

S_m² – wariancja wskaźnika rynku (indeksu giełdowego)

S_e – wariancja składnika losowego i-tej akcji)

Ryzyko rynku (systematyczne)

gdzie:

n – liczba okresów z których pochodzą informacje;

R_mt – stopa zwrotu indeksu rynku w t-tym okresie

R_m – średnia arytmetyczna stóp zwrotu indeksu rynku

Ryzyko specyficzne

gdzie:

n – liczba okresów z których pochodzą informacje;

R_it – stopa zwrotu i-tej akcji w t-tym okresie

R_mt – stopa zwrotu indeksu rynku w t-tym okresie

Wyznaczanie wartości β

Wartość współczynnika beta można obliczyć również dla portfela złożonego z wielu instrumentów finansowych. Beta portfela to średnia ważona współczynników beta poszczególnych składowych portfela, gdzie wagami są wartości udziałów poszczególnych aktywów w łącznej wartości portfela

gdzie:

β_p – współczynnik beta portfela

β_i – współczynnik beta i-tej akcji

n – liczba akcji w portfelu

w_i – udział procentowy i-tej akcji w wartości portfela

Dywersyfikacja

• Umiejętna dywersyfikacja portfela prowadzi do wyeliminowania ryzyka specyficznego akcji wchodzących w skład portfela. Jednak pozostaje jeszcze ryzyko rynku, które występuje w mniejszym lub większym stopniu we wszystkich akcjach i którego nie można wyeliminować.

• Wraz ze zwiększaniem liczby akcji w portfelu zmniejsza się udział ryzyka specyficznego w ryzyku całkowitym

Miary zagrożenia

• Wychodzą z założenia, że do pomiaru ryzyka należy brać pod uwagę przede wszystkim niekorzystne wartości, np. niekorzystne odchylenia od oczekiwanych wartości cen lub stóp zwrotu.

  • Proste miary zagrożenia to semiodchylenie standardowe

• Najpopularniejszą miarą zagrożenia jest obecnie Value at Risk (VaR).

Value at Risk

• strata wartości rynkowej (np. instrumentu, portfela, instytucji) taka, że prawdopodobieństwo osiągnięcia jej lub przekroczenia w zadanym przedziale czasowym jest równe zadanemu poziomowi tolerancji.

• Jest to najpopularniejsza metoda stosowana do pomiaru ryzyka rynkowego, jednak jest używana także do innych rodzajów ryzyka finansowego (operacyjnego i kredytowego). Stanowi podstawę dla takich miar zagrożenia jak np.: EaR (Earnings at Risk), LaR (Liquidity at Risk), EPSaR (Earnings Per Share at Risk), CCFaR (Credit Cash Flow at Risk), CFaR (Cash Flow at Risk).

Graficzna prezentacja VaR

Przykład

Jeśli zadany przedział czasowy wynosi jeden dzień, poziom tolerancji wynosi 0.05, VaR=100 tys. zł, to prawdopodobieństwo straty (np. spadku wartości instrumentu, portfela, instytucji) w ciągu jednego dnia równej lub większej niż 100 tys. zł jest równe 0.05 (zdarzenie mało prawdopodobne).

- im niższy poziom tolerancji (przy tym samym przedziale czasowym), tym wyższa jest wartość VaR,

- im dłuższy jest przedział czasowy (przy tym samym poziomie tolerancji), tym wartość VaR jest również wyższa.

VaR P(W ≤ W₀ - VaR) = α,

gdzie:

P - prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia;

W₀ - wartość zmiennej na początku okresu,

W - wartość zmiennej na koniec okresu;

α - współczynnik tolerancji (1 - α jest poziomem ufności).

Value at Risk

gdzie

- P(r 0) – prawdopodobieństwo uzyskania ujemnej lub zerowej stopy zwrotu

- N(r,S) – funkcja gęstości rozkładu normalnego

Na podstawie funkcji dystrybuanty rozkładu normalnego można zapisać:

gdzie:

- prawdopodobieństwo, że stopa zwrotu będzie mniejsza lub równa stopie zwrotu Ri

F(Ri) – wartość funkcji dystrybuanty rozkładu normalnego dla stopy zwrotu Ri

Dla standaryzowanego rozkładu prawdziwa jest relacja: (procedura standaryzacji)

gdzie

Można więc zapisać:

Z reguły tablice dystrybuanty rozkładu normalnego ze względu na symetryczność rozkładu są podane tylko dla wartości dodatnich, dlatego:

Metody szacowania VaR

Szacowanie Value at Risk jest istotnym problemem praktycznym, który nie doczekał się uniwersalnego rozwiązania. W użyciu stosowane są m.in. metody:

• symulacja historyczna

• symulacja Monte-Carlo

Symulacja historyczna

• Polega na tym, że w odniesieniu do rozpatrywanego portfela instrumentów finansowych stosuje się stopy zwrotu obliczone na podstawie danych historycznych np. z ostatnich 200-250 dni. Następnie zostaje wygenerowany rozkład statystyczny stóp zwrotu, który umożliwia wyliczenie VaR z definicji.

Symulacja Monte-Carlo

• Przyjmuje się pewien hipotetyczny model, który najlepiej opisuje mechanizm kształtowania się stop zwrotu. Model ten powinien być wcześniej zweryfikowany empirycznie. Następnie generuje się wiele (np. kilka tysięcy) obserwacji stóp zwrotu instrumentów finansowych, otrzymując w ten sposób rozkład, który umożliwi wyliczenie VaR z definicji

Zalety VaR

• Uniwersalność - VaR stwarza możliwość formułowania różnych rodzajów ryzyka w sposób jednolity;

• Wyraża ryzyko w sposób łatwy do interpretacji

• Uwzględnia dywersyfikację portfela;

• Posiadając odpowiednie dane dotyczące zrealizowanych strat, które przekraczają poziom VaR można w stosunkowo prosty sposób dokonać weryfikacji tej metody;

• Jest międzynarodowym standardem, rekomendowanym przez Komitet Bazylejski ds. Nadzoru Bankowego,

• Ma swoje zastosowanie przy charakteryzowaniu rodzajów zabezpieczenia kapitału instytucji finansowej.

• Daje możliwość porównania ryzyka pomiędzy różnymi rodzajami aktywów i różnymi portfelami inwestycyjnymi;

Wady VaR

• W sytuacji gdy strata przewyższy wartość VaR przedsiębiorstwo nie posiada informacji o wysokości spodziewanej straty;

• W przypadku dużych i złożonych portfeli mogą istnieć problemy z jej oszacowaniem;

• Otrzymywane wyniki są wrażliwe na metodę estymacji.

Ograniczenia VaR

• VaR zakłada ąnormalneą funkcjonowanie rynku. Pomiar ryzyka za jego pomocą daje poprawne wyniki tylko wtedy, kiedy na rynku nie zdarzają się sytuacje nietypowe, ekstremalne.

• VaR podaje prawdopodobieństwo, z jakim strata nie powinna przekroczyć zakładanego poziomu, ale nie mówi nic o możliwych wielkościach straty w sytuacjach ekstremalnych.

Mapa ryzyko-dochód

• Podstawą badania jest wykres korelacyjny, przy pomocy którego analizuje się równocześnie stopę zwrotu i ryzyko wielu wybranych akcji – umożliwia to poszukiwanie spółek o największej dochodowości przy relatywnie najniższym ryzyku

• Istotna jest tu zwłaszcza możliwość wyznaczenia akcji niezdominowanych (wyższa stopa zwrotu niż indeks giełdowy i niższe ryzyko)

Sterowanie ryzykiem

• podejmowanie działań mających na celu ograniczenie ryzyka do dopuszczalnych rozmiarów

Podejścia do sterowania ryzykiem:

• aktywne - polegające na oddziaływaniu na przyczyny ryzyka,

• Pasywne - koncentrujące się na zabezpieczaniu przed ewentualnymi stratami.

Podejście aktywne - możliwe działania

• unikanie ryzyka - wiąże się z zaniechaniem inwestycji, gdy jest ona obarczone zbyt dużym ryzykiem.

• działania prewencyjne - mają na celu zapobieganie zdarzeniom losowym.

• przenoszenie ryzyka na inne podmioty - wiąże się z transferem odpowiedzialności za pokrycie ewentualnych strat. Może ono przyjmować takie formy, jak np.: ubezpieczenia, gwarancje, poręczenia, transakcje terminowe.

• dywersyfikacja - ma na celu zmniejszenie poziomu ryzyka przez inwestowanie w różne działalności, których stopy zwrotu są mniej niż absolutnie dodatnio skorelowane. Utworzenie dobrze zdywersyfikowanego portfela projektów inwestycyjnych spowodować może znaczne, a nawet całkowite zredukowanie ryzyka specyficznego.

• Podejście pasywne - inwestor tworzy określone rezerwy finansowe, które umożliwią mu pokrycie ewentualnych strat.

Monitoring ryzyka

• wykonanie przeglądu, w celu określenia, czy ryzyko uległo zmianie;

• sprawdzenie, czy punktowa ocena ryzyka jest wciąż odpowiednia;

• zapewnienie skuteczności dotychczasowych mechanizmów kontrolnych;

• monitorowanie rozwoju uzgodnionych działań w zakresie zarządzania ryzykiem.

Kontrola ryzyka

• Główny cel kontroli - badanie efektywności podejmowany działań, mających na celu ograniczenie ryzyka.

• Główne zadania: ocena dokładności zastosowanych metod redukcji ryzyka, efektywności podjętych działań w zakresie sterowania ryzykiem, ocena stopnia zgodności działań z odpowiednimi programami itp.

KONCEPCJE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Enterprise Risk Management – ERM

• Jest najbardziej kompletnym podejściem do systemowego zarządzania ryzykiem. Nie jest koncepcją w pełni jednoznaczną, bowiem w różnych opracowaniach przyjmuje nieco odmienne, czasami dość znacznie różniące się formy i treści. Jej istotą jest organizowany proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontroli działalności organizacji w celu pomniejszenia efektu wpływu ryzyka na wyniki organizacji.

• Koncepcja ERM obejmuje zespół metod i technik identyfikacji, opisu, pomiaru, analizy i oceny ryzyka oraz przyjętych mechanizmów działania (strategia, reagowanie i monitoring), ukierunkowanych na realizację celów

Planowanie ciągłości działania – Business Continuity Planning – BCP

• Jest to koncepcja proaktywnego planowania mająca na celu zapewnienie ciągłości wytwarzania i dostarczania w niezakłócony sposób produktów i usług na wypadek wystąpienia katastrof naturalnych i awarii technicznych.

• Plan ciągłości działania przedsiębiorstwa powinien zawierać: analizę ryzyka, analizę procesów biznesowych, identyfikację kluczowych procesów, budowanie planów ciągłości działania, wdrożenie planów, testowanie i program szkoleń.

Zarządzanie ciągłością działania

Business Continuity Management BCM

• koncepcja zarządzania, zmierzająca do określenia potencjalnego wpływu zakłóceń na organizację i stworzenia warunków do budowania odporności na nie oraz zdolności do skutecznej ochrony interesów właścicieli, reputacji i marki organizacji, a także dotychczasowej jej wartości. W wielu punktach wykazuje zbieżność z założeniami koncepcji ERM.

• Obejmuje, oprócz wielu koncepcji znanych z zarządzania ryzykiem, także element Business Impact Analysis (BIA) i Crisis Management (CM).

• Przez niektórych autorów BCM traktowane jest jako koncepcja szersza od ERM, inni reprezentują pogląd odwrotny.

Zarządzanie niepewnością

– Uncertainty Management – UM

• koncepcja polegająca na zastosowaniu metod i technik w celu zmniejszenia strat przedsiębiorstwa w warunkach braku informacji potrzebnych do podejmowania decyzji, braku możliwości przewidywania skutków podejmowanych decyzji i wreszcie – niemożności oszacowania skutków zdarzeń zachodzących w otoczeniu.

Odtworzenie działania po katastrofie

– Disaster Recovery - DR

• obejmuje polityki oraz procedury i związane z nimi procesy, mające na celu zapewnienie przetrwania organizacji po wystąpieniu katastrofy naturalnej (np. powódź, trzęsienie ziemi), awarii technicznej (np. pożar, awarie sieci energetycznej lub telefonicznej), w następstwie których zniszczeniu ulega całość lub istotna część zasobów o znaczeniu krytycznym dla jej podstawowej działalności biznesowej.

• Zwykle planowanie DR jest części większego procesu

• planowania ciągłości działania.

Analiza Business Impact Analysis

– BIA

• Jest to cząstkowa koncepcja zarządzania, będąca istotną częścią składową planowania ciągłości działania organizacji. Jest przeglądem tego, co trzeba zrobić, aby nie zrujnować posiadanej reputacji i nie ponieść strat finansowych.

• Proces analizy obejmuje: przegląd planowania, przegląd tworzenia, przegląd dystrybucji, analizę wyników i prezentację wniosków.

• Skutkiem analizy jest sprawozdanie, które opisuje potencjalne ryzyka dla organizacji. Określa ono ilościowo znaczenie komponentów biznesu i sugeruje odpowiedni przydział zasobów, niezbędnych dla zapewnienia im ochrony przed zagrożeniami. Możliwe niepowodzenia organizacji mogą zostać ocenione pod względem ich wpływów na bezpieczeństwo, finanse, marketing i zapewnienie jakości.

Zarządzanie Ryzykiem łańcucha Dostawy

Supply Chain Risk Management – SCRM

• Jest to koncepcja zarządzania, która usiłuje zidentyfikować potencjalne zakłócenia dla nieprzerwanej produkcji i tym samym ujawnić ryzyko handlowe.

• Proces zarządzania ryzykiem łańcucha dostawy polega na identyfikacji i sterowaniu realizowanych w nim procesów wewnętrznych związanych z przepływem towarów/usług i informacji poprzez zintegrowane działania przedsiębiorstw tworzących łańcuch dostaw.

Wykład

INFORMACJA

• jest stanem niematerialnym i jest ściśle związana ze świadomością człowieka

• powstaje z chwilą odbioru i interpretacji danych przez człowieka

Informacja obiektywna - pewna własność fizyczna lub strukturalna obiektów

Informacja subiektywna - to, co umysł jest w stanie przetworzyć i wykorzystać do własnych celów

Funkcje informacji gospodarczej

• Oceniająca - stanowi element oceny działalności przedsiębiorstwa przez właścicieli

• Kontrolna - umożliwia sprawowanie kontroli przez wyspecjalizowane agendy rządowe

• Decyzyjna - dostarczenie informacji niezbędnych do podjęcia decyzji w transakcjach związanych z działalnością produkcyjno-handlową oraz w transakcjach na rynku papierów wartościowych

• Informacyjna - odwzorowanie rzeczywistości, tworzenie zasobów wiedzy

• Sterująca - wywołuje określone zachowania odbiorcy

• Konsumpcyjna - popyt na informacje rośnie w miarę wzrostu zamożności i świadomości społeczeństwa

Źródła informacji

- wewnętrzne: wtórne i pierwotne

- zewnętrzne krajowe i zagraniczne wtórne i pierwotne

Wewnętrzne źródła pierwotne

• Znajdują się wewnątrz przedsiębiorstwa

• Pracownicy, wytwarzane produkty, opakowania, prototypy, produkty eksportowane i importowane, próbki towarów, środki pracy, środki promocji

  • Wykorzystanie wewnętrznych informacji pierwotnych

    • Ocena jakości produktu

    • Ocena skuteczności punktów sprzedaży i reklamy

    • Ocena wydajności pracy pracowników i poziomu ich satysfakcji z pracy

Wewnętrzne źródła wtórne

• Znajdują się wewnątrz przedsiębiorstwa

• Ich analiza jest przydatna w działalności produkcyjnej, handlowej i marketingowej

• Informacje te powstają poprzez przetworzenie informacji pierwotnej

Gdzie szukać wewnętrznych informacji wtórnych?

• sprawozdania, raporty roczne,

• notatki służbowe,

• korespondencja handlowa,

• wewnętrzna baza danych,

• prospekty emisyjne,

• rezultaty testowania, ocena produktu

• środki reklamy

• promocji sprzedaży

Krajowe źródła pierwotne

• Produkty konkurencyjne, opakowania, środki marketingowej działalności konkurencji, pracownicy konkurencji

• Klienci obecni i potencjalni

• Społeczeństwo jako całość

Krajowe źródła wtórne

• Źródła dostępne w przedsiębiorstwach konkurencyjnych, kooperujących

• Źródła znajdujące się w instytucjach administracyjnych, gospodarczych, naukowych

• Zewnętrzne bazy danych, publikacje

• Zrzeszenia przemysłowo-handlowe

• Wyższe szkoły ekonomiczne, uniwersytety, politechniki

• Placówki handlowe za granicą głównie biura radcy handlowego

• Katalogi wystawców wydawane przez firmy organizujące targi i wystawy

• Prasa specjalistyczna i ogólnogospodarcza

Podmioty, w których można uzyskać informacje

• Krajowy Rejestr Sądowy (KRS)

• Biuro Informacji Kredytowej (BIK)

• Biuro Informacji Gospodarczej (BIG)

• Wywiadownia Gospodarcza

Krajowy Rejestr Sądowy jest scentralizowaną, informatyczną bazą danych składającą się z trzech osobnych rejestrów:

• rejestru przedsiębiorców,

• rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej,

• rejestru dłużników niewypłacalnych.

• Krajowy Rejestr Sądowy został utworzony w oparciu o ustawę z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym i działa od dnia 1 stycznia 2001 r.

• Zadaniem KRS jest powszechne udostępnienie szybkiej i niezawodnej informacji o statusie prawnym zarejestrowanego podmiotu (Centralna Informacja KRS), najważniejszych elementach jego sytuacji finansowej oraz sposobie jego reprezentowania.

Ponadto KRS zawiera inne, istotne dla obrotu gospodarczego, dane o przedsiębiorcy, w tym między innymi:

• informacje o zaległościach podatkowych i celnych,

• zaległościach wobec ZUS,

• wierzycielach i wysokościach niespłaconych wierzytelności.

• Rejestr Dłużników Niewypłacalnych (RDN) stanowi dodatkowe źródło wiedzy o zadłużonych osobach fizycznych, z którymi prowadzenie wspólnych interesów może się wiązać z podwyższonym ryzykiem.

Krajowy Rejestr Sądowy jest jawny.

• Dla każdego podmiotu wpisanego do KRS sądy prowadzą odrębne akta rejestrowe (w postaci papierowej), które obejmują w szczególności dokumenty potwierdzające informacje wpisane do rejestru, a także wzory podpisów osób upoważnionych do reprezentowania podmiotu. Każdy zainteresowany może w siedzibie właściwego sądu, bez ograniczeń przeglądać akta rejestrowe podmiotów wpisanych do rejestru chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Przedsiębiorcami prowadzącymi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową są: osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębne ustawy przyznają zdolność prawną. Za przedsiębiorców należy także uznać wspólników spółek cywilnych w zakresie wykonywanej przez nich działalności.

Wszyscy przedsiębiorcy podlegają wpisowi do Ewidencji Działalności Gospodarczej bądź do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).

Zgłoszenie wniosku o wpis do rejestru przedsiębiorców:

W przypadku składania wniosku o wpis lub zmianę wpisu w rejestrze przedsiębiorców wnioskodawca składa:
1) wniosek o wpis albo zmianę wpisu do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON);

2) zgłoszenie płatnika składek albo jego zmiany w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
3) zgłoszenie identyfikacyjne albo aktualizacyjne, o którym mowa w ustawie z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2681, z późn. zm.) wraz ze wskazaniem właściwego naczelnika urzędu skarbowego pod rygorem zwrotu wniosku.

Powyższa zasada nie obowiązuje w przypadku:

1) składania wniosku drogą elektroniczną. Wówczas wnioskodawca jest zobowiązany do samodzielnego wysłania drogą elektroniczną do odpowiedniego urzędu wniosków i zgłoszeń, o których mowa wyżej;

2) gdy zmiana nie dotyczy danych objętych wpisem do rejestru przedsiębiorców;

Wzory odpowiednich wniosków zamieszczone są odpowiednio na stronach internetowych:

• Główny Urząd Statystyczny

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych

• Ministerstwo Finansów

Uzyskiwanie informacji z KRS

• Informacje z Krajowego Rejestru Sądowego można uzyskać za pośrednictwem Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego.

• Centralna Informacja bezpłatnie udostępnia, w ogólnodostępnych sieciach teleinformatycznych, aktualne informacje o podmiotach wpisanych do KRS oraz listę dokumentów zawartych w elektronicznym katalogu dokumentów spółek. Pobrane samodzielnie wydruki komputerowe aktualnych informacji o podmiotach wpisanych do KRS mają moc zrównaną z mocą dokumentów wydawanych przez Centralną Informację, o których mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, jeżeli posiadają cechy umożliwiające ich weryfikację z danymi zawartymi w KRS.

• Centralna Informacja Krajowego Rejestru Sądowego jest komórką organizacyjną Ministerstwa Sprawiedliwości składającą się z centrali oraz oddziałów działających przy sądach rejestrowych. Głównym zadaniem Centralnej Informacji jest prowadzenie zbioru informacji wpisanych do rejestru i udzielanie informacji z Krajowego Rejestru Sądowego.

• Odpłatnie, na wniosek zainteresowanej osoby, Centralna Informacja może wydawać pisemne odpisy, wyciągi i zaświadczenia z rejestru, które mają moc dokumentów wydawanych przez sąd.

• Informacje z KRS są wyszukiwane tylko na podstawie danych wprowadzonych do rejestru i dokładnie odpowiadają danym zawartym we wniosku. Skarb Państwa oraz instytucje państwowe, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej nie ponoszą opłat za udzielone informacje.

Inne krajowe rejestry i ewidencje

• Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej

• Rejestr przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych

• Rejestr związków wyznaniowych

• Rejestr zakładów opieki zdrowotnej

• Rejestr funduszy emerytalnych i inwestycyjnych

• Rejestr pośredników ubezpieczeniowych

• Rejestr instytutów PAN

• Rejestr uczelni niepaństwowych

• Państwowy Rejestr Muzeów

• Rejestr producentów i pośredników paliw ciekłych

• Rejestr agencji zatrudnienia

• Centralna Ewidencja Organizatorów Turystyki i Pośredników Turystycznych

• Rejestr Zastawów

• Rejestr zastawów skarbowych

• Centralna Ewidencja Pojazdów

• Krajowy Rejestr Karny

Rejestry poza Polską

• Podstawowe informacje o rejestrach poza Polską można znaleźć pod następującymi adresami:

• Rejestr europejski (European Business Register)

• Rejestr austriacki (Firmenbuch - FDB)

• Rejestr czeski

• Rejestr duński (Danish Commerce and Companies Agemcy)

• Rejestr estoński (Ministry of Justice - Centre of Registers)

• Rejestr fiński (National Board of Patents and Registration of Finland - Trade Register)

• Rejestr irlandzki (Companies Registration Office)

• Rejestr łotewski

• Rejestr norweski

• Rejestr słowacki

Biuro Informacji Kredytowej

• to instytucja powołana w 1997 r. przez banki i Związek Banków Polskich na mocy art. 105 ust 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku. Prawo Bankowe (Dz. U. Nr 140 poz.939 z późn. zmianami).

• gromadzi, przechowuje oraz przetwarza informacje o aktualnych zobowiązaniach oraz historii kredytowej klientów banków oraz SKOK-ów.

Dane gromadzone w BIK dotyczą zarówno klientów indywidualnych jak i przedsiębiorców.

Kiedy nasze dane mogą trafić do BIK?

• w momencie składania w banku lub SKOK-u wniosku kredytowego

• oraz po zaciągnięciu zobowiązania w którejś z wyżej wymienionych instytucji.

Informacje dotyczące obsługi zaciągniętego kredytu, bank lub SKOK aktualizuje przynajmniej raz w miesiącu, przez cały okres trwania zobowiązania.

Jakie informacje znajdują się w BIK?

- informacje o danych osobowych

- dane na temat zobowiązań wobec Banków i SKOK-ów takie jak:

• data powstania,

• rodzaj zobowiązania,

• okres spłaty,

• waluta,

• terminowość spłat

- informacje o zadłużeniu

Informacje znajdujące się w BIK dotyczą wszystkich rachunków kredytowych, jakie prowadzą lub prowadziły banki lub SKOK-i

• zarówno tych obsługiwanych prawidłowo,

• jak i tych, które spłacane są lub spłacane były nieterminowo.

Jak długo BIK może przetwarzać nasze dane?

Jeśli zobowiązanie spłacane były terminowo - dane przetwarzane były w BIK od chwili ich przekazania do BIK, aż do wygaśnięcia zobowiązania.

Jak długo BIK może przetwarzać nasze dane?

Jeśli klient wyraził zgodę na przetwarzanie swoich danych po wygaśnięciu zobowiązania, dane te są udostępniane bankom i SKOK-om w celu oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego przez okres przez danego klienta wskazany, poświadczając jego pozytywną historię kredytową.

Dane mogą być przetwarzane również bez zgody klienta przez okres 5-letni, jeśli:

• nie regulowano zobowiązania lub dopuszczono się zwłoki powyżej 60 dni,

• upłynęło kolejnych 30 dni od momentu poinformowania klienta przez bank czy SKOK o zamiarze przetwarzania danych bez jego zgody.

Pozytywna historia kredytowa klienta

To dzięki niej dany klient jest dla banków i SKOK-ów wiarygodny i cenny, co z kolei może przełożyć się na:

• lepsze warunki finansowe np. niższe oprocentowanie kredytu

• skrócenie lub uproszczenie procedur

• obniżanie opłat i prowizji

Widać wyraźnie, że brak wiedzy o historii kredytowej uniemożliwia bankom czy SKOK-om zastosowanie swoistej premii za rzetelność finansową.

Raporty

Raport PLUS - udostępniany odpłatnie na życzenie zainteresowanego.

Raport STANDARD - udostępniany bezpłatnie nie częściej niż raz na 6 miesięcy.

Jak uzyskać Raport? Należy wypełnić wniosek o udostępnienie Raportu PLUS/Raportu STANDARD, który dostępny jest w BOK lub na stronie internetowej www.bik.pl

Wypełniony oraz podpisany wniosek należy wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w BOK

Raport PLUS - zostanie przygotowany bezpośrednio po złożeniu wniosku. Raporty PLUS można otrzymać listem poleconym na wskazany adres, możliwy jest również odbiór osobisty bezpośrednio w BOK. Do wniosku wysłanego listem poleconym jak również złożonego w BOK, powinno zostać dołączone potwierdzenie dokonania wpłaty za Raport.

Raport STANDARD - można otrzymać listem poleconym na wskazany we wniosku adres w terminie nie dłuższym niż 30 dni - zgodnie z Ustawą. Można go również odebrać bezpośrednio po złożeniu w Biurze Obsługi Klienta.

Reasumując:

BIK nie prowadzi czarnej listy dłużników lecz jedynie informatycznie monitoruje sposób realizacji zobowiązań.

Czym różni się BIK od BIG

• Biuro Informacji Kredytowej działa, by tworzyć i utrzymywać zaufanie pomiędzy Tobą a bankami i SKOK-ami. Dzięki BIK instytucje finansowe mają rzetelne informacje o wiarygodności osób ubiegających się o kredyt.  

• Biura informacji gospodarczej z założenia gromadzą głównie negatywne informacje o zaległych zobowiązaniach przekraczających 200 złotych w przypadku konsumentów oraz 500 zł w przypadku przedsiębiorców. Informacje dotyczą nie tylko spłat kredytów, ale też opóźnień w zapłacie rachunku np. za energię, telefon, czynsz. Dane te są przekazywane do BIG-ów przez wierzycieli, a usuwane po dokonaniu zapłaty. Nie powstaje zatem żadna historia kredytowa, poza bieżącą, negatywną informacją o istnieniu długu.

Co to jest BIG –KRD?

• Biuro Informacji Gospodarczej przechowuje i udostępnia informacje gospodarcze tj. informacje o rzetelnym lub nierzetelnym wywiazywaniu się z zobowiązań płatniczych konsumentów i przedsiębiorców.

Krajowy Rejestr Długów - KRD

• Rozpoczęcie działalności: sierpień 2003 r. Zgodnie z ustawą „O udostępnianiu informacji gospodarczych" z 14 lutego 2003 roku.

• Pomoc w odzyskaniu długów o łącznej wartości 1,69mld zł

• Ponad 29,5tys przedsiębiorców skorzystało z usług KRD

• W KRD notowanych jest ponad 410 tys. dłużników

• Szczegółowe informacje można uzyskać o 83,500 podmiotów

• KRD funkcjonuje z środków wpłaconych przez kontrahentów w formie opłat abonamentowych

• Krajowy Rejestr Długów - KRD

• Działalność KRD monitoruje Ministerstwo Gospodarki oraz Generalny Inspektorat Ochrony Danych Osobowych

• Najwyższe zadłużenie przedsiębiorstwa podane do Krajowego Rejestru Długów wynosiło 8,2 milionów złotych

• Największe pojedyncze zobowiązanie konsumenta sięgnęło prawie 2,5 miliona zł

Usługi oferowane przez KRD BIG S.A.

• Dopisywanie dłużników do KRD,

• Dopisywanie informacji o rzetelnych płatnikach,

• Monitorowanie przedsiębiorstw,

• Weryfikacja kontrahentów,

• Sprawdzanie kontrahanetów przez internet lub komórkę,

• Pozyskanie informacji na własny temat

Warunki wpisania dłużnika do KRD:

• można wpisać przedsiębiorcę zadłużonego na kwotę co najmniej 500 PLN;

• konsument musi być zadłużony na co najmniej 200 PLN;

• dług jest wymagalny od co najmniej 60 dni;

• musi zaistnieć fakt wezwania dłużnika do zapłaty z informacją o zamiarze wpisania go do KRD, nie można dokonać wpisu przed upływem jednego miesiąca od czasu nadania wezwania, przy czym nie wymaga się, by dostarczenie wezwania było skuteczne.

Do rejestru dłużnicy są wpisywani na 10lat (jeżeli nie regulują zobowiązań)

Na barkach przedsiębiorcy spoczywa obowiązek aktualizowania informacji o dłużniku w nieprzekraczalnym terminie 14 dni w momencie gdy:

Skutki figurowania w Krajowym Rejestrze Długów

• Klientami KRD są banki, operatorzy telefonii stacjonarnej i komórkowej, dostawcy telewizji kablowej i satelitarnej, firmy leasingowe, a także osoby prywatne, które mogą korzystać z jednorazowego, płatnego dostępu do informacji. Dane o naszym zadłużeniu mogą figurować w Rejestrze nawet 10 lat, w ciągu których będziemy mieli problem z zakupami na raty, czy podpisywaniem jakichkolwiek umów konsumpcyjnych.

• Dopisanie informacji do rejestru ma spowodować spłatę zadłużenia. Przebywanie w rejestrze utrudnia życie dłużnikowi, bo ogranicza mu dostęp do kredytów, zakupów na raty, najmu lokali i zakupu telefonów. Nie nawiąże on też nowych kontaktów handlowych z przezornymi przedsiębiorcami.

Korzyści z KRD:

Korzyści dla wierzycieli:

• skuteczna ochrona przed niewypłacalnymi kontrahentami,

• Bez prowizyjne odzyskiwanie należności krótko i długoprzeterminowanych,

• podwyższenie standardu współpracy z klientami i kooperantami,

• dostęp do aktualizowanej na bieżąco platformy wymiany informacji o przedsiębiorcach i konsumentach,

Korzyści dla dłużników:

• unikanie pułapki zadłużenia,

• zakaz tworzenia dotychczasowych "czarnych list dłużników"

Korzyści dla solidnych płatników:

• możliwość uzyskania tzw. raportu pozytywnego dotyczącego faktu wywiązania się ze zobowiązań,

• łatwiejszy dostęp do kredytu i większe limity kredytowe,

ASYMETRIA INFORMACJI

• oznacza sytuację w której, jedna ze stron biorących udział w procesie wymiany posiada więcej informacji niż druga. Wystąpienie tej sytuacji prowadzi do zaburzeń w działaniu rynku poprzez nieefektywną alokację zasobów, gdyż mechanizm rynkowy nie zapewnia ich optymalnego rozmieszczenia.

KONSEKWENCJE asymetrii

• Negatywna selekcja- osoba nie mająca pełnej informacji o produkcie, inwestycji itp. kierując się niepełną, bądź wypaczoną informacją wybierze opcje która nie jest dla niej optymalna. Gdyby posiadała pewną informację dokonałaby innego wyboru. Przyczynia się to do nieoptymalnego rozmieszczenia swoich zasobów.

• Pokusa nadużycia- uczestnicy rynku, posiadający więcej informacji o przedmiocie danego stosunku ekonomicznego, poprzez zatajenie niektórych z nich mogą manipulacji drugim uczestnikiem owego stosunku ekonomicznego.

• Kosztowna weryfikacja stanu- osoba nie posiadająca pełnej informacji musi zweryfikować przedmiot stosunku ekonomicznego. Takie działanie wymaga nakładów, co podnosi koszty.

Zjawisko asymetrii informacji stanowi poważną barierę dla rozwoju wielu sektorów gospodarki. Towarzyszące jej zjawiska w negatywny sposób wpływają na działanie szeroko pojętego rynku.

Społeczeństwo informacyjne

• Sam termin „społeczeństwo informacyjne” ma japoński rodowód, po raz pierwszy został użyty w 1963 r. przez Tadao Umesmao w opracowaniu dotyczącym ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na „przemysłach informacyjnych”. Do chwili obecnej nie funkcjonuje jedna, powszechnie akceptowalna definicja „społeczeństwa informacyjnego”

• Społeczeństwo informacyjne - [ang. Information society] - nowy system społeczeństwa kształtujący się w krajach o wysokim stopniu rozwoju technologicznego, gdzie zarządzanie informacją, jej jakość, szybkość przepływu są zasadniczymi czynnikami konkurencyjności zarówno w przemyśle, jak i w usługach, a stopień rozwoju wymaga stosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i użytkowania informacji" (Min. Łączności RP 2001)

Wykład: Ryzyko w banku

Rodzaje ryzyka w banku

• Ryzyko w obszarze finansowym (ryzyko typowo bankowe)

  • Ryzyko kredytowe

  • Ryzyko rynkowe

• Ryzyko w obszarze techniczno-organizacyjnym (ryzyko operacyjne)

RYZYKO KREDYTOWE

• Z uwagi na charakter i zakres prowadzonej działalności, najbardziej znaczącym rodzajem ryzyka w banku jest ryzyko kredytowe

• Definicja - niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań i warunków umowy (nie będzie zdolny do regulowania spłaty kapitału i odsetek lub ogłosi upadłość) narażając kredytodawcę na powstanie straty finansowej

• rodzaje ryzyka kredytowego:

• Ryzyko aktywne (czynne) – stanowi zagrożenie niespłacenia przez kredytobiorcę płatności kredytowych (rat kapitałowych i odsetek) w ustalonej w umowie kredytowej wysokości i terminie

• Ryzyko pasywne (bierne) - oznacza natomiast zagrożenie wcześniejszego , niż wynika to z umowy, wycofania przez deponenta zdeponowanych środków lub zagrożenie nie uzyskania kredytów refinansowych od instytucji finansowych

Czynniki wpływające na ryzyko kredytowe

• zewnętrzne (niezależne od banku): stopy procentowe, kursy walutowe, podaż pieniądza, inflacja (wartość realna pieniądza);

• wewnętrzne (zależne od jakości podejmowanych w banku decyzji): polityka kredytowa, rachunkowość portfela kredytowego, kwalifikacje pracowników, zabezpieczenia

Ryzyko kredytowe – podstawowe pojęcia

• ryzyko pojedynczego kredytu – oznacza ryzyko związane z konkretną umową kredytową

• ryzyko kontrahenta (pojedynczego kredytobiorcy) – oznacza ryzyko związane z konkretnym kontrahentem banku i jest uzależnione od stopnia jego zadłużenia (np..: w innych bankach, czy u dostawców)

• ryzyko portfela kredytowego – to wypadkowa ryzyka, związanego z każdą pojedynczą umową kredytową wchodzącą w skład danego portfela kredytowego

• zależy od wartości pojedynczych kredytów prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności pomiędzy pojedynczymi kredytami

• ryzyko kredytowe banku – to suma ryzyka ponoszonego przez bank w związku z udzielonymi i obsługiwanymi kredytami, jego poziom ogranicza się wymogami kapitałowymi

Ocena zdolności kredytowej – zdolność do terminowego i kompletnego wypełnienia zobowiązań oraz warunków umowy kredytowej;

Ocena zdolności kredytowej na charakter:

- formalno-prawny

-merytoryczny: personalny, ekonomiczny

Metody oceny zdolności kredytowej

• Metody opisowe : charakter, zdolność zabezpieczenie, pewność, kapitał, warunki

• Metody matematyczno-statystyczne - metody te oceniają zdolność kredytową danego klienta na podstawie zachowań wcześniejszych kredytobiorców.

Podstawowe formy zabezpieczeń

• Zabezpieczenia materialne - polegają na przekazaniu kredytodawcy - w zamian za uzyskany kredyt - ekwiwalentnej lub pewnej sumy pieniężnej bądź innych wartości majątkowych. Formy zabezpieczeń materialnych:

  • kaucje

  • blokady środków na rachunku bankowym i depozytów

  • przewłaszczenia rzeczy ruchomych na zabezpieczenie

• Zabezpieczenie prawne - ma na celu uzyskanie przez kredytodawcę możliwości ściągnięcia kredytów od osób trzecich (poręczycieli) lub stworzenia kredytodawcy uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych wierzycieli przy dochodzeniu jego roszczeń  z majątku kredytobiorcy. 

Jako zabezpieczenie prawne zaciągniętego kredytu stosuje się:

• poręczenie osoby trzeciej według prawa cywilnego lub wekslowego

• gwarancję innego banku lub innej osoby prawnej

• przelew wierzytelności

• zastaw na majątku ruchomym na zasadach ogólnych lub bankowych

• hipotekę - zwykłą lub kaucyjną

• ubezpieczenie kredytu w instytucjach ubezpieczeniowych

Metodologia tworzenia klas ryzyka kredytowego (credit scoring)

Baza danych banku (wewnętrzna) 1. Dobór cech (wskaźników diagnostycznych – wskaźników określających ryzyko). Informacje zewnętrzne (branżowe)

Weryfikacja wskaźników z kierunkami polityki kredytowej banku 2. Umowne określenie wag wskaźników Obserwacja wskaźników w poszczególnych branżach

3. Obliczenie syntetycznego miernika ryzyka

4. Stworzenie klas ryzyka i opracowanie spójnych metod postępowania

5. Wdrożenie systemu i stosowanie do oceny wniosków kredytowych

6. Okresowa weryfikacja wskaźników i wag.

Metodologia tworzenia klas ryzyka kredytowego jako instrument zarządzania ryzykiem umożliwia:

• Rozgraniczenie odpowiedzialności przy podejmowaniu decyzji kredytowej (delegowanie uprawnień do udzielania kredytów o niższych klasach ryzyka oddziałom),

• Ułatwia identyfikację “dobrych” klientów banku i oferowanie im innych usług,

• Umożliwia wstępną selekcję kredytobiorców – wnioski kredytowe o wysokiej klasie ryzyka mogą być natychmiast relegowane z dalszego toku postępowania formalnego),

• Pozwala na bardziej elastyczne reakcje banku na potrzeby klienta (klientom z niskich klas ryzyka można oferować lepsze warunki kredytu),

• Umożliwia dokładne określenie warunków kredytu: premii za ryzyko, elementu stopy procentowej – dla klas wysokiego ryzyka – na przykład 5 %, dla niskiego ryzyka – 0,5 %,

• Daje możliwość wyboru odpowiedniego rodzaju zabezpieczenia kredytu (wysokie ryzyko gwarancja bankowa, niskie – poręczenia),

• Określa maksymalną kwotę kredytu (w stosunku do klasy ryzyka),

• Eliminuje subiektywizm oceny ryzyka kredytowego; każdy kredyt oceniany jest wedle tych samych reguł,

• Umożliwia efektywne zarządzanie całym portfelem kredytowym

• Określa zakres i dokładność analiz przeprowadzanych w trakcie oceny wniosku kredytowego,

• Wyznacza zakres i głębokość przeprowadzanej analizy kredytowej,

• Wyznacza zakres i częstotliwość monitoringu kredytowego w odpowiednich klasach ryzyka.

Analiza przedsięwzięć przewidzianych do kredytowania

• celem jest określenie ryzyka związanego z realizacją przedsięwzięcia finansowanego kredytem

• ocenie podlega cała działalności podmiotu zaciągającego kredyt oraz szczegóły przedsięwzięcia zgłaszanego do kredytowania

• aby określić i zbadać ryzyko związane z realizacją konkretnego projektu gospodarczego należy zanalizować przedkładany wraz z wnioskiem biznes plan – nie jest to jednak tylko formalność lecz bardzo istotny element procesu oceny ryzyka kredytowego

• najistotniejszy element to wykonalność techniczna projektu oraz eliminacja tzw. „wąskich gardeł”

Ryzyko kredytowe jest tym większe im:

• Większa jest proporcja między wysokością zadłużenia a majątkiem firmy

• Mniejsza jest proporcja między zyskami netto a wysokością kredytu

• Młodsza jest firma

• Dłuższy jest okres kredytowania.

Skutki ryzyka kredytowego

Podjęcie przez bank ryzyka kredytowego może prowadzić do dwóch podstawowych następstw:

- zwiększenie dochodu z działalności kredytowej, a w efekcie osiągnięcie wyższego zysku;

- utraty części lub całego kredytu oraz odsetek, co w konsekwencji może prowadzić do:

• nadwyrężenia reputacji banku,

• utraty przez niego płynności,

• niewypłacalności, a nawet upadku banku.

RYZYKO RYNKOWE W BANKU

Definicje:

• Zagrożenie osiągnięcia innych niż planowane wyników działania.

• Prawdopodobieństwo poniesienia strat związanych z niekorzystnymi zmianami cen. Wartość aktywów i pasywów może wzrosnąć lub spaść, w zależności od sytuacji na rynku.

• ryzyko utraty wartości aktywów, wzrostu poziomu zobowiązań lub negatywnej zmiany wyniku finansowego w rezultacie wrażliwości na zmienność parametrów rynkowych (cen na rynku).

Rodzaje ryzyka rynkowego

• Ryzyko stopy procentowej

• Ryzyko walutowe

• Ryzyko cen towarów i instrumentów

Stopa procentowa

• Stopa procentowa jest ceną pieniądza i wyznacznikiem wartości pieniądza w czasie.

• Wpływa ona z jednej strony na koszt pozyskiwania przez banki depozytów, a z drugiej strony na wysokość dochodów banku z tytułu udzielonych kredytów i nabytych papierów dłużnych.

• Stopy procentowe zależą od stopy inflacji, polityki pieniężnej banku centralnego, koniunktury, relacji pomiędzy popytem na pieniądz i jego podażą oraz od ryzyka inwestycyjnego.

• Wykładnikiem rynkowych stóp procentowych są stopy bazowe ustalane na rynku międzybankowym – WIBOR, LIBOR, EURIBOR i inne stopy referencyjne.

Ryzyko stopy procentowej - niebezpieczeństwo negatywnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na sytuację finansową banku.

Ryzyko stopy procentowej przejawia się jako:

• ryzyko dochodu (zmniejszenie się dochodów odsetkowych banku)

• ryzyko inwestycji (obniżenie się wartości rynkowej obligacji o stałym oprocentowaniu ma skutek wzrostu rynkowych stóp procentowych).

Podstawową przyczyną ryzyka stopy procentowej są trudności z przewidywaniem kierunku i zakresu wahań rynkowych stóp procentowych.

Formy ryzyka stopy procentowej

• Ryzyko niedopasowania terminów przeszacowania aktywów, pasywów lub pozycji pozabilansowych, np. bank finansuje długoterminowe kredyty o stałym oprocentowaniu depozytami o krótszych terminach wymagalności lub o krótszych okresach przeszacowania.

• Ryzyko opcji klienta (wcześniejszej spłaty kredytu lub wcześniejszego wycofania depozytu).

• Ryzyko bazowe – wynika z niedoskonałego powiązania stóp procentowych instrumentów generujących przychody i koszty odsetkowe, które to instrumenty mają te same okresy przeszacowania, np. stopą referencyjną dla aktywów jest stopa redyskontowa, a dla pasywów WIBOR.

• Ryzyko krzywej dochodowości – zmiana krzywej dochodowości może zwiększyć ryzyko banku wynikające z niedopasowania terminów przeszacowania (1 tydzień a 1 rok)

Krzywa dochodowości

• obrazuje terminową strukturę stóp procentowych - odzwierciedla zależność pomiędzy stopą dochodu w skali roku a terminem zapadalności instrumentu finansowego.

• Krzywa dochodowości może przyjmować kształt:

  • wznoszący (rosnący, pozytywny) – obrazujący sytuację, w której stopy długoterminowe są wyższe od stóp krótkoterminowych,

  • płaski – obrazujący sytuację, w której stopy procentowe przyjmują ten sam poziom niezależnie od terminu zapadalności,

  • opadający (negatywny, inwersyjny) – obrazujący sytuację, w której stopy krótkoterminowe są wyższe od stóp długoterminowych.

Czynniki zwiększające ryzyko stopy procentowej

• Największe niebezpieczeństwo - pozycje o stałym oprocentowaniu (spadek wartości obligacji, niewykorzystanie alternatywnych możliwości).

• Pozycje o zmiennej stopie procentowej również są narażone na ryzyko stopy procentowej - poszczególne pozycje aktywów i pasywów różnie reagują na zmiany rynkowych stóp procentowych.

• Ryzyko stopy procentowej wzrasta w przypadku niedopasowania aktywów i pasywów pod względem wartości w wybranych okresach oraz występowania różnic w przeszacowaniu terminów oprocentowania aktywów i pasywów

Pomiar ryzyka stopy procentowej

• Najprostszą metodą pomiaru i zarządzania ryzykiem stopy procentowej jest analiza luki.

• Inne metody to: analiza okresowa (duration), metoda badania elastyczności i metoda symulacyjna.

Analiza luki

• polega na analizie niedopasowania aktywów i pasywów pod względem sposobu oprocentowania.

• Luka - różnica między wartością aktywów i pasywów podlegających zmianie oprocentowania w tym samym okresie.

• Jeżeli Aw (aktywa wrażliwe) > Pw (pasywa wrażliwe), to występuje luka dodatnia.

• • Jeżeli Aw < Pw, to występuje luka ujemna.

• • Jeżeli Aw = Pw, to występuje luka neutralna.

Wartości luki stopy procentowej

• Dodatnia wartość luki oznacza dla instytucji ryzyko poniesienia strat. W przypadku wzrostu rynkowej stopy procentowej część aktywów o stałej stopie procentowej musi być bowiem refinansowana po wyższym koszcie.

• Przy ujemnej wartości luki, wzrost rynkowej stopy procentowej powoduje, że przeważające w strukturze bilansu aktywa o zmiennej stopie procentowej generują większe dochody odsetkowe od odpowiadających im kosztów finansowania pasywów o zmiennej stopie.

Mapa ryzyka stopy procentowej

	Wzrost stopy rynkowej	Spadek stopy rynkowej
Luka dodatnia	zagrożenie	korzyść
Luka ujemna	korzyść	zagrożenie
Luka neutralna	bez zmian	bez zmian

Zmniejszenie ryzyka stopy procentowej

• wyznaczenie odpowiednich limitów

• zmiana struktury aktywów lub pasywów,

• dążenie do zawierania większej ilości umów z klauzulą zmiany oprocentowania,

• zabezpieczenia przed ryzykiem stopy procentowej za pomocą odpowiednich instrumentów finansowych

Ryzyko walutowe

• niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej banku na skutek niekorzystnej zmiany kursu walutowego.

Rodzaje ryzyka walutowego

Ryzyko transakcyjne - wyrażona w walucie krajowej cena w momencie dokonania płatności może być niższa lub wyższa niż wyrażona w walucie krajowej cena z momentu zawierania transakcji.

Ryzyko księgowe- związane jest z posiadaniem aktywów lub pasywów, których cena wyrażona jest w walucie obcej. Zmiana kursu walutowego powoduje konieczność zmiany ich wyceny dla potrzeb księgowych.

Zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym

• Kontrakt terminowy- w ramach którego strony transakcji uzgadniają, że dokonają w ściśle określonym momencie w przyszłości transakcji kupna / sprzedaży waluty po ściśle określonym kursie.

• Opcja walutowa- w ramach której jedna ze stron transakcji, za określone wynagrodzenie, uzyskuje możliwość zakupu lub sprzedaży określonej sumy waluty po z góry ustalonym kursie.

• Hedging polegający na takim kształtowaniu przepływów pieniężnych, aby ewentualne zmiany kursu były neutralne dla przedsiębiorstwa (tj. aby wartość zobowiązań i należności przedsiębiorstwa wyrażonych w danej walucie obcej w danym momencie w przyszłości była taka sama).

Ryzyko zmian cen towarów i akcji - jest to ryzyko spadku cen towarów i instrumentów finansowych, które są przedmiotem handlu.

Ryzyko spadku cen akcji

• różne dochody i różne poziomy ryzyka uzyskania tych dochodów.

• zyski i ryzyko są zmienne w czasie

• wybór między prawie pewnym i małym dochodem (inwestycje o minimalnym ryzyku) a dużym dochodem, o wysokim poziomie ryzyka.

Grupy metod ograniczających ryzyko rynkowe

• Organizacyjne:

  • dywersyfikacja - różnicowanie działalności

  • integracja pionowa lub pozioma

• Finansowe:

  • ścisła kontrola kosztów

  • tworzenie rezerw na wypadek strat, niskich cen

• Handlowe:

  • handel równoległy

  • transakcje na rynkach instrumentów pochodnych

Metody zarządzania ryzykiem rynkowym

• metoda VaR (Value at Risk)

• metoda testów warunków skrajnych

Metoda VaR - ogólnie

Z definicji tej wynika, że VaR zależy od dwóch parametrów:

• Horyzont czasowy (banki stosują 1 dzień)

• Poziom tolerancji (Komitet Bazylejski do Spraw Nadzoru Bankowego zaleca 0,01)

Metoda VaR – w banku

• Metoda VAR skupia się na wyznaczeniu wartości, która pozwala stwierdzić, czy bank ma wystarczające fundusze na pokrycie ewentualnych strat związanych z ryzykiem rynkowym. W celu uwiarygodnienia wyników związanych z tą metodą banki stosują dodatkowo analizę scenariuszy i testy napięć. Na początku opracowuje się niekorzystne scenariusze, a następnie w wyniku testu napięć ustala się maksymalne straty, na jakie narażony jest portfel banku.

Metoda testów warunków skrajnych

• Celem testów warunków skrajnych jest sprawdzenie całego szeregu zdarzeń o niskim prawdopodobieństwie wystąpienia, które znajdują się poza zdolnością przewidywania technik mierzenia wskaźnika VaR. W połączeniu ze wskaźnikiem VaR testy warunków skrajnych dają większy obraz ryzyka rynkowego. Wskaźnik VaR mierzy ryzyko rynkowe w codziennym otoczeniu rynkowym, podczas gdy testy warunków skrajnych dokonują pomiaru ryzyka rynkowego w nienormalnym otoczeniu rynkowym.

• „Testem warunków skrajnych” może być:

  • test wrażliwości skrajnych warunków,

  • scenariusz testów skrajnych warunków z wykorzystaniem danych historycznych

  • test skrajnych warunków w odniesieniu do niektórych pozycji.

Ryzyko operacyjne w banku

Ryzyko operacyjne to ryzyko straty wynikającej z niewłaściwych lub zawodnych procesów, ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych.

Zdarzenie operacyjne – każde zdarzenie, które jest materializacją ryzyka operacyjnego.

Zakłada się, że zdarzenie takie wystąpiło w określonym czasie i pociągnęło za sobą określone konsekwencje finansowe, związane z:

• poniesieniem przez firmę kosztów (uzyskaniem przychodów)

• wypłatą odszkodowań,

• wypłatą kar (np.kary za praktyki monopolistyczne)

• otrzymaniem odszkodowania z tytułu zdarzenia operacyjnego,

• utratą lub uzyskaniem korzyści,

• utworzeniem rezerwy na zobowiązania,

• utratą aktywów lub koniecznością dokonania odpisów aktualizujących ich wartość.

Ryzyko = problem …… dlaczego?

• nie jest przewidywalne, w porównaniu do ryzyka kredytowego i rynkowego

• nie jest łatwe do modelowania– brak danych ilościowych

• dane historyczne nie mówią wiele o przyszłości

• zabezpieczanie ryzyka operacyjnego wg wymagań Basel II, to ciągle nie przepis na kontrolę operacyjną

  • definiuje zaledwie podstawy,

  • nie prezentuje najlepszego sposobu do zarządzania ryzykiem operacyjnym.

Specyfika ryzyka operacyjnego:

Ryzyka operacyjnego nie podejmuje się w celu osiągnięcia określonych korzyści biznesowych; towarzyszy ono prowadzeniu działalności, jest w nią wbudowane

1. Całkowita eliminacja źródeł ryzyka jest niemożliwa

2. Analiza czynników ryzyka i konsekwencji oraz jego skutków nie jest prosta

3. Równie trudnym zadaniem jest pomiar ryzyka

4. Trudno ustalić właścicieli ryzyka

Przyczyny wzrostu znaczenia ryzyka operacyjnego

• wykorzystanie zaawansowanych technologii informatycznych oraz systemów zintegrowanych

• wzrost roli i skali handlu elektronicznego (e-commerce)

• zjawiska o charakterze konsolidacyjnym, przejęcia, fuzje,

• funkcjonowanie wysokokwotowych rozliczeń pomiędzy instytucjami

• konieczność wykorzystania przez banki techniki zabezpieczania przed ryzykiem np. zabezpieczenia prawne

• wzrost znaczenia outsourcingu oraz uczestnictwo banków w systemach rozliczeń

Kategorie ryzyka:

- nadużycia wewnętrzne, zewnętrzne

- celowe zniszczenia aktywów

- zwyczaje pracownicze i BHP

- klienci, produkty, praktyki biznesowe,

- klęski żywiołowe i bezpieczeństwo publiczne

- nieprawidłowości dotyczące IT

- zarządzanie procesami

Metody pomiaru ryzyka operacyjnego:

- metoda wskaźnika bazowego BIA

- metoda standardowa STA

- metoda zaawansowanego pomiaru AMA

Metoda wskaźnika bazowego

W oparciu o roczne dochody instytucji finansowej

• przyjmuje iż ryzyko operacyjne jest wprost proporcjonalne do wielkości banku i należy je szacować na poziomie: alfa=15% pomnożone przez średnią z dodatniego wyniku odsetkowego netto i poza-odsetkowego netto (za 3 ostatnie lata);

Metoda standardowa

• w oparciu o roczny dochód z każdego rodzaju działalności danej instytucji finansowej,

• działalność banku należy podzielić na linie biznesowe. W ramach linii bierze się średnie wyniki odsetkowe i poza-odsetkowe za 3 ostatnie lata. Dla każdej są przypisane prawdopodobieństwa poniesienia ryzyka (beta = w przedziale 12-18%), które należy pomnożyć przez wyniki finansowe. Następnie otrzymane indywidualnie wyniki sumuje się i w ten sposób otrzymuje się wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego dla całego banku.

Metoda zaawansowanego pomiaru

• przyjmuje się, iż kapitał regulacyjny powinien pokrywać 99,9% przypadków wystąpienia ryzyka operacyjnego w przeszłości. Do sprawdzenia czy przyjęte powyżej założenie jest prawdziwe bank opracowuje wewnętrzne modele dla ryzyka operacyjnego dla każdej linii biznesowej poprzez zastosowanie np.: modeli opartych na scenariuszach.

Podatność banku na ryzyko operacyjne zależy od:

• wielkości zatrudnienia i złożoności struktury organizacyjnej,

• skali i stopnia złożoności działalności,

• posiadania odpowiedniego systemu informatycznego,

• poziomu kwalifikacji kadry, w tym kadry zarządzającej

Zarządzanie ryzykiem operacyjnym

1. Samoocena w zakresie ryzyka

2. Mapowanie ryzyka

3. Wskaźniki ryzyka

4. Pomiar ryzyka operacyjnego

5. Efektywny monitoring

6. Częstotliwość monitoringu

7. Regularne raporty dla zarządu na temat ryzyka operacyjnego

Sposoby ograniczania ryzyka operacyjnego

• dobrze przygotowana i sprawnie funkcjonująca kontrola wewnętrzna,

• niezależny i obiektywny audyt bankowy,

• skuteczny nadzór bankowy, który w czasie inspekcji może rozpoznać wiele wewnętrznych problemów banku.