Ryzyko - jest nie do uniknięcia, zarówno w sferze życia prywatnego, jak i działalności gospodarczej; podstawowe pojęcie nauk ekonomicznych, a zwłaszcza finansów

Ryzyko – definicja: mierzalne prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o cechach innych niż zdarzenie oczekiwane i wpływającego w sposób bezpośredni lub pośredni na odchylenie wartości docelowej od poziomu zakładanego

RYZYKO A NIEPEWNOŚĆ

ryzyko: znamy możliwe stany natury, znamy ich prawdopodobieństwo

niepewność: znamy możliwe stany natury, ale nie znamy ich prawdopodobieństwa, nie znamy ich możliwych stanów natury

KONCEPCJE RYZYKA

Negatywna koncepcja ryzyka – ryzyko to zagrożenie, możliwość straty, szkody czy niezrealizowania określonego celu (stosowana w ubezpieczeniach); możliwość nieosiągnięcia oczekiwanego efektu

Neutralna koncepcja ryzyka – wynik pewnego działania nie jest znany – jest to zagrożenie ale i szansa – zrealizowany wynik może być gorszy lub lepszy od spodziewanego; możliwość osiągnięcia efektu różniącego się od oczekiwanego

PODZIAŁ RYZYKA

- klasyfikacja wg alternatywy:

ryzyko czyste (odchylenia tylko w dół, alternatywą bieżącą sytuacji jest poniesienie straty)

ryzyko spekulacyjne (wynik odchyla się w górę lub w dół)

- klasyfikacja wg czynników kształtujących ryzyko:

ryzyko systematyczne (systemic risk) (zewnętrzne) – determinowane przez siły zewnętrzne i nie podlegające kontroli (związane z siłami przyrody, warunkami ekonomicznymi danego rynku oraz rynku globalnego)

ryzyko specyficzne (unsystemic risk) (wewnętrzne, niesystematyczne) obejmuje obszar działania danego podmiotu gospodarczego i może być kontrolowane (zarządzanie firmą, konkurencja, dostępność surowców, płynność, bankructwo firmy)

- wg wpływu na sytuację finansową

ryzyko finansowe: rynkowe, kredytowe, operacyjne, płynności, prawne, wydarzeń

ryzyko niefinansowe: społeczne, wystąpienia zdarzeń losowych, polityczne, gospodarcze

Ryzyko finansowe:

Rynkowe – wynikające ze zmian cen na rynkach finansowych i na związanych z nimi rynkach

- ryzyko stopy procentowej – zmiany stóp procentowych na rynku finansowym

- ryzyko kursu walutowego – zmiany kursu walutowego na rynku

- ryzyko cen akcji – zmiany cen akcji i innych instrumentów udziałowych na rynku kapitałowym

- ryzyko cen towarów – zmiany cen towarów na rynkach (głównie na giełdach towarowych

Kredytowe – wynika z możliwości braku wywiązania się kontrahenta z zobowiązań finansowych

- niedotrzymania warunków

- wiarygodności kredytowej (jej zmiana – efekt negatywny lub pozytywny)

Operacyjne – wynikające z niewłaściwych i nieprawidłowo działających procesów wewnętrznych, ludzi i systemów oraz ze zdarzeń losowych

- obszary występowania: oszustwo wewnętrzne, oszustwo zewnętrzne, bezpieczeństwo pracy i relacje z pracownikami, klienci, produkty i relacje biznesowe, zniszczenie fizycznych aktywów, wady systemów, zarządzanie procesami biznesowymi

Płynności – możliwość, że nastąpi nieoczekiwany spadek płynności podmiotu gospodarczego

Ryzyko prawne – możliwość uchwalenia aktów prawnych, mających wpływ na sytuację danego podmiotu gospodarczego; możliwość wystąpienia niekorzystnych efektów prawnych w zawartych umowach

Ryzyko wydarzeń – możliwość wystąpienia specyficznych wydarzeń, które mają wpływ na sytuację podmiotu gospodarczego

Ryzyko niefinansowe

ryzyko społeczne – związane ze sposobem zachowania się obywateli danej społeczności, zasad religii, ustroju, kultury, tradycji

ryzyko wystąpienia zdarzeń losowych - np. klęski i wypadki żywiołowe (powódź, trzęsienie ziemi), wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone (np. strajki, podpalenia).

ryzyko polityczne – dotyczy możliwości ingerencji władz państwowych w poszczególnych krajach czy też w skali międzynarodowej, zarówno dla całej gospodarki, jak i w poszczególnych jej sektorach.

ryzyko gospodarcze – związane jest z możliwością zmiany polityki gospodarczej kraju, przepisów prawnych dotyczących np. prawa podatkowego lub dewizowego

Decyzje w warunkach ryzyka

Gry – sytuacje, których wyniki o pewnej wartości pieniężnej pojawiają się z różnym prawdopodobieństwem

wartość oczekiwana gry – średnia wypłata uzyskana przy wielokrotnym powtarzaniu gry E(x)= $\sum_{}^{}{xi*pi}$; gdzie,

x_i - kolejna wartość zmiennej p_i- prawdopodobieństwo uzyskania danej wartości

Wartość oczekiwana

PRZYKŁAD 1 Rzucamy kostką do gry. Jeśli wypadnie 6 dostaniemy 600 zł, jeśli wypadnie liczba nieparzysta płacimy 150 zł, a jeśli wypadnie 4 lub 2 nic się nie dzieje. Określ miary ryzyka czystego i spekulacyjnego

p1 = 1/6 x=600

p2=1/2 x=-150

p3=2/6 x = 0 E(x) = 1/6 * 600 + ½ * -150 + 2/6 * 0 = 100-75 = 25

Z punktu widzenia gracza, któremu zależy na wygranej, jedną z najważniejszych cech gry jest wartość oczekiwana. Informuje ona o przeciętnym wyniku wielu partii tej gry

Najlepsza gra – ta o najwyżej wartości oczekiwanej

Rodzaje gier

Wynik wartości oczekiwanej: korzystne (EV>0), niekorzystne (EV <0), uczciwe (sprawiedliwe) (EV=0)

Gra jest bardziej ryzykowna, im większy jest rozrzut jej wyników i im częściej pojawiają się wyniki bardziej oddalone od wartości oczekiwanej gry.

Użyteczność oczekiwana - maksymalizacja wartości oczekiwanej nie może być uznana za racjonalne kryterium wyboru w warunkach ryzyka. Zamiast niej istnieje zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności. Zasada maksymalizacji oczekiwanej użyteczności dopuszcza, że stosunek do ryzyka pozostaje sprawą indywidualnego upodobania. W tym ujęciu stosunek jednostki do ryzyka wyraża kształt jej indywidualnej funkcji użyteczności.

Podejście do ryzyka

Trzy typy podejścia: niechęć (awersja) do ryzyka, neutralność (obojętność) wobec ryzyka, skłonność do ryzyka

Postawy wobec ryzyka

Niechęć do ryzyka oznacza, że dana osoba byłaby skłonna zrezygnować z części oczekiwanej wypłaty, byle zmniejszyć ryzyko. Niechęć do ryzyka jest dominującą cechą wśród konsumentów, ale również wśród wielu przedsiębiorców

Obojętność wobec ryzyka oznacza, że dany podmiot kieruje się wyłącznie oczekiwaną korzyścią z danej decyzji. Ryzyko nie ma dla takiej osoby żadnego znaczenia

Skłonność do ryzyka oznacza, że dana osoba traktuje ryzyko jako szansę, a nie zagrożenie. Z dwóch inwestycji o takiej samej wartości oczekiwanej osoba wybierze tę o wyższym poziomie ryzyka

Postawy wobec ryzyka – funkcje użyteczności

Wybór a oczekiwana użyteczność

E(U) = Σu_{i *}p_i

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM - system metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji

Etapy zarządzania ryzykiem:

1) Identyfikacja rodzajów ryzyka – powinna być przeprowadzona w sposób kompleksowy, gdyż wzrastająca liczba zagrożeń sprawia, że coraz istotniejsze jest zrozumienie powiązań między czynnikami wpływającymi na przepływy pieniężne. Jest to proces, którego zadaniem jest określenie, co niepożądanego może się wydarzyć, gdzie, kiedy , dlaczego i w jaki sposób. Do identyfikacji rodzajów ryzyka wykorzystywane mogą by np. diagram Ishikawy, metoda FMEA.

2) pomiar i ocena ryzyka – efektem oceny ryzyka powinien być obraz przedstawiający hierarchię ryzyka, przez co należy rozumieć określenie prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka i wartości straty związanej z jego realizacją (umożliwia wyliczanie wielkości ryzyka i zysków). Są różnorodne metody i podejścia – oparte na zwykłej subiektywnej ocenie, metody matematyczne, metody jakościowe, ilościowe.

Pomiar ryzyka pozwala ustalić limity inwestycyjne, których nie należy przekraczać. Informacje pokazują jak duże podejmowane jest ryzyko w stosunku do wielkości kapitału będącego do dyspozycji przedsiębiorstwa. Pozwala na zbudowanie najodpowiedniejszego portfela inwestycyjnego i wskazanie jaka jego część może zostać przeznaczona np. na inwestycje na rynku walutowym. Pomiar ryzyka jest też dla wielu instytucji obowiązkiem wynikającym z wymagań instytucji nadzorczych – wewnętrznych (Rada Nadzorcza) bądź zewnętrznych (nadzór bankowy, ubezpieczeniowy itp.).

3) zabezpieczenie przed ryzykiem

4) monitorowanie ryzyka

• wykonanie przeglądu, w celu określenia, czy ryzyko uległo zmianie;

• sprawdzenie, czy punktowa ocena ryzyka jest wciąż odpowiednia;

• zapewnienie skuteczności dotychczasowych mechanizmów kontrolnych;

• monitorowanie rozwoju uzgodnionych działań w zakresie zarządzania ryzykiem.

Kontrola ryzyka

• Główny cel kontroli - badanie efektywności podejmowany działań, mających na celu ograniczenie ryzyka.

• Główne zadania: ocena dokładności zastosowanych metod redukcji ryzyka, efektywności podjętych działań w zakresie sterowania ryzykiem, ocena stopnia zgodności działań z odpowiednimi programami itp.

5)ocena procesu zarządzania ryzykiem

Ekspozycja na ryzyko

Pomiar ryzyka warto poprzedzić badaniem ekspozycji na ryzyko. Pojęcie oznacza stratę, jaką przedsiębiorstwo może ponieść, gdy wystąpi negatywne zjawisko. Metody badania

- Analiza wrażliwości - o ile coś się zmieni, gdy zmieni się jeden z czynników?

- Metody scenariuszowe - jakie zajdą zmiany, gdy spełni się scenariusz x?

- Metody probabilistyczne - np. drzewa decyzyjne, warunkiem zdarzenia b jest zajście zdarzenia a.

- Metody matematyczno- analityczne - badanie zmian przybliżonych na podstawie zmian funkcji pod wpływem - czynników np. przy pomocy szeregu Taylora (np. duration długu – średni okres trwania długu)

- Metody symulacyjne np. metodę Monte Carlo

Mierzenie ryzyka rynkowego - by móc dokonać pomiaru ryzyka rynkowego należy na początku wyznaczyć oczekiwaną stopę zwrotu charakteryzującą każdą inwestycję. Jest ona podstawową miarą określającą wielkość dochodu przypadającego na każdą jednostkę zainwestowanego kapitału.

Stopa zwrotu: ri = (P₁-P₀) / P₀ P₀ – wart. począt. P₁ – wart.

Oczekiwana stopa zwrotu, może być liczona jako syntetyczna miara dochodu wyznaczona na podstawie rozkładu stopy zwrotu: E(r)= $\sum_{\mathbf{i}\mathbf{= 1}}^{\mathbf{m}}{\mathbf{p}_{\mathbf{i}}\mathbf{*}\mathbf{r}_{\mathbf{i}}}$

W sytuacji gdy niemożliwe jest uzyskanie informacji o rozkładzie stopy zwrotu w celu jej oszacowania, można posłużyć się danymi historycznymi (stopami zwrotu, które zostały zrealizowane w przeszłości). W ten sposób dokonuje się pomiaru oczekiwanej stopy zwrotu będącej średnią arytmetyczną stóp zwrotu: E(r)= $\frac{\mathbf{\text{E\ ri}}}{\mathbf{n}}\mathbf{\ }$n – liczba okresów z których pochodzą dane.

Miary ryzyka można podzielić na trzy podstawowe kategorie: zmienności, wrażliwości i zagrożenia

Miary zmienności - charakteryzują stopień zróżnicowania jednostek zbiorowości pod względem badanej cechy; wraz ze wzrostem zmian stóp bądź cen dochodu instrumentów finansowych rośnie ryzyko inwestycyjne związane z tym instrumentem. Miary zmienności są rozumiane jako zmienność rozkładu stopy zwrotu i dzielą się na:

MIARY BEZWZGLĘDNE (ABSOLUTNE)

1) Wariancja – definiuje rozproszenie wokół średniej. Jednostka miary wariancji jest kwadratem jednostki miary badanej cechy np. % $\text{var} = \sum_{i = 1}^{n}{{p_{i}*(r}_{i} - E(r))}^{2}\ $lub $\text{var} = \sum_{i = 1}^{n}\frac{{{(r}_{i} - E(r))}^{2}}{n - 1} = \frac{1}{n - 1}\sum_{i = 1}^{n}{{(r}_{i} - E(r))}^{2}$

2) Odchylenie standardowe określa stopień dyspersji wartości badanej cechy od jej średniej arytmetycznej. podawane jest w takich samych jednostkach jak badana cecha. Przyjmuje wartości dodatnie (nieujemne). odch = pierwiastek z wariancji

Jeżeli wartość odchylenia standardowego zmniejsza się to odpowiednio maleje także dyspersja badanej cechy i maleje ryzyko związane z danym instrumentem.

3) Wartości maksymalne i minimalne

4) Rozstęp, połowa rozstępu

5) Asymetria stopy zwrotu – pozwala na zróżnicowanie akcji, które mają taką samą stopę zwrotu i takie samo odchylenie standardowe. Dla inwestora bardziej korzystna jest asymetria prawostronna

MIARY WZGLĘDNE (RELATYWNE)

1) Współczynnik zmienności – pokazuje jakie ryzyko przypada na jednostkę stopy zwrotu papieru wartościowego V=odch. stand /|E(r)| x 100%

Należy dążyć do zmniejszania współczynnika zmienności, gdyż jest to podstawowa cecha racjonalnego inwestowania. Problem może się pojawić wówczas, gdy należy zinterpretować współczynnik zmienności w przypadku gdy stopa zwrotu jest ujemna.

Miary ryzyka spekulacyjnego: wariancja, odchylenie standardowe, współczynnik zmienności

Miary ryzyka czystego: semiwariancja, semiodchylenie standardowe, semiwspółczynnik zmieności

MIARY BEZWZGLĘDNE (ABSOLUTNE)

1) Semiwariancja – definiuje rozproszenie wokół średniej. Jednostka miary wariancji jest kwadratem jednostki miary badanej cechy np. %.

2) Semiodchylenie standardowe

MIARY WZGLĘDNE (RELATYWNE)

3) semiwspółczynnik zmienności

MIARY WRAŻLIWOŚCI - opierają się na koncepcji ryzyka, zgodnie z którą wraz ze wzrostem wrażliwości stóp bądź cen dochodu instrumentów finansowych na czynniki ryzyka, rośnie ryzyko inwestycyjne związane z tym instrumentem. Celem miar wrażliwości nie jest pomiar skutków ryzyka, które już zaistniało (a więc zmienności stopy zwrotu), tylko uwzględnienie zależności zachodzących pomiędzy wartością instrumentu finansowego a czynnikami ryzyka wpływającymi w sposób bezpośredni na wartość instrumentu.

Model Sharpe’a - wyliczany dla akcji (funkcja regresji), określając zależności zachodzące pomiędzy stopą zwrotu akcji a przeciętną stopą zwrotu obserwowaną na rynku (np. stopą zwrotu indeksu giełdowego). Ri = αi + βiRm + ui gdzie: Ri – stopa zwrotu i-tej akcji; αi – niezależna od rynku stopa zwrotu; βi – współczynnik beta; Rm – stopa zwrotu z rynku; ui – składnik losowy dla i-tej akcji

Parametr β (współczynnik β) - mówi o ile procent zmieni się stopa zwrotu akcji, w przypadku zmiany stopy zwrotu portfela rynkowego (indeksu rynku) o 1 punkt procentowy; wskazuje na stopień wrażliwości danej akcji na zmiany stopy zwrotu indeksu giełdowego. Jest on miarą ryzyka rynkowego akcji.

Przypadki β:

βi < 0 – indeks akcji zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do kursu akcji; oznacza to, że gdy indeks rośnie kurs maleje i odwrotnie gdy indeks maleje to kurs rośnie; wystąpienie takiej sytuacji jest bardzo mało prawdopodobne, jednak w teoretycznych założeniach możliwe; prosta przedstawiająca funkcję trendu ma ujemne nachylenie

βi = 0 – oznacza brak reakcji stopy zwrotu na zmiany rynkowe; jest to akcja wolna od ryzyka (np. bon skarbowy)

0<βi<1 oznacza, że stopa zwrotu akcji w niewielkim stopniu reaguje na zmiany zachodzące na rynku; akcje tego typu charakteryzują się małym ryzykiem; Akcje charakteryzujące się współczynnikiem β z tego przedziału określane są mianem akcji defensywnych, gdyż szczególnie pożądane jest inwestowanie w nie w okresach bessy giełdowej

βi > 1 oznacza, że stopa zwrotu z akcji reaguje nadproporcjonalnie na zmiany stóp zwrotu z portfela rynkowego; akcje tego typu charakteryzują się podwyższonym ryzykiem;

Wyznaczanie wartości α alfa = Ri- beta Rm

Model Sharpe’a pozwala oszacować ryzyko dla danego waloru (akcji).

Ryzyko całkowite akcji jest sumą dwóch składników:

= ryzyko systematyczne (rynkowe) - zależy od ryzyka wskaźnika rynku oraz od współczynnika beta, który również świadczy o ryzyku rynku, gdyż odzwierciedla powiązanie stopy zwrotu akcji ze stopą zwrotu portfela rynkowego.

+ ryzyko specyficzne (wariancją składnika losowego) –związane z daną akcją.

MIARY ZAGROŻENIA - wychodzą z założenia, że do pomiaru ryzyka należy brać pod uwagę przede wszystkim niekorzystne wartości, np. niekorzystne odchylenia od oczekiwanych wartości cen lub stóp zwrotu. Proste miary zagrożenia to semiodchylenie standardowe. Najpopularniejszą miarą zagrożenia jest obecnie Value at Risk (VaR).

Value at Risk – wartość narażona na ryzyko - strata wartości rynkowej taka, że prawdopodobieństwo osiągnięcia jej lub przekroczenia w zadanym przedziale czasowym jest równe zadanemu poziomowi tolerancji.

Jest to najpopularniejsza metoda stosowana do pomiaru ryzyka rynkowego, jednak jest używana także do innych rodzajów ryzyka finansowego (operacyjnego i kredytowego).

Przykład

Jeśli zadany przedział czasowy wynosi jeden dzień, poziom tolerancji wynosi 0.05, VaR=100 tys. zł, to prawdopodobieństwo straty (np. spadku wartości instrumentu, portfela, instytucji) w ciągu jednego dnia równej lub większej niż 100 tys. zł jest równe 0.05 (zdarzenie mało prawdopodobne).

- im niższy poziom tolerancji (przy tym samym przedziale czasowym), tym wyższa jest wartość VaR,

- im dłuższy jest przedział czasowy (przy tym samym poziomie tolerancji), tym wartość VaR jest również wyższa.

VaR

P(W<= W₀ – VaR) =

Gdzie:

P – prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia

W₀ – wartość zmiennej na początku okresu

W – wartość zmiennej na koniec okresu

– współczynnik tolerancji (1-alfa jest poziomem ufności)

• Jest to najpopularniejsza metoda stosowana do pomiaru ryzyka rynkowego, jednak jest używana także do innych rodzajów ryzyka finansowego (operacyjnego i kredytowego).

P(r<=0) = całka 0 do –niesk (N(r, S)dr

Gdzie:

P(r<=0) – prawdopodobieństwo uzyskania ujemnej lub zerowej stopy zwrotu

N(r, S) – funkcja gęstości rozkładu normalnego.

Na podstawie funkcji dystrybuanty rozkładu normalnego można zapisać:

P (r<=r_i) = F(r_i)

Gdzie:

P (r<=r_i) – prawdopodobieństwo, że stopa zwrotu będzie mniejsza lub równa stopie zwrotu ri

F(r_i) – wartość funkcji dystrybuanty rozkładu normalnego stopy zwrotu ri.

Dla standaryzowanego rozkładu prawdziwa jest relacja: (procedura standaryzacji)

P(r<= r_i) = P(z<=z_i)

Gdzie :

Z= (r_i – E(r))/s(r)

Można więc zapisać:

P(z<=z_i) = F(z_i)

Z reguły tablice dystrybuanty rozkładu normalnego ze względu na systematyczność rozkładu są podane tylko dla wartości dodatnich, dlatego:

F(-z_i) = 1 – F(z_i) dla z_i <=0

Zalety VaR

• Uniwersalność - VaR stwarza możliwość formułowania różnych rodzajów ryzyka w sposób jednolity;

• Wyraża ryzyko w sposób łatwy do interpretacji

• Uwzględnia dywersyfikację portfela;

• Posiadając odpowiednie dane dotyczące zrealizowanych strat, które przekraczają poziom VaR można w stosunkowo prosty sposób dokonać weryfikacji tej metody;

• Jest międzynarodowym standardem, rekomendowanym przez Komitet Bazylejski ds. Nadzoru Bankowego,

• Ma swoje zastosowanie przy charakteryzowaniu rodzajów zabezpieczenia kapitału instytucji finansowej.

• Daje możliwość porównania ryzyka pomiędzy różnymi rodzajami aktywów i różnymi portfelami inwestycyjnymi;

Wady VaR

• W sytuacji gdy strata przewyższy wartość VaR przedsiębiorstwo nie posiada informacji o wysokości spodziewanej straty;

• W przypadku dużych i złożonych portfeli mogą istnieć problemy z jej oszacowaniem;

• Otrzymywane wyniki są wrażliwe na metodę estymacji.

Ograniczenia VaR

• VaR zakłada ąnormalneą funkcjonowanie rynku. Pomiar ryzyka za jego pomocą daje poprawne wyniki tylko wtedy, kiedy na rynku nie zdarzają się sytuacje nietypowe, ekstremalne.

• VaR podaje prawdopodobieństwo, z jakim strata nie powinna przekroczyć zakładanego poziomu, ale nie mówi nic o możliwych wielkościach straty w sytuacjach ekstremalnych.

MAPA RYZYKO-DOCHÓD - podstawą badania jest wykres korelacyjny, przy pomocy którego analizuje się równocześnie stopę zwrotu i ryzyko wielu wybranych akcji – umożliwia to poszukiwanie spółek o największej dochodowości przy relatywnie najniższym ryzyku

Istotna jest tu zwłaszcza możliwość wyznaczenia akcji niezdominowanych (wyższa stopa zwrotu niż indeks giełdowy i niższe ryzyko)

STEROWANIE RYZYKIEM - podejmowanie działań mających na celu ograniczenie ryzyka do dopuszczalnych rozmiarów. Podejścia do sterowania ryzykiem:

- aktywne - polegające na oddziaływaniu na przyczyny ryzyka,

- pasywne - koncentrujące się na zabezpieczaniu przed ewentualnymi stratami.

PODEJŚCIE AKTYWNE - MOŻLIWE DZIAŁANIA

- unikanie ryzyka - wiąże się z zaniechaniem inwestycji, gdy jest ona obarczone zbyt dużym ryzykiem.

- działania prewencyjne - mają na celu zapobieganie zdarzeniom losowym.

- przenoszenie ryzyka na inne podmioty - wiąże się z transferem odpowiedzialności za pokrycie ewentualnych strat. Może ono przyjmować takie formy, jak np.: ubezpieczenia, gwarancje, poręczenia, transakcje terminowe.

- dywersyfikacja - ma na celu zmniejszenie poziomu ryzyka przez inwestowanie w różne działalności, których stopy zwrotu są mniej niż absolutnie dodatnio skorelowane. Utworzenie dobrze zdywersyfikowanego portfela projektów inwestycyjnych spowodować może znaczne, a nawet całkowite zredukowanie ryzyka specyficznego.

PODEJŚCIE PASYWNE - inwestor tworzy określone rezerwy finansowe, które umożliwią mu pokrycie ewentualnych strat.

INFORMACJA - jest stanem niematerialnym i jest ściśle związana ze świadomością człowieka, powstaje z chwilą odbioru i interpretacji danych przez człowieka.

Informacja obiektywna - pewna własność fizyczna lub strukturalna obiektów

Informacja subiektywna - to, co umysł jest w stanie przetworzyć i wykorzystać do własnych celów

Funkcje informacji gospodarczej

Oceniająca - stanowi element oceny działalności przedsiębiorstwa przez właścicieli

Kontrolna - umożliwia sprawowanie kontroli przez wyspecjalizowane agendy rządowe

Decyzyjna - dostarczenie informacji niezbędnych do podjęcia decyzji w transakcjach związanych z działalnością produkcyjno-handlową oraz w transakcjach na rynku papierów wartościowych

Informacyjna - odwzorowanie rzeczywistości, tworzenie zasobów wiedzy

Sterująca - wywołuje określone zachowania odbiorcy

Konsumpcyjna - popyt na informacje rośnie w miarę wzrostu zamożności i świadomości społeczeństwa

Źródła informacji: wewnętrzne: wtórne i pierwotne; - zewnętrzne krajowe i zagraniczne } wtórne i pierwotne

Wewnętrzne źródła pierwotne: znajdują się wewnątrz przedsiębiorstwa, są to np. pracownicy, wytwarzane produkty, opakowania, prototypy, produkty eksportowane i importowane, próbki towarów, środki pracy, środki promocji. Wykorzystanie wewnętrznych informacji pierwotnych: ocena jakości produktu, ocena skuteczności punktów sprzedaży i reklamy, ocena wydajności pracy pracowników i poziomu ich satysfakcji z pracy

Wewnętrzne źródła wtórne: znajdują się wewnątrz przedsiębiorstwa, ich analiza jest przydatna w działalności produkcyjnej, handlowej i marketingowej. Informacje te powstają poprzez przetworzenie informacji pierwotnej

ASYMETRIA INFORMACJI - oznacza sytuację w której, jedna ze stron biorących udział w procesie wymiany posiada więcej informacji niż druga. Wystąpienie tej sytuacji prowadzi do zaburzeń w działaniu rynku poprzez nieefektywną alokację zasobów, gdyż mechanizm rynkowy nie zapewnia ich optymalnego rozmieszczenia.

KONSEKWENCJE asymetrii

Negatywna selekcja- osoba nie mająca pełnej informacji o produkcie, inwestycji itp. kierując się niepełną, bądź wypaczoną informacją wybierze opcje która nie jest dla niej optymalna. Gdyby posiadała pewną informację dokonałaby innego wyboru. Przyczynia się to do nieoptymalnego rozmieszczenia swoich zasobów.

Pokusa nadużycia- uczestnicy rynku, posiadający więcej informacji o przedmiocie danego stosunku ekonomicznego, poprzez zatajenie niektórych z nich mogą manipulacji drugim uczestnikiem owego stosunku ekonomicznego.

Kosztowna weryfikacja stanu- osoba nie posiadająca pełnej informacji musi zweryfikować przedmiot stosunku ekonomicznego. Takie działanie wymaga nakładów, co podnosi koszty.

Zjawisko asymetrii informacji stanowi poważną barierę dla rozwoju wielu sektorów gospodarki. Towarzyszące jej zjawiska w negatywny sposób wpływają na działanie szeroko pojętego rynku.

Rodzaje ryzyka w banku

Ryzyko w obszarze finansowym (ryzyko typowo bankowe): ryzyko kredytowe, ryzyko rynkowe

Ryzyko w obszarze techniczno-organizacyjnym (ryzyko operacyjne)

RYZYKO KREDYTOWE - zuwagi na charakter i zakres prowadzonej działalności, najbardziej znaczącym rodzajem ryzyka w banku jest ryzyko kredytowe. Definicja - niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań i warunków umowy (nie będzie zdolny do regulowania spłaty kapitału i odsetek lub ogłosi upadłość) narażając kredytodawcę na powstanie straty finansowej

RODZAJE RYZYKA KREDYTOWEGO:

Ryzyko aktywne (czynne) – stanowi zagrożenie niespłacenia przez kredytobiorcę płatności kredytowych (rat kapitałowych i odsetek) w ustalonej w umowie kredytowej wysokości i terminie

Ryzyko pasywne (bierne) - oznacza natomiast zagrożenie wcześniejszego , niż wynika to z umowy, wycofania przez deponenta zdeponowanych środków lub zagrożenie nie uzyskania kredytów refinansowych od instytucji finansowych

Czynniki wpływające na ryzyko kredytowe

- zewnętrzne (niezależne od banku): stopy procentowe, kursy walutowe, podaż pieniądza, inflacja (wartość realna pieniądza);

- wewnętrzne (zależne od jakości podejmowanych w banku decyzji): polityka kredytowa, rachunkowość portfela kredytowego, kwalifikacje pracowników, zabezpieczenia

Ryzyko kredytowe – podstawowe pojęcia

ryzyko pojedynczego kredytu – oznacza ryzyko związane z konkretną umową kredytową

ryzyko kontrahenta (pojedynczego kredytobiorcy) – oznacza ryzyko związane z konkretnym kontrahentem banku i jest uzależnione od stopnia jego zadłużenia (np..: w innych bankach, czy u dostawców)

ryzyko portfela kredytowego – to wypadkowa ryzyka, związanego z każdą pojedynczą umową kredytową wchodzącą w skład danego portfela kredytowego, zależy od wartości pojedynczych kredytów prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności pomiędzy pojedynczymi kredytami

ryzyko kredytowe banku – to suma ryzyka ponoszonego przez bank w związku z udzielonymi i obsługiwanymi kredytami, jego poziom ogranicza się wymogami kapitałowymi

OCENA ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ – zdolność do terminowego i kompletnego wypełnienia zobowiązań oraz warunków umowy kredytowej. Ocena zdolności kredytowej ma charakter: formalno-prawny, merytoryczny: personalny, ekonomiczny

Metody oceny zdolności kredytowej

Metody opisowe: charakter, zdolność zabezpieczenie, pewność, kapitał, warunki

Metody matematyczno-statystyczne - metody te oceniają zdolność kredytową danego klienta na podstawie zachowań wcześniejszych kredytobiorców.

PODSTAWOWE FORMY ZABEZPIECZEŃ

Zabezpieczenia materialne - polegają na przekazaniu kredytodawcy - w zamian za uzyskany kredyt - ekwiwalentnej lub pewnej sumy pieniężnej bądź innych wartości majątkowych. Formy zabezpieczeń materialnych: kaucje, blokady środków na rachunku bankowym i depozytów, przewłaszczenia rzeczy ruchomych na zabezpieczenie

Zabezpieczenie prawne - ma na celu uzyskanie przez kredytodawcę możliwości ściągnięcia kredytów od osób trzecich (poręczycieli) lub stworzenia kredytodawcy uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych wierzycieli przy dochodzeniu jego roszczeń  z majątku kredytobiorcy. 

Jako zabezpieczenie prawne zaciągniętego kredytu stosuje się: poręczenie osoby trzeciej według prawa cywilnego lub wekslowego, gwarancję innego banku lub innej osoby prawnej, przelew wierzytelności, zastaw na majątku ruchomym na zasadach ogólnych lub bankowych, hipotekę - zwykłą lub kaucyjną, ubezpieczenie kredytu w instytucjach ubezpieczeniowych

Ryzyko kredytowe jest tym większe im:

Większa jest proporcja między wysokością zadłużenia a majątkiem firmy

Mniejsza jest proporcja między zyskami netto a wysokością kredytu

Młodsza jest firma

Dłuższy jest okres kredytowania.

Skutki ryzyka kredytowego

Podjęcie przez bank ryzyka kredytowego może prowadzić do dwóch podstawowych następstw:

- zwiększenie dochodu z działalności kredytowej, a w efekcie osiągnięcie wyższego zysku;

- utraty części lub całego kredytu oraz odsetek, co w konsekwencji może prowadzić do:

nadwyrężenia reputacji banku,

utraty przez niego płynności,

niewypłacalności, a nawet upadku banku.

RYZYKO RYNKOWE W BANKU- zagrożenie osiągnięcia innych niż planowane wyników działania. Prawdopodobieństwo poniesienia strat związanych z niekorzystnymi zmianami cen. Wartość aktywów i pasywów może wzrosnąć lub spaść, w zależności od sytuacji na rynku. Ryzyko utraty wartości aktywów, wzrostu poziomu zobowiązań lub negatywnej zmiany wyniku finansowego w rezultacie wrażliwości na zmienność parametrów rynkowych (cen na rynku). Rodzaje ryzyka rynkowego: ryzyko stopy procentowej, ryzyko walutowe ryzyko cen towarów i instrumentów

STOPA PROCENTOWA - jest ceną pieniądza i wyznacznikiem wartości pieniądza w czasie. Wpływa ona z jednej strony na koszt pozyskiwania przez banki depozytów, a z drugiej strony na wysokość dochodów banku z tytułu udzielonych kredytów i nabytych papierów dłużnych. Stopy procentowe zależą od stopy inflacji, polityki pieniężnej banku centralnego, koniunktury, relacji pomiędzy popytem na pieniądz i jego podażą oraz od ryzyka inwestycyjnego. Wykładnikiem rynkowych stóp procentowych są stopy bazowe ustalane na rynku międzybankowym – WIBOR, LIBOR, EURIBOR i inne stopy referencyjne.

Ryzyko stopy procentowej - niebezpieczeństwo negatywnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na sytuację finansową banku. Ryzyko stopy procentowej przejawia się jako: ryzyko dochodu (zmniejszenie się dochodów odsetkowych banku), ryzyko inwestycji (obniżenie się wartości rynkowej obligacji o stałym oprocentowaniu ma skutek wzrostu rynkowych stóp procentowych). Podstawową przyczyną ryzyka stopy procentowej są trudności z przewidywaniem kierunku i zakresu wahań rynkowych stóp procentowych.

Formy ryzyka stopy procentowej

Ryzyko niedopasowania terminów przeszacowania aktywów, pasywów lub pozycji pozabilansowych, np. bank finansuje długoterminowe kredyty o stałym oprocentowaniu depozytami o krótszych terminach wymagalności lub o krótszych okresach przeszacowania.

Ryzyko opcji klienta (wcześniejszej spłaty kredytu lub wcześniejszego wycofania depozytu).

Ryzyko bazowe – wynika z niedoskonałego powiązania stóp procentowych instrumentów generujących przychody i koszty odsetkowe, które to instrumenty mają te same okresy przeszacowania, np. stopą referencyjną dla aktywów jest stopa redyskontowa, a dla pasywów WIBOR.

Ryzyko krzywej dochodowości – zmiana krzywej dochodowości może zwiększyć ryzyko banku wynikające z niedopasowania terminów przeszacowania (1 tydzień a 1 rok)

Czynniki zwiększające ryzyko stopy procentowej

Największe niebezpieczeństwo - pozycje o stałym oprocentowaniu (spadek wartości obligacji, niewykorzystanie alternatywnych możliwości).

Pozycje o zmiennej stopie procentowej również są narażone na ryzyko stopy procentowej - poszczególne pozycje aktywów i pasywów różnie reagują na zmiany rynkowych stóp procentowych.

Ryzyko stopy procentowej wzrasta w przypadku niedopasowania aktywów i pasywów pod względem wartości w wybranych okresach oraz występowania różnic w przeszacowaniu terminów oprocentowania aktywów i pasywów

Zmniejszenie ryzyka stopy procentowej: wyznaczenie odpowiednich limitów, zmiana struktury aktywów lub pasywów, dążenie do zawierania większej ilości umów z klauzulą zmiany oprocentowania, zabezpieczenia przed ryzykiem stopy procentowej za pomocą odpowiednich instrumentów finansowych

RYZYKO WALUTOWE - niebezpieczeństwo pogorszenia się sytuacji finansowej banku na skutek niekorzystnej zmiany kursu walutowego.Rodzaje ryzyka walutowego:

Ryzyko transakcyjne - wyrażona w walucie krajowej cena w momencie dokonania płatności może być niższa lub wyższa niż wyrażona w walucie krajowej cena z momentu zawierania transakcji.

Ryzyko księgowe- związane jest z posiadaniem aktywów lub pasywów, których cena wyrażona jest w walucie obcej. Zmiana kursu walutowego powoduje konieczność zmiany ich wyceny dla potrzeb księgowych.

Zabezpieczenie przed ryzykiem kursowym

Kontrakt terminowy- w ramach którego strony transakcji uzgadniają, że dokonają w ściśle określonym momencie w przyszłości transakcji kupna / sprzedaży waluty po ściśle określonym kursie.

Opcja walutowa- w ramach której jedna ze stron transakcji, za określone wynagrodzenie, uzyskuje możliwość zakupu lub sprzedaży określonej sumy waluty po z góry ustalonym kursie.

Hedging polegający na takim kształtowaniu przepływów pieniężnych, aby ewentualne zmiany kursu były neutralne dla przedsiębiorstwa (tj. aby wartość zobowiązań i należności przedsiębiorstwa wyrażonych w danej walucie obcej w danym momencie w przyszłości była taka sama).

Ryzyko zmian cen towarów i akcji - jest to ryzyko spadku cen towarów i instrumentów finansowych, które są przedmiotem handlu.

Ryzyko spadku cen akcji - różne dochody i różne poziomy ryzyka uzyskania tych dochodów, zyski i ryzyko są zmienne w czasie, wybór między prawie pewnym i małym dochodem (inwestycje o minimalnym ryzyku) a dużym dochodem, o wysokim poziomie ryzyka.

Metody zarządzania ryzykiem rynkowym: metoda VaR (Value at Risk), metoda testów warunków skrajnych

Metoda VaR - z definicji tej wynika, że VaR zależy od dwóch parametrów: horyzont czasowy (banki stosują 1 dzień)i poziom tolerancji (Komitet Bazylejski do Spraw Nadzoru Bankowego zaleca 0,01)

Metoda VaR – w banku skupia się na wyznaczeniu wartości, która pozwala stwierdzić, czy bank ma wystarczające fundusze na pokrycie ewentualnych strat związanych z ryzykiem rynkowym. W celu uwiarygodnienia wyników związanych z tą metodą banki stosują dodatkowo analizę scenariuszy i testy napięć. Na początku opracowuje się niekorzystne scenariusze, a następnie w wyniku testu napięć ustala się maksymalne straty, na jakie narażony jest portfel banku.

RYZYKO OPERACYJNE to ryzyko straty wynikającej z niewłaściwych lub zawodnych procesów, ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych.

Specyfika ryzyka operacyjnego:

• Ryzyka operacyjnego nie podejmuje się w celu osiągnięcia określonych korzyści biznesowych; towarzyszy ono prowadzeniu działalności, jest w nią wbudowane

• Całkowita eliminacja źródeł ryzyka jest niemożliwa

• Analiza czynników ryzyka i konsekwencji oraz jego skutków nie jest prosta

• Równie trudnym zadaniem jest pomiar ryzyka

• Trudno ustalić właścicieli ryzyka

Metody pomiaru ryzyka operacyjnego:

- Metoda wskaźnika bazowego: w oparciu o roczne dochody instytucji finansowej, przyjmuje iż ryzyko operacyjne jest wprost proporcjonalne do wielkości banku i należy je szacować na poziomie: alfa=15% pomnożone przez średnią z dodatniego wyniku odsetkowego netto i poza-odsetkowego netto (za 3 ostatnie lata);

- Metoda standardowa - w oparciu o roczny dochód z każdego rodzaju działalności danej instytucji finansowej, działalność banku należy podzielić na linie biznesowe. W ramach linii bierze się średnie wyniki odsetkowe i poza-odsetkowe za 3 ostatnie lata. Dla każdej są przypisane prawdopodobieństwa poniesienia ryzyka (beta = w przedziale 12-18%), które należy pomnożyć przez wyniki finansowe. Następnie otrzymane indywidualnie wyniki sumuje się i w ten sposób otrzymuje się wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego dla całego banku.

- Metoda zaawansowanego pomiaru - przyjmuje się, iż kapitał regulacyjny powinien pokrywać 99,9% przypadków wystąpienia ryzyka operacyjnego w przeszłości. Do sprawdzenia czy przyjęte powyżej założenie jest prawdziwe bank opracowuje wewnętrzne modele dla ryzyka operacyjnego dla każdej linii biznesowej poprzez zastosowanie np.: modeli opartych na scenariuszach.

Podatność banku na ryzyko operacyjne zależy od:

• wielkości zatrudnienia i złożoności struktury organizacyjnej,

• skali i stopnia złożoności działalności,

• posiadania odpowiedniego systemu informatycznego,

• poziomu kwalifikacji kadry, w tym kadry zarządzającej

Zarządzanie ryzykiem operacyjnym

• Samoocena w zakresie ryzyka

• Mapowanie ryzyka

• Wskaźniki ryzyka

• Pomiar ryzyka operacyjnego

• Efektywny monitoring

• Częstotliwość monitoringu

• Regularne raporty dla zarządu na temat ryzyka operacyjnego

Sposoby ograniczania ryzyka operacyjnego

• dobrze przygotowana i sprawnie funkcjonująca kontrola wewnętrzna,

• niezależny i obiektywny audyt bankowy,

• skuteczny nadzór bankowy, który w czasie inspekcji może rozpoznać wiele wewnętrznych problemów banku.