1
Teoria ryzyka
finansowego
Dr Jan Rak
Wydział Zarządzania UW
1
Teoria ryzyka
finansowego
Dr Jan Rak
Wydział Zarządzania UW
2
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko słowo często pojawiające się we współczesnej literaturze
traktującej o ekonomii i innych dziedzinach pokrewnych ma liczne
korzenie oraz wiele definicji.
W języku staropolskim można się doszukiwać pochodzenia tego słowa, w
którym „risicare” oznaczało odważyć się, stawić czoło.
W języku łacińskim słowo „risicum” tłumaczono jako „możliwość czy
prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o charakterze
pozytywnym lub negatywnym , osiągnięcia sukcesu czy poniesienia
porażki
Znaczenie tego słowa, przybliżające nas do obecnej definicji ryzyka wywodzi
się z Włoch, gdzie słowo „ris(i)co” oznaczało rafę, którą statek
powinien ominąć by uniknąć niebezpieczeństwa.
Próbując wyjaśnić znaczenie słowa „ryzyko” warto zajrzeć do słownika
wyrazów obcych PWN, który definiuje je jako „przedsięwzięcie, którego
wynik jest nieznany, możliwość, że coś się uda bądź nie, a także
zdecydowanie się na takie przedsięwzięcie
3
Teoria ryzyka
finansowego
W 1966 roku pojawiły się pierwsze oficjalne
definicje ryzyka opublikowane w biuletynie
Amerykańskiej Komisji do spraw
Terminologii Ubezpieczeniowej
Pierwsza z nich obiektem ryzyka nazywa osobę
lub przedmiot podlegający ubezpieczeniu.
Druga definicja jest bliższa teoriom potwierdzonym
matematycznie. Za ryzyko uznaje wystąpienie
jednego z dwóch wariantów danej sytuacji.
4
Teoria ryzyka finansowego
Polskim wkładem w rozwój teorii ryzyka
można nazwać teoretyka nauki J.
Grzybowskiego
Uważa on, iż niepewność związana jest
zawsze z podjęciem jakiegoś działania,
którego rezultat w jakimś stopniu
jest prawdopodobny, a w jakimś
wątpliwy
5
Teoria ryzyka
finansowego
Pojęcie ryzyka w najszerszym ujęciu można zdefiniować
jako :
„możliwość zmniejszenia rynkowej wartości
kapitału własnego podmiotu gospodarczego w
określonym momencie w przyszłości w wyniku
niekorzystnych lub korzystnych zmian czynników
wewnętrznych lub czynników zewnętrznych” (Marciniak)
Takie rozumienie ryzyka jest z punktu widzenia ekonomii
najtrafniejsze, gdyż celem każdego podmiotu
prowadzącego działalność gospodarczą jest osiąganie
zysków i zwiększanie wartości przedsiębiorstwa.
6
Teoria ryzyka
finansowego
. M. Sierpińska i T. Jachna twierdzą, że „ryzyko w sensie
ekonomicznym jest rozumiane jako możliwość
poniesienia straty lub osiągnięcia mniejszych niż
oczekiwane korzyści”
J. Zieleniewski i S. Szczypiorski proponują inną definicję.
Według nich ryzyko jest „możliwością zaistnienia
niepowodzenia a w szczególności zaistnienia
zdarzeń niezależnych od działającego podmiotu,
których nie może on przewidzieć i nie może im w
pełni zapobiec, a także przez zmniejszenie
użyteczności i/lub przez zwiększenie nakładów –
odbierając działania zupełnie lub częściowo cechę
skuteczności, korzystności lub ekonomiczności”.
7
Teoria ryzyka
finansowego
Na podstawie pracy S. Nahotko można podać
kilka cech charakteryzujących ryzyko jako
zjawisko :
obiektywność – są to zjawiska gospodarcze, które w
sposób równomierny dotykają każdą organizację
subiektywność – podejmowane decyzje niosą ze
sobą ryzyko błędu
ambiwalentność – istnieje prawdopodobieństwo
wystąpienia zjawisk pozytywnych i negatywnych
mierzalność – istnieją metody mierzenia ryzyka
decyzyjność – jest podwaliną przy podejmowaniu
racjonalnych decyzji
dynamiczność – skala i źródło ryzyka ulegają
zmianom w procesach gospodarczych
8
Teoria ryzyka
finansowego
Rozpatrując wiele definicji ryzyka
można stwierdzić, iż najprostszą i
najtrafniejszą przedstawia K. Jajuga
określając
„ryzyko jako możliwość
wystąpienia efektu niezgodnego z
oczekiwaniami”
9
Teoria ryzyka finansowego
Podział i rodzaje ryzyka
Ryzyko z punktu widzenia przedsiębiorstwa
ma inną wymowę niż w języku potocznym. S.
Nachotko podkreśla, że ryzyko „ działalności
gospodarczej jest początkiem wielu
przemyśleń i rozważań ludzkich, jest
nieodłącznym elementem działań i
procesów decyzyjnych”
Podstawowym podziałem ryzyka w działalności
gospodarczej jest wyodrębnienie z ryzyka
całkowitego:
Ryzyka systemowego
Ryzyka specyficznego
10
Teoria ryzyka finansowego
Podział i rodzaje ryzyka
Ryzyko całkowite
Ryzyko systematyczne
Ryzyko specyficzne
Ryzyko stopy
procentowej
Ryzyko walutowe
Ryzyko całkowite
Ryzyko rynku
Ryzyko siły nabywczej
Ryzyko polityczne
Ryzyko wydarzeń
Ryzyko nie dotrzymania
warunków
Ryzyko biznesu
Ryzyko finansowe
Ryzyko bankructwa
Ryzyko płynności
Ryzyko zmiany ceny
Ryzyko reinwestowania
Ryzyko wykupu na żądanie
Ryzyko zmienności
Ryzyko zarządzania
11
Teoria ryzyka finansowego
Podział i rodzaje ryzyka
Ryzyka systematyczne (zewnętrzne) – obejmujące czynniki nie
podlegające kontroli przedsiębiorstwa (ryzyko związane z siłami
przyrody a także z warunkami ekonomicznymi danego rynku oraz
rynku globalnego) w skład którego wchodzą:
Ryzyko stopy procentowej – (interest rate risk) - wynika ze zmiany stóp
procentowych na rynku, ma ono wpływ na wysokość zysku z kapitału oraz na
cenę i wartość kontraktów zawieranych na rynku finansowym
Ryzyko walutowe – (foreign exchange risk) – dotyczy rozliczeń
dokonywanych w walucie obcej (innej niż waluta krajowa)
Ryzyko rynku – (market risk) - wiąże się z prawdopodobieństwem
wystąpienia niepożądanych zmian na rynku oraz ich wpływu na ceny akcji
Ryzyko siły nabywczej – (inflation risk) – inaczej ryzyko inflacji., wiąże się
ze zmianą siły nabywczej pieniądza spowodowanej wystąpieniem inflacji w
danej gospodarce
Ryzyko polityczne – (political risk) – jest to ryzyko związane z decyzjami
podejmowanymi przez władze oraz wpływem tych decyzji na gospodarkę
Ryzyko wydarzeń – (event risk) – wiąże się z możliwością wystąpienia
niespodziewanych okoliczności, które mogą wywrzeć niekorzystny wpływ na
wartość instrumentów finansowych
12
Teoria ryzyka finansowego
Podział i rodzaje ryzyka
Ryzyka specyficzne (wewnętrzne) – obejmujące obszar
działania danego przedsiębiorstwa, jego kontroli, zarządzania,
konkurencji, dostępności surowców, płynności itp. W ramach
tego ryzyka wyróżnia się:
Ryzyko nie dotrzymania warunków – (default risk) – występuje w
momencie nie wywiązania się z warunków umowy przez remitenta
danego instrumentu finansowego
Ryzyko zarządzania – (management risk) – wiąże się ze złym
zarządzaniem przedsiębiorstwem, może mieć wpływ na wartość
akcji wyemitowanych przez daną spółkę
Ryzyko biznesu – (business risk) – wynika ze zmienności zysków
osiąganych z działalności, co przekłada się na wartość
wyemitowanych akcji
Ryzyko finansowe – (financial risk) – gdy przedsiębiorstwa
korzystają z obcych kapitałów by finansować własną działalność
istnieje niebezpieczeństwo iż koszty tych kapitałów doprowadzą do
utraty płynności finansowej
13
Teoria ryzyka finansowego
Podział i rodzaje ryzyka
Ryzyka specyficzne (cd) :
Ryzyko bankructwa – (bankrupty risk) – wynika z możliwości nie
wywiązania się z zawartych umów co może prowadzić do bankructwa
Ryzyko rynkowej płynności – (liquidity risk) – wynika z niskiej płynności
posiadanych przez przedsiębiorstwo aktywów finansowych, co może
oznaczać, że przy próbie szybkiego ich upłynnienia nie otrzymamy
satysfakcjonującej ceny lub będzie trzeba poczekać by nie stracić na takiej
transakcji
Ryzyko zmiany ceny - (holding period risk) – jest to ryzyko związane ze
zmianą oprocentowania obligacji w przypadku sprzedaży tego instrumentu
przed terminem wykupu
Ryzyko reinwestowania –(reinwestment risk) – dotyczy środków
uzyskanych z posiadania instrumentu finansowego reinwestowanego po
stopie procentowej niższej niż pierwotna inwestycja
Ryzyko wykupu na żądanie – (call risk) – mamy do czynienia z tym
ryzykiem gdy zgłaszany jest wykup „na żądanie” w momencie gdy stopy
procentowe są na niekorzystnym poziomie
Ryzyko zmienności - (convertibility risk) – dotyczy instrumentu, który może
ulec zmianie na inny (np. obligacje zamienne) i następuje to w sytuacji
niekorzystnej dla posiadacza instrumentu
14
Teoria ryzyka finansowego
Podział i rodzaje ryzyka
Odnosząc się do przedsiębiorstwa i
jego uczestnictwa w rynku
kapitałowym adekwatny wydaje się
podział na pięć głównych kategorii
ryzyka co przedstawia poniższy
schemat:
15
Teoria ryzyka finansowego
Podział i rodzaje ryzyka
Główne rodzaje ryzyka
Ryzyko rynkowe
Ryzyko kredytowe
Ryzyko prawne
Ryzykooperacyjne
Ryzyko biznesowe
Ryzyko kursowe
Ryzyko stóp procentowych
Ryzyko płynności
Instrumentów finansowych
Ryzyko cen towarów
Ryzyko wycofania kapitału
Ryzyko bankructwa
Ryzyko kraju
Ryzyko upadłości
Ryzyko płynności firmy
Ryzyko koncentracji
Ryzyko drugiej
strony transakcji
Ryzyko organizacyjne
Ryzyko kontroli
Ryzyko systemowe
Ryzyko defraudacji
Ryzyko katastroficzne
Ryzyko utraty reputacji
Ryzyko regulacyjne
Ryzyko administracyjne
Ryzyko sprzedaży
Ryzyko reputacji
Ryzyko nowego
produktu
Ryzyko konkurencji
Ryzyko jakości
produktów
Ryzyko środowiska
gospodarczego
Główne rodzaje ryzyka
Ryzyko rynkowe
Ryzyko kredytowe
Ryzyko prawne
Ryzykooperacyjne
Ryzyko biznesowe
Ryzyko kursowe
Ryzyko stóp procentowych
Ryzyko płynności
Instrumentów finansowych
Ryzyko cen towarów
Ryzyko wycofania kapitału
Ryzyko bankructwa
Ryzyko kraju
Ryzyko upadłości
Ryzyko płynności firmy
Ryzyko koncentracji
Ryzyko drugiej
strony transakcji
Ryzyko organizacyjne
Ryzyko kontroli
Ryzyko systemowe
Ryzyko defraudacji
Ryzyko katastroficzne
Ryzyko utraty reputacji
Ryzyko regulacyjne
Ryzyko administracyjne
Ryzyko sprzedaży
Ryzyko reputacji
Ryzyko nowego
produktu
Ryzyko konkurencji
Ryzyko jakości
produktów
Ryzyko środowiska
gospodarczego
16
Teoria ryzyka finansowego
Podział i rodzaje ryzyka
Ryzyko rynkowe – jest to ryzyko, które występuje w
przypadku zmiany wartości aktywów obrotowych
Ryzyko kredytowe – występuje w przypadku nie wywiązania
się kontrahenta z podjętych umów
Ryzyko prawne – może być efektem prowadzenia
działalności w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami
lub też ze zmian w przepisach prawa
Ryzyko operacyjne – obszar występowania tego ryzyka to
codzienna działalność przedsiębiorstwa. Występuje głównie na
skutek niesprawnych lub wadliwych systemów wewnętrznych,
błędów ludzkich lub też niewłaściwych regulacji wewnątrz
organizacji.
Ryzyko biznesowe – to ryzyko podjęcia błędnych decyzji
dotyczących inwestycji, rozwoju bądź strategii firmy.
17
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
W potocznym języku i rozumieniu terminy „ryzyko” i
„niepewność” stosowane są zamiennie. W ekonomii
nie oznaczają jednak tego samego.
F. Knight uznał
skutki decyzji podejmowanych w warunkach
ryzyka za dużo bardziej przewidywalne niż skutki
decyzji podejmowanych w warunkach niepewności.
Scharakteryzował tym samym „ryzyko” jako coś
mierzalnego, przewidywalnego natomiast „niepewność”
jako coś niemierzalnego, zatem trudnego do
przewidzenia
18
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Niepewność
Niepewność mierzalna
(Ryzyko)
Możliwe warianty oraz szanse ich wystąpienia są znane
lub możliwe do zidentyfikowania
Niepewność niemierzalna
(niepewność sensu stricto)
Przyszłe warianty i/lub szanse ich wystąpienia nie są
znane
19
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Czym więc jest niepewność?
Ogólnie, można powiedzieć, że charakteryzuje się nieznanym
prawdopodobieństwem wystąpienia. W sytuacjach, gdy nie
możemy mówić o pewności, co do danego zdarzenia lub
sytuacji mamy do czynienia z niepewnością. Oznacza ona
również występowanie wątpliwości „powątpiewanie w zdolność
do przewidywania skutków obecnych działań a zatem
odzwierciedla stan umysłu”.
Według Wielkiej Internetowej Encyklopedii Multimedialnej
niepewność to „długookresowy stan towarzyszący
funkcjonowaniu podmiotów gospodarczych na rynku,
wynikający z ograniczonej przewidywalności i
wieloznaczności zachowań podmiotów gospodarczych
oraz zawodności procesów realnych i informacyjnych”.
20
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Williams, Smith i Young wyodrębnili kilka poziomów
niepewności :
Poziom 0
Pewność. Można precyzyjnie przewidzieć przyszłe
zdarzenia
Poziom 1
Obiektywna niepewność. Można przewidzieć
warianty przyszłych zdarzeń i nadać im określony
poziom prawdopodobieństwa
Poziom 2
Subiektywna niepewność. Można przewidzieć
warianty przyszłych zdarzeń ale nie możliwe jest
nadanie im określonego poziomu
prawdopodobieństwa
Poziom 3
Nie można przewidzieć ani wariantów ani
prawdopodobieństwa ich wystąpienia
21
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Literatura fachowa traktuje o
następujących formach niepewności:
-
jednostkowa
-
społeczna
- organizacyjna
22
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Z punktu widzenia ekonomii oraz
działalności przedsiębiorstwa
adekwatny jest podział niepewności
jednostkowej na:
niepewność w strukturze poznawczej
niepewność w osądach
niepewność w oczekiwaniach
23
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Niepewność w strukturze poznawczej jest
najszerszym pojęciem.
Mamy z nią do czynienia w sytuacjach nowych,
wcześniej nie występujących, niespotykanych.
Osoba, podejmując decyzję, nie posiada wiedzy
dotyczącej podobnych sytuacji, gdyż ta, w której on się
znajduje jest zupełnie inna.
Może tylko zgadywać lub przypuszczać, przewidywać
skutki danej sytuacji.
Skutkiem niepewności w sferze poznawczej jest
najczęściej zaniechanie jakichkolwiek działań.
Decydent w tej sytuacji stara się „doczekać do
wyraźniejszych zarysów sytuacji”
24
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Niepewność w osądach objawia się brakiem
zdecydowania w przypadku dwóch wariantów danej
sytuacji.
Można mówić o dwóch różnych rozwiązaniach, między
którymi rozdarty jest decydent. Np. przedsiębiorca mający
zdecydować o przeznaczeniu zysku z jednej strony może
zainwestować w rozwój, z drugiej zaś coś go przed tym
powstrzymuje (pewne czynniki jego osobowości).
Z niepewnością w osądach wiąże się niepewność w
osądach celów występująca w sytuacji, gdy określone
czynniki wpływają w przeciwstawny sposób na różne cele,
które chce osiągnąć dana osoba.
25
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Niepewność w oczekiwaniach występuje wówczas,
gdy manager nie potrafi określić hierarchii ważności
wpływu danych czynników na przebieg sytuacji.
Np. inwestor mimo wysokich koszów inwestycji może być
przekonany, że wejście z nowym produktem na rynek
będzie dobrym posunięciem. Powstrzymuje się jednak od
decyzji zastanawiając się czy rynek tego produktu będzie
rozwojowy w przyszłości.
Niepewność w tym przypadku polega na braku pełnej
wiedzy o rozwoju sytuacji w przyszłości. Mając taką
wiedzę lub pewność mógłby podjąć zgoła inną decyzję
niż podejmując ją w warunkach niepewności.
26
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Niepewność społeczna (będąca przedmiotem
zainteresowania socjologii) jest związana z utratą roli
jaką pełni jednostka w społeczeństwie, rozpatrywana jest
ona w kontekście grup społecznych.
Niepewność w tym wymiarze wiąże się z niewiedzą
jednostki jak się zachować (przy poczuciu ograniczoności
wyborów) w sposób uznany za właściwy i pożądany przy
realizacji celów społecznych.
Ma odniesienie również do przedsiębiorstwa i jego
otoczenia. W tym ujęciu czynnikami niepewności są
informacja i zasoby.
27
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Niepewność organizacyjna przejawia się „jako stan
organizacji, w której występują rozbieżności”:
między informacjami niezbędnymi do podjęcia decyzji a
informacjami posiadanymi przez decydenta
między oceną skuteczności działań podjętych w wyniku
decyzji dokonywaną przez decydentów a zewnętrzną oceną
tych działań
między ryzykiem działania dopuszczalnym teoretycznie a
dopuszczalnym praktycznie
między wpływem teoretycznym decydentów na
funkcjonowanie organizacji a ich wpływem praktycznym.
28
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Z ryzykiem i niepewnością mamy do czynienia
zawsze wtedy, gdy nie możemy mówić o pewności,
gdy targają nami wątpliwości co do danej sytuacji
lub decyzji jaką mamy podjąć.
Używając potocznie tych dwóch terminów nie
zdajemy sobie sprawy z różnic, jakie występują
między nimi. Jako pierwszy różnice między tymi
pojęciami określił A. Willet już w 1901r. w
swojej pracy pt. „Ekonomiczna teoria ryzyka i
ubezpieczeń”.
Autor twierdził, że ryzyko jako
zobiektywizowana niepewność dotyczy
wystąpienia niepożądanego zdarzenia.
29
Teoria ryzyka finansowego
Ryzyko a niepewność
Według F.H.Knighta „ okazuje się, że
niepewność, którą da się wymierzyć jest
ryzykiem
lub też inaczej „ryzyko jest tak różne
od niepewności, której nie możemy
zmierzyć, że w efekcie nie jest ona
wcale niepewnością”.
30
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko w przedsiębiorstwie
Źródła i czynniki ryzyka
Aby zidentyfikować ryzyko należy znaleźć jego
źródło, czyli zjawiska, które mogą wystąpić i
spowodować zmianę wartości firmy.
Głównymi źródłami ryzyka występującymi w
przedsiębiorstwie są:
czynniki makroekonomiczne – polityka fiskalna,
polityka gospodarcza, polityka kursu walut,
światowa globalizacja
czynniki mezoekonomiczne – charakterystyczne
dla poszczególnych sektorów gospodarki
czynniki mikroekonomiczne – wynikające z
działalności danego przedsiębiorstwa
31
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko w przedsiębiorstwie
Techniczne - Do ryzyk o charakterze technicznym można
zaliczyć ryzyko niezawodności maszyn i linii produkcyjnych,
ryzyko jakości wyrobów (ich bezpieczeństwo i niezawodność).
Ekonomiczne - Ryzykiem o charakterze ekonomicznym
nazywamy takie procesy jak wiarygodność danych, ryzyko
mechanizmów rządzących na rynku, konkurencja, ryzyko
finansowe (do którego zalicza się ryzyko walutowe, ryzyko
kredytowe, ryzyko stóp procentowych, ryzyko płynności
finansowej).
Techniczno-ekonomiczne - Syntezą tych dwóch obszarów
jest ryzyko o charakterze ekonomiczno – technicznym.
Związane jest ekonomicznym uzasadnieniem wyboru
technologii produkcyjnych, doborem personelu, ciągłym
rozwojem technologicznym
Wszystkie powyższe elementy powinny być
rozpatrywane jednocześnie jako obszary i potencjalne
źródła ryzyka.
32
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko w przedsiębiorstwie
Rozróżniamy 3 grupy ryzyk związanych z
każdą z rodzajów działalności:
- ryzyko operacyjne związane z operacyjną
działalnością przedsiębiorstwa tj. statutowo
wykonywaną (handlową, usługową, produkcyjne).
Ryzyko to ma charakter codzienny, wynika z
decyzji jakie podejmowane są codziennie
- ryzyko strategiczne utożsamiane z ryzykiem
inwestycyjnym dotyczy zakupu lub sprzedaży dóbr
inwestycyjnych takich jak aktywa trwałe, wartości
niematerialne i prawne, aktywa finansowe i
związane z tym koszty
- ryzyko dotyczące działalności finansowej –
wiąże się z pozyskiwaniem źródeł finansowania,
kosztem pozyskania tego kapitału.
33
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko w przedsiębiorstwie
Podejmując decyzję o charakterze gospodarczym,
wiążącą się z bieżącą działalnością przedsiębiorstwa i
jego zamierzeniami rozwojowymi opieramy się na
przewidywaniach, przypuszczeniach co do przyszłości.
Zawsze istnieje niepewność, ryzyko, że decyzja
jaką podjęto nie przyniesie w przyszłości
oczekiwanych korzyści a wręcz poniesiemy stratę.
Aby uniknąć takiego ryzyka należy wziąć pod uwagę
czynniki oddziaływujące na ryzyko gospodarcze, będące
konsekwencją zmian zachodzących na rynku i w całej
gospodarce.
Wśród czynników wpływających na ryzyko gospodarcze
wyróżnić można dwie grupy:
- czynniki obniżające ryzyko
- czynniki zwiększające ryzyko.
34
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko w przedsiębiorstwie
Czynniki obniżające ryzyko :
wzrost wielkości dochodu narodowego
wzrost poziomu eksportu
wzrost popytu na ofertę przedsiębiorstw
produkcyjnych
spadek cen nośników energii
spadek poziomu inflacji
obniżki podatków i rozwój systemu ulg
inwestycyjnych
35
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko w przedsiębiorstwie
Czynniki zwiększające ryzyko :
spadek dochodu narodowego
spadek poziomu eksportu
spadek poziomu produkcji przemysłowej
rosnący ujemny bilans handlu zagranicznego
wzrost wydatków państwa na cele socjalne i
związane z tym systemy udogodnień socjalnych
niestabilna sytuacja gospodarcza
niestabilna, słaba waluta
wzrost poziomu inflacji
wzrost bezrobocia
zwiększenie obciążeń podatkowych
likwidacja lub brak ulg inwestycyjnych
brak uregulowań prawnych lub częste zmiany
36
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko w przedsiębiorstwie
Podział ryzyka występującego w
działalności gospodarczej
Ryzyko w działalności
przedsiębiorstwa
Ryzyko w sferze
działalności
produkcyjnej
Ryzyko w sferze
działalności
handlowej
Ryzyko w sferze
działalności
finansowej
37
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Ryzyko finansowe
Związane jest z równowagą finansową
przedsiębiorstwa. Występuje wówczas, gdy pojawia się
deficyt między wpływami i wydatkami pieniężnymi.
Trudno jest w sposób jednoznaczny określić i
zinterpretować ryzyko finansowe, dlatego też różni
autorzy w różny sposób podchodzą do tego terminu.
M. Capiga i H. Ogrodnik określają ryzyko finansowe jako
„prawdopodobieństwo wystąpienia strat z tytułu
utraty przez przedsiębiorstwo już posiadanych
zasobów finansowych, jak i nie osiągania
spodziewanych zysków”
38
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
T.T. Kaczmarek pokazuje ryzyko finansowe jako ryzyko, które
dotyczy obiegu pieniądza wewnątrz kraju lub poza jego
granicami. Ryzyko finansowe według tego autora dotyczy
gospodarki całego państwa w równym stopniu.
E. Ostrowska „ujmuje ryzyko finansowe jako ryzyko dotyczące
sposobu finansowania przedsięwzięcia inwestycyjnego,
którego wyznacznikami są zmiany w strukturze pasywów
przedsiębiorstwa, czyli wyników poziomej i pionowej struktury
jego bilansu”.
Ze względu na trudności z podaniem jednej spójnej definicji tego
zjawiska związanego z działalnością finansową przedsiębiorstwa,
podzielono je na dwie klasy, co przedstawia poniższy schemat.
39
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Ryzyko finansowe
Ryzyko jakościowe
związane z
niepewnością
Ryzyko ilościowe
Ryzyko
prawne
Ryzyko
operacyjn
e
Ryzyko
płynnościo
we
Ryzyko
kredytowe
Ryzyko
rynku
40
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Według wielu ekonomistów jako komponenty ryzyka
finansowego należy uznać :
ryzyko walutowe,
ryzyko stopy procentowej oraz
ryzyko zmiany cen.
Wrażliwość kursów walut, stóp procentowych oraz cen na
zmiany jakie zachodzą na rynku powodują wzrost poziomu
ryzyka gospodarczego.
Dokonanie takiej klasyfikacji pozwala na zastosowanie
odpowiednich metod zabezpieczenia się przed
poszczególnym z rodzajów ryzyka a tym samym
zarządzanie ryzykiem finansowym.
41
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Ryzyko walutowe
Związane jest ono z posiadaniem przez jednostkę gospodarczą
waluty obcej (innej niż narodowa) oraz prowadzeniu transakcji w
walutach obcych.
Według Z. Marciniaka ryzyko walutowe to możliwość „zwiększenia
bądź zmniejszenia rynkowej (w stosunku do oczekiwanej)
wartości kapitału własnego (przedsiębiorstwa, banku) w
wyniku zmian kursów walut”
Kursy walut mają bezpośredni wpływ na działalność firmy oraz na jej
kondycję finansową. W przypadku działalności eksportowej i
importowej ten kurs ma ogromny wpływ na opłacalność transakcji.
42
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Ryzyko walutowe definiować można jako prawdopodobne
zmiany jakie mogą zajść w dochodzie inwestora za
sprawą nieoczekiwanej zmiany kursu walut obcych.
Korzyści jakie przyniosą nam zmiany kursów walut
nieoczekiwanie w krótkim okresie czasu mogą ulec
zmniejszeniu poprzez niekorzystne zmiany tych samych
kursów.
Pod wpływem ryzyka walutowego znajdują się:
aktywa
zobowiązania
dochody ze sprzedaży
koszty
43
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Ze względu na złożoność pojęcia ryzyka
walutowego, wyodrębnia się:
- ryzyko transakcyjne (transaction risk)
- ryzyko ekonomiczne (economic risk)
- ryzyko przeliczeniowe (translation risk)
44
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Ryzyko transakcyjne wiąże się z zapasami dewiz jakie posiada
inwestor oraz zobowiązaniami i należnościami w przyszłości
denominowanymi w innych walutach.
Ryzyko ekonomiczne jest efektem zmian kursów walut na rynku,
które mogą wywrzeć wpływ na wielkość szacowanych zysków. W
przyszłości może to skutkować zmianą rynkowej wartości
przedsiębiorstwa , szczególnie w przypadku działalności importowo –
eksportowej.
Ryzyko przeliczeniowe dotyka w szczególności przedsiębiorstwa o
charakterze międzynarodowym działające na rynku światowym. Ich
majątek rozlokowany jest w wielu krajach. Wiąże się to z
różnorodnością walut w jakich dokonywane są transakcje. Stworzenie
jednego, spójnego bilansu dla wszystkich oddziałów firmy pociąga za
sobą ryzyko, iż po przeliczeniu walut na jedną główną, nastąpią
istotne zmiany w wartości poszczególnych składników bilansu.
45
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Czynniki wpływające na poziom kursów
walut :
Czynniki ekonomiczne
Strukturalne
Techniczne
Koniunkturalne
Czynniki pozaekonomiczne
Polityczne
Instytucjonalne
Psychologiczne
46
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Czynniki ekonomiczne
Strukturalne
poziom rozwoju gospodarki
poziom konkurencyjności gospodarki
sytuacja w bilansie płatniczym
Techniczne
poziom i struktura przemian technicznych
poziom rozwoju zaplecza technicznego funkcjonowania
rynków
Koniunkturalne
tempo wzrostu PKB
tempo inflacji
zmiany stóp procentowych
47
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Czynniki pozaekonomiczne
Polityczne
stopień stabilizacji politycznej
stopień ryzyka politycznego
„szoki polityczne”
Instytucjonalne
stosowane rozwiązania systemowe
stopień liberalizacji rynków
częstotliwość i sposoby interwencji banku centralnego
Psychologiczne
oczekiwania społeczeństwa i świata biznesu
poziom ryzyka finansowego
48
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Ryzyko stopy procentowej
„Ryzyko stopy procentowej to możliwy wpływ zmian stóp
procentowych na dochody i wartość netto jednostki.
Ryzyko stopy procentowej pojawia się, kiedy kapitał
podstawowy i odsetkowe przepływy pieniężne (w tym
ostateczne terminy zapadalności), zarówno bilansowe,
jak i pozabilansowe, mają różniące się terminy
wyceny. Wielkość ryzyka stanowi funkcję wielkości i
kierunków zmian stopy procentowej oraz wielkości i terminów
zapadalności niedopasowanych pozycji.”
Według P. Karasińskiego za ryzyko stopy procentowej należy
uznać możliwość nie uzyskania zakładanych celów
(korzyści) z powodu zmiany poziomu stóp
procentowych. Osiągnięcie zysków mniejszych niż
przewidywane, ze względu na błędne prognozowanie kierunku
zmian tychże stóp również wlicza się w to ryzyko.
49
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Powołując się na ustalenia Banku Rozliczeń
Międzynarodowych ryzyko stopy procentowej podzielić
można na:
- ryzyko dochodu, czyli ryzyko niedopasowania, przez
zarządzających jednostką, terminów zapadalności
wrażliwych na wahania stóp procentowych składników
bilansu zarówno po stronie aktywów jak i pasywów
- ryzyko inwestycji – jest to ryzyko spadku wartości
instrumentów finansowych o stałej stopie procentowej w
wyniku wzrostu stóp procentowych na rynku
Aby skutecznie zabezpieczyć się przed ryzykiem
stóp procentowych należy w sposób właściwy
zidentyfikować pozycje bilansowe wrażliwe na zmiany
tego indeksu.
Przedstawiona poniżej tabela wskazuje te pozycje z
uwzględnieniem podziału na aktywa i pasywa.
50
Teoria ryzyka
finansowego
Ryzyko finansowe
Składniki bilansu
wrażliwe na wahania stóp
procentowych
Aktywa
Pasywa
Papiery wartościowe
Zobowiązania z tytułu
zaciągniętych kredytów i
pożyczek
Udzielone kredyty i pożyczki
Zadłużenie z tytułu emisji
dłużnych papierów
wartościowych
Bieżące i terminowe środki
pieniężne (weksle)