O SŁOWNYM FORMUŁOWANIU MYŚLI

1. Wyrażenia mowy i ich znaczenie

Zmysły nasze: wzrok, słuch, dotyk itd., informują nas o świecie. Za pośrednictwem zmysłów otaczający nas świat ciał odbija (odzwierciedla) się w naszej świadomości. Wiedza zdobyta przez każdego z nas na tej drodze nazywa się wiedzą czerpaną z naszego osobistego doświadczenia. Jakże skromna jest jednak ta cząstka świata, którą każdy z nas potrafi poznać na drodze swego osobistego doświadczenia. Jak mało każdy z nas potrafił z olbrzymiego bogactwa rzeczy i zdarzeń zobaczyć na własne oczy lub usłyszeć własnymi uszami. Wiedza, którą każdy z nas posiada o świecie, sięga daleko poza własne jego doświadczenie. Wiemy niejedno o dalekich kontynentach, których nigdyśmy nie oglądali, posiadamy wiedzę o dawno minionych zdarzeniach, które się rozegrały na wiele lat przedtem, zanim się sami urodziliśmy. Rozszerzenie naszej wiedzy o świecie poza granice naszego osobistego doświadczenia zawdzięczamy przede wszystkim temu, że do owoców własnego doświadczenia potrafiliśmy dołączyć owoce cudzych doświadczeń. O dalekich kontynentach, których nigdyśmy nie widzieli, dowiadujemy się od innych, którym dane było je oglądać. O dawno minionych wydarzeniach, należących już do historii,, dowiadujemy się przede wszystkim z relacji, które o tych wydarzeniach pozostawili nam nieżyjący już dziś ich świadkowie.

W przekazywaniu wiedzy zdobytej przez doświadczenie własne tym, którym ich osobiste doświadczenie wiedzy tej nie mogło udzielić, istotną rolę odegrała mowa. Mowie zawdzięczamy ów nieoceniony kontakt pomiędzy osobnikami ludzkimi, polegający na tym, że jeden z nich może swe myśli przekazać drugiemu. Myśli bowiem drugiego człowieka zobaczyć ani usłyszeć nie można. Dostęp do myśli i w ogóle do przeżyć psychicznych drugiego człowieka zdobywamy pośrednio, słuchając tego, co on mówi, lub czytając, co napisał.

Byłoby rzeczą niezmiernie ciekawą śledzić, w jaki to sposób z prymitywnych form porozumiewania się ze sobą ludzi pierwotnych, które niewiele zapewne odbiegały od tych sposobów, jakimi porozumiewają się ze sobą zwierzęta, powstała mowa ludzka w jej obecnej, tak bogatej i tak doskonałej postaci. Niemniej ciekawe byłoby też śledzenie, w jaki sposób u człowieka dzisiejszego rozwija się mowa od niezdarnego krzyku dziecka do takiej doskonałej postaci, w jakiej człowiek dojrzały potrafi wyrażać najsubtelniejsze odcienie swych myśli i uczuć.

Powstaniem mowy w społeczeństwach ludzkich i rozwojem umiejętności władania mową u poszczególnych indywiduów ludzkich zajmują się jednak inne nauki niż logika, dlatego w naszym kursie tymi ciekawymi procesami rozwojowymi nie będziemy się zajmowali. Postaramy się tylko wyjaśnić sobie kilka pojęć dotyczących mowy, z których musimy sobie zdać wyraźnie sprawę, aby móc potem przejść do zanalizowania warunków jasnego i ścisłego mówienia i myślenia. Zapytajmy na wstępie, czego na to potrzeba, aby móc o kimś powiedzieć, że mówi on pewnym określonym językiem, np. że mówi po polsku. Czy decyduje o tym już samo brzmienie wymawianych wyrazów? Czy więc o każdym, kto wygłasza wyrazy o takim brzmieniu, jakie mają wyrazy należące do języka polskiego, powiemy, że mówi po polsku? Łatwo się przekonać, że tak nie jest, że nie zawsze o tym, kto wymawia wyrazy o polskim brzmieniu, powiemy, że wymawiając je mówi po polsku. Wyrazem o polskim brzmieniu jest np. wyraz ?nos" lub wyraz ?rana". Ale wyrazy o tym samym brzmieniu występują też w języku łacińskim, mając tam inne znaczenie niż to; które wyrazy o tym brzmieniu mają w języku polskim: po łacinie ?nos" znaczy tyle, co po polsku ?my", wyraz zaś ?rana" tyle, co po polsku ?żaba". Otóż o Rzymianach, którzy wymawiali wyraz ?nos" lub wyraz ?rana", nie powiemy przecież, że wymawiając te wyrazy mówili po polsku, mimo że używali wyrazów o polskim brzmieniu, podobnie jak o Polakach nie znających łaciny, a wymawiających wyrazy o tym samym brzmieniu, nie powiemy, iż mówili po łacinie, mimo że używali wyrazów o brzmieniu łacińskim. O tym, czy ktoś wymawiający wyraz ?rana" lub wyraz ?nos" mówił po polsku czy po łacinie, decyduje sposób, w jaki wymawiane przez siebie wyrazy rozumiał. Jeżeli wymawiając wyraz ?nos" rozumiał go tak, jak zwykle Polak rozumie słowo ?my", to mówił po łacinie, jeżeli zaś wymawiając ten wyraz rozumiał go w sposób powszechny u Polaków, to mówił po polsku. To proste rozważanie uświadomiło nam, że każdy język nie tylko ma właściwy sobie zasób określonych co do swego brzmienia wyrazów i wyrażeń, lecz nadto, że każdy język przyporządkowuje w sposób sobie właściwy tym wyrazom i wyrażeniom określone sposoby ich rozumienia. Przyporządkowuje on je mianowicie w tym sensie, że na to, aby mówić tym językiem, trzeba nie tylko wymawiać wyrazy czy też wyrażenia o brzmieniach właściwych temu językowi, lecz trzeba je nadto we właściwy temu językowi sposób rozumieć.

Otóż sposób rozumienia przyporządkowany w danym języku jakiemuś wyrażeniu nazywa się znaczeniem, jakie temu wyrażeniu przysługuj e w o w y m j ę z y k u. Na ogół przyporządkowuje język swoim wyrażeniom jeden tylko sposób ich rozumienia. Wyrażenia takie mają więc w owym języku tylko jedno znaczenie. Zdarzają się jednak wyrazy i wyrażenia, co do których język dopuszcza więcej niż jeden sposób ich rozumienia. Są to wyrazy wieloznaczne, czyli tzw. homonimy. Wieloznacznymi są np. takie wyrazy, jak ?zamek", ?koza", ?akt", ,,funkcja" i wiele innych.
(K. Ajdukiewicz, Zarys Logiki, Warszawa 1959, s.9-11)