Wybrane psychologiczne aspekty ciąży (konspekt)

• Zmiany zachodzące w psychice ciężarnych

Ciąża, poród i macierzyństwo stwarzają dla każdej kobiety zupełnie nową sytuację psychologiczną.

• Indywidualne znaczenie tego wydarzenia jest uzależnione od szeregu czynników, z pośród których do najważniejszych należą:

  • Wiek kobiety,

  • Jej aktualna sytuacja osobista, rodzinna i zawodowa

  • Plany życiowe,

  • To czy pragnie posiadać dziecko, czy też ciąża jest przez nią nieakceptowana

  • To, czy wcześniej rodziła i jak wówczas przebiegała ciąża i poród

  • Poziom dojrzałości społecznej i emocjonalnej

  • Doświadczenia zdobyte w kontaktach z własnymi rodzicami

  • Modele (często nieświadome) roli matki i ojca i związane z tym oczekiwania.

  • Stosunek partnera do ciąży i charakter więzi uczuciowej dominującej w danym związku.

• Wpływ psychiki na przebieg ciąży może obrazować następujący fakt:

  • w badaniach nad prawidłowościami przebiegu ciąży stwierdzono że nadmierne i uporczywe wymioty występują częściej u kobiet:

    • neurotycznych,

    • "wrażliwych",

    • niedojrzałych

    • niezrównoważonych emocjonalnie,

    • z tendencjami do zależności lub poczucia winy

    • o ambiwalentnym stosunku do ciąży.

• W prawidłowych warunkach więź emocjonalna matki z dzieckiem kształtuje się od pierwszych tygodni ciąży.

• Do ważniejszych momentów stymulujących rozwój tej więzi zaliczane jest odczuwanie przez kobietę pierwszych ruchów płodu oraz rozpoznanie ciąży przez otoczenie.

• Zmiany zachodzące w psychice ciężarnych

• Pierwsze, odczuwane przez matkę ruchy dziecka, powodują, że wyobrażenie o nim zaczyna nabierać konkretnych cech odrębnej osoby. Dziecko przestaje być odczuwane wyłącznie jako cząstka własnego ciała

• Duży wpływ na urealnienie obrazu dziecka i związane z tym uczucia macierzyńskie mają badania obrazowe wykonywane w obecnośći obojga rodziców.

• Do niezwykle trudnych zadań lekarza położnika lub pediatry należy konieczność powiadomienia matki o złym stanie zdrowia noworodka lub wadach stwierdzonych u płodu.

• Pomiędzy rozpoznaniem ustalonym przez lekarza a rozpoznaniem w ujęciu pacjentki mogą zachodzić i zwykle zachodzą znaczne różnice.

• Pacjentka odpowiadając sobie na pytanie "co to znaczy, że ja (moje dziecko) jestem chora na chorobę X?":

  • Korzysta ze swej potocznej wiedzy na temat zdrowia i chorób,

  • Korzysta z wypowiedzi samych lekarzy (jasność wypowiedzi)

  • Wiedzę buduje również na podstawie obserwacji własnych swego ciała głównie z uwzględnieniem pojawiających się dolegliwości.

• Informacje te zebrane i zinterpretowane przez pacjentkę prowadzą do uznania siebie za osobę zdrową lub chorą.

  • Wyobrażenia na temat chorób są zwykle w umyśle pacjenta uproszczonym schematem, który jak każdy schemat poznawczy jest częściowo fałszywy i mało podatny na próby przekształceń.

  • Pacjentka zwykle szuka informacji uzupełniających na temat choroby a sztywna struktura owego schematu poznawczego warunkuje ich selektywny dobór.

  • Często, szczególnie w sytuacji gdy diagnoza jest niekorzystna:

    • budzi lęk

    • jest interpretowana jako zagrożenie

Pacjentka nieświadomie odrzuca ją, poszukując i najczęściej znajdując dane podważające negatywne rokowanie.

Przeświadczenie o zachorowaniu i wyobrażenia o chorobie
mają rożne następstwa psychologiczne w zależności od tego kto z daną diagnozą się zetknął oraz jakie owa choroba ma dla niego konsekwencje.

• Inaczej reagują osoby nastawione introwertywnie (tłumiące reakcje, nastawione do siebie),

• Inaczej ekstrawertycy (poszukujący kontaktów z innymi, potwierdzenia, wsparcia).

• Ważne jest czy pacjentka przejawia pobudliwość emocjonalną i skłonność do reakcji nerwicowych w sytuacjach trudnych.

  • jakie są jej cele, poziom aspiracji i potrzeba akceptacji,

  • w jaki sposób radzi sobie ze stresem.

  • czy jest nastawiona na pokonywanie przeszkód,

  • czy skłonna jest konstruować sobie nowe cele,

  • czy reaguje gniewem i agresją,

  • czy raczej uporczywie powtarza raz przyjęty sposób zachowania nawet wówczas gdy jest on nieskuteczny

  • czy jej zachowanie w sytuacjach trudnych charakteryzuje tendencja do regresji.

• U pacjentek diagnoza w mniejszym lub większym stopniu jest źródłem poczucia zagrożenia i lęku.

• Lęk często opisywany jest przez kobiety jako szok emocjonalny, wywołujący:

  • apatia,

  • odrętwienie,

  • uczucie pustki.

• W pierwszym okresie należy przede wszystkim dostarczać pacjentce informacji dotyczących możliwości leczenia lub zapobiegania rozwojowi choroby dziecka, wiadomości redukujących niepokój i strach.

• Pacjentka wybiórczo zapamiętywać będzie te wypowiedzi, które zmniejszają obawę lub wręcz dają poczucie bezpieczeństwa.

• Później obraz choroby ulega stopniowo "rozszczepieniu" na obraz wad wrodzonych w ogóle oraz obraz wady (wad) własnego dziecka.

  • ten pierwszy jest zwykle bardziej pesymistyczny,

  • w drugim dominuje umiarkowany optymizm poparty swoistą wewnętrzną logiką.

Dominacja poczucia optymizmu lub pesymizmu na zachowanie pacjentki zależy od przebiegu choroby i rokowania, postępów w leczeniu oraz subiektywnego samopoczucia.

• Przygnębienie występuje wówczas gdy u chorej dominuje poczucie:

  • bezradności,

  • bezsilności wobec sytuacji, w której się znajduje.

  • poczucie "zawalenia się" dotychczasowego świata,

  • doświadcza chaosu emocjonalnego,

Taki szok psychiczny najczęściej prowadzi do powstania stanu depresji reaktywnej.

• Choroba dziecka, często uniemożliwiająca spełnienie pokładanych w nim przez rodziców oczekiwań, wyzwalając często gniew. ("dlaczego właśnie mnie to spotyka") oraz frustrację często prowadzącą do agresji

• Problematyka związana z chorobą dziecka może w być źródłem;

  • wzmożonej drażliwości,

  • irytacji,

  • zniecierpliwienia,

  • wrogości

  • agresji skierowanej na rodzinę lub personel szpitala.

• Spostrzeganiu choroby dziecka jako przeszkody towarzyszy silna motywacja do jej pokonania.

• Należy więc ukierunkować oddziaływania rodziców na realizację określonych celów. Stąd też konieczne jest przedstawienie pacjentce szczegółowego "planu działania" mobilizując ją do aktywności poprzez jasne sformułowanie jej roli w leczeniu i rehabilitacji dziecka.

• Należy podkreślać rolę jaką pełni ich emocjonalne zaangażowanie:

  • Dla dziecka najważniejsze jest:

    • oparcie

    • miłość jaką tylko ona mogąże mu zapewnić.

• Poczucie własnej nieprzydatności, bezradności i bezsilności mogą niebezpiecznie potęgować niechęć matki wobec chorego dziecka i nasilać jej depresyjne odczucia.

• Naturalną i niejako samonarzucająca się reakcją matki będzie skłonność do obwiniania się, doszukiwania własnej winy w chorobie dziecka.

• Zadaniem lekarza jest uświadomienie kobiecie faktu, iż niemal wszystkie wady wrodzone są wydarzeniami losowymi, za które nie ponosi winy, których nie mogła przewidzieć lub którym nie była w stanie przeciwdziałać.

• Poczucie winy najczęściej przejawia się u ciężarnych z wadami płodu w formie samooskarżeń lub nastawienia oskarżycielskiego wobec rodziny i dotyczy domniemanych przez pacjentkę przyczyn powstania choroby dziecka.

• Poczucie winy często prowadzi do zahamowania zdolności komunikowania się z otoczeniem (i lekarzem) i wyrażania swych uczuć.

• Dodatkowym obciążeniem jest lęk uwarunkowany poczuciem utraty własnej kobiecości i seksualności, bycia "gorszą", "niepełnowartościową" kobietą.

• Ciąża powikłana wadami płodu - aspekty psychologiczne

Niezwykle istotne wydaje się przytoczenie w tym miejscu opisywanego w literaturze od wielu lat, opracowanego przez Elizabeth Kubler-Kross pięcioetapowego modelu przeżywania porażki:

• Pierwszy etap zaprzeczania i izolacji związany ze stosowaniem negacji jako podstawowego mechanizmu obronnego przed poczuciem zagrożenia.

• Etap drugi - gniewu, buntu, agresji charakteryzuje się pytaniem "dlaczego ja?". W tym momencie ważne jest przede wszystkim, to by zostały pacjentce zapewnione warunki do odreagowania napięcia.

• Trzeci etap - targowania się z Bogiem i otoczeniem o odroczenie wyroku. Może wyrażać się w podejmowaniu prób alternatywnego leczenia, stosowania najrozmaitszych "cudownych" i nowatorskich lekarstw.

• Czwarty etap - depresji związany jest z poczuciem żalu i straty. Ten okres opieki wymaga przede wszystkim terapii podtrzymującej, towarzyszenia pacjentce i podążania za nią. Rozumienia i współczucia.

• Piąty etap to moment pogodzenia się i spokojnego oczekiwania, na to co nieuchronne.