Podstawy prawa
Źródła prawa
Przekształcenie zwyczajów (obyczajów) w normy prawne:
Zwyczaje (powszechne praktyki postępowania) były przejmowane przez władzę publiczną i sankcjonowane. Zwyczaje mają bardzo duże znaczenie w prawie międzynarodowym publicznym. Wybitni uczeni mieli największy wpływ na powstanie prawa w państwie rzymskim.
Prawo procesowe:
Prawo procesowe powstaje w sprawach orzecznictwa w procesie postepowania. Decyzja sędziego ma moc (prawną) i może mieć zastosowanie w innej sprawie. Tak tworzone prawo ma miejsce m.in w Anglii i Stanach Zjednoczonych (prawo precedensowe).
Procedura prawodawcza
W tym procesie powstają różne akty normatywne. To one stanowią źródła prawa. Źródła prawa (ustawy, dekrety itd.) tworzą system źródeł prawa. Każdy akt prawny normatywny zajmuje określone miejsce. System źródeł prawa jest budowany na zasadzie hierarchiczności i wzajemnych powiązań. W Polsce system źródeł prawa które obecnie obowiązuje tworzą akty normatywne i ratyfikowane umowy międzynarodowe. Na szczycie tej hierarchii stoi konstytucja, następnie ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia i akty prawa miejscowego. Organy parlamentarne mają prawo do ustanawiania aktów normatywnych. Organy władzy wykonawczej mogą wydawać akty normatywne tylko za zgodą parlamentu. Treść aktu musi być zdeterminowana aktem wyższego rzędu. Dopuszczalne jest stanowienie dekretów przez najwyższe władze państwowe.
Inicjatywa ustawodawcza jest to wniesienie do sejmu projektu ustawy. Następnie projekt poddany jest tzw. Trzem czytaniom. Za trzecim czytaniem odbywa się głosowanie. Ustawę uznaje się za przyjętą jeżeli stosunek głosów wynosi 2/3 przy połowie ustawowej liczby posłów. Następnie ustawa idzie do senatu. Senat ma prawo odrzucenia ustawy lub nanoszenia poprawek. W obu przypadkach ustawa z powrotem trafia do sejmu. Kiedy ustawa przejdzie, prezydent podpisuje ją i zostaje ogłoszona w dzienniku ustaw. Prawo do inicjatywy ustawodawczej posiadają:
Posłowie
Senat (całą izbą)
Prezydent
Rada Ministrów
Grupa 100 000 obywateli mających prawo wybierać do Sejmu
Powszechnie obowiązujące źródła prawa polskiego
Konstytucja
Obecna Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku. W zakresie aktów prawnych ma ona szczególną moc ze względu na jej zasadniczy charakter (Konstytucja jest ustawą zasadniczą). Postanowienia o charakterze ogólnym konstytucji muszą być sprecyzowane przez ustawy. Ustawy muszą ją precyzować i wypełniać pewne luki. Współczesna konstytucja reguluje kwestie fundamentalne dla państwa i jego obywateli.
Ustawa
Przedmiotem regulacji ustawowej może być każda sprawa. Ustawa nie jest źródłem jednorodnym. W obecnym systemie prawnym można wyróżnić ustawy ratyfikujące, ustawę budżetową i ustawę zwykłą. Te trzy rodzaje ustaw różnią się funkcjami w porządku prawnym. Ustawy ratyfikujące dotyczące umów międzynarodowych są to ustawy szczególne ze względu na treść i przedmiot regulacji. Zawierają tylko zgodę na ratyfikację lub wprowadzenie umów międzynarodowych, szczególnie ważnych dla państwa. Konstytucja wymienia ustawy zawierające zgody na ratyfikowanie umów międzynarodowych które dotyczą:
Pokoju, sojuszy, układów politycznych/wojskowych, wolności praw i obowiązków obywatelskich, członkostwa w Rzeczpospolitej
Przekazania spraw i kompetencji ważnych dla państwa danemu organowi międzynarodowemu.
Rozporządzenie
Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej do których należą:
Prezydent
Rada Ministrów
Premier
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Wojewoda (dotyczy rozporządzeń publikowanych w wojewódzkim dzienniku ustaw)
Prawo miejscowe (gminne)
Do wydawania prawa miejscowego uprawniona jest gmina. Rada gminy jest organem stanowiącym prawo gminne i organem kontrolnym. Gminne przepisy dzielą się na:
Wykonawcze
Porządkowe (ustalane w formie uchwały porządkowej)
Przepisy porządkowe wydaje się pod warunkiem zabezpieczenia
Prawo miejscowe (powiat)
Powiatowe prawo miejscowe reguluje ustawa z 5 czerwca 2008r o samorządzie powiatu. Organami powiatu są:
Rada powiatu (org. stanowiący i kontrolny)
Zarząd powiatu (org. wykonawczy którym jest starosta)
Rada powiatu może stanowić prawo w formie uchwały na terenie powiatu. Szczególnie w uzasadnionych przypadkach rada powiatu może wydawać przepisy porządkowe, które chronią spokój i bezpieczeństwo obywateli.
Prawo miejscowe (województwo)
Prawo miejscowe to również zapisy wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawach i obowiązujących na terenie województwa lub jego części. Wojewoda wydaje przepisy prawa miejscowego w formie rozporządzenia. Rozporządzenia wojewody dzielimy na:
Rozporządzenia porządkowe – zawierają nakazy i zakazy określonego zachowania którego dotyczy rozporządzenie. Wojewoda może wydać takie rozporządzenie jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia lub zdrowia obywateli. Zostają ogłaszane w uproszczony ale zapewniający szeroką informacje sposób i niezwłocznie wchodzą w życie. Później zostają ogłoszone urzędowo.
Rozporządzenia wykonawcze – wymagają ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich wygłoszenia. Tylko w wypadkach szczególnych gdyby zwłoka mogła zagrozić życiu lub zdrowiu obywateli, rozporządzenie wchodzi w życie natychmiast.
Źródła prawa w sytuacjach nadzwyczajnych
Akty prawne nadzwyczajne wydawane podczas stanu nadzwyczajnego mogą być ustanawiane na podstawie ustawy i podane do publicznej wiedzy. W czasie trwania stanu nadzwyczajnego nie może zmieniona zostać konstytucja ani żadna ważna instytucja, ustawa, zniesiony urząd itd. Stan wojenny może być ogłoszony przez prezydenta na wniosek prezesa rady ministrów. Rozporządzenie prezydenta o wprowadzeniu obu stanów musi być ogłoszone w sejmie w ciągu 48 godzin od podpisania go przez prezydenta. Sejm może go uchylić bezwzględną większością głosów przy co najmniej połowie liczby posłów. Na wniosek rady ministrów podczas stanu wojennego prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. (art. 234 konst.)