Polityka społeczna są to wszelkie działania państwa oraz innych ciał publicznych i sił społecznych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich zwłaszcza w środowisku zamieszkania i pracy. Natomiast według Krzeczkowskiego jest to działalność praktyczna państwa i innych podmiotów publicznych, skierowana na rozwiązywanie problemów społecznych, w naszym wypadku rodziny. Jej celem jest wpływanie na kształt ładu społecznego, zasad budujących porządek społeczny. Zajmuje się stanem obecnym i czynnikami, jakie spowodowały te zmiany, a także środkami przeprowadzania tych zmian. (środki: ekonomiczne, prawne, edukacyjne, kadry, instytucje).
W myśl polityki społecznej wobec rodziny, rodzina powstaje z chwilą urodzenia się dziecka. Rodzina spełniając istotne funkcje społeczne w każdym społeczeństwie wymaga szczególnej ochrony ze strony państwa i jego instytucji. Przejawem tego zainteresowania powinien być realny wpływ na treść życia rodzinnego i stwarzanie odpowiednich warunków do prawidłowego rozwoju rodziny. Podstawowymi celami polityki społecznej jest:
-zapewnienie rodzinie i jej poszczególnym członkom warunków umożliwiających zaspokojenie potrzeb bytowych i mieszkaniowych;
- sprzyjanie osiąganiu odpowiedniego poziomu prokreacji, w celu zagwarantowania co najmniej prostej zastępowalności pokoleń;
- zapewnienie warunków kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży, zwłaszcza przez zapewnienie możliwości równego startu życiowego i zawodowego oraz dostępu do edukacji;
- stwarzanie warunków do możliwości łączenia przez kobietę ról zawodowych i rodzinnych
-wpływanie na kształtowanie pożądanych stosunków w rodzinie;
- oddziaływanie na wykształcenie odpowiednich stosunków między rodziną a instytucjami państwowymi i społecznymi;
- skuteczne interweniowanie w sytuacjach, w których z powodu problemów materialnych lub społecznych może dojść do zerwania więzi społecznych lub zagrożone jest wypełnianie przez rodzinę jej podstawowych funkcji, poprzez wykorzystanie dostępnych instrumentów i podmiotów działających w najbliższym środowisku rodziny
Zasady polityki społecznej są to ogólne dyrektywy i normy działania jakimi powinny się kierować podmioty polityki społecznej. My skupimy się na dwóch zasadach. Zasadzie pomocniczości i solidarności.
Zasada pomocniczości (zasada subsydiarności) – jest jedną z najważniejszych zasad pracy socjalnej, która mówi, że obowiązkiem społeczności jest wspomaganie jej części składowych w naturalnym rozwoju, np.rodziny. Istotnym założeniem jest zakres tej pomocy: społeczność nie może ingerować w sprawy, z którymi poszczególne jednostki są w stanie poradzić sobie same, lecz jedynie tam, gdzie pomoc jest niezbędna. Mówi, że władza powinna mieć znaczenie pomocnicze, wspierające w stosunku do działań jednostek, które ją ustanowiły. Oznacza to akceptację interwencjonizmu państwowego w chwili, gdy zmierza on ku stwarzaniu warunków dobrego życia dla wszystkich członków społeczności, potępienie nadmiernego rozwarstwienia struktury społecznej, uznanie działań na rzecz ochrony praw jednostek do udziału w życiu publicznym za obowiązek Kościoła oraz przyznanie specjalnych praw rodzinie. Zasada pomocniczości wymieniona jest w Preambule Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jako zasada, na której oparte są prawa opisane w Konstytucji RP.
Zasada solidarności -reguluje stosunki społeczne tak w kierunku realizacji dobra wspólnego, jak i w kierunku rozwoju osoby ludzkiej. Kształtuje ona właściwy, personalistyczny i humanistyczny porządek społeczny. Wyraża dwie podstawowe tendencje kształtujące istotę życia społecznego, mianowicie "dawanie i branie". Jako zasada naturalno-prawna określa obowiązki "od dołu" i uprawnienia "od góry" oraz odwrotnie. Ma ona jak najlepiej zabezpieczyć realizację dobra wspólnego i rozwój osoby ludzkiej przez wzajemną współpracę i współdziałanie wszystkich w obrębie danych społeczności. Nie ma człowieka bez odniesienia do społeczności i nie ma społeczności mniejszych bez odniesienia do społeczności większych i odwrotnie. Zasada solidarności opiera się na jedności rodzaju ludzkiego powiązanego różnymi zależnościami, które domagają się pełniejszego zespolenia między ludźmi w duchowym braterstwie i miłości. Solidarność zakłada wzajemne zrozumienie i współpracę między jednostkami, ugrupowaniami społecznymi i państwami oraz całą ludzkością, której celem jest światowe dobro wspólne. Zasada solidarności podkreśla centralne znaczenie ludzkiej godności dla solidarności zakorzenionej w rozumieniu polityki. Jest świadomością wspólnej łączności i zmysłu odpowiedzialności, która znajduje swe źródło w personalistycznym obrazie człowieka. W rodzinie lub społeczeństwie, - bez solidarności, wspólne pożycie istot ludzkich jest nie do pomyślenia. Solidarność jest z jednej strony cnota, ale z drugiej - strukturalna zasada porządku państwa. Jest to zdolność i gotowość osoby, by rozpoznać godność i prawa swoich bliźnich i wyrażać to zrozumienie w swoim własnym stylu życia i działaniu. Jako strukturalna zasada nie tylko wpływa ona na ustawodawstwo społeczne i pracownicze, ale na całość prawnego porządku, który chce zapewniać solidarność niezależnie od codziennych decyzji obywateli.
W kształtowaniu pozycji rodziny istotne znaczenie ma całe ustawodawstwo. Art 16 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka stanowi, iż rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa, ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i politycznych również określają rodzinę jako naturalną i podstawową komórkę społeczeństwa. Należy udzielać jej pomocy w wychowaniu i sprawowaniu opieki nad dziećmi. W Karcie Praw Rodziny wskazuję się na prawo każdego człowieka do istnienia i budowy rodziny i odpowiednich środków na jej utrzymanie. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wskazuje na prawo rodziców do wychowania i zapewniania nauczania dzieciom zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi. Deklaracja Praw Dziecka ONZ z 1959r eksponuje równość wszystkich dzieci. Dziecko ma prawo do nazwiska i obywatelstwa, opieki społecznej, bezpłatnej nauki na poziomie szkoły podstawowej. Każde dziecko ma prawo do miłości i zrozumienia. Inne dokumenty dotyczące tej problematyki to m.in.: Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci, Strasburg 25 stycznia 1996, Konwencja o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia obronnego, Haga 29 maja 1993.
W prawie polskim przede wszystkim Konstytucja gwarantuje ochronę praw rodziny. Rodzice wychowując dziecko powinni uwzględniać stopień jego dojrzałości, wolność sumienia, wyznania i przekonania. Konstytucja gwarantuje prawo do zabezpieczania społecznego. Szczególną opieką państwo otacza kobiety w ciąży. Prawa ciężarnej do opieki medycznej i socjalnej w czasie ciąży i po porodzie określają: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka1, Karta Praw Pacjenta2, Ustawa o ochronie płodu ludzkiego3 oraz Kodeks Pracy4.
Najważniejszym aktem regulującym całokształt stosunków między małżonkami oraz między rodzicami a dziećmi, jest Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy.
Podstawowe zasady prawa rodzinnego to:
- zasada dobra dziecka, która ma sprzyjać zapewnieniu dziecku warunków do harmonijnego rozwoju fizycznego i psychicznego w ramach rodziny. Zasada ta realizowana jest szczególnie poprzez przepisy o adopcji, władzy rodzicielskiej, o dopuszczalności rozwodu, możliwości orzekania separacji, w przepisach zrównujących prawa dziecka, niezależnie od tego czy urodziło się w małżeństwie, czy poza nim;
- zasada ochrony interesów matki ( coraz częściej także ojca) zawarta w art. 27 i 43 & 3 KRiO, zgodnie z którą zadośćuczynienie obowiązkowi przyczyniania się do zaspakajania potrzeb rodziny polegać może, w całości lub w części , na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym;
- zasada wzajemnej pomocy członków rodziny, gdyż obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny spoczywa na obojgu małżonkach, a jego celem jest zapewnianie każdemu z członków rodziny zaspokojenia potrzeb na zbliżonym poziomie ( art. 27). Obowiązek ten spoczywa także na dzieciach. Realizację tej zasady zabezpiecza obowiązek alimentacyjny, który przejawia się w konieczności dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby wychowania.
- zasada autonomii rodziny – względem wpływów zewnętrznych, szczególnie państwa co oznacza prymat rodziny w wychowaniu dzieci.