Podział ubezpieczeń

Korzyści teoretyczne podziału ubezpieczeń:

• jeśli prawidłowo zostanie dokonany podział ubezpieczeń – łatwiej jest dotrzeć do samego sedna ubezpieczeń.

• można precyzyjnie określić zapotrzebowanie na ubezpieczenia

• można wyodrębnić techniki i przystosować je do poszczególnych grup ubezpieczeń

• wyodrębnienie cech ubezpieczeń a następnie wyodrębnienie działów (grup, rodzajów) ubezpieczeń

Wyodrębnienie ubezpieczeń społecznych i gospodarczych

Czym są ubezpieczenia społeczne ?

Ubezpieczenia społeczne są obok opieki społecznej oraz zabezpieczenia społecznego istotnym elementem polityki socjalnej państwa.

Ubezpieczenia społeczne jako całokształt środków, działań czy instytucji przy pomocy których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed groźbą niezaspokojenia podstawowych potrzeb społecznie uznanych za ważne.

Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze mają te same cele i spełniają te same funkcje, a więc to co najważniejsze je łączy. Spełniają podstawową funkcję ochrony ubezpieczeniowej a zatem zapewniają bezpieczeństwo finansowe, umożliwiają kompensowanie skutków zdarzeń losowych (zarówno tych o charakterze negatywnym jak i tych o charakterze pozytywnym gdy ich nastąpienie (realizacja) powoduje powstanie potrzeb majątkowych).

W obydwu przypadkach następstwa tych zdarzeń losowych są kompensowane z funduszu ubezpieczeniowego który tworzony jest ze składek ubezpieczeniowych.

Ale obok podobieństwa celów i funkcji między tymi ubezpieczeniami występuje wiele różnic.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE A UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE.

Kryteria	Ubezpieczenia społeczne	Ubezpieczenia gospodarcze
Geneza	II połowa XIX wieku Stworzone przez ustawodawcę	Starożytność, Funkcjonowały na długo przed zastosowaniem uregulowań prawnych
Zakres podmiotowy	Osobowe	Osobowe i majątkowe
Nawiązanie stosunku ubezpieczeniowego	Z mocy prawa, warz z podjęciem pracy	Zawarcie umowy ubezpieczenia
Instytucja	Non profit, publiczna osoba prawna ZUS, KRUS	Komercyjna lub non profit, Ubezpieczeniowa spółka akcyjna lub towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych
Zaspakajanie roszczeń	Świadczenia w formie pieniężnej (zasiłki) lub rzeczowej (zaopatrzenie w leki, porada lekarska)	Świadczenia i odszkodowania głównie w formie pieniężnej
Źródła finansowania	Metoda repartycyjna i kapitałowa	Metoda kapitałowa
Gwarancje wypłaty świadczenia	Państwo	Zakłady ubezpieczeń, UFG (Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny)

Instytucja non profit – jej celem nie jest osiąganie zysku.

Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych na zasadach non profit, działa zgodnie z zasada wzajemności (prawa kontraktowe wiążą się a prawami partnerskimi – każdy członek jest ubezpieczonym, każdy ubezpieczony jest członkiem towarzystwa).

Ubezpieczeniowa spółka akcyjna ma charakter komercyjny, musi mieć kapitały własne na poziomie wyższym niż każda inna spółka akcyjna.

Kapitały ubezpieczeniowej spółki akcyjnej mają charakter gwarancyjny (nie mogą być wykorzystane do bieżącej działalności). W podziale zysku uczestniczą nie tylko akcjonariusze ale również mogą uczestniczyć niektórzy ubezpieczeni np. jeśli prowadzi ubezpieczenia na życie może oferować polisy z udziałem zysku.

Metoda repartycyjna – istota tkwi w tym iż bezpośrednio z nagromadzonych składek wypłacane są odszkodowania.

Metoda kapitałowa – składki są gromadzone a następnie inwestowane i źródłem finansowania odszkodowań są nie tylko składki ale również korzyści z dokonanych inwestycji

Podział ubezpieczeń w odniesieniu do ubezpieczeń gospodarczych

Ubezpieczenia gospodarcze zostały podzielone w załączniku do ustawy ubezpieczeniowej na dwa działy:

• dział pierwszy – ubezpieczenia na życie

• dział drugi – pozostałe ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe

Między tymi działami występują istotne różnice zarówno o charakterze organizacyjnym, techniczno - ubezpieczeniowym, a także finansowym.

Podział na dwa działy wynika z zastosowania zasady rozdzielności branż ubezpieczeniowych, przestrzeganie tej zasady postulują dyrektywy europejskie. Zgodnie z tą zasadą występuje zakaz prowadzenia przez jednego ubezpieczyciela ubezpieczeń działu pierwszego (na życie) i ubezpieczeń działu drugiego (osobowych i majątkowych), zakaz ten ma uniemożliwić wykorzystanie środków pochodzących z ubezpieczeń długoterminowych w celu pokrycia niedoborów w innych ubezpieczeniach.

Dział I

Ubezpieczenia na życie

1. Ubezpieczenia na życie (ubezpieczenia na wypadek śmierci)

2. Ubezpieczenia posagowe zaopatrzenia dzieci

3. Ubezpieczenia na życie, jeżeli SA związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym

4. Ubezpieczenia rentowe

5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4

Grupa 1):

• ubezpieczenia na wypadek śmierci

• takie ubezpieczenia, które trwają przez całe życie

• takie ubezpieczenia, które trwają przez określony czas (terminowe) – te produkty nabywane przez kredytobiorców, polisa wydawana jest na bank; nie ma pewności że zakład ubezpieczeń wypłaci świadczenie, umowa wygasa po spłacie kredytu

Ubezpieczenia na dożycie – świadczenie jest wypłacane kiedy ubezpieczony dożyje wieku określonego w polisie.

Ubezpieczenia mieszane (na życie i na dożycie) – zakład ubezpieczeń ma pewność że będzie musiał wypłacić świadczenie.

Grupa 2)

Spełniają ważną rolę społeczną, zawierane przez rodziców (opiekunów) na rzecz nieletnich dzieci. Świadczenie jest wypłacane gdy nastąpi zdarzenie określone w polisie ubezpieczeniowej (np. osiągnięcie określonego wieku przez uposażone dziecko 18, 21 lat, albo nastąpienie innego ważnego zdarzenia w życiu dziecka – otrzymanie mieszkania, wyjście za mąż, rozpoczęcie studiów). W warunkach takiego ubezpieczenia zawarte jest stwierdzenie że w przypadku jeśli rodzic umrze ubezpieczenia zamienia się w bezskładkowe.

Grupa 3)

Składka ubezpieczeniowa jest dzielona na część na pokrycie ryzyka i część przeznaczoną na inwestycje. Ubezpieczony sam decyduje jaka część składki na poszczególne cele jest przeznaczana, sam decyduje o kierunkach przeznaczenia składki.

Grupa 4)

Ubezpieczenia rentowe również mogą mieć zróżnicowaną konstrukcję, jest dostosowywana do istniejących warunków społecznych, gospodarczych a także do możliwości płatniczych ubezpieczającego. Wśród ubezpieczeń rentowych wyodrębnia się renty płatne natychmiast, renty odroczone, terminowe, dożywotnie, ze stałą (zmienną) sumą ubezpieczenia.

Grupa 5)

Ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe są elementem Działu II. W przypadku gdy stanowią dodatkową opcję do ubezpieczeń na życie.

Dział II

Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe.

1) ubezpieczenia wypadkowe

2) ubezpieczenia chorobowe

3) – 6) ubezpieczenia typu casco

7) ubezpieczenia typu cargo – ładunek w transporcie

8) ubezpieczenia rzeczowe – konkretne rodzaje ryzyka

10 – 13) ubezpieczenia typu OC

14) – 16) ubezpieczenia finansowe – ubezpieczenie kredytu, gwarancje ubezpieczeniowe, ubezpieczenie ryzyk finansowych

17) ubezpieczenie ochrony prawnej

18) ubezpieczenie assistance

Podział na ubezpieczenia osobowe i majątkowe, dokonywane ze względu na przedmiot ubezpieczenia:

• ubezpieczenia osobowe – dobra osobiste człowieka

• ubezpieczenia majątkowe – przedmiotem ubezpieczenia są konkretne dobra materialne a także bieżące lub przyszłe aktywa oraz pasywa podmiotu ubezpieczenia. Zgodnie z art. 21 Kodeksu Cywilnego

RÓŻNICE POMIĘDZY UBEZPIECZENIAMI OSOBOWYMI I MAJĄTKOWYMI

Ubezpieczenia gospodarcze:

• osobowe:

  • pozytywne i negatywne zdarzenia losowe

  • prawa niemajątkowe

  • umowna suma ubezpieczenia zależna od woli stron i możliwości finansowych

  • świadczenia

  • dotyczy osób fizycznych

• majątkowe

  • negatywne zdarzenia losowe

  • prawa i obowiązki majątkowe

  • suma ubezpieczenia a wartość przedmiotu ubezpieczenia

  • odszkodowanie

  • dotyczy osób fizycznych, prawnych i innych jednostek

W przypadku ubezpieczeń osobowych występuje strata niepowetowana.

Ubezpieczenia gospodarcze

• osobowe

  • życiowe

    • wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć lub dożycie określonego wieku

    • w większości przypadków mają charakter długoterminowy

    • w większości przypadków zdarzenie losowe musi nastąpić choć nieznany jest termin tego nastąpienia

• wypadkowe

  • wypadkiem ubezpieczeniowym jest uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć wskutek nieszczęśliwego wypadku

  • są zwykle krótkoterminowe

  • zdarzenie losowe nie musi wystąpić NNW (następstwa nieszczęśliwych wypadków) i chorobowe

• majątkowe

  • majątkowe sensu stricte

    • wierzytelności i zobowiązania teraźniejsze i przyszłe np. OC

  • rzeczowe

    • dobra materialne

Mianem nieszczęśliwego wypadku określa się zdarzenie:

• spowodowane przez siły działające z zewnątrz

• występujące niezależnie (wbrew) woli poszkodowanego

• nagle

• powodujące trwały uszczerbek na zdrowiu w następstwie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia albo powodujące śmierć osoby ubezpieczonej

PORÓWNANIE UBEZPIECZENIA MIENIE I UBEZPIECZENIA OC

Kryterium porównawcze	Ubezpieczenie mienia	Ubezpieczenie OC
Przedmiot ubezpieczenia	Wartości majątkowe – materialny przedmiot ubezpieczenia (np.: mienie ruchome i nieruchome, urządzenia, środki transportu, ziemiopłody)	Interes majątkowy – odpowiedzialność cywilna z tytułu szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego
Wartość ubezpieczenia	Wartość mienia objętego ochroną ubezpieczeniową	Zobowiązanie z tytułu OC – przyrzeczenie wypłaty odszkodowania i świadczenia
Wysokość zobowiązania ubezpieczyciela	Suma ubezpieczenia nie wyższa niż wartość ubezpieczonego mienia	Suma gwarancyjna – górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela
Relacja ubezpieczeniowa	Ubezpieczyciel - ubezpieczający	Ubezpieczyciel – ubezpieczający – poszkodowany
Funkcja ubezpieczenia	Ochrona majątku ubezpieczonego	- ochrona interesu majątkowego ubezpieczonego - ochrona poszkodowanego przed niewypłacalnością sprawcy
Postać szkody	Postać rzeczowa (utrata zniszczenie, uszkodzenie rzeczy)	- postać rzeczowa - postać osobowa (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała, śmierć osoby poszkodowanej)
Zakres funkcji kompensacyjnej	Strata rzeczywista	- suma rzeczywista - utracona korzyść
Relacja między wysokością szkody a wartością majątku ubezpieczonego	Relacja występuje: - szkoda nie może być większa od wartości majątku ubezpieczonego - szkoda obejmuje istniejący majątek ubezpieczonego	Brak powiązania: - szkoda może być większa od wartości majątku ubezpieczonego - szkoda może obciążać zarówno istniejący jak i przyszły majątek ubezpieczonego

Roszczenia z umowy ubezpieczenia OC

Szkody osobowe

• rozstrój zdrowia

• uszkodzenie ciała

• śmierć osoby poszkodowanej

Roszczenia:

• koszty związane z leczeniem (zakup leków, koszty transportu poszkodowanego, dodatkowe odżywianie w okresie leczenia i rehabilitacji, dodatkowe zabiegi rehabilitacyjne, dodatkowa opieka w okresie leczenia, zakup niezbędnego sprzętu ortopedycznego i protez)

• koszty związane z przygotowaniem do innego zawodu (opłaty związane z Kurasami przygotowującymi do nowego zawodu, koszty zmiany wykształcenia)

• renta z tytułu zwiększonych potrzeb – czasowa lub stała wypłacana poszkodowanemu (w przypadku stałych, powtarzalnych wydatków związanych z utrzymaniem zdrowia poszkodowanego oraz opieką nad nim)

• renta z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej – zwana uzupełniającą lub wyrównawczą wypłacana poszkodowanemu (wyrównująca utracony dochód w stopniu w jakim utracił zdolność do jego osiągnięcia)

• renta płatna w następstwie śmierci osoby poszkodowanej czasowa lub dożywotnia – płatna osobom bliskim (osobom, względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny – dzieciom, małżonkowi, krewnym w linii prostej oraz innym osobom bliskim, którym zmarły poszkodowany dostarczał stale i dobrowolnie środków utrzymania)

• odszkodowanie z tytułu zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu, gdy następstwem szkody jest śmierć osoby poszkodowanej, przysługujące każdemu, kto wykaże, że faktycznie je poniósł (koszty poniesione na leczenie w czasie pomiędzy zaistnieniem szkody a śmiercią osoby poszkodowanej, wydatki związane z pochówkiem odpowiadające zwyczajom środowiska, w tym koszty transportu zwłok, zakupu odzieży żałobnej, postawienia nagrobka itp.)

• zadośćuczynienie wypłacane osobie poszkodowanej – jednorazowe świadczenie pieniężne (naprawie krzywdy, w celu złagodzenia już doznanych i przewidywanych w przyszłości cierpień fizycznych i psychicznych)

• stosowne odszkodowanie – jednorazowe świadczenie pieniężne przyznawane osobom bliskim poszkodowanego, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej osób ubiegających się

Szkody rzeczowe:

• zaginięcie rzeczy

• utarta rzeczy

• uszkodzenie rzeczy

Roszczenia:

• koszty naprawy mienia

• koszty odtworzenia mienia

• koszty środków prewencyjnych

• nakłady poniesione w związku z niemożnością korzystania z uszkodzonej, utraconej, zaginionej rzeczy

• rekompensata utraconych korzyści w związku ze szkodą rzeczową

Podział ubezpieczeń wg kryterium liczby podmiotów objętych ochroną ubezpieczeniową:

• ubezpieczenia zbiorowe – to takie w których ryzyka jednego rodzaju zostają pokryte przez objęcie większej liczby podmiotów (przedmiotów) jedną umową ubezpieczenia. Przedmiotem ubezpieczenia zbiorowego będzie kilka obiektów albo przedmiotów

• ubezpieczenia grupowe – ich cechą jest to iż umowa takiego ubezpieczenia obejmuje wiele osób z których każda jest ubezpieczona na własny rachunek

Wg kryterium podmiotu ubezpieczenia można wyróżnić:

• ubezpieczenia przedsiębiorstw

• ubezpieczenia ludności

taki podział jest podziałem nieostrym

Wg formy własności instytucji oferującej ubezpieczenia:

• Ubezpieczenia prywatne

• Ubezpieczenia publiczne

Ze względu na cel oraz formę organizacyjno prawną instytucji oferującej ubezpieczenia:

• Ubezpieczenia komercyjne

• Ubezpieczenia wzajemne

Ze względu na tradycję, odmienność przedmiotu ubezpieczenia, odrębność zasad ubezpieczenia a także odrębność źródeł prawnych:

• Ubezpieczenia morskie (uregulowane przepisami kodeksu morskiego)

• Ubezpieczenia lądowe (uregulowane przepisami kodeksu cywilnego). Do ubezpieczeń lądowych zaliczamy również ubezpieczenia lotnicze.

Ze względu na zakres terytorialny świadczonej ochrony ubezpieczeniowej

• Ubezpieczenia w obrocie krajowym

• Ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym

Ze względu na podział ryzyka

• ubezpieczenia bezpośrednie – mamy do czynienia w przypadku umów ubezpieczenia i koasekuracji

• ubezpieczenia pośrednie – mamy do czynienia gdy następuje wtórny i dalszy podział ryzyka czyli występuje umowa reasekuracji albo umowa retrocesji czyli to zakład ubezpieczeń przekazuje przejęte na siebie ryzyka reasekurantowi albo retrocentowi

Wg występowania swobody albo brak swobody w nawiązywaniu stosunku ubezpieczenia:

• Ubezpieczenia dobrowolne

• Ubezpieczenia obowiązkowe

!!! We własnym zakresie: !!!

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym funduszu gwarancyjnym, ustawa o polskim biurze ubezpieczycieli komunikacyjnych

STOSUNEK UBEZPIECZENIA – UMOWA UBEZPIECZENIA

Stosunek ubezpieczenia możemy zdefiniować jako stosunek cywilno prawny wiążący zakład ubezpieczeń czyli ubezpieczyciela z ubezpieczającym na podstawie którego ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłacenia odszkodowania albo innego świadczenia w razie nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego zaś ubezpieczający jest zobowiązany do przestrzegania warunków ubezpieczenia i opłacenia określonej składki.

Cechy stosunku ubezpieczenia

• kwalifikowany – przynajmniej jedna strona (zakład ubezpieczeń) musi mieć odpowiednie kwalifikacje. Ta cecha oznacza że jedną ze stron jest zakład ubezpieczeń który ma odpowiednie zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej.

• odpłatny – na ubezpieczającym ciąży obowiązek opłacenia składki ubezpieczeniowej

• masowy – żaden pojedynczy stosunek ubezpieczenia nie mógłby istnieć bez wielkiej liczby takich stosunków prawnych

• adhezyjny (adhezja – przyleganie, przystępowanie) oznacza iż większość stosunków ubezpieczenia polega na przystąpieniu ubezpieczającego do warunków określonych przez zakład ubezpieczeń

• trwały (ciągły) – stosunek ubezpieczenia trwa przez wyznaczony czas

• dwustronnie zobowiązujący – w jego wyniku dla obu stron stosunku powstają określone zobowiązania

• kauzalny (causa cavendi) – przyczynowy – stosunek jest nieważny jeśli nie istnieje przedmiot ochrony w zachowaniu którego ubezpieczający ma swój interes

Wypadek ubezpieczeniowy

Pojęcie

Przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenia losowe z którego nastąpieniem ekspektatywa (oczekiwanie) ubezpieczającego, mająca za przedmiot spodziewane świadczenie pieniężne od zakładu ubezpieczeń przeradza się w wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo podmiotowe o charakterze majątkowym.

Cechy

• zdarzenie przyszłe – następujące po zawarciu umowy ubezpieczenia (wyjątek art. 806 par1 k.c.)

• zdarzenie niepewne – nastąpienie bądź nie wypadku niema wpływu na byt prawny umowy ubezpieczenia

• zdarzenie prawne – jego zajście powoduje przekształcenie ekspektatywy prawa majątkowego w wierzytelność ubezpieczeniową (do czasu wystąpienia wypadku ubezpieczający miał tylko oczekiwanie)

Zdarzenie losowe

Pojęcie

Są to obiektywne (realne) stany świata zewnętrznego, będące skutkiem urzeczywistnienia się określonych ryzyk, powodujące stany bądź zwiększone potrzeby finansowe u osoby, w stosunku do której dane zdarzenie się zrealizuje.

Cechy:

• masowość – występujące w skali losowość

• statystyczna prawidłowość – posługując się rachunkiem prawdopodobieństwa jesteśmy w stanie określić czy takie zdarzenie wystąpi

• możliwe, lecz niekonieczne (mogą, lecz nie muszą nastąpić)

• nadzwyczajne (stanowią odstępstwo od normalnego biegu „rzeczy”)

• „losowe” (nie można z góry przewidzieć, kogo „dotkną”)

• niezależne od woli poszkodowanego

Wypadkiem ubezpieczeniowym jest zdarzenie niepewne.

!!! Sprawdzić w kodeksie cywilnym jak to jest w przypadku samobójstwa. Czy w przypadku samobójstwa może być wypłacone świadczenie

Strony i podmioty stosunku ubezpieczenia

• ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń)

• ubezpieczający (podpisuje umowę i płaci składkę) przedstawia do ubezpieczenia określone rodzaje ryzyka (zdrowie, życie, zdolność do pracy, swoje dobra osobiste, majątkowe)

Ubezpieczony

• imiennie oznaczony

• imiennie nieoznaczony

Uposażony – osoba która jest wymieniona w polisie ubezpieczeniowej, dostanie ona świadczenie po śmierci ubezpieczonego, można uposażyć każdą osobę (niekoniecznie ktoś z rodziny), jeśli się nie wyznaczy uposażonej ma zastosowanie postępowanie spadkowe

Uprawniona osoba trzecia (to nie to samo co uposażony)

• nabywca (np. rzeczy)

• wierzyciel hipoteczny z tytułu ubezpieczenia obciążonej nieruchomości

• poszkodowany na tle ubezpieczenia OC

• cesjonariusz i zastawnik wierzytelności ubezpieczeniowej