Wskaźnik efektywności prewencji
$$E = \frac{v}{K}$$
v – oczekiwane korzyści
K – koszty działań prewencyjnych
Jeżeli oczekiwane korzyści będą większe niż koszty to działanie jest korzystne
Oczekiwane korzyści mogą rozłożyć się w czasie. Jako V możemy również przyjąć zdyskontowane efekty.
Funkcja akumulacji kapitałowej – podstawowa funkcja ubezpieczeń – przejawia się na płaszczyźnie technicznej i ekonomicznej
Na płaszczyzna technicznej – następuje repartycja finansowych skutków zdarzeń losowych objętych ochroną ubezpieczeniową w ramach określonej wspólnoty ryzyka czyli ubezpieczyciel tworzy wspólnotę ryzyka, zbiera składki od osób narażonych na podobne ryzyko wypadku ubezpieczeniowego. Tworzy rezerwy – rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe – są przeznaczone na wypłatę przyszłych odszkodowań i świadczeń.
Na płaszczyźnie ekonomicznej – w ramach sektora ubezpieczeniowego gromadzone są fundusze, które przez długi czas nie są wykorzystane na przeznaczone dla nich cele. Te czasowo wolne środki pieniężne są inwestowane. Wielkość tych inwestycji musi odpowiadać rezerwom techniczno – ubezpieczeniowym, musi stanowić pokrycie tych rezerw.
Zakład ubezpieczeń nie może w sposób dowolny inwestować, ale musi przestrzegać określone zasady:
Zasada bezpieczeństwa – środki te mają w przyszłości być wypłacone w formie odszkodowań i świadczeń, zakład ubezpieczeń musi dbać aby inwestycje nie były ryzykowne. Określane są limity lokowanych środków w poszczególne środki finansowe.
Zasada rentowności – zakład lokuje po to aby nastąpił wzrost wartości inwestycji.
Zasady zachowania płynności środków – inwestycje powinien charakteryzować odpowiedni stopień płynności. Ubezpieczenia można podzielić na majątkowe (roczne) zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność wypłaty odszkodowania za szkody które wydarzą się w ciągu trwania umowy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń musi dostosować charakter inwestycji do charakteru zobowiązań. W przypadku zakładów ubezpieczeń na życie lokaty mają charakter długoterminowy,
Funkcja redystrybucyjna, funkcja stymulacyjna i funkcja kontrolna – ubezpieczenia są jednym z ogniw finansów.
Funkcja redystrybucyjna – związana jest z ideą ubezpieczeń. Przejawia się tym iż następuje gromadzenie środków a następnie ich podział w celu wypłaty odszkodowań czy świadczeń. Poprzez ubezpieczenia następuje podział dochodu narodowego (wtórny podział).
Działalność redystrybucyjna ma specyficzne cechy :
jest ograniczona podmiotowo – jej zasięgiem objęte są osoby znajdujące się pod ochroną ubezpieczeniową.
liczba podmiotów świadczących na rzecz funduszu ubezpieczeniowego wielokrotnie przewyższa liczbę podmiotów korzystających ze świadczeń z tego funduszu.
redystrybucja ta dokonuje się w czasie i przestrzeni – redystrybucja w czasie dokonuje się gdy zakłady ubezpieczeń gromadzą rezerwy gdy szkodowość maleje, te rezerwy są wykorzystywane gdy szkodowość wzrasta. Redystrybucja w przestrzeni dokonuje się ponieważ występują różnice w wysokości szkodowości między różnymi regionami (nie chodzi tylko o regiony kraju, ale również następuje redystrybucja na arenie międzynarodowej).
Redystrybucja ubezpieczeń ma charakter stabilny – po to są dokonywane świadczenia a żeby doprowadzić do stanu sprzed szkody. zapobiega zmianom w majątku społeczny
Funkcja stymulacyjna ubezpieczeń polega na wykorzystywaniu przepływów strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi do stworzenia bodźców oddziałujących na podmioty narażone na ryzyko. Przejawem realizacji takiej funkcji są bonusy i malusy.
Funkcja kontrolna – polega na tym iż na podstawie obserwacji strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi uzyskuje się informację o przebiegu procesów gospodarczych czyli można powiedzieć że na bazie strumieni odszkodowań można wnioskować o tym co się dzieje w zakresie działań gospodarczych (czy te działania przebiegają w sposób bezpieczny, czy istnieje ryzyko)
Funkcja wychowawcza – przejawia się w tym, że ubezpieczenia skłaniają do przezornego przewidywania przyszłych zdarzeń (zjawisk). Przejawia się również tym że ubezpieczenia skłaniają do oszczędzania. Ubezpieczenia realizują się poprzez wspólnotę ryzyka, w tym przejawia się funkcja wychowawcza, występuje solidarność w ramach wspólnego ryzyka.
Ubezpieczenia działają wg określonych zasad. Zasady są ściśle z funkcjami związane. Im w większym zakresie będą przestrzegane zasady tym lepiej będą realizowane funkcje ubezpieczeń.
Zasady ubezpieczeń:
wymagania stawiane świadczonym usługom ubezpieczeniowym
wtórne względem funkcji ubezpieczeń
charakter imperatywny (bezwzględnie obowiązujący) lub postulatywny (dobrze byłoby żeby były przestrzegane, jeśli te zasady będą przestrzegane to ubezpieczony i gospodarka narodowa odniosą korzyści)
podstawowe zasady: realność, pełność i powszechność ochrony ubezpieczeniowej
inne zasady: szybkości wypłat odszkodowań i świadczeń (związek z zasadą pełności), koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej, ograniczenia poza ubezpieczeniowej działalności zakładów ubezpieczeń, nadzoru państwa nad działalności ubezpieczeniową
Zasady mają charakter wtórny wobec funkcji ubezpieczeń.
Zasada szybkości wypłat odszkodowań – ma związek z zasadą pełności – im szybciej zostanie wypłacone odszkodowanie czy świadczenie tym szybciej nastąpi pełne pokrycie szkody.
Zasada koncesjonowania – warunki stawiane podmiotom które chcą prowadzić działalność ubezpieczeniową:
odpowiednie kapitały
wymogi osobowe – nie każdy może być w zarządzie zakładu ubezpieczeń, dotyczące niekaralności, wykształcenia, doświadczenia zawodowego
wymogi o charakterze formalnym – trzeba przedstawić plan działalności, odpowiadają dokumentację
Spełnienie tych wymogów jest sprawdzany przez organ nadzoru (Komisja Nadzoru Finansowego)
Zasada ograniczenia poza ubezpieczeniowej działalności– podmiot który prowadzi działalność ubezpieczeniową nie może zajmować się żadną inną działalnością. Czynności które może wykonywać zakład ubezpieczeń (wymienione w ustawie ubezpieczeń)
Zasada nadzoru – państwo sprawuje nadzór nad rynkiem ubezpieczeniowym
Podstawowe zasady dotyczą podstawowej funkcji ubezpieczeń. Pozostałe zasady dotyczą nie tylko samej ochrony ubezpieczeniowej ale również warunków w jakich ta umowa ubezpieczeniowa - zasady te kształtują system ubezpieczeń
Zasady ochrony ubezpieczeniowej
realność
gwarancje prawne
gwarancje ekonomiczne
pełność
aspekty techniczne
aspekty ekonomiczno – prawne
powszechność
podmiotowa
przedmiotowa
Realność – pewność, gwarancja urzeczywistnienia prawa do otrzymania odszkodowania ubezpieczeniowego, prawdziwa rękojmia tego prawa
Pełność – zapewnienie ubezpieczonym takiego poziomu finansowego wyrównania strat losowych jaki w danych warunkach możliwy jest do osiągnięcia
Powszechność – stworzenie takich organizacji i zasad funkcjonowania ubezpieczeń aby zabezpieczały każdej zainteresowanej w ubezpieczeniu jednostce możliwości korzystania z tego urządzenia w miarę potrzeb
Zasada realności ochrony ubezpieczeniowe:
o realności ochrony ubezpieczeniowej świadczy postępowanie zakładu ubezpieczeń względem ubezpieczającego
rozpatrywania jako
stopień pokrycia rzeczywistej szkody przez odszkodowanie (wskaźnik realności ochrony ubezpieczeniowej
stopień pewności otrzymania odszkodowania w celu wyrównania szkody sytuacja, w której ubezpieczający może – nie popełniając błędu z punktu widzenia ekonomicznego i prawnego – liczyć na to, że strata losowa zostanie mu wyrównana przez zakład ubezpieczeń w granicach ubezpieczenia i zgodnie z obowiązującymi go warunkami. L. Pokorzyński
charakter imperatywny – ubezpieczenie stoi i pada wraz z realnością ochrony ubezpieczeniowej. L. Pokorzyński (jeśli ta zasada nie będzie przestrzegana to ubezpieczenie straci sens, mogą również wystąpić szkody społeczne jak i gospodarcze. Ochrona ubezpieczeniowa musi być realna)
na pojęcie realności ochrony ubezpieczeniowej składają się łącznie gwarancje ekonomiczne i prawne. (te dwa rodzaje gwarancji muszą występować jednocześnie, jeśli będzie występowała tylko jedna z tych gwarancji ochrona ubezpieczeniowa nie będzie realna)
Prawne i ekonomiczne gwarancje realności ochrony ubezpieczeniowej
Gwarancje prawne mają uchronić przed:
zwłoką w wypłacie odszkodowania (ustalone w przepisach prawnych terminy wypłat)
nieuzasadnioną odmową jego wypłaty (możliwość uruchomienia aparatu sądowego i egzekucyjnego)
niewłaściwym ustaleniem jego wysokości (ustalone metody obliczania)
rola instytucji rzecznika ubezpieczonych
rola organu nadzoru (kontrola OWU) – Komisja Nadzoru Finansowego – sprawdza (kontroluje) treść ogólnych warunków ubezpieczenia
przepisy prawne: ustawa o działalności ubezpieczeniowej (obowiązek doręczenia OWU i przedstawienia różnic między postanowieniami umowy a OWU) oraz kodeks cywilny (zasada contra preferentes)
Zakład ubezpieczeń ma obowiązek wypłacić odszkodowanie w ciągu 30 dni od daty zawiadomienia zakładu ubezpieczeń o wypadku ubezpieczeniowym części niespornej. Część sporna odszkodowania zakład ubezpieczeń powinien jak najszybciej wyjaśnić wszelkie spory, jeśli zostaną wyjaśnione i w ciągu 14 dni zakład ma obowiązek wypłacić resztę odszkodowania – dla ubezpieczeń dobrowolnych
Dla ubezpieczeń obowiązkowych – niesporna część odszkodowania – 30 dni; część sporna po wyjaśnieniu – nie później niż w ciągu 90 dni.
Metody obliczania odszkodowania
Gwarancje ekonomiczne stanowi odpowiednia zasobność zakładu ubezpieczeń w fundusze o charakterze indemnizacyjnym
rola nadzoru: kontrola płynności i wypłacalności zakładów ubezpieczeń
ważne: składka, kapitały, rezerwy, lokaty, reasekuracja
ekonomiczne gwarancje wspiera funkcjonowanie Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
Zakład ubezpieczeń musi przestrzegać podstawowe kanony gospodarki finansowej.
Podstawowym strumieniem pieniężnym zakładu ubezpieczeń są składki. Do ustalenia składek (taryf) ubezpieczeniowych zwykle zatrudnia się aktuariuszy. Ważne żeby składka nie była za wysoka ( nie może być za wysoka – zakład utraci klientów) ani za niska (nie może być za niska bo zakład ubezpieczeń utraci płynność).
Składki mają wystarczyć na pokrycie kosztów a także odpowiednich świadczeń.
Kapitały własne zakładu ubezpieczeń mają charakter gwarancyjny (nie mogą być wykorzystywane do bieżącej działalności).
Rezerwy – źródło przyszłych odszkodować i świadczeń, ich wysokość ustala aktuariusz
Lokaty –
Reasekuracja – ubezpieczenie ubezpieczyciela – odpowiednia polityk reasekuracyjna będzie decydowała o tym czy zakład ubezpieczeń działa bezpieczny.
Gwarancje ekonomiczne – w ramach upadku zakładu ubezpieczeń pokrywane są odszkodowania i świadczenia z Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego tylko związane z ubezpieczeniami obowiązkowymi. Jeśli upadnie zakład ubezpieczeń na życie to wypłacane jest świadczenie z Funduszu w wysokości 50 % ale do pewnej określonej kwoty.
Rodzaje zakładów ubezpieczeń
zakłady ubezpieczeń majątkowych – realność ochrony ubezpieczeniowej jest uzależniona od cen ubezpieczonych obiektów, jeśli w momencie kalkulacji składki wiadomo że ceny wzrosną w okresie ubezpieczenia to można ten fakt uwzględnić w składce. Jeśli w trakcie trwania umowy ubezpieczający może zwrócić się do zakładu ubezpieczeń o tzw. doubezpieczenie.
Jeśli zakład ubezpieczeń oferuje ubezpieczenia zagraniczne to musi uwzględnić ryzyko kursowe (zawieranie umowy w walutach charakteryzujących się dużą stabilnością, w umowie można zawrzeć klauzule walutowe – kto w jakiej mierze będzie ponosił skutki zmian kursowych)
zakłady ubezpieczeń na życie – ustala na jakiej podstawie będą urealniane świadczenia, a drugi problem kto w jakim zakresie będzie ponosił skutki urealnienia świadczeń. Świadczenia urealniane są na podstawie wskaźników cen, utrzymania, są stosowane polisy dynamiczne (w rocznicę zawarcia umowy zakład ubezpieczeń proponuje ubezpieczonemu podwyższenie sumy ubezpieczenia o wskaźnik równy wskaźnikowi inflacji – za tym idzie podwyżka składki ubezpieczeniowej). Finansowe skutki urealnienia świadczenia ponosi ubezpieczyciel, po to prowadzi działalność inwestycyjną, lokacyjną aby miał środki na wypłatę świadczeń. Są takie produkty ubezpieczeń na życie które przerzucają to ryzyko na ubezpieczającego – ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (to takie ubezpieczenie z tytułu którego Sładka jest dzielona na 2 części, część składki przeznaczona jest na pokrycie ryzyka a druga część jest inwestowana, o podziale tej składki decyduje ubezpieczający, ale decyduje też w jakie instrumenty będzie inwestowana ta inwestycyjna część składki, jest ona lokowana w fundusze kapitałowe o różnym poziomie ryzyka np. pieniężne, akcyjne, dłużne. Ponieważ decyzja należy do ubezpieczającego to on ponosi ryzyko. Wysokość świadczenia uzależniona jest od tego jaka będzie stopa zwrotu.
Zasada pełność ochrony ubezpieczeniowej – ma zastosowanie tylko w odniesieniu do ubezpieczeń majątkowych, bo tylko w tych ubezpieczeniach mamy do czynienia ze szkodą i odszkodowaniem.
Aspekty prawne – podstawowym zagadnieniem jest pojęcie szkody.
Szkody – wszelki uszczerbek majątku osoby poszkodowanej (wg kodeksu cywilnego)
Szkody bezpośrednie: straty (rzeczywiste uszczuplenie majątku oraz koszty konieczne w związku z wystąpieniem szkody)
Szkody pośrednie: utracone korzyści tj.:
- szkody przyszłe
- utrata osiągniętego dochodu
- utrata spodziewanego zysku (ubezpieczenie utraty zysku – dołączane do ubezpieczenia od ognia dla firm)
Ochrona ubezpieczeniowa powinna umożliwiać każdemu ubezpieczającemu – bez względu na jego status prawno – ekonomiczny – taki finansowy poziom pokrycia strat losowych, jaki wynika z jego indywidualnej potrzeby oraz na jaki pozwalają w danych warunkach istotne względy polityki gospodarczej i społecznej państwa.
Pełność ochrony ubezpieczeniowej w aspekcie technicznym
Na poziom finansowy pokrycia strat losowych wpływają: poziom ubezpieczenia i wysokość odszkodowania.
Poziom ubezpieczenia określa stosunek sumy ubezpieczenia do wartości przedmiotu ubezpieczenia. W zależności od relacji tych wielkości może wystąpić:
niedoubezpieczenie, gdy suma ubezpieczenia jest niższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia
ubezpieczenie w pełnej wartości, gdy suma ubezpieczenia jest równa wartości przedmiotu ubezpieczenia
nadubezpieczenie, gdy suma ubezpieczenia jest wyższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia.
Suma ubezpieczenia – suma która zostanie zapisana w umowie, górna granica odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń
Wartość przedmiotu ubezpieczenia – faktyczna wartość, ile danej chwili przedmiot ubezpieczenia jest wart.
Ubezpieczenie dwu lub wielokrotne – występuje gdy ten sam przedmiot ubezpieczenia jest ubezpieczony w więcej niż u jednego ubezpieczyciela.
Ubezpieczenie w pełni pokryje szkodę w przypadku ubezpieczenia w pełnej wartości i nadubezpieczenia
Zasada odpowiedzialności proporcjonalnej
Zasada zgodnie z którą odszkodowanie pozostanie w stosunku do szkody w takiej relacji w jakiej suma ubezpieczenia pozostanie do wartości ubezpieczenia
Q : Z = U : W
Q – odszkodowanie
Z – szkoda
U – suma ubezpieczenia
W – wartość przedmiotu ubezpieczenia
Przykład:
W = 100 tyś PLN
U = 50 tyś PLN
Z = 10 tyś PLN
Q = 5 tyś PLN
Zakład ubezpieczeń może też zasadę odpowiedzialności tzw. za pierwsze ryzyko – polega na tym że każda szkoda wyrównywana jest w pełni przy czym granicą odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest suma ubezpieczenia czyli ryzyko które jest przedmiotem ubezpieczenia jest dzielona na 2 części; pierwsza część – ryzyko ubezpieczone – szkoda pokrywana jest w pełni, druga cześć – ryzyko nieubezpieczone – szkoda nie jest pokrywana wcale.
Instrumenty które korygują wysokość odszkodowania:
udział własny ubezpieczającego w szkodzie – polega na tym, że ubezpieczający w każdym przypadku partycypuje (uczestniczy) w części powstałej szkody; każda szkoda jest dzielona na 2 części; jedna jest pokrywana przez zakład ubezpieczeń, druga przez ubezpieczonego. Ten udział własny jest określany jako procent szkody. Ma wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej – to znaczy że jeśli zakład ubezpieczeń zaproponuje umowę w której nie jest przewidziany udział własny a składka jest wysoka możemy zaproponować udział procentowy - składka będzie mniejsza.
franszyza – może występować w dwóch rodzajach:
Franszyza integralna (warunkowa) – oznacza granice poniżej której zakład ubezpieczeń nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania. Jeśli wysokość szkody przekroczy te granice wówczas zakład ubezpieczeń pokrywa całą szkodę – tak jakby tej franszyzy w ogóle nie było. Celem franszyzy integralnej jest uwolnienie zakładu ubezpieczeń od odpowiedzialności za szkody drobne, które nie uzasadniają nakładów związanych z postępowaniem likwidacyjnym.
Franszyza redukcyjna polega na tym że odszkodowanie zawsze ulega zmniejszeniu o określony procent lub kwotę. Uzasadnieniem franszyzy redukcyjnej jest potrzeba wyłączenia z odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń szkód drobnych które praktycznie są szkodami losowymi ale wynikają z ubytków naturalnych takich jak wysychanie, parowanie ubezpieczonych towarów a także z ewentualnych różnic wagowych, które mogą występować przy ładunkach masowych.
Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej powinna być rozpatrywana w następujących aspektach:
podmiotowym
przedmiotowym
rodzajów ryzyka objętych ochroną ubezpieczeniową
Zasada ta zawiera wskazanie, aby organizacja i funkcjonowanie ubezpieczeń zabezpieczały każdej zainteresowanej w ubezpieczeniu jednostce możliwość korzystania z tego urządzenia w miarę potrzeb, a więc w odniesieniu do interesujących ją przedmiotów i realnie zagrażających jej ryzyk.
Interpretacja tej zasady powinna uwzględniać:
społeczna i gospodarcza użyteczność ubezpieczeń
istotna rola państwa w zakresie spełnienia zasady pełności ochrony ubezpieczeniowej
świadomość ubezpieczeniowa a przymus o charakterze ekonomicznym a nie prawnym
Ubezpieczenia powinny być powszechne – należy tak je zorganizować a by każdy podmiot, przedmiot i ryzyko były ubezpieczone.
Instrumentem badania ekstensywności ubezpieczeń jest wskaźnik intensywności – stanowi relacja ilości podmiotów albo przedmiotów ubezpieczonych do ogólnej liczby podmiotów czy przedmiotów narażonych na określone ryzyko.