ZABAWA W CZYTANIE G. DOMANA
Autor tej metody traktuje naukę czytania jako element dziecięcej zabawy. Jest zwolennikiem „domowej nauki czytania” i przenosi zinstytucjonalizowane formy kształcenia do domu rodzinnego. W swej metodzie uwzględnia więc indywidualne predyspozycje dziecka. Wykorzystuje też wiedzę z zakresu neuropsychicznych możliwości małego dziecka oraz łatwości przyswajania przez nie informacji całościowej (słów, wyrazów). Uważa, że istnieje ścisły związek między kształtowaniem się pojęć, a techniką czytania. „Zabawa w czytanie” to globalne czytanie odpowiednio dobranych wyrazów prezentowanych dziecku w ściśle określony sposób. Zapamiętanie zapisu graficznego wyrazów nie sprawia dzieciom większych trudności, jeżeli rozumieją sens przeczytanego przez siebie wyrazu. Prostota materiału przeznaczonego do zabawy umożliwia korzystanie z niego niezależnie od miejsca i czasu, ale wymaga wcześniejszego przygotowania. Ze względu na niedojrzałość percepcji wzrokowej dziecka poniżej piątego roku życia do zabawy w czytanie używa się kartoników z dużymi napisami o intensywnej barwie (czerwonej). Stopniowo zmniejsza się litery i przechodzi do barwy czarnej. G.Doman twierdzi, że sesje „zabawy w czytanie” nie powinny przekraczać kilku sekund i powinny być wplecione w różne zabawy dziecięce nawet kilka razy dziennie. Uważa również, że „zabawa w czytanie” powinna być zawsze krótsza niż dziecięca ochota, by się w nią bawić.
Nauka czytania w „zabawie w czytanie” to kolejno następujące po sobie etapy. Etapy pierwszy to pojedyncze słowo. Po nim następuje etap drugi – wyrażenia dwuwyrazowe. Etap trzeci dotyczy wprowadzania zdań. Czwarty etap polega na rozbudowywaniu wcześniej wykorzystanych zdań. Etap piąty to samodzielne czytanie książek. Autor dopuszcza wprowadzenie drobnych zmian w trakcie realizacji całego programu, by lepiej dostosować go do potrzeb danego dziecka. Lecz kolejność etapów pozostaje zawsze taka sama bez względu na wiek dziecka. Uważa też, że naukę alfabetu można rozpocząć, gdy dziecko potrafi już dobrze czytać. Dopiero wtedy rozumie ono konieczność istnienia pojedynczych liter, z których składa się alfabet.
METODA ANALITYCZNO – SYNTETYCZNA O CHARAKTERZE FUNKCJONALNYM E. I F. PRZYŁUBSKICH
Metoda ta powstała w wyniku połączenia rozmaitych metod wykorzystujących różnorodny poziom rozwoju poszczególnych funkcji psychicznych. W ten sposób w procesie nauki czytania bierze udział funkcja wzrokowa, słuchowa i kinestetyczno- ruchowa. Autorzy koncepcji wprowadzili również ogniwo pośrednie w postaci sylaby oraz pewne elementy metody globalnej. W metodzie tej punktem wyjścia jest zawsze wyraz – znany dziecku, a nie litera. Dzięki wykorzystaniu metody globalnej dziecko w okresie przedliterowym poznaje całościowo określone wyrazy wynikające z kontekstu oglądanej ilustracji. W zależności od stopnia zainteresowania dziecka i jego możliwości rozwojowych następuje przejście od okresu przedliterowego do właściwej nauki czytania, polegającej na zapoznawaniu dziecka z ograniczoną liczbą liter, umiejętnością dokonywania analizy i syntezy słuchowo- wzrokowej oraz rozumieniu treści przeczytanego odpowiednio dobranego tekstu. W metodzie tej bardzo ważny jest prawidłowy rozwój procesów poznawczych (słuch, wzrok), a także prawidłowy rozwój narządów artykulacyjnych.
W metodzie analityczno - syntetycznej o charakterze funkcjonalnym wprowadzenie każdej litery musi odbywać się według schematu:
omówienie ilustracji, główny element obrazka nosi nazwę, która rozpoczyna się od głoski odpowiadającej wprowadzanej litrze,
zwrócenie uwagi na wyraz podstawowy, z niego wydziela się pierwszą głoskę, by później utożsamiać ją z wprowadzaną literą,
analiza i synteza słuchowa wyrazu podstawowego oraz wprowadzenie schematu i modelu,
wyodrębnienie z wyrazu podstawowego pierwszej głoski, a później poszukiwanie jej w innych wyrazach znanych dziecku,
prezentacja litery (wielkiej i małej) będącej podstawą zapisu wyodrębnionej z wyrazu pierwszej głoski. Analiza poszczególnych elementów litery – cechy dystynktywne litery.
wycięcie nowej litery z alfabetu ruchomego,
rozpoznawanie nowej litery wśród innych liter, nie zawsze znanych dziecku.
Schemat ten ulega poszerzeniu o elementy związane z czytaniem połączeń nowej litery z dotychczas poznanymi i tworzenie sylab oraz o odczytywanie samodzielnie przez dziecko wyrazu podstawowego lub tekstu pod obrazkiem.
METODA FONETYCZNO – LITEROWO – BARWNA B. RACŁAWSKIEGO
Koncepcja nauki czytania i pisania zaproponowana przez B.Racławskiego łączy technikę płynnego czytania ze zrozumieniem z nauką pisania. Nauka czytania powinna rozpoczynać się wówczas, gdy zostanie ustalony poziom sprawności komunikowania się dziecka, określony na podstawie poziomu rozwoju percepcji, zasobu słownikowego, poziomu słuchu fonematycznego, a także pamięci. Dopiero poznanie dziecka, jego faktycznych możliwości pozwala na rozpoczęcie odpowiednich ćwiczeń doskonalących sprawności językowe, które umożliwiają naukę czytania i pisania. Sukces w nauce czytania zależy od faktycznego zainteresowania samego dziecka otaczającym go światem oraz właściwej zachęty ze strony nauczyciela. Autor postuluje więc rozpoczęcie ćwiczeń w przedszkolu już w grupie dzieci trzyletnich. Nie istnieje podręcznik z kolejnymi etapami nauczania. Został on zastąpiony zestawem zadań, zabaw i ćwiczeń zmierzających do osiągnięcia przez dziecko odpowiedniego poziomu sprawności artykulacyjnej, słuchowej oraz analizy i syntezy głosowej wyrazów. B.Racławski twierdzi też, że właściwa nauka czytania powinna być poprzedzona różnymi ćwiczeniami emisyjnymi, oddechowymi, ortofonicznymi, artykulacyjnymi i słuchowymi, zwłaszcza słuchu fonematycznego. Dobra orientacja, związana ze schematem własnego ciała przygotowuje dziecko do nabywania umiejętności czytania od strony lewej do prawej oraz pozwala na szybsze różnicowanie liter.
Pierwszym krokiem w nauce czytania metodą B.Racławskiego jest wyrabianie umiejętności dokonywania przez dziecko analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej. Stopniowo dołancza się do niej zapis graficzny wyrazu jako model struktury fonemowej. Zrozumienie przez dziecko związku między literą i fonemem pozwala na wprowadzenie czterowariantowego zapisu litery /drukowana, pisana, mała, wielka/ na oznaczenie tego samego fonemu.
W celu ułatwienia dziecku analizy i syntezy głoskowej oraz poznanie zapisu graficznego wyrazu autor proponuje zastosowanie w zabawach i ćwiczeniach specjalnych klocków z literami zwanych LOGO. Przedstawiony alfabet różni się od alfabetu stosowanego w podręcznikach. Koncepcja programowa oparta jest na 44 literowym alfabecie zawierającym dwuznaki i zmiękczenia. Poznawanie alfabetu następuje w trakcie obcowania ze wszystkimi literami: drukowanymi, pisanymi, małymi i wielkimi.
Autor uważa, że do nauki czytania i pisania należy przystąpić wówczas, gdy dziecko bezbłędnie potrafi rozkładać wyrazy na głoski albo składać wyrazy z głosek. Czytanie możliwe jest jednak dopiero wtedy, gdy dziecko pozna budowę głoskową danego wyrazu, bo tworząc wyraz, musi dodatkowo pamiętać głoski w określonej kolejności.
Czytanie wyrazów należy rozpoczynać wstępną techniką określaną mianem ”ślizgania się” z litery na literę. Jest to wstępny etap, w którym od czytania krótkich wyrazów i sylab przechodzimy do czytania krótkich tekstów. Doskonaląc czytanie zastępujemy technikę „ślizgania się” czytaniem płynnym. Według metody B.Racławskiego naukę czytania kończy umiejętność cichego czytania. Cały czas należy pracować z dzieckiem w takim tempie i przez taki okres, aby nie zniechęcić go do czytania.
METODA BARWNO – DŹWIĘKOWA H. METERY
Metoda ta była stosowana w Polsce w latach siedem- dziesiątych, jednak niektóre wykorzystane przez autorkę rozwiązania mogą być nadal pożyteczne w przedszkolnej nauce czytania. Autorka wydzieliła dwa okresy nauki czytania. Pierwszy przedliterowy, w którym następuje poznanie dźwiękowej budowy wyrazów i drugi, polegający na wprowadzeniu zapisu graficznego poszczególnych dźwięków – liter oraz właściwą naukę czytania.
Według Heleny Metery nauka czytania ma ściśle określony przebieg. Rozpoczyna się ją od poznania struktury dźwiękowej wyrazów poprzez wprowadzenie graficznego schematu ich budowy. Analiza słuchowa dokonuje się w mowie cichej poprzez określenie miejsca głoski w wyrazie, liczby głosek oraz ich nazwy zgodnie ze wskazaną kolejnością. Wyrazy przeznaczone do analizy słuchowej powinny być odpowiednio dobrane, z zastosowaniem zasady stopniowania trudności. Graficzny schemat budowy wyrazu musi zawierać zawsze tyle pól, ile jest głosek w wyrazie. Początkowo jest dokonywana analiza fonemowa, dopiero później wprowadza się kolorowe nakrywki. Na początku stosuje się nakrywki jednokolorowe, potem różnokolorowe w zależności od rodzaju samogłoski (ustna, nosowa) i spółgłoski (twarda, miękka, dźwięczna, bezdźwięczna), które służą do przykrywania poszczególnych pól szablonu. Schemat budowy dźwiękowej wyrazu to prostokąt podzielony na pola. Nakrywki symbolizują głoski.
Analiza i synteza fonemowa odpowiednich wyrazów prowadzi w konsekwencji do stopniowego zastępowania kolorowych nakrywek literami. W ten sposób dziecko opanowuje umiejętność czytania i rozumienia odczytywanych tekstów poprzez poznanie schematu, że każdej głosce odpowiada określony symbol literowy.
METODA DOBREGO STARTU M. BOGDANOWICZ
Metoda dobrego startu została opracowana przez prof. Martę Bogdanowicz. Inspiracją dla autorki były informacje o metodzie Le Bon Depart autorstwa Théi Bagnet. Metoda ta jest przeznaczona dla dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym oraz dla dzieci starszych, których rozwój psycho- ruchowy przebiega wolniej lub nieharmonijnie.
Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji wzrokowych, słuchowych, językowych, dotykowo - kinestetycznych (czucie dotyku i ruchu) i motorycznych oraz ich współdziałanie, czyli integracja percepcyjno – motoryczna. Celem omawianej metody jest również kształtowanie lateralizacji oraz orientacji w prawej i lewej stronie ciała. Może więc być stosowana jako jeden ze sposobów oddziaływania lub jako całkiem odrębna specyficzna metoda.
Obecnie istnieją trzy polskie warianty MDS:
- „Piosenki do rysowania”,
- „Piosenki i znaki”,
- „Piosenki na literki”.
Wariant pierwszy to zestaw ćwiczeń przeznaczony dla dzieci najmłodszych, począwszy od 3 - 4 roku życia. Rozpoczyna się cyklem zajęć, który daje możliwość kontynuacji przez cały okres przedszkolny. Drugi wariant jest kontynuacją wariantu pierwszego lecz realizuje się go na innym materiale ćwiczeniowym przez cały okres przedszkolny, a nawet dłużej. Wariant ostatni ułatwiający naukę czytania i pisania wprowadza polisensoryczne uczenie się poszczególnych liter alfabetu. Piosenki zostały dobrane w szczególny sposób, tak by w tytule i w tekście występował wyraz zaczynający się głoską, zgodną z literą będącą przedmiotem poznania. Jednocześnie rytm został dostosowany do struktury litery
w powiązaniu z odpowiednią figurą geometryczną. Wszystkie warianty wzajemnie się uzupełniają, stanowiąc kolejne etapy oddziaływań stymulacyjno-terapeutycznych.
Zajęcia prowadzone Metodą Dobrego Startu przebiegają według ustalonego porządku. Wyróżniono zajęcia wprowadzające, zajęcia właściwe i zajęcia końcowe. W zajęciach właściwych dodatkowo wyłoniono ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia ruchowo- słuchowe i ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe.
W czasie zajęć wprowadzających dzieci usprawniają koncentrację uwagi, orientację w schemacie ciała i przestrzeni oraz rozwijają kompetencje językowe i motorykę.
Zajęcia właściwe to ćwiczenia o charakterze usprawniającym i relaksacyjnym. Rozpoczynają się ćwiczeniami ruchowymi, które aktywizują analizator kinestetyczno-ruchowy, usprawniają motorykę dużą i małą. Są prowadzone w formie zabawy ruchowej nawiązującej do treści piosenki. Kolejny etap to ćwiczenia ruchowo-słuchowe angażujące analizator kinestetyczno-ruchowy i słuchowy. Dzieci śpiewając piosenki, wystukują jej rytm. Następnie podczas ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych uczą się kreślić wzór w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki. Nauka wzoru przebiega etapami:
- pierwszy etap to prezentacja i omówienie wzoru oraz pokaz sposobu rysowania (pisania),
- drugi etap to uczenie się polisensoryczne,
- trzeci etap to odtwarzanie wzoru.
Na zakończenie przeprowadza się krótkie ćwiczenia relaksujące lub wyciszające oraz ćwiczenia logopedyczno-oddechowe i usprawniające narządy mowy.
METODA M. MONTESSORI
System wychowania przedszkolnego M.Montessori pozostawia dzieciom pełnię swobody w podejmowanej aktywności i jest podporządkowany indywidualnemu rozwojowi dziecka. Nauka czytania i pisania to tylko jeden z fragmentów tego systemu. Autorka dużą wagę przypisywała rozwojowi zmysłów u dzieci. Z tego powodu opracowała różnorodne zestawy pomocy i ćwiczeń dydaktycznych, które stanowiły podstawę programu zajęć przedszkolnych.
W metodzie M.Montessori nauka pisania wyprzedzała naukę czytania, ale obie te umiejętności były ze sobą powiązane. Nauka pisania obejmowała trzy etapy ćwiczeń:
I mający na celu wprawienie w ruch mechanizmu mięśniowego;
II zmierzający do wywołania obrazu wzrokowego i mięśniowego liter oraz zapamiętania ruchów niezbędnych przy pisaniu danej litery;
III składający wyrazy.
Dziecko poznawało litery oraz podejmowało różne działania z nimi związane na wymienionych wyżej etapach pisania. Autorka nie zaliczała jednak tych etapów do nauki czytania. Twierdziła, że działania te przygotowywały jedynie do czytania, ponieważ przyzwyczajały dziecko do mechanicznego przetwarzania dźwięków składających się na wyrazy. Umiejętności czytania dziecko nabywało dopiero wtedy, gdy rozpoznawało wyraz złożony z ruchomych liter i potrafiło powiedzieć, co on oznacza.
Proces czytania przebiegał według następującego schematu:
- pokazanie dziecku zapisu graficznego nazwy przedmiotu, który zna;
- dziecko wymawia kolejno głoski, potem przyśpiesza na polecenie nauczyciela; wypowiada głoski, ale bez zrozumienia treści;
- po przeczytaniu ze zrozumieniem dziecko kładzie kartkę z napisem na właściwym przedmiocie.
Kolejnym etapem nauki czytania według M.Montessori było czytanie zdań. Nauczyciel pisał zdania dotyczące pewnej czynności, dziecko cicho je odczytywało, a następnie wykonywało tę czynność.
METODA CZYTANIA C. FREINETA
Metoda ta jest kolejną, alternatywną metodą nauki czytania. Wykorzystuje ona technikę „tworzenia swobodnego tekstu”, a właściwie wstępne przygotowanie do jego tworzenia. Występują w niej następujące fazy:
konstruowanie krótkiego swobodnego tekstu przez dzieci,
zapis przez nauczyciela na tablicy i czytanie globalne zdaniowe lub wyrazowe tekstu,
powielanie tekstu za pomocą druku, stempli lub innych środków, któremu towarzyszy analiza i synteza słuchowo- wzrokowa, głównie zindywidualizowana, w trakcie wykonywania czynności,
poszukiwanie elementów powtarzających się w różnych zdaniach czy wyrazach,
samodzielne próby konstruowania słów na podstawie obserwacji elementów znanych.
Podstawową formą pracy jest mały zespół, w którym każdy wykonuje określone zadania z tekstem. Gotowe opowiadania każde dziecko gromadzi w zeszycie zwanym „książką życia”, a z pozostałych materiałów drukowanych tworzona jest gazeta dla kolegów, rodziców innych dzieci. Takie sposoby działania Freinet proponuje dla dzieci pięcio-sześcioletnich, ale nie sugeruje, jaki wiek jest właściwy do rozpoczęcia nauki czytania i pisania.
METODA I. MAJCHRZAK
Koncepcja powstała na podstawie własnych doświadczeń i przekonań autorki. Uważa ona, że rozumienie słowa powinno wyprzedzać umiejętność jego odczytywania. Neguje konieczność kształtowania świadomości fonologicznej u dzieci w wieku przedszkolnym, gdyż twierdzi, że sprzyja to powstawaniu u nich przekonania o tym, że każdej głosce odpowiada tylko jeden znak. Według I.Majchrzak dziecko od samego początku wchodzi w świat pisma jako w świat znaczeń, a nie izlowanych liter. Umiejętność głoskowania będzie więc wynikiem czytania, a nie jego warunkiem.
Nauka czytania rozpoczyna się od czytania globalnego własnego imienia dziecka, gdyż jest ono symbolem jego tożsamości i wyróżnia je wśród innych ludzi. Imię dziecka traktowane jest więc jako klucz otwierający świat pisma. Dziecko na tym etapie dostrzega różnice pomiędzy kształtem poszczególnych liter oraz słyszy różne brzmienie niezależnie od desygnatu.
Kolejny etap to „targ liter” polegający na wymianie z innymi dziećmi liter zawartych w ich imionach, zabawach i grach prowadzonych z wykorzystaniem liter, sylab i wyrazów o prostej budowie. W czasie tych zabaw dziecko powinno kojarzyć głoskę z jej zapisem graficznym.
Ostatni etap określony mianem „nazywanie świata” to zabawa, w której dzieci etykietują przedmioty w sali. Prowadzi to do rozpoznania danego słowa poprzez wykorzystanie poznanych wcześniej liter. Zbiór nazw pospolitych wykorzystywanych w zabawie powinien liczyć od 80 do 100 słów oraz być uzupełniony dodatkowo bankiem ilustracji.
Zdaniem autorki nie jest ważne to, by dziecko wykonało wszystkie zadania, ale istotne jest aby dziecko miało możliwość czytania słów w różnych sytuacjach o zróżnicowanym poziomie trudności. Rezultatem pracy dziecka powinno być uczucie radości związane ze zrozumieniem pisma.
NATURALNA NAUKA JĘZYKA B. CUTTINGA
Metoda ta uwzględnia program nauki czytania powstały z inicjatywy Wendy Pye. Sprowadza się ona do nauki słuchania, mówienia, czytania i pisania poprzez zabawę i twórcze działanie. Nieustannie towarzyszy jej dziecięca aktywność twórcza. Dlatego odbierana jest nie tylko jako uczenie się języka, ale przede wszystkim jako edukacja poprzez język,
w której jest on środkiem komunikacji i instrumentem myślenia.
W naturalnej nauce języka nieistotne jest opanowanie samej techniki czytania, lecz czytanie ze zrozumieniem, nawet najmniejszych fragmentów tekstu. Samodzielne przeczytanie całości, którą mogą stanowić wyraz, zdanie lub tekst, zachęca dziecko do dalszych poszukiwań. Ważną rzeczą jest również pobudzanie dziecięcej ciekawości i znalezienie przez dziecko analogii do własnych przeżyć i doświadczeń. Punktem wyjścia w nauce czytania i pisania jest krótki, prosty, zrozumiały tekst oraz jego atrakcyjny kontekst. Ilustracje ściśle powiązane z tekstem stanowią jego integralny i bardzo istotny element. Materiały książkowe opracowane zgodnie z tą metodą noszące nazwę „Słoneczna Biblioteka” mają ułatwić dziecku samodzielne przedzieranie się przez tajniki nauki czytania. W naturalnej nauce czytania nauka pisania stale towarzyszy nauce czytania, która przebiega w trzech etapach:
zapoznanie dziecka z całością, którą jest cały tekst, zdanie, wyraz;
zapoznanie dziecka ze szczegółami: budową zdania, litery, znaków interpunkcyjnych;
przechodzenie do budowania całości z wykorzystaniem zdobytej wiedzy.
Czynności wykonywane przez dziecko na każdym z tych etapów w konsekwencji prowadzą do samodzielnego czytania i pisania. Wyróżnia się trzy stadia nauki czytania:
stadium jej wyłaniania się, które zapoczątkowuje zainteresowanie dziecka treścią i wywołuje pragnienie samodzielnego odczytywania treści;
wczesne czytanie, czyli samodzielne próby czytania podejmowane przez dziecko;
płynne czytanie, to udoskonalenie umiejętności czytania.
W metodzie tej występują równolegle cztery rodzaje czytania: czytanie dzieciom, czytanie wspólne, czytanie zespołowe, czytanie indywidualne.
Naturalna nauka języka wyklucza „jednakową” pracę ze wszystkimi dziećmi, ponieważ założeniem jej jest wspomaganie naturalnej chęci do nauki oraz tworzenie podstaw do wyłaniania się umiejętności czytania i pisania. Jest to jedynie możliwe w pracy indywidualnej z dzieckiem lub w małych zespołach.
„SOJUSZ METOD” E. ARCISZEWSKIEJ
Propozycje opartą na powyżej przedstawionych metodach nauki czytania jest „Sojusz metod”. Autorka wychodząc z założenia, że nie istnieje metoda jednakowo oddziałująca na każdego wychowanka proponuje wykorzystanie i połączenie elementów różnych metod, w taki sposób, aby każde dziecko miało możliwość zdobycia umiejętności czytelniczych na podobnym poziomie i w podobnym czasie, a mimo to w indywidualnym tempie. E.Arciszewska twierdzi, że w nauce czytania ważne jest rozumienie czytanego tekstu, a nie tempo czytania. We wstępnej fazie nauki czytania proponuje stosowanie czytania globalnego zarówno zdaniowego jak i wyrazowego.
Działania edukacyjne w zakresie nauki czytania zostały rozciągnięte w czasie i podzielone na dwa etapy:
- czynne czytanie globalne wyrazowe i zdaniowe z wykorzystaniem imion i innych wyrazów oraz metod anglojęzycznych;
W trakcie nauki czytania dziecko nie uczy się liter, a relacji zachodzących między literą a dźwiękiem poszukuje samodzielnie. Autorka nie sprzeciwia się powiązaniu nauki czytania z pisaniem, jednak na miarę możliwości wychowanków.