HISTORIA POLSKIEJ TELEWIZJI

25 października 1952 roku Doświadczalna Stacja Telewizyjna Instytutu Łączności, zlokalizowana przy ul. Ratuszowej 11 w Warszawie, wyemitowała pierwszy eksperymentalny polski program telewizyjny. Próby miały miejsce jednak już znacznie wcześniej: 26 sierpnia 1939 roku pierwszą próbną transmisję telewizyjną nadano w Warszawie z udziałem Mieczysława Fogga.

Prace Instytutu Łączności, a potem Państwowego Instytutu Telekomunikacji (PIT) nadzorowane przez prof. Janusza Groszkowskiego i koordynowane przez inż. Lesława Kędzierskiego kontynuował Instytut Tele- i Radiotechniczny (ITR). Regularną emisję Telewizja Polska rozpoczęła w styczniu 1953 roku. Początkowo nadawano półgodzinne audycje raz w tygodniu. Po trzech miesiącach czas emisji zwiększył się do jednej godziny tygodniowo. Pokazano wtedy widzom pierwsze programy sportowe, programy dla dzieci, a nawet spektakl teatralny.

22 lipca 1954 roku nadano pierwszy program z nowej siedziby Doświadczalnego Ośrodka Telewizyjnego przy obecnym pl. Powstańców Warszawy. Dwa lata później powstał pierwszy regionalny ośrodek telewizyjny w Łodzi.

W kolejnych latach uruchomiono następne: w 1957 roku w Katowicach i Poznaniu, w 1958 roku w Gdańsku, w 1960 - w Szczecinie, w 1961 - w Krakowie i w 1962 - we Wrocławiu. W 1957 roku TVP nadawała 22 godziny programu tygodniowo, a w roku 1958 – 26 godzin.

W połowie lat pięćdziesiątych pojawili się twórcy i spikerzy telewizyjni, którzy towarzyszyli polskim widzom przez następne dziesięciolecia. W 1956 roku po raz pierwszy widzowie obejrzeli telewizyjne widowisko kryminalne. Reklama, która obecnie stanowi jedno z głównych źródeł finansowania Telewizji, pojawiła się w 1956 roku. Czas jej emisji był ograniczony do 15 minut tygodniowo. Już w 1958 roku na stołecznej antenie ukazało się pierwsze wydanie „Telewizyjnego Kuriera Warszawskiego”. Magazyn informacji kulturalnych „Pegaz”, który w Programie 1 ukazuje się do dziś, wystartował w 1959 roku. Prognoza pogody, jako stała pozycja po „Wiadomościach dnia”, po raz pierwszy pojawiła się we wrześniu 1957 roku. Wtedy też zaczęto emitować stały program dla dzieci.

W 1967 roku łączny czas emisji Telewizji Polskiej wyniósł 4532 godziny programu, zrealizowanego w 8 ośrodkach telewizyjnych, wykorzystując 11 studiów i 6 wozów transmisyjnych. Użyto 19 ośrodków nadawczych dużej mocy i 50 małej mocy, obejmujących zasięgiem 63 % kraju i 78 % ludności. Największe wówczas studio telewizyjne uruchomiono w 1966 roku w Katowicach.

W 1963 roku telewizja Polska podpisała umowę z Naczelnym Zarządem Kinematografii w sprawie produkcji filmów dla telewizji. Udział TVP w produkcji filmowej wzrósł, gdy – w ramach jej struktury – powołano do życia Telewizyjną Wytwórnię Filmową POLTEL z oddziałami w Katowicach i Krakowie. W końcu lat sześćdziesiątych oddano do użytku pierwsze obiekty, budowanej od 1962 roku, Centralnej Rozgłośni Radiowo-Telewizyjnej – obecnie głównej siedziby TVP S.A. przy ul. Woronicza w Warszawie.

W 1970 roku rozpoczęto, początkowo tylko w Warszawie, emisję Programu 2 TVP. Codzienny program „Dwójki” ruszył w 1974 roku. W 1971 roku rozpoczęto nadawanie telewizji kolorowej. Począwszy od 1970 roku w ramach cyklu „Polski Film Dokumentalny” prezentowano dzieła polskich dokumentalistów, materiały archiwalne oraz produkcje zagraniczne. Dużą popularnością cieszyły się programy przyrodnicze i popularnonaukowe, np. „Sonda”. 

W miarę wzrostu roli edukacyjnej TVP od 1973 roku rozpoczęto nadawanie „Telewizyjnego Technikum Rolniczego”. W 1982 roku po raz pierwszy Telewizja Lublin zagościła na antenie Programu 2 Telewizji Polskiej w ramach „Telewizyjnego Kuriera Warszawskiego”. Istotne zmiany w programie nastąpiły w 1985 roku, kiedy to pojawiły się – niezwykle popularne również dziś – nowoczesne programy informacyjne: „Teleekspress” i „Panorama”. Rozpoczęto emisję nowych audycji reporterskich oraz programów przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych. 

Lata dziewięćdziesiąte w Telewizji Polskiej przebiegały pod znakiem przeobrażeń, będących odpowiedzią na polityczną i gospodarczą transformację w Polsce, a także na dynamiczny rozwój technologiczny i potrzeby powstającego „społeczeństwa informacyjnego”.

W 1989 roku po raz pierwszy wyemitowano telegazetę, która do dziś stanowi jedno z najszybszych i najpełniejszych źródło informacji. 19 października 1990 roku powstał kolejny ośrodek regionalny - w Rzeszowie. W 1993 roku Telewizja Polska została przyjęta do Europejskiej Unii Radiowo-Telewizyjnej (EBU). W tym samym roku został utworzony nowy ośrodek regionalny w Lublinie, a rok później w Bydgoszczy.

W marcu 1993 roku, na użytek Polaków zamieszkałych za granicą, uruchomiono satelitarny program TV Polonia, który dziś jest dostępny przez całą dobę. Zmianie uległ również status prawny telewizji. Od 31 grudnia 1993 roku Telewizja Polska, która przez cały poprzedni okres funkcjonowała w strukturze rządowego Komitetu ds. Radia i Telewizji, uzyskała formę spółki akcyjnej Skarbu Państwa, a także samodzielność organizacyjną oraz niezależność merytoryczną i finansową. Zmiany te były możliwe dzięki ustawie o radiofonii i telewizji z 29 grudnia 1992 roku.

Jednocześnie 10 lokalnych ośrodków TVP, do których w 1996 roku dołączył Białystok, zostało przekształconych w oddziały terenowe TVP S.A. W 1994 roku Program 1, a rok później również Program 2 rozpoczęły nadawanie w systemie PAL.

W kwietniu 1995 roku wprowadzono system audiotele, umożliwiający rejestrowanie głosów i opinii widzów. Od 1996 roku Telewizja Polska jest obecna w Internecie pod adresem http://www.tvp.pl

W kwietniu 1997 roku Telewizja Polska, jako pierwszy polski nadawca, uruchomiła testową cyfrową emisję kanału tematycznego „Tylko muzyka”. Eksperyment zakończono w lutym 1998 roku. W 2000 roku na wniosek TVP, Komisja Sygnatariuszy Porozumienia Polskich Nadawców „Przyjazne media” opracowała system znaczników informujących, dla kogo przeznaczony jest program.

1 stycznia 2001 roku wprowadzono w Spółce długo przygotowywaną reformę, której głównym założeniem było rozdzielenie funkcji nadawania i produkcji audycji. Od 1 stycznia 2001 roku TVP jest także pełnoprawnym członkiem Stowarzyszenia Europejskich Telewizji Kulturalnych ARTE, z którym współpracę programową rozpoczęła już w 1996 roku.

TELEWIZJA

• 1930 pierwsze próbne transmisje telewizyjne w siedzibie Polskiego Radia w Warszawie

• 1937 z nadajnika w Hotelu Warszawa nadawane są pierwsze eksperymentalne programy telewizyjne

• 1952 transmisja pierwszego oficjalnego programu telewizyjnego – studio wyborcze przed wyborami do Sejmu PRL

• 1954 Polski Doświadczalny Ośrodek Telewizyjny nadaje raz w tygodniu regularne audycje telewizyjne

• 1956 pierwsza emisja poza Warszawę

• 1960 Komitet do sprawa Radia i Telewizji (Włodzimierz Sikorski)

• 1961 program telewizyjny nadawany jest już 7 dni w tygodniu

• 1971 TVP transmituje pierwszy program w kolorze; TVP przyjmuje system SECAM

• 29 grudnia 1990 roku Sejm przyjmuje ustawę o radiu i telewizji

• Ośrodki: Warszawa, Poznań, Łódź, Kraków

HISTORIA PRASY POLSKIEJ (XX w)

W 1900–14 pogłębiało się zróżnicowanie polit. prasy; powstały organy partii polit., m.in. związane z ND: w Warszawie „Przegląd Narodowy” ( „Przegląd Wszechpolski”), „Goniec Poranny i Wieczorny” oraz „Gazeta Poranna — 2 Grosze”, we Lwowie od 1902 „Słowo Polskie”, w Poznaniu „Kurier Poznański” i liberalno-mieszczańska „Nowa Reforma”; inne gazety miały charakter mniej lub bardziej wyraźnie komercyjny ( „Wiek Nowy”, „Ilustrowany Kurier Codzienny”). Wysoki poziom osiągnęły liczne pisma ilustr. (np. „Świat”), lit. i lit.-artyst. ( „Życie”, „Chimera”), a także nauk. i fachowe. Po 1905 w zaborze ros. zniesiono cenzurę prewencyjną. Szybki rozwój przeżywała w tym okresie prasa lokalna (Lublin, Łódź, Kielce i in.). Według niepełnych danych 1905 wychodziło na ziemiach pol. ponad 500 tytułów, zaś 1914 — około 1100. I wojna świat. spowodowała gwałtowny spadek liczby ukazujących się tytułów (ponad 200).

Począwszy od 2. poł. XIX w. wzrastała liczba pism pol. wyd. na obczyźnie, w większych skupiskach emigracji (polonijna prasa). Podczas I wojny świat. wzrosła rola prasy polit., wyd. poza P., zwłaszcza w Rosji (1917 — ok. 90 tytułów).

Druga Rzeczpospolita. Odzyskanie niepodległości 1918 i zjednoczenie ziem pol. stworzyło warunki szybkiego rozwoju prasy, która stała się czynnikiem integrującym pol. społeczeństwo, przyczyniając się do zacierania różnic pomiędzy byłymi zaborami i upowszechniania kultury we wszystkich środowiskach. Wznowiona została większość tytułów wyd. przed 1914; wkrótce pojawiły się nowe rodzaje wydawnictw prasowych — czasopisma popularne, ilustrowane magazyny i dodatki do dzienników, prasa sport., film., tanie dzienniki (tzw. pięciogroszówki) oraz prasa sensacyjna i brukowa (zw. czerwoną od koloru winiet i tytułów). Popyt na prasę przyczynił się do rozbudowy poligrafii i usprawniania systemu kolportażu; stopniowo następowała koncentracja tytułów, wraz z powstawaniem prasowych koncernów wydawniczych. Serwis informacyjny zapewniały agencje prasowe, z najważniejszą Polską Agencją Telegraficzną — PAT (zał. 1918).

Do 1926 prasa — z wyjątkiem komunist. i radykalnych nurtów ukr. — korzystała ze swobody wypowiedzi i wolności druku; po 1926 władze generalnie przestrzegały zasady wolności słowa, ograniczenia stosując gł. wobec opozycji; ingerencje cenzury wiązały się z konfiskatą całych nakładów gazet lub pojedynczych artykułów (z pozostawianiem w ich miejscu nie zadrukowanych „białych plam”).

Część tytułów była związana z ośr. i partiami politycznymi; za półoficjalne organy rządowe uchodziły: „Gazeta Polska” (od 1929), „Polska Zbrojna”, a w latach 30. „Kurier Poranny”. Rządy sanacyjne były także popierane przez wydawnictwa prasowe, gł. Dom Prasy SA w Warszawie (tzw. czerwona prasa) i koncern Ilustrowanego Kuriera Codziennego (IKC) M. Dąbrowskiego w Krakowie. Poglądy ND wyrażały m.in. „Gazeta Warszawska” (od 1935 „Warszawski Dziennik Narodowy”), „Kurier Poznański” i bliski politycznie „Kurier Warszawski”. Chrześcijańska Demokracja dysponowała katow. „Polonią” i innymi pismami tego wydawnictwa; konserwatyści: „Czasem” (Kraków), „Słowem”; (Wilno) oraz „Dziennikiem Poznańskim”. Partie lud. wydawały m.in. „Wyzwolenie” i  „Piasta”, a po połączeniu się (1931) — „Zielony Sztandar”. Głównymi organami PPS były: „Robotnik”, „Naprzód” (Kraków) i  „Gazeta Robotnicza” (Katowice). KPP wydawała nielegalny „Nowy Przegląd” i  „Czerwony Sztandar”, a w zasięgu jej wpływów pozostawało także kilka pism społ.-kult., m.in. „Kultura Robotnicza”, „Dźwignia” i  „Miesięcznik Literacki”. W 2. poł. lat 30. współtworzące Front Lud. środowiska socjalist. i komunist. wydawały m.in. „Dziennik Popularny”, „Oblicze Dnia”, „Poprostu” i  „Czarno na białem”.

Największe nakłady osiągała prasa katolicka, zwłaszcza „Rycerz Niepokalanej” (ok. 800 tys. egz.), „Mały Dziennik” (do 200 tys. egz.) i  „Przewodnik Katolicki” (wyd. w Poznaniu, 250 tys. egz.). Znaczną popularnością cieszyła się prasa sensacyjna, i brukowa, zwłaszcza dzienniki łódz. wydawnictwa prasowego Republika („Republika”, „Express Ilustrowany” i popołudniówka „Express Wieczorny Ilustrowany”) oraz „czerwona” prasa warsz. Domu Prasy Pol. („Kurier Informacyjny i Telegraficzny”, „Ekspress Poranny”).

Znaczną, opiniotwórczą rolę odgrywał „Kurier Polski”, od 1931 organ kół wielkoprzem.; wśród elit polit. i gosp. za najbardziej wpływowe uznawano: „Przegląd Gospodarczy” i  „Gospodarkę Narodową”. Z pism lit. i społ.-kult. najbardziej cenionymi były m.in. „Wiadomości Literackie” M. Grydzewskiego, prosanacyjny „Pion”, związane z ONR „Prosto z mostu”, wydawana przez Akcję Katol. „Kultura” i pismo satyr. „Szpilki”. Dużą poczytnością cieszyły się tygodniki ilustrowane, m.in. „Światowid”, „As” i  „Świat” oraz czasopisma popularnonauk. (m.in. „Wiedza i Życie”). Ponadto w wielu miastach i ośr. powiatowych ukazywała się prasa lokalna.

W 1937 ukazywało się w Polsce łącznie 2692 tytułów; 1938 rekordowe nakłady dzienników wynosiły 200 tys., ale ponad połowa gazet nie osiągała 10 tys. egzemplarzy.

Pierwszymi organizacjami dziennikarzy były lokalne związki (m.in. działający nadal, zał. 1912 Syndykat Dziennikarzy Krakowa, zał. 1919 Syndykat Dziennikarzy Warszawskich i Wielkopolskich, 1920 — Lwowskich, Pomorskich i w Wilnie, 1923 — Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego oraz Łódzkich), tworzące od 1924 Związek Syndykatów Dziennikarzy Pol.; 1931 powołano Związek Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej jako zrzeszenie lokalnych związków, które zachowały nazwę syndykatów.

W 1918–39 własną prasę wydawały w Polsce także mniejszości narodowe. Prasa żydowska (gł. w jidysz, a ponadto po hebrajsku i pol.) liczyła 364 tytuły, w tym 20 dzienników, z których największymi były: syjonistyczne „Der Hajnt” (zał. 1908, z filiami w Europie i w Palestynie), „Der Moment”, (zał. 1910), „Najer Fołksbłat”, ortodoksyjny „Dos Judisze Tagbłat”, organ Bundu „Naje Fołkscajtung” oraz „Nasz Kurier”, „Nasz Przegląd”, „Ostatnie Wiadomości”, „Chwila” i  „Nowy Dziennik”; od 1920 działała Żydowska Agencja Telegraficzna, 1926 utworzono Żydowski Syndykat Dziennikarzy. Prasę niem. — łącznie 106 tytułów — wydawały gł. koncerny prasowe Concordia SA (Poznań), Łódzkie Tow. Wydawnicze Libertas i Kattowitzer Buchdrückerei und Verlags SA; największy nakład osiągały dzienniki: „Der Oberschlesicher Kurier”, „Deutsche Rundschau”, „Freie Presse” i  „Posener Tageblatt”; od 1935 działał związek dziennikarzy Verband der deutschen Redakteure in Polen. Prasa ukr. — łącznie 68 tytułów — ukazywała się w niewielkich nakładach, gł. we Lwowie oraz w Stanisławowie i Kołomyi; najważniejszą rolę odgrywały lwow. dzienniki: „Diło”, o wielkich zasługach dla kultury ukr. oraz „Nowyj czas” i  „Ukrajinśki wisti” (oba pojawiły się w końcu lat 30.). Prasa białorus. liczyła łącznie 16 czasopism, a prasa litew. i ros. — po ok. 10 tytułów każda.

Wśród dziennikarzy, publicystów i redaktorów okresu 1918–39 do najbardziej znanych należeli: W. Bazylewski, S. Berson (Otmar), A.M. Bocheński, J.M. Borski, M. Dąbrowski, K. Ehrenberg, L. Fryze, W. Giełżyński, M. Grydzewski, E. Haecker, T. Hiż, W. Korfanty, B. Koskowski, S. Kozicki, S. Mackiewicz (Cat), B. Miedziński, M. Niedziałkowski, A. Nowaczyński, F. Perl, S. Piasecki, K. Pruszyński, L. Rubel, W. Rzymowski, M. Seyda, B. Singer (Regnis), K. Smogorzewski, F. Sokołow, S. Stroński, W. Stpiczyński, W. Trzebiński, K. Wrzos.

Druga wojna światowa. Działania wojenne IX 1939 zdezorganizowały działalność wydawnictw prasowych. Po zajęciu Polski Niemcy zlikwidowali całą prasę pol., wydając w jej miejsce gazety w języku niem. („Krakauer Zeitung”, „Warschauer Zeitung”) oraz dzienniki i pisma w języku pol., nazywane powszechnie „gadzinówkami” lub „szmatławcami” (m.in. „Nowy Kurier Warszawski”, „Goniec Krakowski”, „Siew”, „Ilustrowany Kurier Polski”, „Ster”, „Fala” oraz w języku jidysz łódz. „Geto Cajtung”).

Na ziemiach pod okupacją sowiecką prasa pol. przestała się ukazywać; kontynuowano wydawanie w języku pol. kijowskiego dziennika „Głos Radziecki” (do wybuchu wojny jedyna polskojęzyczna gazeta sowiecka); we Lwowie zaczął wychodzić „Czerwony Sztandar” (1939–41, wznowiony 1944, ukazywał się do 1950), w Tarnopolu od 1941 wychodziła „Prawda Bolszewicka”; w woj. białost. pojawiły się pol. mutacje sowieckich gazet lokalnych, m.in. „Wolna Praca”, „Wolna Łomża” i  „Iskra” (Łapy). Na terenach włączonych do Litwy pol. prasę wydawano m.in. w Wilnie: „Gazetę Codzienną” (1939–40) i  „Gazetę Ludową” (1940); po wcieleniu Litwy do ZSRR ukazywały się jedynie pol. mutacje sowieckiej prasy litew. (gł. dziennik — „Prawda Wileńska”, lokalny organ Litew. Partii Komunist.)

Podczas niem. okupacji pol. ziem wschodnich (1941–44) Niemcy wydawali w języku pol. m.in. „Gazetę Lwowską” i  „Gońca Codziennego” (Wilno); ukazywało się również wiele tytułów prasy konspiracyjnej pol. podziemia.

Od początku wojny na terenach pod okupacją niem. ukazywała się prasa konspiracyjna. Jej wydawcami były podziemne organizacje i ugrupowania wojsk., partie polit., a także tajne instytucje społ. i grupy osób prywatnych. Z czasem konspiracyjna działalność wydawnicza, mimo dotkliwych represji, stała się jedną z najważniejszych form oporu.

Jednym z pierwszych wydawnictw konspiracyjnych było pismo „Polska żyje” — ukazujący się od X 1939 organ Komendy Obrońców Polski (1943–44 — Pol. Armii Lud.). Najliczniejszą była tajna prasa ZWZ-AK (łącznie 244 tytuły); jej gł. pismami były: redagowany przez A. Kamińskiego „Biuletyn Informacyjny”, „Wiadomości Polskie”, „Insurekcja”, „Żołnierz Polski” i „Małopolski Biuletyn Informacyjny”; ponadto wydawano wiele czasopism terenowych. Duży zasięg oddziaływania miała prasa harcerska Szarych Szeregów (m.in. „Źródło”, „Drogowskaz”, „Pismo Młodych”, „Bądź Gotów”, „Brzask”) i Organizacji Harcerek („Dziś i jutro”).

Oficjalnym organem Delegatury Rządu na Kraj była „Rzeczpospolita Polska”; konspiracyjne SP i Unia wydawały m.in. „Naród”, „Reformę” i  „Nakazy”; skupiający bezpartyjną inteligencję katol. Front Odrodzenia Polski — „Prawdę” i  „Prawdę Młodych”; SN — „Walkę”, „Polaka” i  „Wielką Polskę”; Konfederacja Narodu — „Nową Polskę” i  „Do broni”; Grupa Szaniec — „Szaniec”. Ruch lud. („Roch” i BCh) wydawał ponad 100 pism centralnych i lokalnych, w tym „Przebudowę”, „Przegląd”, „Przez walkę do zwycięstwa” oraz „Żywią i bronią”. Pismami największych ugrupowań piłsudczykowskich były: Konwentu Organizacji Niepodległościowych (KON) — „Myśl Państwowa” i  „Tydzień”, Obozu Polski Walczącej — „Przegląd Polityczny” i  „Państwo Polskie”, a ponadto „Polska Walczy” i  „Pionier”. Reprezentujące nurt demokr.-liberalny SD wydawało „Nowe Drogi”, Stronnictwo Pol. Demokracji — „Głos Demokracji” i  „Kurier Powszechny”, Związek Odbudowy Rzeczpospolitej (ZOR) — „Wolną Polskę”, a Związek Syndykalistów Pol. — „Sprawę”, „Iskrę”, „Myśl” i in. Partie socjalist. wydawały m.in: PPS-WRN — „WRN”, „Wieś i Miasto”, „Wolność” (Warszawa i Kraków) i  „Robotnika” (1944); PS i RPPS — „Barykadę Wolności”, „Zagadnienia” i  „Robotnika”; Socjalist. Organizacja Bojowa i grupa Płomienie — „Żołnierza Rewolucjonistę” i  „Płomienie”; komuniści i związane z nimi ugrupowania: PPR — „Trybunę Wolności”, „Trybunę Chłopską”, „Trybunę Ludową” i in.; ZWM — „Walkę Młodych”; KRN — „Radę Narodową”; organem dowództwa GL był „Gwardzista”, dowództwa AL — „Armia Ludowa”.

Podczas okupacji niem. ukazywały się konspiracyjne pisma kult. i lit. różnych orientacji ideowych i artyst. (m.in. w Warszawie „Sztuka i Naród”, „Sprawy Narodu”, „Kultura jutra”, „Nurt”, „Przełom”, „Droga”, „Lewą marsz”; w Krakowie „Miesięcznik Literacki”), satyr. (np. w Warszawie „Lipa” i  „Moskit”, w Krakowie — „Na ucho”). Sprawami oświaty i wychowania zajmowały się m.in. „Kultura Polska” oraz „Oświata i Kultura”.

W GG prasę konspiracyjną w języku jidysz i hebrajskiego wydawały żydowskie organizacje polit., społ. i wojsk. — łącznie 160 tytułów, m.in. „Awangard”, „El Al”, „Cajt-Fragn”, „Morgen Frajhajt”, „Hehaluc Halochem”, „Der Weker”.

W ramach tzw. akcji N 1941–44 specjalna komórka ZWZ-AK wydawała w języku niem. ok. 15 pism dywersyjno-propagandowych, m.in. „Der Soldat”, „Der Hammer”, „Der Durchbruch”, „Der Klabautermann”.

Łącznie 1939–45 na terenie całej Polski wychodziło ok. 2 tys. czasopism konspiracyjnych (drukowanych, powielanych, przepisywanych na maszynie), z czego 17 ukazywało się przez całą okupację, 90 — przez 4 lata, a ok. 300 — przez 2 lata; prawie połowę z nich wydawano w Warszawie (w czasie powstania warsz. ukazywało się jawnie ponad 130 pism), ok. 200 w Krakowie i woj. krakowskim. Największy nakład miał „Biuletyn Informacyjny” ZWZ-AK (1944 — 47 tys. egz.); nakłady gł. pism drukowanych liczyły od kilku do kilkunastu tys. egz., a powielanych — do 1500 egzemplarzy.

Poza krajem ukazywały się pisma związane z rządem RP na uchodźstwie i PSZ na Zachodzie („Gazeta Polska”, „Wiadomości Polskie Polityczne i Literackie”, kontynuowane pt. „Wiadomości”, „Nowa Polska”, „Dziennik Polski”, „Dziennik Żołnierza”, „Orzeł Biały”). Ukazywały się też pisma o orientacji prosowieckiej, m.in. „Nowe Widnokręgi”, organ ZPP „Wolna Polska” oraz „Zwyciężymy” i  „Żołnierz Wolności”. Początkowo w Paryżu, a od 1940 w Londynie oficjalną agencją rządu RP była PAT.

Polska Rzeczpospolita Ludowa. Zmiany w systemie prasowym po 1944 zapoczątkowało przejęcie przez państwo drukarń i gospodarki papierem. Wprowadzono cenzurę prewencyjną; od I 1945 działało Biuro Kontroli Prasy, 1946 powołano Gł. Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Przestały wychodzić gazety prywatne, wydanie prasy przejął zał. 1944 Inst. Prasy Spółdzielni Wydawniczo-Oświat. „Czytelnik”; tzw. prasa „czytelnikowska” składała się z dzienników ogólnokrajowych (m.in. „Rzeczpospolita”; i  „Życie Warszawy”), gazet lokalnych („Dziennik Polski”, „Dziennik Łódzki”, „Głos Wielkopolski”, „Dziennik Zachodni”, „Dziennik Bałtycki” i in.), tyg. ( „Przekrój”, „Szpilki”, „Stolica”), pism popularnonauk. („Problemy”), społ.-polit. ( „Odrodzenie”, „Twórczość”, „Kuźnica”). Równocześnie, obok tytułów wznawianych (np. „Przegląd Techniczny”) pojawiły się nowe pisma specjalistyczne, w tym „Nowa Szkoła” i  „Poznaj świat”.

Własne wydawnictwa prasowe miały: PPS (w ramach zał. 1946 Spółdzielni Wydawniczej „Wiedza”) i PPR (zał. 1947 Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa”). Na potrzeby prasy pracowały: Polska Agencja Prasowa PAP (powołana przez PKWN, 1944–45 p.n. Polpress), Agencja Prasowo-Informacyjna API (zał. 1944, należąca do Czytelnika), Zachodnia Agencja Prasowa (zał. 1930, 1939–44 w konspiracji) oraz utworzone 1946: Robotnicza Agencja Prasowa (PPR) i Socjalist. Agencja Prasowa (PPS).

W 1945–48 stronnictwa i ugrupowania polit. wydawały własną prasę, w tym również opozycyjne wobec komunistów PSL ( „Gazeta Ludowa” i  „Chłopski Sztandar”) i SP ( „Odnowa”); SL wydawało „Zielony Sztandar”, SD — „Nową Epokę”, PPS — „Robotnika”, „Naprzód” i  „Express Wieczorny”; wzrosła liczba tytułów prasy PPR (gł. „Głos Ludu”, „Nowe Drogi”, „Trybuna Wolności” oraz „Trybuna Robotnicza”); z pism młodzieżowych największe nakłady miały m.in. „Wici” (organ ZMW RP „Wici”) i  „Walka Młodych” (organ ZWM). Ukazywały się także pisma katol. „Tygodnik Warszawski” i  „Tygodnik Powszechny” oraz prasa Stow. „Pax”: „Słowo Powszechne” i  „Dziś; i jutro”.

Liczba tytułów prasy legalnej 1948 wynosiła 880, średnie nakłady dzienników — 50–200 tys. egz. (najwyższy „Trybuny Robotniczej” — 400 tys. egz.), tygodników — 50–80 tys. egzemplarzy. Natomiast antykomunist. podziemie 1944–48 wydawało ponad 200 pism konspiracyjnych, gł. wydawnictwa WiN (m.in. „Polskie Słowo”, „Wolne Słowo” i  „Honor i Ojczyzna”) oraz obozu nar. (m.in. „Walka” i  „Polak”).

Wraz ze zmianami polit. 1948–53 — eliminacją opozycji i umacnianiem się rządów komunist. — następowała centralizacja systemu prasowego na wzór sowiecki. RSW „Prasa”, połączona 1948 z wydawnictwem prasowym Wiedza, 1950 przejęła prasę Czytelnika; 1951 utworzono Państw. Przedsiębiorstwo Kolportażu Prasy i Książki „Ruch”. Równocześnie, w trakcie scalania ruchu robotniczego, lud. i młodzieżowego, likwidowano ich dotychczasową prasę; po powstaniu PZPR zaczęła ukazywać się „Trybuna Ludu”, organem ZMP został „Sztandar Młodych”, związków zaw. — „Głos Pracy”; przestały ukazywać się ogólnopol. dzienniki ZSL i SD; zlikwidowano część pism społ.-kult. (m.in. „Odrodzenie” i  „Kuźnicę” zastąpiono 1950 „Nową; Kulturą”); znacznie ograniczono prasę katol. (1948 zlikwidowano „Tygodnik Warszawski” a jego redakcję represjonowano, 1953 „Tygodnik Powszechny” został odebrany redakcji i do 1956 wydawało go Stow. „Pax”). I chociaż na pocz. lat 50. zaczęły pojawiać się nowe pisma (1951 magazyn „Świat”, nauk.-techn. „Młody Technik” i społ.-kult. „Życie Literackie”, 1952 „Przegląd Kulturalny”); polityka prasowa władz w tym czasie doprowadziła do znacznego spadku liczby tytułów (1953 — 416). Dopiero pojawienie się 1954 ilustrowanych, barwnych magazynów — „Dookoła Świata” i katow. „Panoramy” zapoczątkowało nową jakość na pol. rynku prasowym.

W 1956–58 nastąpiło ożywienie prasy, która odgrywała znaczną rolę polit. w ruchu na rzecz reform (np. „Po Prostu”); reaktywowano dawne i założono nowe pisma ZSL ( „Dziennik Ludowy”, „Tygodnik Kulturalny”, „Wieś Współczesna”, „Wieści”) oraz SD ( „Kurier Polski”); „Tygodnik Powszechny” przejęła jego dawna redakcja (J. Turowicz), zaczęła się ukazywać „Więź”; (związana z Klubami Inteligencji Katol.) oraz nowe tytuły o zasięgu ogólnopol. (w tym „Argumenty”, „Prawo i Życie”, pismo ZHP „Na przełaj”) i regionalne (m.in. „Nadodrze”, „Warmia i Mazury”, „Odra”, „Odgłosy”).

Za symbol odstępowania od reform polit. zostało uznane rozwiązanie „Po Prostu” (1957); powstała wówczas „Polityka” miała stanowić przeciwwagę dla opowiadających się za dalszą liberalizacją „Nowej Kultury” i  „Przeglądu Kulturalnego” (rozwiązanych 1963; w ich miejsce zał. „Kulturę”).

Systematycznie wzrastała liczba tytułów (1955 — 638, 1956 — 799, 1957 — 869, 1958 — 924).

Konflikty polit. lat 60., w tym rywalizacja między frakcjami PZPR, znajdowały swój wyraz także w dążeniu do zdobycia wpływów w prasie; w końcu lat 60. szczególną aktywnością wyróżniła się grupa M. Moczara, która 1968 podporządkowała sobie „Argumenty”, „Prawo i Życie” oraz „Walkę Młodych”, 1969 inspirowała powstanie „Perspektyw” (w miejsce zlikwidowanego „Świata”), ale nie zdołała opanować „Polityki”.

Na pocz. lat 70. zaczęły ukazywać się „Literatura”, „Czas” (Gdańsk), „Tydzień” (Poznań), „Echo Dnia” (Kielce) i in.; dużą popularnością cieszyły się czasopisma popularnonauk., w tym wznowienia wydawnictw wcześniejszych (np. „Wszechświat”, „Wiedza i Życie”); liczba tytułów prasowych osiągnęła: 1965 — 1305, 1969 — 1685, 1972 — 2979 i 1973 — 2461 tytułów.

Utworzenie 1973 koncernu wydawniczego PZPR RSW „Prasa–Książka–Ruch” podporządkowało prasę Kom. Centralnemu PZPR; w gestii RSW pozostawała całość prasy partyjnej, większość gazet i czasopism informacyjno-polit., gosp., społ., kult., sport., młodzieżowych i kobiecych (1975 — 46 dzienników i 190 czasopism, stanowiących 85% nakładów całej prasy krajowej) oraz kolportaż całości pol. prasy, z prawem wyłączności; RSW decydowało o wydawaniu poszczególnych tytułów, o ich nakładach, oraz o podziale zysków, z których finansowano PZPR; strukturę RSW tworzyło m.in. 21 wydawnictw prasowych i książkowych, agencje prasowe (w tym Polska Agencja Interpress, Centralna Agencja Fotograficzna oraz Krajowa Agencja Wydawnicza) oraz własne drukarnie i sieć kolportażu; po 1975 system wydawania lokalnej prasy RSW dostosowano do nowego podziału administracyjnego Polski. Prasę wydawały ponadto: Prasa ZSL (zał. 1959), wydawnictwo SD Epoka (1957), Czasopisma Wojskowe (1953), Wydawnictwa Czasopism Technicznych NOT (1949), a także specjalistyczne wydawnictwa książkowo-prasowe, jak np. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (23 czasopisma) oraz katol. PAX i Znak. Polityczna kontrola nad prasą pozostawała domeną cenzury, posługującej się instrukcjami (tzw. zapisy cenzorskie) zawierającymi spisy tematów z różnych dziedzin, nazwisk, publikacji itp., których eliminacja z druku była motywowana gł. względami politycznymi.

W 2. poł. lat 70., wraz z organizowaniem się demokr. opozycji, pojawiła się prasa podziemna wydawana poza cenzurą; łącznie z ukazującymi się w takim samym trybie książkami, tworzyła tzw. drugi obieg wydawniczy. Pisma te wyrażały poglądy powstających wówczas ugrupowań i związków polit. (m.in. „Głos”, studencki „Bratniak”, „Biuletyn Informacyjny KOR” i  „Robotnik” KOR, „Opinia” ROPCiO, „Gazeta Polska” KPN, kwartalnik polit. „Krytyka”, lit. „Zapis”, „Puls”, „Res Publica”, katol. „Spotkania” i in.); łącznie do VIII 1980 ukazało się ok. 200 tytułów.

Po VIII 1980 nastąpił szybki rozwój prasy NSZZ „Solidarność”; powstało 6 legalnych pism Solidarności, w tym m.in. ogólnopol. „Tygodnik Solidarność” (III–XII 1981 i od V 1989), a wyd. poza cenzurą prasa związkowa — regionalna i zakładowa — liczyła ponad 3000 tytułów. Równocześnie wzrosły nakłady oraz pojawiły się wznowienia i nowe tytuły prasy katol. o zasięgu ogólnopol. i regionalnym (np. związany z Pol. Związkiem Katol.-Społ. „Ład”); w ramach RSW opinie zachowawczo-nacjonalistycznych kręgów PZPR wyrażał tyg. „Rzeczywistość”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 XII 1981 czasowo została zawieszona większość prasy, ukazywały się jedynie „Trybuna Ludu” i  „Żołnierz Wolności” oraz 16 gazet pozawarszawskich. W I 1982 rozpoczęto wydawanie dziennika rządowego PRL „Rzeczpospolita”; do VII 1982 wznowiono większość zawieszonych tytułów i rozpoczęto wydawanie nowych, ogólnopol. czasopism społ.-polit. ( „Przegląd Tygodniowy”, „Tu i teraz”, a od 1985 „Kultura” z nową redakcją); 1982–84 pojawiło się 17 pism katol., w tym „Katolik” (wyd. Pax), „Tygodnik Polski” (ChSS), „Przegląd Katolicki” (Archidiecezja Warsz.) i  „Gwiazda Morza” (Gdańsk) oraz wznowione: „Powściągliwość i Praca” (o.o. michaelici) i  „Królowa Apostołów” (pallotyni).

W stanie wojennym — mimo represji — szybko rozwinęła się prasa podziemna, związana gł. z działającą w konspiracji Solidarnością. Poza cenzurą wychodziły pisma informacyjno-publicyst. („Wiadomości”, „Tygodnik Mazowsze”, „Tygodnik Wojenny”, „Przegląd Wiadomości Agencyjnych”), społ.-polit. różnych opcji ideowych („Krytyka”, „Vacat”, „Robotnik”, „Kos”, „Głos”, „Słowo”, „Kurs”, „13”, „Niepodległość”, „Antyk”, „Orientacja na Prawo”, „Stańczyk”), społ.-kult. („Arka”, „Obecność”, „Wezwanie”, „Kultura Niezależna”), środowiskowe (np. oświat. „Tu teraz”, studenckie: „Bratniak” i  „Promieniści”), zakładowe i międzyzakładowe związane ze strukturami NSZZ „Solidarność” (np. krak. „Hutnik”). W 1987 mies. „Res Publica”, jako pierwsze pismo tego rodzaju, poddał się cenzurze i zaczął ukazywać się oficjalnie. Szacunkowo, w drugim obiegu ukazało się 1983 — ok. 600 tytułów, a 1989 — ok. 900; łącznie poza cenzurą wydano ok. 2000 tytułów prasowych.

TRZECIA RZECZPOSPOLITA

W wyniku zmian polit. 1989 pojawiła się wysokonakładowa prasa niezależna ( „Gazeta Wyborcza” i wznowiony „Tygodnik Solidarność”); ujawniały się pisma drugiego obiegu („Arka”, „Krytyka” i in.). Oficjalnie rozprowadzane są tytuły prasy emigracyjnej (np. paryska „Kultura”).

W 1990 uchwalono nowe regulacje prawne związane z wydawaniem prasy: ustawowo zniesiono cenzurę i zlikwidowano Gł. Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, dotychczasowy licencyjny system prasowy zamieniono na rejestracyjny (warunkiem ukazywania się zaczęła być sądowa rejestracja tytułu, co przyspieszyło zakładanie nowych pism, o których egzystencji zaczął decydować rynek); wreszcie na mocy uchwały sejmowej rozwiązano RSW, likwidując przy tym monopol państwa w dziedzinie kolportażu (wyodrębniony Ruch pozostał jednak państw., i nadal największym, dystybutorem prasy).

Decyzje te, określając zasady funkcjonowania obecnego systemu prasowego w Polsce, doprowadziły do wielu zmian na rynku wydawniczym. Komisja likwidacyjna RSW sprzedała na przetargach większość pism należących do RSW (zakupiły je spółki należące do wydawców pol. i zagr.), niektóre tytuły zlikwidowano, inne przekazano spółdzielniom dziennikarskim utworzonym przez zespoły redakcyjne. Nowe zespoły redakcyjne zaczęły wydawać m.in. „Rzeczpospolitą”, „Życie Warszawy” i  „Express Wieczorny”, „Trybunę” (nawiązującą do zlikwidowanej „Trybuny Ludu”); niektóre gazety zmieniły tytuły (np. regionalne edycje „Życia Warszawy” stały się często lokalnymi gazetami), przestała ukazywać się część tygodników kult.-społ. (m.in. „Życie Literackie”, „Zdanie”, „Kultura”); ponadto powstało wiele pism związanych z nowymi partiami i ugrupowaniami polit., m.in. „Słowo Narodowe” (SN), „Sprawa Polska” (ZChN), „Najwyższy Czas!” (UPR), „Gazeta Polska” (środowiska prawicowe). Stałe grono odbiorców ma prasa katol., w tym m.in. „Niedziela” (Częstochowa), „Gość Niedzielny” (Katowice), „Słowo. Dziennik Katolicki” oraz mies. „Przegląd Powszechny” (jezuici).

Na sprywatyzowanym rynku prasowym pojawili się nowi wydawcy (m.in. Prószyński i S-ka, wydający kilkanaście pism, w tym należący do najwyżej nakładowych „Poradnik Domowy”; 2002 tytuły prasowe sprzedano firmie Agora S.A.) i zaczęły się ukazywać tytuły wyróżniające się szczególną dbałością o szatę graficzno-edytorską (np. „Twój Styl”, „Pani”). Zmieniony układ graficzny, dobry papier i kolor, ponadto korzystanie z nowocz. technik wydawniczych (skład komputerowy i wysokiej jakości druk) uczyniły pol. czasopisma bardziej atrakcyjnymi i konkurencyjnymi wobec wchodzących na rynek kolorowych, zachodnich magazynów. Mniejszą wagę do walorów estetycznych przywiązywali wydawcy pism społ.-obyczajowych (np. „Kobieta i Mężczyzna”), sensacyjno-kryminalnych („Detektyw”, „Kobra”, „Nowy Detektyw”) oraz bulwarowych („Super Bankrut”) i erotyczno-pornograficznych („Goniec Aferalny”). W agresywnym antyklerykalizmie i polit. skandalach wyspecjalizował się tyg. „Nie” J. Urbana.

Istotne zmiany nastąpiły w finansowaniu wydawnictw prasowych; ich gł. źródłem dochodów stały się płatne ogłoszenia reklamowe. Trudności finansowe doprowadziły do znacznej płynności na rynku prasowym i częstych zmian własnościowych, na ogół wiążących się z pozyskiwaniem kapitału zagr., np. fr. grupa Hersanta wykupiła kilka tytułów (zachowała jedynie udziały w  „Rzeczpospolitej”), Passauer Neue Presse m.in. „Gazetę Robotniczą”, „Dziennik Zachodni”, „Trybunę Śląską”, „Dziennik Bałtycki”, Euroexpansion miał udziały w  „Gazecie Bankowej”, Fibak Marquard Press — m.in. w  „Panoramie”, „Expressie Wieczornym” i  „Sztandarze Młodych”, N. Grauso — w  „Życiu Warszawy”, Jean Frey Publishing A.G. — w  „Przyjaciółce” i  „Życiu Gospodarczym”.

Choć od 1989 rosła ogólna liczba tytułów (1995 — 4,5 tys.), niemal we wszystkich grupach periodyków spadły nakłady; było to spowodowane zarówno sytuacją ekon., jak i zyskaniem przez prasę poważnego konkurenta w postaci wielokanałowej telewizji, rozwojem tytułów lokalnych (i sublokalnych) oraz powstaniem bezpłatnej prasy miejskiej („Metropol”); 1990 ukazywało się 130 dzienników (w tym 67 wyd. od 6 do 4 razy w tygodniu), a 2000 było ich 66 (w tym 42 wyd. od 6 do 4 razy w tygodniu).

Wysokie nakłady osiągnęły konkurujące ze sobą na pol. rynku czytelniczym tanie, kolorowe magazyny o różnej tematyce (m.in. kobiece, rodzinne, młodzieżowe, telew., doradcze, a także pornograficzne), będące gł. własnością wydawców zachodnich (np. Bertelsmann, Axel Ganz, Andreas Tilk, Grűnert Jahr Verlag, Phoenix. Intermedia, Aenne Burda, H. Bauer, Springer oraz Scandinavia-Poland Publ. House Ltd) lub spółek z udziałem kapitału zagr. (gł. amer., niem., norw., szwajc. i szwedz.).

Prasa mniejszości narodowych: 1945 zaczęły ukazywać się pisma żydowskie w językach hebrajskim, jidysz i pol., m.in. tyg. „Fołks-Sztyme” (1946–91, 1950–68 dziennik, jidysz) zastąpiony 1992 przez dwutyg. „Jidysze Wort”/ „Słowo Żydowskie” (jidysz-pol.), mies. Bundu „Fołks Cajtung” (1946–49), „Jidysze Szrift” (1946–68) i młodzieżowe „Jidełe” (1992, jidysz-hebrajski); od 1950 jest wyd. kwartalnik „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”. Pozostałe mniejszości nie mogły początkowo wydawać własnej prasy; zmiany nastąpiły dopiero po 1956; na pocz. lat 90. pojawiło się wiele nowych pism, zwłaszcza ukr. i białoruskie, które z braku funduszy wkrótce zawiesiły działalność; gł. tytuły: prasa mniejszości niem. — tyg. „Hoffnung” (1993), dwutyg. „Oberschlesicher Zeitung”/ „Gazeta Górnośląska” (1990, niem.-pol.), mies. „Masurische Storchenpost” (1990); ukr. — tyg. polit. i społ.-kult.-oświat. „Nasze Słowo” (1956), pisma młodzieżowe „Zustriczi” (1984–90), lokalne mies. „Nad Buhom i Narwoju” (1991) oraz „Peremyśki Dzwony” (1992), katol. „Błahowist” (1991), łemkowskie kwartalniki „Besida” (1989), „Watra” (1993); białoruski — tyg. polit.-informacyjny „Niwa” (1957), mies. rel. „Łampada” (1987) i społ.-kult. „Dyskusja” (1993, pol.-białoruski), kwartalnik „Biełaruskija Nawiny” (1991), lokalne „Hołos Haradka” (1990–93); litew. — mies. społ.-kult. „Ausra” (1960); czeski i słowac. — mies. społ.-kult. „Żivot” (1958); cygańskiej — pismo społ.-kult. „Rrom P-O Drom” (1990), mies. „Informacioqo Lil e Rromane Uniaqoro” (1991, roma-ang.); w jęz. kaszubskim ukazują się mies. społ.-kult. „Zrzesz Kaszebsko” (1933–39, 1945–47 i od 1992) oraz „Vzenjik” (1984).

Organizacje dziennikarzy: 1945–51 działał Związek Zaw. Dziennikarzy Pol. (zał. 1931, reaktywowany pod tą nazwą), 1951–82 i od 1989 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, od 1982 Stow. Dziennikarzy PRL (od 1990 p.n. Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczpospolitej Polskiej), od 1991 Stowarzyszenie Dziennikarzy Katolickich.

Wśród dziennikarzy, publicystów i redaktorów okresu po 1945 do najbardziej znanych, reprezentujących różne opcje polit., należą m.in.: S. Bratkowski, L. Bójko, Z. Broniarek, K. Dziewanowski, M. Eile, D. Fikus, J. Giedroyc, R. Kapuściński, S. Kisielewski, H. Korotyński, H. Krall, J. Kuśmierek, T. Mazowiecki, A. Michnik, J. Nowak-Jeziorański, A. Osęka, E. Osmańczyk, D. Passent, M. Podkowiński, M. Radgowski, M.F. Rakowski, K.T. Toeplitz, J. Turowicz, P. Wierzbicki.

W dziejach prasy pol. XIX i XX w. ważną rolę odgrywała także prasa emigr. i polonijna; po II wojnie świat. prasa polskiej emigracji politycznej, zwłaszcza paryska „Kultura” J. Giedroycia.

Badania nad prasą są prowadzone gł. w Ośrodku Badań Prasoznawczych w Krakowie, w Pracowni Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego XIX i XX w. IBL, PAN oraz w Inst. Dziennikarstwa Uniw. Warszawskiego. Zagadnieniom prasoznawczym poświęcono następujące serie wydawnicze i czasopisma: „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” (1962–77 p.n. „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”) wyd. we Wrocławiu 1962–93, „Materiały i Studia do Historii Prasy i Czasopiśmiennictwa Polskiego” wyd. w Warszawie 1966–72, Polska bibliografia adnotowana wiedzy o środkach masowego komunikowania... (od 1965) wyd. w Krakowie 1969–72, „Zeszyty Prasoznawcze” wyd. w Krakowie od 1958.

1815 - 1863

Duże zaangażowanie w życie polityczne, rozwój prasy po części ogranicza cenzura policji Królestwa Kongresowego. Specjalizacja tematyczna: czasopisma polityczne, prawnicze, ekonomiczne, rolnicze, lekarskie, muzyczne, kobiece, literackie, etc

- dziennik Kurier Warszawski 1821-1939

- Gazeta Lwowska 1811-1939

- Gazeta Codzienna 1831

- Nowa Polska 1831

- Tygodnik Literacki 1838-1845

- Kmiotek 1842, pierwsze w pismo dla ludu

- Przegląd Poznański 1845

Czasopiśmiennictwo emigracyjne paryskie:

“Pielgrzym Polski” - 1832;

“Północ” - 1835;

“Pszonka” - 1839;

“Trzeci Maj” - 1841;

“La Tribune des Peuples” A. Mickiewicza – 1849

1864 - 1918

Prasa tajna, rozwój i kolportaż prasy konspiracyjnej propagującej hasła wolnościowe.

Prasa codzienna, informacyjna Kurier Warszawski 1877 rozpoczyna druk dwóch wydań dziennie.

Prasa o charakterze ideologicznym, skoncentrowana wokół ugrupowań politycznych i społecznych Przegląd Tygodniowy 1866, Niwa 1872.

Prasa ludowa Przewodnik Wiejski od 1835 i początki prasy robotniczej Równość 1879

Lata 1914-1918 – zahamowanie ruchu wydawniczego w Polsce, zmniejszenie o 2/3 periodyków w porównaniu z latami 1912-1913

Prasa kobieca: Bluszcz,

1918-1939

Prasa okresu międzywojennego: brak stabilności, zacietrzewienie w polemikach, niski poziom techniczny i merytoryczny, pogoń wydawnictw za czytelnikiem masowym, nastawienie na zysk.

Koncentracja wydawnictw prasowych na skutek problemów finansowych drobnych wydawców, np. Dom Prasy S.A., Ilustrowany Kuryer Codzienny skupiały po kilka tytułów prasowych.

Rozwój czasopism dla dzieci, naukowych, społeczno- kulturalnych, literackich, tygodników ilustrowanych.

Prasa na usługach polityki:

- organy sanacji: Gazeta Polska, Kurier Poranny, Polska Zbrojna

- ugrupowania narodowo-demokratyczne: Gazeta Warszawska, Kurier Warszawski, Kurier Poznański

- ugrupowania chrześcijańsko-demokratyczne: Polonia

- ugrupowania konserwatywne: Czas, Słowo, Dziennik Poznański

- ugrupowania robotnicze - PPS: Robotnik, Naprzód, Gazeta Robotnicza

- ugrupowania kościelne: Mały Dziennik

- ugrupowania ludowców: Wyzwolenie, Piast, Zielony Sztandar

1939 - 1944/5

Prasa wojenna - likwidacja wszystkich polskich wydawnictw, zastąpienie ich wydawnictwami powołanymi przez okupanta Nowy Kurier Warszawski, Goniec Krakowski, Fala, Siew = gadzinówki, szmatławce

Podziemna prasa konspiracyjna, wydawano ok. 2 tys. tytułów o charakterze: polityczno- informacyjnym (informowanie o sytuacji na frontach i wewnątrz kraju, demaskowanie propagandy hitlerowskiej, organizacja i integracja w kształtowaniu oporu w społeczeństwie), np. Biuletyn Informacyjny,

1944/5 - 1989

Prasa powojenna - doszczętne zniszczenie stołecznego centrum prasowo - wydawniczego i informacyjnego, prasa na usługach partii i organizacji politycznych oraz społeczno- kulturalnych.

Cechy polskiego systemu prasowego: społeczna (państwowa) forma własności, wszechwładna kontrola partii rządzącej, względny pluralizm światopoglądowy. Obok wydawnictw upowszechniających ideologię marksistowsko- leninowską istniały pisma propagujące inną orientację, najczęściej katolicką Znak, Gość Niedzielny.

Powojenne wydawnictwa prasowe

• Czytelnik: Rzeczpospolita, Życie Warszawy, Dziennik Polski

• Wiedza: Robotnik, Naprzód, Przegląd Socjalistyczny, Nowiny Literackie, Express Wieczorny,

• Nowa Epoka: Kurier Codzienny, Młoda Demokracja, Kurier Wielkopolski

• Chłopski Świat: Dziennik Ludowy, Gazeta Ludowa, Zielony Sztandar

Centralizacja partyjnego aparatu wydawniczego

W 1947 Polska Partia Robotnicza powołała scentralizowane wydawnictwo o charakterze spółdzielczym RSW Prasę, które przejęło agendy wydawnicze poszczególnych komitetów wojewódzkich PPR, w tym wydawanie centralnego organu KC – Głosu Ludu

Po 1953 “odwilż” na rynku prasowym

Pojawiają się inne tytuły gazet i czasopism, treścią odchodzące od problematyki produkcji, np. magazyn młodzieżowy Dookoła Świata

4 IX 1954 roku Po Prostu (od 1947) ukazuje się z zieloną winietą, w latach 1956/57 (do likwidacji) jest trybuną środowisk reformatorskich, “PRZEKRÓJ” od 15 IV 1945 roku szlagier wydawniczy PRL-u

1989 - ... wolność prasy

• w 1989 nowelizacja prawa prasowego, wprowadza m.in. zgłoszeniowy system powoływania nowych tytułów

• w 1990 Sejm przyjął ustawę o likwidacji RSW Prasa-Książka-Ruch

• wpływ wydawnictw zagranicznych na polski rynek prasowy, udział kapitału obcego ocenia się na 80-90%

• komputeryzacja, przechodzenie na druk offsetowy, lepszy papier, zmiany w organizacji pracy redakcji oraz zmiany kadrowe;

• obecnie rynek prasy kolorowej obejmuje kilkaset tytułów

Prasa katolicka

• tygodniki: Gość Niedzielny, Niedziela

• miesięczniki: Rycerz Niepokalanej

• czasopisma typowo religijne: Różaniec

• czasopisma “rozumiejące znaki czasu”: Przewodnik Katolicki,

• “politykujące”: Rodzina Radia Maryja,

• intelektualnie otwarte: Znak, Więź

HISTORIA RADIA (POLSKA)

RADIO

Pionierami radiotechniki byli wojskowi oficerowie służący w jednostkach łączności

1918 W Krakowie z odrestaurowanego nadajnika popłynęły pierwsze polskie sygnały radiowe służące do komunikacji wojskowej

Lata 20ste, cel-oznajmienie światu o wolnej Polsce, zintegrowanie społeczeństwa, podtrzymanie tożsamości kulturowej, pobudzenie tożsamości Narodowej

Radiofonia w pierwszych latach powojennych: odbudowa zniszczonej infrastruktury

- pierwsza rozgłośnia w 1944 ( radio zaczyna nadawać od 1945) województwo lubelskie, „PSZCZÓŁKA’’

-na mocy dekrety PKWN z 20.XI.1944 „ POLSKIE RADIO’’ uzyskuje statut przedsiębiorstwa państwowego, poddany zostaje całkowitej kontroli, radio służyło propagandzie

-zgodnie z wzorcem radzieckim „ POLSKIE RADIO” zostaje przekształcone w Centralny Urząd Radiofonii

LATA 50 I 60( nie było radia prywatnego) -okres intensywnego rozwoju programowego i technicznego, -nadawane są wówczas 2 programy ogólnopolskie.

-w 1958r. Pojawia się „PROGRAM 3” -od 1962 program 3 staje się programem ogólnopolskim, adresowany do konkretnej grupy słuchaczy( inteligencja)- pokazuje że radio może funkcjonować inaczej, tj. pojawienie się programów literackich, muzycznych, itp.

LATA 70 I 80 -wpływ Polskiego Października na ramówkę radia

-1974r. Oddano do użytku Centrum Radiowo Telewizyjne przy ulicy Wronowicza/

-w Konstanowie postawiono maszt nadawczy(646m) i zainstalowano nadajniki (2000Kw) co powiększyło zasięg programu I

-w latach 1971-73 w programie pojawiły się pierwsze audycje nadawane na żywo( „LATA Z RADIEM’’, „SYGNAŁ DNIA’’)

-w 1976 powstaje Program IV Polskiego Radia o charakterze edukacyjnym

-Radio w służbie Edwarda Gierka

-Radio Solidarność- nie jest to tylko jedna rozgłośnia, założycielem był Zbigniew Romaszewski. Kilka rozgłośni nosiło nazwę SLOIDARNOŚĆ, lub skrótową nazwą „S”(np. Gdańska, Katowice, Wrocław,Poznań)

- Polskie Radio jako jedyna i monopolistyczna organizacja mediowa na terytorium polski działało do 1989r

-Radio nadawane z poza terytorium Polski, ale są odbierane w naszym kraju np. Radio Wolna Europa, Radio Madryt, Głos Ameryki.

LATA 90

-na podstawie umowy okrągłego stołu- koniec monopolu Polskiego Radia

- ustawa o Radiofonii i Telewizji 1992r( powstaje KRRiT, umożliwia tworzenie prywatnych stacji radiowych) -1994- koncesje otrzymują radia ogólnopolskie: RMF FM, Radio Maryja, Radio ZET.