Historyzm
W latach, jakie nastąpiły po powstaniu styczniowym, dojrzewało także malarstwo historyczne, reprezentowane przez Grottgera, przede wszystikm jednak przez Matejkę. Tak jak dawniej trafiali się w nim motyw batalistyczny, ale nie był już istotny(chociaż odzyskał swe znaczenie w twórczości Brandta). Miejsce staropolskiej gawędy rycerskiej i kostiumowych scen rodzajowych zajęła historia współczesna wraz z aktualizacją i próbą ukazania narodowego dramatu (Grottger) lub historia najdonioślejszych wydarzeń, przypominających o „dawnych, sławnych czasach”(Matejko), tradycje wojskowe i obyczaj w malarstwie Brandta, rodzimy pejzaż i ludzie u Chełmońskiego. Malarstwo nie ograniczało się przy tym do opisowości, pragnęło ukazać filozofię dziejów. Obrazy Grottgera, Matejki, później Brandta, Chełmońskiego i Siemieradzkiego kształtowały w drugiej połowie XIX wieku polską świadomość narodową i panujące konwencje estetyczne, a także międzynarodową opinię o Polsce.
Artur Grottger
Artur Grottger urodził się w 1837 roku w Ottyniowicach na Podolu. Pierwsze nauki rysunku i malarstwa pobierał u swojego ojca Józefa atysty-amatora tworzącego jeszcze w tradycji klasycystycznej i realizmowi. Studiował młody Artur we Lwowie u Jana Maszkowskiego i Juliusza Kossaka, później w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych i w Wiedniu u Christiana Rubena, Carla Wurzingera, Carla Blaasa i Petera Geigera. W Wiedniu przebywał od 1854 do połowy 1856 roku. Często jednak przyjeżdżał do kraju, zwłaszcza do Lwowa, gdzie w początkach 1866 roku poznał Wandę Monne, przyszłą narzeczoną. Przebywał krótko w Monachium i Wenecji, a schyłek życia spędził w Paryżu, gdzie miał kontakt z Geromem. Twórczość Grottgera obejmuje -poza cyklami i obrazami związanymi z wydarzeniami z lat 1861-1864 -dzieła o tematyce historycznej i literakiej, studia rodzajowe, portrety i pejzaże.
Już wczesne studia, wykonane pod wpływem Orłowskiego, Suchodolskiego, Jana Maszkowskiego, Juliusza Kossaka oraz monachijskiego artysty Albrechta Adama, obracały się w kręgu tematów, którym artysta pozostał wierny przez całe życie. Jako nastolatek malował akwarelami i olejno biedermeierowskie scenki z życia (Wyjazd na polowanie 1849; Pielgrzymka do Hodowic 1853; Sprzedarz konia 1854), sceny wojskowe (Egzekucja szpiega 1847; Atak ułanów 1850), studia koni i portrety. Od 1850 roku podejmował tematykę historyczną (Wjazd Bolesława chrobrego do Kijowa 1850; Odbicie łupu Tatarom 1854). Podczas pobytu w Wiedniu poznał późnoromantyczne tendencje, wynikające z nazarenizmu, które wpłynęły na styl jego kompozycji figuralnych. Łączyła sie z tym charakterystyczna dla jego twórczości antykizacja, zainteresowanie literaturą, motywami fantastycznymi czy baśniowymi (przejęte od Moritza Von Schwinda czy Alfreda Rethela). Wpływ na twórczoś Grottgera wywarło również malarstwo Ary Scheffer i Paula Delaroche'a (Ucieczka z Polski Henryka Walezego 1860). Następny okres w jego twórczości to lata 1854 -1861. Charakterystyczne dla tego okresu malowanie kompozycji historycznych: Tatarzy w ucieczce 1855, Spotkanie króla Jana III z cesarzem Leopoldem pod Schwechatem (1859). Do tego okresu należy płótno Zygmunt i Barbara 1860(Matejko stworzył o tej samej tematyce w 1867r.). W polskim malarstwie te obrazy reprezentują typ przedstawienia, w którym artysta umieszczając w scenie idyllicznej symboliczne przedmioty (jak chustę obok kołpaka), sugerował tragiczne losy bohaterów.
W Modlitwie wodza 1857 i Modlitwie konfederantów barskich 1860 Grottger po raz pierwszy utożsamił religijność z patriotyzmem. W kręgu inspiracji literaturą powstały ilustracje do Konrada Wallenroda, Fausta(1857) Anny Oświęcimówny Mikołaja Bołoza Antoniewicza 1856, a także pierwszy cykl Szkoła szlachcica 1858. Cykle kartonów -Warszawa I 1861, Warszawa II 1862, Polonia 1863, Lituania 1864-1866 oraz powiązanie z nimi obrazy i rysunki o tematyce sybirskiej wyrażały w najbardziej rozbudowanym zakresie ideologię narodową czasów manifestacji warszawskich 1861 roku oraz powstania styczniowego. Ukształtowała się w nich nowa koncepcja alegoryczności, gdzie aspekt polityczny staje się czymś pośrednim, malarz ukazywał jego wpływ na przykładzie losu jednej rodziny. Dramatyczne przeżycia niewielkiej grupy ludzi uznał za bardziej przekonujące. Każda postać była alegorią postawy i przeżyć określonej zbiorowości, każdemu przedmiotowi przypadła symboliczna rola. Dramaturgię cyklów powstańczych kształtowała wspólna zasada destrukcji rzeczywistości.
Warszawa I składa się z następujących scen: 1.Podniesienie, 2.Lud w kościele, 3.Chłop polski i szlachta, 4.Żydzi warszawscy, 5.Pierwsza ofiara, 6.Wdowa, 7. Zamknięcie kościołów. Sceny te nie przynoszą wiernego odtworzenia wydarzeń, są jakby ich ougólnieniem. Ukazują zgodnie z prawdą pochody i procesje, nabożeństwa, zbratanie stanów wobec przemocy wroga. Najbardziej typowy dla romantycznej idei solidaryzmu jest karton z postacią wieśniaka o szlachatnych rysach, ze sztandarem w ręku, obok którego kroczy dwóch przedstawicieli stanu szlacheckiego ubranych w kontusze. Ostatni z tej serii karton ilustruje zamknięcie sprofanowanych przez wojsko kościołów, dokonane z polecenia wikariusza kapitulnego Antoniego Białobrzeskiego. Całość tego cyklu charakterezuje posępny i podniosły nastrój.
W drugiej wersji Warszawy malarz powtórzył niektóre plansze, ten cykl składa się z następujących scen: 1.Plac Zamkowy, 2.Chłop i szlachta, 3.Lud na cmentarzu, 4.Wdowa, 5.Zamknięcie kościołów, 6. Wiezięnie księdza, 7.Sybir. W ostatniej scenie po raz pierwszy pojawił się śnieżny widok Sybiru z polską mogiłą. Według opinii niektórych badaczy dopiero w Warszawie II rozwinął twórca swoje pełne możliwości artystyczne, chociaż Dobrowolski uważa, że cykl poprzedni „góruje” nad Warszawą II. Uzasadnia tę opinię tym,że Warszwę I charakterezuje spontaniczność, większa prostota, lepiej zamknięta kompozycja. Ta seria rysunków została w połowie 1862 roku wysłana do Londynu, potraktowana jako pewnego rodzaju reportaż, który miał informować zagranicę o losie Polaków.
Zarządzanie poboru rekruta, dokonane na początku 1863 roku przez Aleksandra Wielopolskiego, przyspieszyło wybuch powstania styczniowego. Stąd temat Branki rozpoczynający nowy cykl rysunków pt.: Polonia, wystawiony pod koniec 1863 roku w Wiedniu. Na ten cykl składa się: karta tytułowa z postacią rozkuwanej z dybów alegorycznej postaci Polonii i osiem rysunków zatytułowanych: 1.Branka, 2. Kucie kos, 3.Bitwa, 4.Schronisko, 5.Obrona dworu, 6.Po odejściu wroga, 7. Żałobna wieść, 8. Na pobojowisku. Zadaniem tego cyklu było ukazanie na przykładzie wybranego aktualnego faktu dziejowego losów narodu polskiego i jego martyrologii, zapoczątkowanej rozbiorami, a potęgowanej w ciągu XIX wieku. Heroiczną treścią i atmosferą męczeństwa, jaką wypełnił swe obrazy, artysta nawiązał w wyższym stopniu do polskiej poezji romantycznej niż do wzorów malarskich. Sceny te zostały powiązane ze sobą w ten sposób, że utworzyły wyraźnie ogniwa łańcucha logicznie rozwiniętych wydarzeń. Nie łączy się ich jednak indywidualnie wybrany bohater (jak w Lituanii), lecz jedność losu, który jest nieodwracalny jak w greckiej tragedii. Pierwszy rysunek pt.Branka przedstawia kobietę w bieli, z rozpuszczonymi włosami, która upadłszy na kolana wyciąga błagalnie ramiona ku uprowadzonemu przez oddział werbunkowy mężowi. Dość pusta izba, sztuczne światło, mrok nocy, pochłaniający tuż za drzwiami postać rekruta, zabranego do wrażej armii, składają się na steatralizowaną, zanurzoną w atmosferę rozpaczy scenę. Formalna struktura Polonii różni się od dwu poprzednich cyklów, tu format pionowy został zastąpiony na podłużny, co wywarło wpływ na układ postaci, liczniejszych niż w kartonach z lat 1861-1862, ale i tutaj przeważa dośrodkowy układ figur, w kilku jednak przypadkach celowo rozluźniony.
Losom powstańczym litewskiego chłopa został poświęcony w całości cykl Lituania 1864-66, składająca się z sześciu rysunków: 1.Puszcza, 2.Znak, 3.Przysięga, 4.Bój, 5.Duch, 6.Widzenie. Spośród cyklów malarza ta epicka i zarazem liryczna opowieść o powstaniu na Litwie przybrała może najbardziej romantyczną, tajemniczą i mistyczną postać. Podobnie jak w Polonii tutaj styl romantyczny zespoił się z klasycyzmem i realizmem, a precezyjna, uporczywa dokładność w przedstawianiu rzeczy świadczy o skłonności artysty do rzetelnej, faktograficznej informacji.
Swoje największe i najstaranniej opracowane dzieło typu cyklicznego mianowicie Wojnę rozpoczął artysta w kraju w 1866 roku, a ukończył w 1867 w Paryżu. Składa się z 11 rysunków Pójdź za mną przez padół płaczu, Kometa, Losowanie rekrutów, Pożegnanie, Pożoga, Głód, Zdrada i kara, Ludzie czy szakale, Juz tylko nędza, Świętokradztwo, Ludzkości, rodzie Kaina. W odróżnieniu od wcześniejszych cykl ten nie odnosi się do historii ojczystej lecz zawiera treści ogólnoludzkie, traktując wojnę jako zło uniwersalne. Chociaż w rysunkach tych Grottger nawiazywał do Boskiej Komedii Dantego i Okropności wojny Goyi, były one wyrazem własnych poglądów i uczuć autora. Dantemu zawdzięczał wzorowany na Beatrycze pomysł muzy -przewodniczki, Goyi zaś może sam wybór tematu i próbę ukazania najokrutniejszych stron wojny.
Drugą część spuścizny Grottgera obejmowała sceny o tematyce społecznej (Wygnana 1862, Przed zakładem zastawczym 1862-1863, Dwie matki, ślepy Cygan -grajek 1866), które wykazywały analogie z dziełami warszawskiego kręgu Gersona i Kostrzewskiego oraz krakowskich kolegów artysty -Kotsisa i Andrzeja Grabowskiego, lecz pozbawione były ich radykalizmu. Malował także realistyczne portrety, zależne jednak wciąż od konwencji biedermeieru (Panna Hornung jako Ofelia 1859 rok, Portret pani Scheinerowej 1864, Portret Jerzego Czartoryskiego). Grottger wytworzył popowstaniowy typ kobiecego portretu, który można by określić pojęciem wizerunku żałobnego. Przedstawione w popiersiu młode i pełne uroku kobiety nosą czarne stroje, bywają blade i pełne zadumy. Jego ulubioną modelką obok siostry była również własna narzeczona Wanda Monne, ubrana w czernie lub biele, prezentująca też inną odmianę romantycznej, jak gdyby rusałczej podobizny dzięki długim lokom spływającym na plecy i wieńczącym głowę bujnie rozkwitłym kwiatom. Idealistyczne pejzaże i nokturny malowane po 1860 roku zapowiadały też malarstwo symboliczne końca wieku. W nokturnach (Noc na lagunie), często z motywem kochanków (Krajobraz księżycowy -Pożegnanie, Rozmowa posągów 1865 rok) księżycowe światło i panteistyczny pejzaż służyly wzbudzeniu emocji. W Paryżu, na rok przed śmiercią w 1867, artysta, swiadoy zmian dokonujących się sztuce, zaczął zagłębiać problemy zintensyfikowanego koloru, szkicowej faktury, zwartej realistycznej formy i słonecznego pleneru (Gość w pracowni, akt Fryne, W ogrodzie).
Twórczość Grottgera podsumowała polską sztukę patriotyczną, siegającą genezą Smuglewicza, z tradycji którego artysta wyniósł zasadę alegoryczności w przedstawieniach patriotycznych z motywami Polonii i solidaryzmu narodowego. Z twórczości Orłowskiego -astetykę szkicu, efekty światło-cieniowe i nokturny, tematykę wojskową, motyw jeźdźca i konia. Jego sztuka zamknęła także polski romantyzm, rodzący się na początku wieku w rysunkach i obrazach Orłowskiego.
Z lwowskimi przyjaciółmi Grottgera -Karolem Młodnickim(1835-1900) i Marcelim Maszkowskim (1837-1862) wiąże sis początek recepcji Słowackiego w malarstwie polskim. Uczyli się w pracowni ojca Marcelego -Jana Maszkowskiego, później w akademiach w Wiedniu i Monachium. W konwencji późnoromantycznego malarstwa monachijskiego swoich nauczycieli -Wilhelma Kaulbacha malowali i rysowali sceny inspirowane Anhelim. Maszkowski przedstawił Słowackiego w płaszczu Beduina pod piramidami 1860, Pana Tadeusza.Młodnicki malował akwarelą sceny do Improwizacji z Dziadów, obrazy historyczne, motywy rodzajowe, portrety.
Daniel Penther malarz lwowski 1837-1887, wykształcony w akademiach w Wiedniu i Monachium, w 1881 zostal mianowany kustoszem zbirów wiedeńskiej Akademii. Malował portrety wybitnych postaci ze sfery kulturowej, utrzymane w ciemnych barwach i o miękkim modelunku (jana maszkowskiego 1861, Karola Liebelta 1869, autoportret 1870) oraz kompozycyje religijne i historyczne.
Marceli Krajewski poznański autor postretów paryskiej emigracji, wielkopolskiego i pomorskiego ziemiaństwa oraz inteligencji (Grottger w ostatnich miesiącach życia 1867; Mieczysław Paszkowski, Władysław Czartoryski) utrzymane w typie nastrojowego, psychologicznego portretu bliskiego sztuce Grottgera.
Jan Matejko
Patos historii, rozległą panoramę wydarzeń dziejowych odnajduje się w twórczości Matejki, która była przeciwieństwem kameralnego artyzmu Grottgera i posługiwała sie regułą wielkich efektów.Urodził się 24 czerwca 1838 roku, jako dziewiąte dziecko w rodzinie Joanny i Franciszka Matejków. Studiował w Szkole Sztuk Pieknych, w której od Stattlera przejął antyformalistyczna postawę i poczucie patriotycznej myśli, natomiast od łuszczkiewicza koncepcję nowego malarstwa historycznego, później krótko przebywał w Monachium i w Wiedniu. W Krakowie artysta związał się z kręgiem tzw. Pracowni Parysa Fillipiego, w której w latach 1857-1865 spotykała się inteligencja. Pracownia wykształciła nową pozytywistyczna ideologię zainspirowaną emigracyjnym romantyzmem, podejmowalo drażliwe problemy polityczne i historyczne. Odrzucano romantyczne wizjonerstwo, kult indywidualności, mistykę, mesjanizm i idealistyczną filozofię na rzecz scjentyzmu, realizmu pojętego jako dążenie do prawdopodobieństwa psychologicznego i historycznego.
Ogromny wpływ na ukształtowanie wizji artystycznych Matejki miał Józef Szujski współtwórca konserwatywnej partii „Stańczycy”. Dla Szujskiego historia stanowiła funkcję teraźniejszości, współczesną sytuacją wiązał z wpływem wydarzeń z przeszłości, która miała decydować o wielkości narodu i jego prawach do samodzielnego bytu. Celem histori miał byc dydaktyzm. Dramat narodowy pojmował jako wielką scenę cywilizacyjną, na której ukazywały się błędy i cnoty poprzednich pokoleń. Zanim artysta przejął koncepcję Szujskiego (1862 rok), malował około 1853 roku obrazy bliskie późnoromantycznemu malarstwu Lessera -Carowie Szujscy wprowadzeni przez Żółkiewskiego na sejm warszawski przed Zygmunta III. Udało mu się obraz ten sprzedać co spowodowało większą przychylność ojca do studiów piętnastoletniego wtedy Matejki. W latach 1858-1861 pod wpływem Delaroche'a tworzy Matejko obrazy o stosunkowo rozluźnionej kompozycji, ograniczonej liczbie osób, zróżnicowanych pod względem ujęcia psychologicznego oraz starannie skomponowanej sensacyjnej treści (Otrucie królowej Bony).
Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec utraconego Smoleńska 1862 rok to pierwsze głośne dzieło Matejki, w którym widoczne są koncepcje historiozoficzne. Skontrastowanie wizjonerskiej błazeńskiej powierzchowności Stańczyka z pełną zadumy refleksją nad polityką narzucało widzowi inny sposób przezycia historii -doszukując sie błędów popełnianych w przeszłości, które miały wpływ na współczesność. Inną postacią wizjonera, badx proroka w twórczości Matejki była postać Wernyhory 1884. Artsta łączył ideowo obydwie postacie: Stańczyk zapowiadał upadek Polski, Wernyhora -jej odrodzenie. Mając 25 lat Matejko zakochał się w szesnastoletniej Teodorze Giebułtowskiej, siostrze swego przyjaciela, którą znał jeszcze z dzieciństwa, a która miała jego zaloty za nic. Ponadto młody malarz zdawał sobie sprawę, że jego sytuacja materialna niezależnie od przychylności dziewczyny nie pozwala na ewentualne małżeństwo.
Zainspirowany powstaniem styczniowym tworzy obraz Polonia (Rok1863) w 1864, który jednak nie został dokończony. Dzieło to ukazuje zbeszczeszczoną personifikację Polonii zakuwanej w kajdany, a także Litwy i Rusi, alegoryczne postacie powstańca, wdowy z dzieckiem, księdza, rosyjskiego żołnierza przebijającego bagnetem bok Chrystusa, tym samym malarz jakby nawiązywał do malarstwa Grottgera.
Kazanie Skargi (1862-64) to pierwsze płótno Matejki, w którym przedstawił nowy sposób prezentacji historii, ukazanej za pomocą malarstwa historycznej syntezy, sumującej przyczyny i nastepstwa zdarzenia historycznego. W tym dziele malarz przedstawił jakby sumę zdarzeń z czasów panowania Zygmunta III, które zdaniem artysty prowadziły do upadku Polski. Pokazywał w jednej kompozycji postaci, które wprawdzie nigdy nie spotkały się, lecz współtworzyły historię. Obrazy Matejki zbudowane są na zasadzie antynomii -ukazują konflikt dwóch wrogich sił lub postaw (np. Rejtan na sejmie warszawskim 1773 roku 1866). Obraz ten, przyniósł autorowi rozgłos i ściągnął do sali wystawowej wielu zwiedzających. Zakupił go hr. Maurycy Potocki, za cenę która umożliwiła Matejce podróż do Francji i co ucieszyło go najbardziej - zapewniło deklaracje ze strony ukochanej Teodory. Malarz nie traci czasu i mimo obowiązków, które nakłada na niego przyszła żona przystępuje do pracy nad Rejtanem.
Twórczość Matejki mozna podzielić na dwie fazy ideowe. Historiozoficznie płótna obu tych okresów wydają się być różnymi przejawami jednego i tego samego sposobu myślenia i odczuwania. We wczesniejszych utworach ukazał artysta dekadencję szlachty, w drugim, w imię obiektywizmu i sprawiedliwości przewodził na pamięć jej dziejowe zasługi, lecz równocześnie czcił patriotyzm ludu (Unia lubelska 1869, Śluby Jana Kazimierza 1893, Konstytucja 3 Maja 1791 roku 1891). W centrum tych obrazów znalazły się historyczne postacie (Zygmunt August, Stefan Czarniecki, Stanisław Małachowski) z symbolami integrujacymi naród (krzyżem, orężem, konstytucją). Podkreslając znaczenie polityczne emancypacji wsi, Matejko wśród uczestników wydarzeń przedstawił postaci chłopów. Inny typ malarstwa Matejki przedstawia historyczne relacje z państwami zaborców :z Prusami -Bitwa pod Grunwaldem 1878, Hołd Pruski 1882, z Rosją -Batory pod Pskowem 1871 i Kościuszko pod Racławicami 1888, z Austrią -Sobieski pod Wiedniem 1883. Dobór i symbolikę wydarzeń określiła bieżąca sytuacja polityczna. Pojawiajace się w scenach hołdów postacie (Stańczyk w Hołdzie Pruskim, jazuita Antonio Possevino w Batorym pod Pskowem) sugerowały jednak niewykorzystanie historycznych szans. Kościuszko pod Racławicami miał wskazywać,że chłopi są jedyna realną siłą, która może przywrócić niepodległość. Najdoskonalszym wyrazem sztuki historycznej mogła stac się ramatyczna Bitwa pod Grunwaldem. W centrum kompozycji obok pysznego rycerstwa umieścił Matejko żywiołowo potraktowaną grupę litewskich chłopów, o które tak bardzo irytowały Stanisława Tarnowskiego: „półnadzy wojownicy z prostego ludu, ci ostatni w obozie, atakujacy wielkiego mistrza”. Matejko przekazując w tym dziele malarską wizję za pomocą postaci -alegorii i przedmiotów -symboli, kładł nacisk na werestyczne jej ucieleśnienie, potęgując ekspresję obrazu. Linie akcentowały wazne dla akcji kierunki sił, kolor zgrzytliwy, brutalny, z przewagą czerwieni, oranżu, żółcieni i fioletu dynamizowały całą kompozycją. Symbolika linii i barwy służyła do psychologicznej charakterystyki: Witold w szatach o kolorze krwi żylnej (czyli karmazyn) i złocie, jakby przebijający powierzchnię płótna, staje się apoteozą siły i zwycięstwa. W przedstawieniu Wielkiego Mistrza na cofniętym w głąb akcji koniu o barwie białej połączonej z czernią malarz zwiększył napięcie psychiczne i emocjonalne, wywołują wrażenie smutku i smierci. W swej pracy Tadeusz Dobrowolski określił ten obraz słowami: „urzekające siłą wyrazu, płonące uniesieniem, dzikie, ekstatyczne oczy, patetyczne gesty, atakże masy łamane brutalnie i skręcane wokół własnej osi. We wszystkich obrazach figury ludzkie i przedmioty martwe zyskują stereometryczną wypukłość.” Właśnie dzięki temu dziełu Matejko stał się nie tylko najwybitniejszym malarzem historycznym w dziejach naszej sztuki, lecz także jednym z najważniejszych twórców masowej kultury wizualnej.
Pierwsze portrety Matejki przedstawiały skromnie i ciemno odziane postacie miesczańskie z echami biedermeieru, późniejsze wyobrażały malownicze, kontuszowe i strojne osobistości, głównie ze świata arystokracji i sfer uniwersyteckich. Do typowych należą okazałe wizerunki Stanisława Tarnowskiego 1890, Piotra Moszyńskiego, Alfreda Potockiego 1879, Marii Pusłowskiej i Marceliny Czartoryskiej, prezydenta m. Krakowa Mikołaja Zyblikiewicza 1887, rektorów i profesorów: Józefa Szujskiego i Józefa Dietla 1864. Prawie królewska poza cechuje Portret żony artysty z r. 1879, ubranej w białe atłasy. Charakteryzowanie intelektualistów, wysokich urzędników i arystokracji na postaci historyczne miało potwierdzać biologiczną ciągłość narodu. Wyrazem bolesnego skupienia przyciąga Autoportret w pracowni wykonany rok przed śmiercia artysty (1893).
W twórczości Matejki zaskakują nieliczne pejzaże i sceny wschodnie, wykonane podczas podróży do Stambułu w 1872 roku. W Widoku Bebeku pod Konstantynopolem sposób oddania perspektywy powietrznej, wrażliwość na koloryt południa, szkicowa, swobodna faktura malarska świadczą o niewykorzystanych zdolnościach Matejki jako pejzażysty.
Malarstwo Matejki można podzielić na dwie fazy stylistyczne, uwarunkowane traktowaniem formy. Jeśli pominie się lata szkolne, da się wyróżnić styl wczesny, opanowany, w zasadzie spokojny, trochę akademicki, trwający do lat siedemdziesiatych, oraz późniejszy, zdecydowanie dynamiczny i ekspresyjny, wiodący do barokowego niepokoju. Styl ten, graniczący z manierą, uważa sie za istotny dla Matejki. We wszystkich obrazach żyje i działa specyficzna, wyolbrzymiona, niekiedy nadrealna rasa ludzi o wspaniałych ciałach i wielkich namiętnościach. Cokolwiek by się powiedziało o wadach Matejki, na jedno tzreba sie zgodzić, mianowicie na niezwykłą zdolność artysty do kreowania potężnych indywidualności o ekspresyjnych rysach fizjonomicznych i psychicznych. Często zarzuca sie Matejce brak głębszego poczucia koloru. Koloryt jego płócien bywa efektowny i nasycony, artysta obok bieli i czerni uznaje brwy zasadnicze i łamane, często przy tym te pierwsze są zbyt intensywne i nie zestrojone w sposób dostatecznie harmonijny i subtelny w całościowy akord.
Twórczość Matejki jest najwybitniejszym zjawiskiem w polskim malarstwie historycznym XIX wieku. Obok Matejki tylko Siemieradzki i Brandt stworzyli indywidualne wizje malarstwa historycznego. Matejko jako profesor i dyrektor krakowskiej Szkoły Sztuk Pieknych wykształcił ponad 80 malarzy.
Po objęciu stanowiska Matejko w 1877 roku zatrudnił jako profesorów Izydora Jabłońskiego (Pawłowicza 1835-1905) i Floriana Cynka (1838-1912), uczniów Stattlera i Łuszczkiewicza. Palowali obrazy głownie otematyce religijnej i historycznej. Jabłoński studiował w Akademii w Monachium i w Akademii św. Łukasza w Rzymie. Do jego dzieł należą :Władysław IV po bitwie pod Smoleńskiem i Wernyhora na łożu śmiertelnym. Wykonał w 1875 roku portret Matejki.
Florian Stanisław Cynk (ur. 1838 zm. 1912) - Studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie u Wojciecha Stattlera i Władysława Łuszczkiewicza. Studia kontynuował na Akademiach w Dreźnie (1862-1863) i Monachium (1863-1867). W roku 1877 został powołany na profesora rysunku w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Pozostawał pod wpływem Jana Matejki, kopiował jego obrazy. Pomagał też Matejce w konstruowaniu perspektywy budowli na jego obrazach(Matejki). W roku 1888 namalował obraz ołtarzowy Matki Bożej Królowej Korony Polskiej w kościele w Stryju, w Wiśniczu Starym wraz z Janem Matejką namalował obrazy przedstawiające świętych Kingę i Wojciecha. W roku 1886 został dyrektorem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Barbara Radziwiłłówna w Dubinkach 1866, Aniołów u Piasta 1861r.
W pracowni Matejki wykształciła się nowa generacja malarzy historycznych, którzy pragnąc przejąć od swego mistrza tematykę i warsztat artystyczny, nie śledzili zmian, które dokonaly się w ówczesnej sztuce.
Antoni Gramatyka swoje studia malarskie rozpoczął w tamtejszej Szkole Sztuk Pięknych u Wł. Łuszczkiewicza i J. Matejki. Następnie studiował w Akademii wiedeńskiej, a potem ponowie w Krakowie. Swoje obrazy wystawiał głównie w TPSP w Krakowie i Lwowie oraz . Był malarzem realistą. Obok rodzajowych scen z życia wsi i miasta, portretów, obrazów historycznych (Stefan Batory wśród żaków) i religijnych malował wiele pejzaży z okolic Krakowa, Kalwarii Zebrzydowskiej, Żywca, Podhala i Spiszu.
Leon Piccard -(1843-1917) przyjaciel Witolda Pruszkowskiego -obok Uczty Wallenroda 1873 i Samuela Zborowskiego przed sadem Zamoyskiego 1876 był autorem obrazów o tematyce powstańczej (Noc listopadowa -Książę Konstanty 1883) i społecznej (Grajek ubogi, Bez dachu).
Włodzimierz Łuskina -tworzył obrazy historyczne, związane z osobą ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego (Czwartkowe obiady u Stanisława Augusta) i powstaniem listopadowym (Atak polskich ułanów na rosyjskich dragonów-Bitwa pod Olszynką Grochowską 1885), a także Strajk robotników 1879, pierwszą tego rodzaju scenę w malarstwie polskim. Zaskakuje pod względem ikonografii przedstawienie Chrystus w pałacu 1893, w którym lokaj nie wpuszcza Chrystusa do salonu.
Edward Lepszy W latach 1873-1885 uczył się w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, m.in. u J. Matejki. Wraz z Matejką uczestniczył w wykonywaniu polichromii części figuralnych w kościele Mariackim. W latach 1890-93 podróżował po Litwie, Łotwie i Białorusi. Malował widoki morskie w Lipawie i Rydze oraz portrety. W 1894 r. został asystentem prof. Leonarda Marconiego, w katedrze rysunku i modelowania Politechniki Lwowskiej, a po jego śmierci w 1899 r. przejściowo pełnił obowiązki profesora. Od 1900 r. przez kilka lat prowadził we Lwowie własną szkołę malarstwa dla kobiet. Wielokrotnie wystawiał w TPSP w Krakowie oaz w Salonie Krywulta w Warszawie. Tworzył obrazy historyczne Głód w Galicji 1847 (1887), Alarm w XVI wieku. Wykonany przez malarza projekt na witraż Śluby Jana Kazimierza do lwowskiej katedry łacińskiej uzyskał w 1894 roku pierwszą nagrodę.
Twórczość Władysława Rossowskiego obejmuje dzieła o tematyce historycznej Wjazd św. Jadwigi do Krakowa 1884, Sprowadzenie franciszkanów do Polski, portrety i pejzaże. Podejmował w swych pracach motyw powstania listopadowego i styczniowego, a także malował dzieła symboliczne (Melancholia 1885, Czy zmartwychwstaną te kości? 1885 ) alegoryczne (Apoteoza Mickiewicza 1894; Alegoria sztuk i nauki polskiej).
Emanuel Herncisz (1858—1889), uczeń Łuszczkiewicza, Löfflera i Matejki, malował sceny historyczne i rodzajowe, jak: „Sobótki w Galicji“, „Wit Stwosz“- gdzie malarz nadał Stwoszowi rysy portretowe Matejki, „Chrzest Litwy“ (Muz. Narodowe, Kraków), „Wypędzenie czarownicy“. Dzieła jego, odznaczają się silnym światłocieniem, dramatycznym ujęciem, intensywnym kolorem, dynamiką.
Józef Feliks Męcina-Krzesz (ur. 2 stycznia 1860 w Krakowie, zm. 2 grudnia 1934 w Poznaniu). Malował obrazy o treści religijnej, historycznej oraz portrety. Studiował w latach 1877-1884 w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie u Władysława Łuszczkiewicza i Floriana Cynka. W latach 1882-1884 był uczniem Jana Matejki.W roku 1884 uzyskał stypendium Wydziału Krajowego i 1886 wyjechał na dalsze studia do Paryża, gdzie kształcił się w szkole Jean-Paula Laurensa. Współpracował jako ilustrator z czasopismami „L'Illustration” i „Figaro Illustré”. W roku 1888 ożenił się z malarką francuską Ludwiką Marią Barat. Był od roku 1894 członkiem zarządu Powszechnego Stowarzyszenia Artystów Polskich oraz od roku 1913 Union Internationale des Beaux-Arts et des Lettres w Paryżu, od roku 1921 w Poznaniu. W roku 1931 został odznaczony francuską Legią Honorową, a w roku 1932 Złotym Krzyżem Zasługi.Najchetniej podejmował tematy z historii XVII wieku Wjazd Żółkiwskiego do Moskwy 1883, religijne Ojcze nasz 1899,społeczne Alkoholocy w szpitalu św. Anny w Paryżu 1899.
Władysław Bakałowicz (ur. 1831 w Chrzanowie, zm. 1904 w Paryżu), malarz rodzajowy i portrecista. W latach 1846-1852 kształcił się w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Początkowo malował portrety pastelowe, później zajmował się malarstwem historycznym i rodzajowym. W 1863 wyjechał do Paryża gdzie zyskał powodzenie malując obrazki drobne, przeważnie figury w strojach XVI i XVII wieku, zwłaszcza sceny z życia dworu francuskiego, za panowania Henryka II Walezjusza. |
Stanisław Chlebowski (ur. 1835 w Pokutyńce na Podolu, zm. 1884 w Kowanówku), malarz polski, podróżnik. Rysunku uczył się w Odessie. Początkowo malował sceny z historii Polski, Rosji i Francji (Wit Stwosz w Norymberdze 1862,Joanna d'Arc w więzieniu w Amiens 1864). W latach 1853-1859 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, a następnie w Paryżu u J. L. Gerome'a. Zwiedzał Hiszpanię, Włochy, Niemcy, Belgię. W latach 1864-1876 był nadwornym malarzem sułtana Abd-ul-Aziza w Konstantynopolu. Jest najważniejszym polskim malarzem orientalistą w XIX wieku. W 1876 przeniósł się do Paryża. W 1881 wrócił na stałe do Krakowa. Malował obrazy historyczno-batalistyczne z dziejów Turcji, orientalne sceny rodzajowe, krajobrazy, portrety sułtana, pikantne sceny z haremów, bazarów. Wśród scen historycznych obraz Sułtan Bajazyt w niewoli u Tamerlana 1876 sugestywnie kontrastuje przepych i kulturowe wyrafinowanie świata islamu z surowością mongolskich najeźdźców. Przykładowe dzieła:
Wjazd Mehmeda II do Konstantynopola
Przy bramie miejskiej (1873)
Turecki wartownik (1880)
Grajek przed meczetem w Konstantynopolu
Czas modlitwy
Sułtan Bajazyt w niewoli u Tamerlana (1878)
Karol Miller (1835-1920) - ur. 26 października 1835 roku w Częstochowie. Był synem Karola i Marianny z Gryczmańskich. Studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych u Rafała Hadziewicza i Marcina Zaleskiego. W 1862 roku za kompozycję "Leszek Biały i Goworek", otrzymał złoty medal, trzyletnie stypendium do Rzymu. Obok scen historycznych Stanisław August w otoczeniu artystów 1873, widoki zabytków, sceny z życia Włoch Karnawał w Rzymie na Corso 1869. Po powrocie z Włoch artysta otworzył pracownię przy ul. Miodowej 3 w Warszawie. W tym czasie powstały m.in. rysunki dla tygodnika "Kłosy": "Widoki Rzymu", "Monterella, Klasztor w okolicach Rzymu", "Widoki Szczawnicy". W swojej pracowni malarz ponadto stworzył cykl portretowych litografii ukazujących m.in.: Karola Estreichera, Tadeusza Korzona, Zygmunta Glogera, Helenę Modrzejewską a stroju Ofelii 1868, Wincentego Rapackiego w roli Hamleta na tle cmentarnego pejzażu 1871, Salomeę Palińską - Kenigową. W 1876 roku Karol Miller uczestniczył w międzynarodowej wystawie w Filadelfii. Zmarł 24 grudnia 1920 r. w Warszawie w wieku 85 lat. Był wybitnym portecistą, niekiedy nawet porównywany z Simmelerem. Wkonał szeregportrytów wybitnych osobowości, na których z ciemnego tła wyłaniały się linearnie potraktowane popiersia.
Jan Czesław Moniuszko 1853-1908 tworzył sceny historyczne i „staroszlacheckie”. Pochodził z rodziny wileńskiego kompozytora, kształcił się w Klasie Rysunkowe u Gersona i na Akademii w Petersburgu. W jego twórczości na szczególna uwage zasługują obrazy z czasów stanisławowskich -o rozbudowanej, wieloosobowej kompozycji, dynamicznym ujęciu i żywym kolorycie (Festyn na dworze Stanisława Augusta 1895, Obiady czwartkowe, Król Stanisław August w Petersburgu).
Michał Elwiro Andriolli (ur. 2 listopada 1836 w Wilnie, zm. 23 sierpnia 1893 w Nałęczowie) - był synem Franciszka, rzeźbiarza, osiadłego w Wilnie kapitana wojsk napoleońskich pochodzenia włoskiego. W latach 1855-1858 studiował w Moskiewskiej Szkole Rysunku i Rzeźby oraz w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, a od 1861 w Akademii Świętego Łukasza w Rzymie. Andriolli brał udział w powstaniu styczniowym w oddziale Ludwika Narbutta. Po aresztowaniu w 1864 roku uciekł z więzienia i przedostał się do Londynu a następnie do Paryża. Do kraju wrócił jako emisariusz Komitetu Emigracji Polskiej, w 1866 został aresztowany i zesłany do Wiatki w środkowej Rosji. Ułaskawiony w 1871, przyjechał do Warszawy, gdzie pracował jako ilustrator czasopism (m.in. Tygodnika Ilustrowanego) oraz utworów literackich (Mickiewicza, Słowackiego, Kraszewskiego, i in.).
Szczególnie znane są jego ilustracje do Pana Tadeusza 1881 oraz Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza, wykonane w latach 1879-1882, także ilustrował Marię 1875, Balladynę i Lillę Wenedę 1880. Posługiwał się oryginalnym rysunkiem o barokowej, kłębiącej się linii, kontrastowym oswietleniu, pasujacym zwłaszcza do tematów legendarnych i fantastycznych. W latach 1883-1886 pracował w Paryżu dla wydawnictwa Firmin-Didot, wykonując ilustracje m.in. do dzieł Szekspira i powieści J. F. Coopera. Malował również portrety Portret Heleny Modrzejewskiej w roli Julii około 1880 oraz obrazy religijne.
Kazimierz Alchimowicz (ur. 20 grudnia 1840 w Dziembrowie na Wileńszczyźnie, zm. 31 grudnia 1916 w Warszawie) Ukończył szkołę w Wilnie, w 1863 walczył w powstaniu na Litwie, za co został zesłany za Ural, gdzie zaczął rysować. Ok. 1869 wrócił do Warszawy, uczył się w Klasie Rysunkowej W. Gersona, 1873-75 studiował w Monachium, 1876-77 przebywał we Francji, wystawiając swoje prace w paryskich salonach. 1877 zamieszkał na stałe w Warszawie, od 1890 uczył rysunku w prywatnej szkole malarstwa i rzeźby B. Poświkowej. Alchimowicz malował obrazy o wątkach historycznych i legendarnych, pejzaże Wileńszczyzny i Tatr, sceny rodzajowe, a także religijne (m.in. Najświętsza Maria Panna dla kościoła w Zakopanem, Święta Trójca dla katedry w Lublinie). Swoje prace wystawiał w Warszawie (1874-1912), Krakowie (1873-1902), Wiedniu, Odessie i Monachium. Alchimowicz został dwukrotnie nagrodzony za obraz Pogrzeb Gedymina (1888, Kraków, Muzeum Narodowe). Jego prace cieszyły się ogromną popularnością zarówno w kraju, jak i za granicą, gdzie również były wystawione. Duży zbiór prac Alchimowicza znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Poza malarstwem sztalugowym tworzył malowidła na porcelanie i fajansie próbował sił w rzeźbie (drewno). Jego obrazy charakteryzują sie jasną kolorystyką, silnymi kontrastami swiatła i symbolicznymi podtekstami. Malowal obrazy z historii Polski(Obrona Olsztyna) i przede wszystkim pogańskiej Litey, pragnąc się stać „litewskim Matejką”.
Tematykę związaną z losem zesłańców na Sybirze podejmował w swych dziełach malarz zesłaniec żydowskiego pochodzenia Aleksander Sochaczewski 1843-1923 , uczeń warszawskiej Szkoły. Został skazany za konspirację na śmierć i ułaskawiony pod szubienicą, przeżył pod Irkuckiem 20 lat katorgi, a od 1883 roku przebywał we Lwowie, Monachium, Brukseli i Wiedniu. Stworzył serię składającą się ze 125 obrazów Pamiętnik martyrologii Polaków na Syberii w XIX wieku, na który składały się ujęte symbolicznie, ale i realistycznie sceny rosyjskich represji (Pożegnanie Europy 1894, Wśród snieżnej zamieci,Dwa pokolenia).
Henryk Rauchinder 1858-1934 malował obrazy o podobnej tematyce. Kształcił się u Matejki, a potem wyjechał na stało do Wiednia. Malował również portrety -rzeźbiarza Leona Zawiejskiego (1885), malarza Michała Sozańskiego 1887, a także galicyjskiego ziemiaństwa oraz pejzaże.
Akademizm
W opozycji do polskiej „szkoły monachijskiej” malarstwoakademickie wyrażało ogólnoeuropejskie idee scalające kulturowo kontynent. Nawiązywało ono do tradycji antyku, wczesnego chrześcijaństwa, zachodnioeuropejskiego, katolickiego średniowiecza i renesansu o włoskiej prowieniencji.W tym zróżnicowanym formaknie malarstwie obok nurtów wywodzących się się z klasycyzmu oraz inspiracji renesansem i barokiem, wnoszącej jednak odmienny sposób „stylizacji” malarskiego motywu, pojawiły się zapowiedzi symbolizmu, m.in. w typie mataforyki, zrywającej z realnością kompozycji, a także w tematyce religijnej o interpretacji mistycznej lub orientalnej. Malarstwo akademickie od lat siedemdziesiątych do dziewięćdziesiątych XIX wieku ulegało różnorodnym zmianom, zarówno pod względem tematyki i intelektualnych treści, jak i pod względem stylistycznm. Zmiany te można śledzić na przykładzie twórczości najwybitniejszego polskiego malarza akademickiego Henryka Siemieradzkiego.
Henryk Siemiradzki 1843-1902 -„koryfeusz malarstwa akademickiego” w Polsce. Urodzony pod Charkowem, syn generała rosyjskiej armii, wykształcony w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych u Karla Briułłowa i w Monachium pod kierunkiem Karola Pilotyego. W 1872 roku osiedlił się na stałe w Rzymie. Artysta odznaczał się talentem komponowania okazałych, na ogół statycznie budowanych płócień, częściej elegijnych niż dramatycznych. Jego twórczość jest przesiąknięta śródziemnomorską tradycją antyku i chrześcijaństwa, które ukształtowały kulturę europejską, antyk jest dla niego wyrazem mitu :złotego wieku”. Pozytywistyczne pojęcie historii, ujmujące jej bieg w dające się sformułować deterministyczne prawa, odrzucało romantyczną duchowość i romantyczny kult jednostki. Siemieradzki pojmował historię jako wynik działań „przeciętnych jednostek”, które wyrażały charakterystyczne cechy epoki. W odróżnieniu od Matejki nie przedstawiał jednostkowego zdarzenia o wybitnej randze historycznej, lecz pomniejsze wydarzenia z życia codziennego, który kształtowały historię poprzez kulturę, sztukę i religię. W jego obrazach najważniejsze było przedtawienie „ducha czasu” danej epoki, a nie znamiennego, przełomowego zdarzenia. Treść stała się pretekstem do malowniczego, dekoracyjnego potraktowania obrazu. Fascynacje Siemieradzkiego skupiały się głównie na końcowym okresie republiki i wczesnym cesarstwie rzymskim. W jego obrazach pozbawione zmartwień życie patrycjuszy wydaje sie bierne,sceptyczne, nastawione hedonistycznie do świata, przeniknięte jest niejaką melancholią. Natomiast niewolnicy są elementem aktywnym, twórczym, wolnym od pesymizmu.
Temat obrazu Pochodnie Nerona (Świeczniki chrześcijaństwa) 1876r. został zaczerpnięty z opowieści zawartej w Rocznikach(Annales) Tacyta, historyka żyjącego w latach 55-120. Za panowania cesarza Nerona, w roku 64 wybuchł pożar w obrębie zabudowań Cyrku Wielkiego w Rzymie, po 6 dniach spłonął prawie cały Rzym, wówczas to cesarz, chcąc odwrócić podejrzenie ludu, oskarżył o wzniecenie pożaru chrześcijan „i udowodniono im nie tyle zbrodnię podpalenia, ile nienawiść ku rodzajowi ludzkiemu[...] i gdy zabrakło dnia, palili się służąc za nocne pochodnie. Na to widowisko ofiarował Neron swój ogród”. Na płótnie Siemieradzkiego przy jego prawym krańcu są widoczne 13 wysokich drewnianych słupów ozdobionych girlandami, namalowanych z botaniczną wręcz dokładnością grubo nakladanymi farbami. Do pali przywiązano chrześcijan, jakby symbolicznych 12 apostołów z ich nauczycielem -Chrystusem.Pod postaciami zawieszone są pionowe tabliczki w języku łacińskim informującym, że to sa chrześcijanie -podpalacze miasta. Dwie postacie zostały wyróżnione przez malarza: starzec(drugi po prawej) oraz zwrócona ku niemu młoda niewiasta. U stóp owych zywych pochodni krzątają się półnadzy mężczyźni. Podają sobie zapalone żagwie i zaraz zapłoną chrześcijanie. Źródła ognia w misie pilnuje atletyczny niewolnik widziany od pleców, ogień ten namalowany grubo nałożonymi farbami jednak nie świeci, nie widać żadnych refleksów na rzeczach i postaciach wokół niego. Stanisław Witkiewicz stwierdził, że „ogień jest tak mizerny i wystarczyłby zaledwie na usmażenie kawałka polędwicy”. Na tarasach sa umieszczone postacie, które jakby nie dostrzegają nadchodzący moment grozy. Na pierwszym planie rozłożyło się towarzystwo i „bachalianuje”. W morzu postaci, a jest ich w malowidle ponad widnieje budowla z lewej strony obrazu, na którą składa się kolumnowy portyk w porządku kompozytowym, chociaż malarz nie zawsze przestrzegał chronologicznej i archeologicznej poprawności (płaskorzeźba przy lewym rogu z Łuku Tytusa 71-96). Ważny aspekt do odczytania obrazu stanowi napis na ramie pochodzący z prologu do Ewangelii św. Jana (I,5): „światłość w ciemności świeci i ciemności się na nim nie poznały”. Zainteresowanie Rzymian losem chrześcijan na tym obrazie ogranicza się do przelotnych spojrzeń. Obraz został zaaranżowany zręcznie i teatralnie, zawarł w sobie całą masę pozujących postaci wg Stanisława Witkiewicza „bez krwi, bez nerwów”, ograniczających swą funkcję do trwania i demonstrowania pięknych ciał i strojów. Siemiradzki ofiarował to dzieło na rzecz przyszłego Muzeum Narodowego w Krakowie w 1879 roku. Twórczość Siemiradzkiego stała się swego rodzaju impulsem do powstania Quo vadis? Sienkiewicza.
W obrazach Siemieradzkiego z lat 1878-1881 oraz 1887-1897 poawia się swoisty immoralim: młoda kobieta, jako przedmiot handlu (Wazon czy kobieta 1878), prowokacyjna zmysłowość rozbierającej się Fryne 1889, wyrafinowany sadyzm i perwersja (Taniec wśród mieczów 1879-1880)
Dirce chrześcijańska 1895-1897 chociaż dzieli go od Pochodni sporo czasu, a i tak wygląda prawie tak samo. Do namalowania tego obrazu zainspirowała Siemiradzkiego dzieło Ernesta Renana L'Antichrist, a także antyczna płaskorzeźba z Muzeum w Neapolu przedstawiającą spętaną niewiastę przytroczoną do ogona byka. W tym dziele autor z niebywałą sprawnością fotograficzną odtworzył kunsztowne stroje, detale dekoraci architektonicznej. Stanisław Witkiewicz uważał, że: „obraz nie robi wrażenia,jakie by mógł i powinien. Stoi się przed nim chłodno i obojętnie, bez uczucia grozy i litości, jakie budzić musiałby[...] gdyby grozę i litość umiał budzić Siemiradzki.[...] Siemiradzki nie zdobył się na odmalowanie duszy ludzkiej [...] nie wydobył tragicznej grozy, ale za to, jak zwykle, uzyskał stronę zewnętrzną z mistrzostwem, jakim nie każdy artysta może się z nim mierzyć”. W tym obrazie tragizm zdarzenia został sprowadzony do wymiarów spektaklu odgrywanego ze sporą domieszką erotyzmu i lekkiego dreszczu. Ludowi i tak sie podobało.
Od 2.poł.lat 70 Siemiradzki wprowadza do obrazów motywy egipskie i orientalne dekoracja instumentów muzycznych z motywem faraona (Antoniusz i Kleopatra), chiński wazon(wazon czy kobieta).
Artysta malował także sceny alegoryczne: kurtyna dla Teatru Miejskiego (im.Słowackiego) w Krakowie 1894 i kurtyna dla Lwowskiej Opery 1900, portrety (Chopin u Radziwiłła 1887, Aleksander Stankiewicz 1892).
Odmiennie niż poprzednio na tle innych malarzy prezentowała się religijna twórczość Siemiradzkiego. Chrystus jest traktowany jako postać ludzka, o semickich rysach twarzy i w żydowskich szatach. Temat religijny wykorzystany został jako prekst do stworzenia przedstawienia rodzajowego, w którym barwność wschodnich strojów i pejzażu czyniła je przedmiotem malarskiego popisu.
Ważnym elementem twórczości Siemiradzkiego jest sposób, w jaki jest ukazane światło na jego obrazach. Pogodne, idylliczne krajobrazy, pełne cyprysów i gajów oliwnych, szarawych skał i białych domów nad lazurowym morzem, wibrują często od słonecznych smug drgających na ziemi, stając się tłem historycznych lub legendarbych wydarzeń, rzymskich sielanek iróżnych scen obyczajowych.
Malarstwo Wilhelma Kotarbińskiego(ur. 30 listopada 1849 w Nieborowie, zm. w listopadzie 1917 w Kijowie) wykazuje szereg analogii z obrazami Siemieradzkiego. W latach 1867-1872 studiował w Warszawie pod kierunkiem Rafała Hadziewicza. Od 1872 do 1888 kontynuował studia w Rzymie i mieszkał we Włoszech. Po 1888 osiadł na Białorusi w majątku Kalsk, gdzie malował obrazy i freski do tamtejszych kościołów i cerkwi o tematyce zaczerpnietej z ksiegi Genesis, współpracował z Michailem Wróblem. Wykonał ilustracje do Pisma Świętego i sceny z życia starożytnego.W 1893 roku założył wraz z Władysławem Galimskim, Janem Stanisławskim i Eugeniuszem Wrzeszczem polskie Towarzystwo Malarzy Kijowskich. W 1900 roku wystawił pracę zbiorową w "Zachęcie".Pod koniec życia mieszkał w Kijowie. Po śmierci został pochowany na Cmentarz Bajkowym. Twórczość Katabirskiego obejmowała rodzajowo ujęte, często na tle słonecznego, południowego pejzażu, sceny z Biblii oraz motywy antyczne (Greckie igrzyska 1898, Orgia rzymska 1893, Śmierć Messaliny 1893). Charakterystyczne dla jego twórczości dekoracyjne potraktowanie obrazu, intensywny koloryt, kontrastowe sztuczne oświetlenie oraz stylizacja form. Około 1895 widoczne są zainteresowania artysty symbolizmem poprzez malowanie obrazów o tematyce fantastycznej (Anioł smutku 1895, Adagio, Pocałunek Meduzy, Deszcz-zjawa kobieca z harfą). Także maluje nastrojowe pejzaże i nokturny Mogila samobujcy -nawiązujacy do ukraińskich ludowych wierzeń w pośmiertne życie dusz w kwiatach, w tym obrazie z wyrastającego z pęknietej płyty grobowej spływa strużka krwi.
Marceli Suchorowski (1840-1908) malarz rzeszowski, kształcil sie w Petersburgu. Malował obrazy dużych formatów o prowokacyjnych, okreslanych często jako amoralne, tematach i ujęciach, jak Nana z powiści Emila Zoli, Maria Magdalena, Rozkoszne marzenia 1886. Obrazy te eksponowane w szczególny sposób wzbudzały sensację publiki.
Stefan Bakałowicz (ur. 1857 w Warszawie, zm. 1947 w Rzymie), syn Wiktoryny i Władysława Bakałowiczów. Kształcił się w Warszawie pod kierunkiem Wojciecha Gersona, później studiował w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie w 1882 otrzymał stypendium na wyjazd do Rzymu. W Rzymie spędził ponad 50 lat. W 1903 miał pierwszą wystawę w Warszawie. W 1936 znalazł się we władzach Koła Artystów Polskich "Kapitol". Malował sceny rodzajowe z życia starożytnego Rzymu, Grecji i Egiptu, później także pejzaże. W swych obrazach podejmował tematykę antyczną i biblijną, czerpał również wątki z Quo vadis.
Ludwik Wiesiołowski - studia artystyczne rozpoczął w r.1872 u W.Gersona, w warszawskiej Klasie Rysunkowej. W latach 1874-1879 kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu pod kierunkiem W.Wereszczagina, P.Czistiakowa i P.Szamszyna. Jego prace były kilkakrotnie nagradzane medalami. W 1880 wyjechał do Paryża, a w 1881 przeniósł się na pięć lat do Rzymu. Po powrocie do kraju w 1886 zamieszkał w Warszawie, gdzie otworzył szkołę malarską dla kobiet. Podczas studiów malował przede wszystkim obrazy religijne (Dawid grający na harfie1881), w okresie włoskim sięgał do tematyki antycznej i czasów cesarstwa rzymskiego, a latach późniejszych malował także obrazy z historii Polski - przeważnie z czasów piastowskich - oraz pejzaże i rodzajowe sceny z życia wsi.Namalował obraz Do melodii Wagnera 1891 jedno z nielicznych dzieł polskich artystów wyrażające kult bardzo cenionego wówczas kompozytora.
Założyciel (1902) i kurator fundacji dla artystów przy Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych Michał Tyszkiewicz (1860-1930), studiował w petersburskiej Akademii. Śmierć Brytanika, a także Orka na Podolu 1889. Adam Badowski 1857-1903 następca Gersona w Klasie Rysunkowej od 1896 roku Łódź patrycjusz Sfinksa (1887).
Stanisław Rostworowski (1858-1888)
Przede wszystkim był Rostworowski świetnym portrecistą. Tworzył portrety psychologiczne, nie poprzestawał li tylko na wiernym odtworzeniu rysów twarzy. Zupełnie niezwykły jest wizerunek Liszta. Im dłużej mu się przyglądamy, tym trudniej uwierzyć, że to nie fotografia! Chmura siwych włosów, zadumana twarz starego człowieka, spojrzenie ciemnych oczu - jest coś takiego niezwykłego w portrecie kompozytora. Inny wspaniałe dzieło, choć już zupełnie w innym stylu - to "Stańczyk". Wydawałoby się, że to tylko parę stanowczych pociągnięć ołówkiem, ale za to jakich! Chmurne spojrzenie, zmarszczka na czole, kąciki ust opadły w zgorzknieniu. Ten człowiek rzeczywiście przeżywa katusze, myśląc o przyszłości Polski. Sięgał po tematy historyczne i biblijne, które na swych płótnach mocno teatralizował. Tetyda i Achilles1883, Mojżesz na pustyni 1888, Balladyna i Lilla Weneda.
Odrębną dziedziną polskiego akademizmu, związaną ze srodowiskiem monachijskim, a także wiedeńskim, jest kameralna scena salonowa oraz portret. Najbardziej znanym jej przedstawicielem został Władysław Czachórski (1850-1911). Uczył się w latach 1866-67 Warszawie w Klasie Rysunkowej u Rafała Hadziewicza, następnie w Dreźnie (1868) i Monachium (1869-73). Podróżował po Włoszech i Francji w latach 1874-77. W roku 1879 na stałe osiadł w Monachium, gdzie zdobył uznanie i został honorowym profesorem miejscowej Akademii Sztuk Pięknych.
Czachórski malował sceny rodzajowe, portrety, martwe natury i obrazy o tematyce szekspirowskiej (Scena z „Kupca Weneckiego” 1872, Aktorzy przed Hamletem 1874-1875, Pogrzeb Julii 1874 -impresyjne, swobodne studiun koloru i ruchu, koloryt i walory wyrażają stany emocjonalne artysty, pobudzają romantyczną nastrojowość i idealistyczną duchowość postaw bohaterów). Pozostawał pod wpływem malarstwa holenderskiego i flamandzkiego, tworząc portrety salonowe. Szczególne uznanie u współczesnych przyniosły mu wizerunki kobiet na tle bogatych wnętrz, przedstawiane niemal z fotograficzną dokładnością (Czy chcesz różę? 1879; W pracowni malarza 1882; Zadumana 1883). Obrazy te dzięki swojej dekoracyjności, nieukrytemu podkreśleniu kokieterii kobiet i dyskretnym akcentom erotyzmu pasowały do konwencji zamożnego „burżuazynego” wnętrza. Czachórski tworzył równiż realistyczne portrety, w których często kładł nacisk na dosadną charakterystykę psychologiczną -w przypadku mężczyzn. Portrety kobiet wydaą się bardziej idealizowane (Portret matki 1886 podobnie jak u Rodakowskiego; Portret Jadwigi Czachórskiej 1902) Osiągnął znaczny sukces artystyczny i finansowy, jego obrazy były zamawiane nawet z dwuletnim wyprzedzeniem. Współcześni nazywali go ozdobą polskiego malarstwa. Część krytyków po śmierci artysty zarzucała mu komercyjne podejście do sztuki, kosmopolityzm i zmarnowanie talentu (m.in. Eligiusz Niewiadomski w 1923 r.). Obecnie obrazy Czachórskiego cieszą się dużym powodzeniem na rynku antykwarycznym i osiągają wysokie ceny.
Tadeusz Ajdukiewicz (ur. 1852, zm. 9 stycznia 1916 w Krakowie) - malarz; autor portretów, scen batalistycznych i rodzajowych.
Urodził się w Wieliczce, w latach 1868-1873 kształcił w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie (u Łuszczkiewicza), a następnie w Akademiach Sztuk Pięknych: wiedeńskiej i monachijskiej (u O. Seitza i A. Wagnera) oraz w pracowni J. Brandta. Z licznych podróży przywiózł umiłowanie do tematyki orientalnej. Pracował jako malarz austriackiego i rumuńskiego dworów, wykonując portrety na zamówienie. Autor bardzo wielu obrazów, w tym: Portret Władysława Eljasza, Portret Heleny Modrzejewskiej1880, Konstanty Branicki na polowaniu, Portret Andrzeja Potockiego na koniu. Portrety męskie, w ujęciu do kolan, utrzymane były w ciemnych tonacjach i wąskiej skali barw. Portret Heleny Modrzejewskiej w historyzowanym bogatym wnętzru, bogato dekorowany, wykonany z dbałościa o oddanie faktury tkanin (porównywalne do Czachórskirgo). Pod wpływem Brandta malował sceny rodzajowe z końmi , Konie na pastwisku 1874, pod wpływem Gierymskiego motywy z powstania styczniowego Obóz powstańców w lesie 1884, a także obrazy o tematyce orientalnej Modlitwa na pustyni 1887. W 1914 roku wstąpił do Legionów.
Zygmunt Ajdukiewicz (1861-1917), brat stryjeczny Tadeusza Ajdukiewicza. Urodził się w Witkowicach pod Tarnobrzegiem, W latach 1880-1882 studiował w wiedeńskiej Akademii, później w Monachium. W 1885 roku osiadł na stałe w Wiedniu. Był malarzem dworskim, malował też sceny rodzajowe i obrazy historyczne. Był ilustratorem "Potopu" Henryka Sienkiewicza. Zmarł w Wiedniu.
Kazimierz Pochwalski (ur. 25 grudnia 1855 w Krakowie, zm. 7 listopada 1940 tamże) - malarz, znany głównie jako portrecista, uważany za mistrza portretu reprezentacyjnego. Portrety te, utrzymane w ograniczone skali barwnej czerni, bieli,brązów, żółcieni ukazywały ludzi o silnej, wybitne osobowości. Często są porównywalne do portretów Mateki i Rodakowskiego. Poza tym uprawiał malarstwo religijne i rodzajowe, pozostawił po sobie wiele szkiców pejzażowych, kwiatów i martwych natur. W latach 1871-1879 studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Jana Matejki, później kształcił się za granicą w akademii Monachijskiej (1877-1888) u Seitza, a następnie Wiedniu i Paryżu. W latach (1888-1893) mieszkał w Krakowie. Był nauczycielem Olgi Boznańskiej. Należał do dyrekcji Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Podróżował do Grecji, Włoch, Turcji i Egiptu. Malował portrety na dworze cesarskim w Wiedniu, w latach 1893-1918 był profesorem tamtejszej akademii. Po powrocie do Polski w 1919 malował portrety osobistości ze świata polityki, nauki i kultury. Malował obrazy rodzajowe, sceny wschodnie, a przede wszystkiem doskonałe portrety, ujęte realistycznie, o wyraźnym wpływie współczesnego portretu francuskiego.Główne portrety: rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Henryka Sienkiewicza, Pawła Popiela, hr. Leona Pinińskiego, hr. Agenora Gołuchowskiego, Józef Ignacego Kraszewskiego i t. d. Malował też obrazy religijne i krajobrazy. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
Aleksander Augustynowicz - studiował w latach 1883-86 w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Feliksa Szynalewskiego, Władysława Łuszczkiewicza i Jana Matejki. Naukę kontynuował od roku 1888 w Monachium, w szkole S. Hollósy`ego. Podróżował do Włoch i na Węgry. Do kraju powrócił w 1890 roku i zamieszkał na stałe we Lwowie. Pracował tam m.in. nad malarską dekoracją foyer Teatru Miejskiego. Po wybuchu I wojny światowej przeprowadził się do Zakopanego, a od roku 1921 zamieszkał w Poznaniu. Swoje prace wystawiał bardzo często, zwłaszcza w krakowskim i lwowskim TPSP, a także w warszawskiej Zachęcie. Na międzynarodowej wystawie w Berlinie (1896), został nagrodzony złotym medalem za Autoportret. Malował przede wszystkim portrety, sceny rodzajowe, kwiaty oraz pejzaże z Tatr. Chętnie posługiwał się techniką akwarelową, którą opanował do perfekcji.
Twórczość Antoniego Stachowicza, Kazimierza Mordasiewicza, Franciszka Machniewicz, Damazego Kotowskiego, Ferdynanda Brylla, Aleksandra Augustynowicza odpowiadała zapotrzebowaniu inteligencji i ziemiaństwa, wahała się między realizmem a akademizmem w typie Czachórskiego.
Adolf Karol Sandoz (ur. 1845 (48?)-1925) urodził się na Podolu. Studiował od 1866 w ecole des beaux-arts w Paryżu (początkowo studiował architekturę). Podróżował po Austrii, Włoszech i Niemczech, był także w Afryce m.in. dwukrotnie na Saharze. w 1882 udał się do el Kantary. W 1925 osiadł we francji. Malował sceny orientalne, karawany, krajobrazy pustynne, romantyczne sceny z życia Arabów (Wnętrze domu arabskiego w Biskrze 1879.)
Pantaleon Szyndler (ur. 1846 w Lipiach, zm. 1905 w Warszawie) - przedstawiciel malarstwa akademickiego. Tworzył akty, obrazy o tematyce religijnej, rodzajowej i orientalnej. Nawiązywał także do motywów z dramatów Szekspira i polskiej poezji romantycznej. Kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Rafała Hadziewicza. Dzięki stypednium Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych kontynuował studia za granicą. W latach 1870-1873 studiował w Akademii w Monachium u Alexandra Strähubera, później w Akademii Św. Łukasza w Rzymie u Luigi Cohetti'ego, a w latach 1874-1875 w Paryżu (École des Beaux-Arts) był uczniem Alexandra Cabanela.Po powrocie do Polski osiadł w Warszawie (1885-1894). Następnie mieszkał w Częstochowie, gdzie pracował na Jasnej Górze i prowadził własną szkołę malarską. Jego obraz Ewa otrzymał honorową wzmiankę na Wystawie Powszechnej w Paryżu w 1889. Był zapewne jednym z najważniejszych malarzy aktów, które prezentował w scenerii orientalnej lub południowej (Odaliska, Huryska, Niewolnica, Ewa przed pokusą 1889). W Warszawie wzbudził kontrowersje: z jednej strony chwalono artystę za głębokie poczucie prawdziwego idealizmu (Kłosy, 1890), z drugiej strony zauważano współczesne, buduarowe przedstawienie postaci Ewy, której nogi i stopy są za małe nawet na tak wydelikaconą istotę, która wcale nie przypomina naszej pra-matki (Biesiada Literacka). W późniejszej ocenie pisma Kraj (1905) obraz dla zbytniej śmiałości swej wywołał w swoim czasie burzę w szkalnce wody. Dziewczyna w kąpieli 1885 uęta od tyłu w haremowe scenerii (kajdany leżące odok na dywanie), jest miękko oddanym aktem ciała o jasnej karnaci skontrastowanego swą gładkością z bogatą fakturą przeźroczystej tkaniny. Namalowany przez Szyndlera portret Cypriana Kamila Norwida należy do najwybitniejszych polskich portretów XIX wieku dzięki doskonałemu oddaniu wyrazu psychicznego i gestykulacji osoby portretowanej. Podróżował na Krym i Podole w 1985. W 1902 powrócił do Warszawy. Pochowany na Powązkach.
Paul Merwart - (Paweł Merwart, ur. 1855 w Marianówce, zm. 1902 w Saint-Pierre) - francuski malarz i ilustrator polskiego pochodzenia. Malował portrety (np. Heleny Modrzejewskiej w roli Marii Stuart), sceny rodzajowe, obrazy inspirowane Biblią oraz literaturą i muzyką. Jako ilustrator współpracował z czasopismami francuskimi i polskimi, tworzył też ilustracje do książek.Wychował się w mieszanej rodzinie: jego ojciec był Francuzem a matka Polką. Do szkoły uczęszczał we Lwowie. Podczas rekonwalescencji we Włoszech, gdzie kurował się z rany odniesionej w pojedynku, podjął decyzję o karierze artystycznej. Studiował w Wiedniu, Monachium (1876) i Düsseldorfie (1877), Paryżu (École des Beaux-Arts, 1877-1884). W czasie studiów pracował jako dziennikarz w Le Monde Illustré, pisał korespondencje z Rosji i Austro-Węgier.
Po studiach przyjął obywatelstwo francuskie i zamieszkał w Paryżu. W 1896 został mianowany malarzem departamentu kolonii. Jako urzędnik francuskiego ministerstwa marynarki odbywał liczne podróże do francuskich kolonii m.in. na Wyspy Kanaryjskie, był w Senegalu, Sudanie, Kongo, Tunezji, Mauretanii, Somalii i w Gujanie. Pod wpływem tych podróży w jego pracach pojawiała się tematyka egzotyczna.
Początkowo malował sceny ze Starego Testamentu i dzieł literackich Sarah (wg poematu Alfreda de Vigny Potop 1881) ze zwartą kompozycyjnie, dynamicznie ujętą półobrocie parą aktów, zalewanych przez wzburzone morze.
Józef Deskur -podejmował tematykę mitologiczną, studiował w Pradze, Monachium i Paryżu. Obrazy: Sfinks 1897-1899, Bajki 1001 nocy przed 1900r. ilustrował Krzyżaków i Quo vadis Sienkiewicza
Piotr Stachiewicz (ur.29 października1858 w Nowosiółkach Gościnnych na Podolu zm.14 kwietnia1938 w Krakowie) - malarz i ilustrator (Trylogia Sienkiewicza i Quo vadis?).W latach 1877-1883 kształcił się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Władysława Łuszczkiewicza oraz Floriana Cynka. Studia w latach 1883-1885 kontynuował w Monachium. Od 1885 r. mieszka w Krakowie, tworzy obrazy religijne, historyczne, rodzajowe oraz portrety. Znane są zwłaszcza portrety kobiety w stroju krakowskim do których pozowała mu "Piękna Zośka"- Zofia Paluchowa. Stachiewicz jest autorem dekoracji mozaikowej kościoła OO Jezuitów. Złożony z 8 obrazów cykl Legendy o Matce Boskiej przedstawia Matkę Boską jako wyidealizowaną młodą kobietę w białych szatach na tle wiosennego polskiego pejzażu. Atmosfera mistyzmu, nastrój poetyckiej wizji panował w tych dziełach. Od 1889 r. był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w latach 1900-1913 pełniąc w nim funkcję viceprezesa. Tworzył ilustracje do powieści Henryka Sienkiewicza, poezji Adama Mickiewicza oraz Marii Konopnickiej. Zainicjował powstanie krakowskiego dwutygodnika "Świat", wraz z Włodzimierzem Tetmajerem w 1931r. wydał Album kolorowych reprodukcji Wieliczka. Pochowany został w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Rakowickim. Na kamienicy przy ul. Wenecja 1 gdzie mieszkał wmurowano tablicę pamiątkową.
Konstanty Mańkowski (1861-1897) Studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych w latach 1874-1880 u Jana Matejki, następnie od 1880 do 1884 kontynuował studia w Wiedniu u Hansa Makarta. Malował portrety Portret Wojciecha Grabowskiego, pejzaże, sceny rodzajowi i religijne. W 1894 roku namalował Najświętszą Pannę Marię Wiosenną na którym zostala przedstawiona wyidealizowana postać kobieca w stylizowanych białych szatach na tle rozkwitającego wiosennego pejzażu w typie „szkoły monachijskiej” W 1896 był jednym z autorów Panoramy Tatr. Wystawiał w TPST w Krakowie, TZSP w Warszawie i TPSP we Lwowie. Miał też wystawy w Wiedniu, Berlinie i Paryżu.
Stanisław Tomkiewicz-(1859-1896)-uczeń Wagnera w Monachium, malował pejzaży, obrazy o tematyce religijnej -Dwa światy 1886, w której postać młodej zakonnicy w klasztornym wnętzru skontrastował malarz z rozciągaącym się za kratami bujnymm i pociągającym życiem.
Józef Unierzyski 1863-1948 -zięć Matejki, pochodził z Płocka, studiował w Warszawie, Krakowie, Monachium i we Włoszech, od 1889 wykłada w krakowskiej uczelni. Specjalizował się w malarstwie religijnym (Zdjęcie z krzyża 1887 i Drogę krzyżową.)
Franciszek Krudowski-(1860-1945) studiował w Wiedniu. Jego obrazy są stylizowane na malarstwo włoskiego renesansu, z dominacją linii nad plama barwną.Uprawiał malarstwo religijne.
Wandalin Strzałecki (1855-1917) -studiował w Petersburgu i Monachium. Malował obrazy o wyidealizowanych motywach społecznych (Skrzypek 1874, Niedola 1877) i sceny historyczne. Często podejmował tematykę żydowską w swych obrazach (Pieśń o zburzeniu Jerozolimy 1883, Talmudysta 1877, Kazimierz Wielki i Esterka 1879 około).
Franciszek Żmurko (ur. 18 lipca 1859 we Lwowie, zm. 9 października 1910 w Warszawie) - polski malarz salonowy. Tematyką jego obrazów były portrety, półakty, głowy kobiet, kompozycje antyczne, scenki egzotyczne, historyczne, religijne i symboliczne. Popularny głównie jako twórca aktów i zmysłowych portretów kobiecych, utrzymanych w ciepłym kolorycie. Był synem Wawrzyńca Żmurko, profesora matematyki na Uniwersytecie Lwowskim. Pierwsze lekcje rysunku pobierał u Franciszka Tepy we Lwowie. W 1876 rozpoczął edukację w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Jana Matejki, następnie wyjechał do Wiednia, gdzie początkowo studiował w akademii, a później samodzielnie. Pod koniec 1877 wyjechał do Monachium, gdzie przez pół roku kształcił się w akademii pod kierunkiem Aleksandra Wagnera. W 1880 zamieszkał w Krakowie. Dzięki stypendium od cesarza Franciszka Józefa, spędził kilka miesięcy w Rzymie. Od 1882 mieszkał Warszawie. Odbywał podróże zagraniczne do Petersburga (1883-1884), Paryża (1884-1885, 1889) i Mediolanu (1894). Swoje prace wystawiał w Salonie Aleksandra Krywulta (1881, 1883), galerii Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (1880, 1888, 1894-1895, 1900, 1902) oraz na wystawach międzynarodowych w Paryżu, Londynie, Chicago, San Francisco. Na jego wystawie pośmiertnej w TZSP (1911) pokazano ponad 150 obrazów.
Osobliwość Żmurki polegała na tym,że zaczął wprowadzać do swego malarstwa spirytualizmy, swoisrty „magiczny nastrój (Śmierć Kleopatry, Napój miłosny 1879), dzięki czemu jego twórczość około 1880 zapowiada symbolizm. Samotna postać kobieca o delikatnej, wyrafinowanej urodzie, pełna zmysłowości w jego płótnach wyraża nostalgię, przelotne , nie do końca uświadomione przeczucia i cierpienia, nie spełnione pragnienia. Dobrym tego przykładem jest dzieło Laudamus feminam 1900-ostatnie wybitne dzieło polskiego akademizmu. W twórczości Żmurki są obrazy przedstawiające miłość spełnioną -W upojeniu 1883 z obejmującą się parą kochanków na tle morza i łuny zachodzącego słońca. Wśród przenikających erotyzmem scen orientalnych znalazły się: Z rozkazu padyszacha 1881, Jus primae noctis 1894. Twórczość Żmurki przeszła istotną ewolucję formalną. Obrazy z końca 80lat odznaczają się dekoracyjną strukturą, złożoną z dużych, płaskich, kontrastowych plam zieleni, czerwieni i bieli zbliżyły się nieco do postimpresjonizmu (Ogród artysty), w jego dziełach pojawiły się także motywy secesyjne (tzw. Winieta 1894 Lilie, Portret młodej kobiety 1896).
Tadeusz Popiel-1863-1913 uczeń Matejki i Makarta. Mieszkał we Lwowie i Czerniowcach. W bardziej realistyczny sposób przedstawiał tematy z życia Żydow Święto Tory 1889, oraz malował obrazy symboliczne i starotestamentowe. W większości były oparte na obserwacji życia Żydów. Malował także obrazy z historii Polski, uprawiaj malarstwo rodzajowe i pejzaże, a także sceny alegoryczne.