11.10.2013

Warsztat: pod tym pojęciem rozumiemy zespół źródeł, wykorzystywanych w działalności naukowo-badawczej, dydaktycznej, popularyzatorskiej lub informacyjnej w danej dziedzinie; zespół umiejętności posługiwania się tymi źródłami; sprawność posługiwania się owymi źródłami.

Zagadnienia:

- podstawowe pojęcia z zakresu nauki o książce i bibliotece

- polskie encyklopedie i słowniki z zakresu wiedzy o książce

- wybrane encyklopedie i słowniki zagraniczne z zakresu wiedzy o książce

- polskie czasopisma z zakresu nauki o książce, informacji naukowej i bibliotekoznawstwa

- wybrane czasopisma zagraniczne z zakresu nauki o książce, informacji naukowej i bibliotekoznawstwa

- działalność wydawnicza bibliotek (czasopisma, katalogi, informatory)

- bibliografie z zakresu nauki o książce i informacji naukowej, polskie i wybrane zagraniczne

- źródła informacji o bibliotekach (informatory drukowane)

Literatura znajduje się w sylabusie. Obowiązuje znajomość zawartości i wartości informacyjnej omawianych źródeł.

Książka (definicja wg Krzysztofa Migonia): dokument, w którym na materialnym nośniku są przedstawione za pomocą znaków graficznych komunikaty. Jest narzędziem utrwalania i przekazu tekstów językowych i pozajęzykowych (obrazkowych, symboli). Pojęcie to było różnie definiowane przez teoretyków nauki o książce. Pojęcie „książka” jest wieloznaczne i w języku potocznym używane jest:

a) jako synonim utworu literackiego;

b) na określenie wydawnictwa zwartego, nieperiodycznego, w odróżnieniu od czasopisma lub gazety;

c) jako określenie drukowanej publikacji, większej od broszury (powyżej 48 stron);

d) każdego druku w postaci kodeksu (np. książka telefoniczna);

e) pewnej liczny oprawionych arkuszy papieru, przeznaczonych do zapisywania (np. książka życzeń i zażaleń).

Biblioteka: określenie instytucji, pełniącej określone funkcje społeczne (badawcze, edukacyjne, kulturalne, rekreacyjne), przez planowe gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie zbiorów oraz informowanie o nich. Jako części składowe biblioteki wymienia się, zbiory, pracowników (bibliotekarzy), czytelników, lokal z wyposażeniem, aparat biblioteczny, umożliwiający korzystanie ze zbiorów (kartoteki, informatory, katalogi, regulaminy). Terminu biblioteka używa się również na określenie:

- pomieszczenia dla książek

- księgozbioru

- serii wydawniczej, obejmującej dzieła literackie o pokrewnej tematyce

Bibliologia: określana też jako nauka o książce lub księgoznawstwo. Jest dyscypliną, której przedmiotem badań jest książka, zarówno jako obiekt materialny, jak i środek przekazu myśli ludzkiej. Zajmuje się badaniem zagadnień tworzenia, rozpowszechniania i odbioru książek. Obejmuje problematykę zarówno historyczną (historia książki), jak i współczesną.

Bibliotekoznawstwo (wg definicji Zofii Gacy-Dąbrowskiej): jest to nauka badająca i ustalająca warunki oraz zasady sprawnego działania bibliotek w aspekcie ich różnorodnych i zmieniających się funkcji społecznych. Przedmiotem badań są zarówno pojedyncze biblioteki, różne ich kategorie, jak i sieci bibliotek. Można wyróżnić trzy warstwy tej nauki:

- teoria, zajmująca się m.in. typologią i funkcją społeczną bibliotek, klasyfikowaniem zbiorów, definiowaniem pojęć;

- warstwa opisowa, obejmująca wiedzę o procesach historycznych i aktualnym stanie bibliotek

- warstwa pragmatyczna (bibliotekarstwo), zajmująca się praktyką bibliotekarską

Bibliotekarstwo: część praktyczna bibliotekoznawstwa, formułująca zasady praktycznej działalności bibliotek oraz określająca zespół umiejętności koniecznych do wykonywania zawodu bibliotekarza. Czasami utożsamia się z bibliotekoznawstwem, jako że jest praktyczną jego częścią. Obu pojęć używa się też zamiennie.

Informacja naukowa (informatologia): dziedzina wiedzy, obejmująca całokształt zagadnień teoretycznych i praktycznych, związanych z działalnością informacyjną, a w szczególności z gromadzeniem, dokumentowaniem, przetwarzaniem i wyszukiwaniem informacji, jej rozpowszechnianiem i udostępnianiem według określonych celów i potrzeb użytkowników.

Encyklopedia: z greckiego enkyklios peideia, czyli wykształcenie ogólne. Jest to dzieło zawierające krótsze lub dłuższe artykuły, a nawet rozprawy z wszystkich dziedzin wiedzy i działalności praktycznej, albo ograniczone do jednej dziedziny, epoki czy terytorium.

1. Encyklopedia wiedzy o książce (EWOK).

Wydana (?). Twórcy pierwszej encyklopedii z nauki o książce - prace rozpoczęły się w latach 50 XX wieku. Pomysłodawcą był Jan Muszkowski, bibliotekarz i bibliograf, teoretyk nauki o książce. Najbardziej znanym jego dziełem jest Życie książki (1936). Praca ta przedstawia rozwój książki od rękopisu przez książkę drukowaną. Po jego śmierci prace nad encyklopedią objął Aleksander Birkenmajer, związany z Biblioteką Jagiellońską i przez pewien okres pełnił funkcję jej dyrektora. Jego prace naukowe dotyczyły zabytkowych opraw, rękopisów, dziejów bibliotek.

Nad encyklopedią pracowało trzech redaktorów głównych:

- historią książki zajmowała się Alodia Kawecka-Gryczowa

- bibliotekarstwem oraz bibliografią i informacją zajmowała się Helena Więckowska

- drukarstwem, księgarstwem i edytorstwem zajmował się Stanisław Pazyra.

Po śmierci Birkenmajera redakcję powiększono o kolejne dwie osoby: Bronisława Kocowskiego i (?). W encyklopedii znalazły się hasła:

- przeglądowe

- definicyjne

- geograficzne

- osobowe (przyjęto zasadę uwzględniania zmarłych, wybitnych osób)

- pod większością haseł znajduje się bibliografia

- odsyłacze do terminów związanych znaczeniowo.

EWOK: „jest publikacją, obejmującą całokształt współczesnej wiedzy ze wszystkich dziedzin dotyczących książki jako dzieła sztuki rękopiśmiennej i poligraficznej, oraz przedmiotu czytelnictwa, kolekcjonerstwa i handlu.” Zagadnienia poruszone w EWOKu:

- bibliologia

- bibliofilstwo

- bibliotekarstwo

- bibliografia

- czasopiśmiennictwo

- dokumentacja (znajdują się tu również hasła dot. informacji naukowej)

- drukarstwo

- iluminatorstwo

- ilustratorstwo

- introligatorstwo

- kartografia

- księgarstwo

- papiernictwo

- pismo

- rękopisoznawstwo

- zagadnienia wydawnicze

W EWOKu znajduje się kilka dodatków:

- spis wydawnictw słownikowych i encyklopedycznych z zakresu wiedzy o książce (136 pozycji)

- indeks osobowy

- indeks rzeczowy, ujmujący w podziale na 16 grup wszystkie hasła zamieszczone w encyklopedii

EWOK został wielokrotnie recenzowany i krytykowany m.in. za:

- historyczny charakter publikacji, nikłe wiadomości dotyczące współczesnych zagadnień

- przestarzałe hasła z zakresu informacji naukowej

- nieprecyzyjne sformułowania niektórych haseł

- brak haseł osobowych poświęconych osobom żyjącym

- brak niektórych haseł.

2. Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego. Wrocław, 1976

Redaktorami encyklopedii byli:

- Karol Głombiowski: zagadnienia teoretyczne, strukturę bibliotekarstwa, rodzaje bibliotek, grupy poszczególnych bibliotek, czytelnictwo;

- Helena Więckowska: budownictwo i pomieszczenia biblioteczne, rodzaje bibliotek, przechowywanie zbirów, działalność naukowa, dydaktyczna i wystawiennicza bibliotek, zawód i kształcenie bibliotekarzy

- Bolesław Świderski: organizacja wewnętrzna bibliotek, zbory biblioteczne, reprografia, informacja naukowa, gromadzenie, opracowanie i udostępnianie zbiorów.

Rodzaje haseł:

- ogólne - często w ujęciu historycznym podające rozwój jakiegoś zjawiska

- szczegółowe - informacyjne, podające konkretną informację

- słownikowe

- geograficzne

Brak haseł biograficznych.

Tematyka:

- zagadnienia ogólne, teoria

- ustrój i struktura bibliotekarstwa w Polsce, polityka i prawo biblioteczne

- organizacja wewnętrzna bibliotek

- rodzaje bibliotek

- budownictwo i pomieszczenia biblioteczne

- reprografia

- gromadzenie zbiorów

- opracowanie zbiorów, JIW

- przechowywanie zbiorów

- udostępnianie zbiorów

- informacja naukowa

- czytelnictwo

- poszczególne biblioteki

- działalność naukowa i dydaktyczna bibliotek

- działalność wydawnicza bibliotek

- zawód bibliotekarza i pracownika informacji naukowej, krajowe i międzynardoowe organizacje

- kształcenie bibliotekarzy i dokumentalistów

Dodatki do encyklopedii

- indeks rzeczowy, w podziale na 18 działów zbiera wszystkie hasła z encyklopedii

- indeks nazwisk, występujących w treści haseł

- wykaz norm z zakresu bibliografii, informacji i dokumentacji oraz reprografii według stanu na marzec 1976r.

3. Encyklopedia wiedzy o prasie (Wrocław, 1976).

Przewodniczącym komitetu redakcyjnego był Walery Pisarek. Hasła stanowiły pojęcia pospolite (?), oznaczające zjawisk, technicznych urządzeń, pojęć i czynności. Nie występują hasła nazw własnych i haseł biograficznych. Hasła mają odpowiedniki w czterech językach (angielskim, niemieckim, francuskim i rosyjskim).

4. Słownik pracowników książki polskiej.

Warszawa-Łódź, 972, red. Irena Treichel, pierwszy tom liczy 2981 życiorysów. Suplement I ukazał się e Warszawie, w 1986, pod red. Ireny Treichel (ok. 550 życiorysów.) Suplement II ukazał się w Warszawie, 2000r. pod redakcją Hanny Tadeusiewicz (392 życiorysy). Suplement III ukazał się e Warszawie, w 2010r. pod redakcją Hanny Tadeusiewicz (404 życiorysy). W sumie słownik liczy ok. 4000 życiorysów.

Słownik zawiera życiorysy:

- osób związanych w produkcją, dystrybucją książki od początku dziejów książki polskiej do czasów współczesnych (jedynie osoby zmarłe).

- Polaków działających w kraju i za granicą,

- cudzoziemców zasłużonych dla polskiej książki

- osób działających na terenie wszystkich ziem, należących niegdyś do Polski

- osób zawodowo związanych z książką (drukarze, księgarze, wydawcy), jak i takich, którzy zajmowali się sprawami książki epizodycznie, na marginesie swej podstawowej działalności (bibliofile, fundatorzy bibliotek).

Konstrukcja biogramów:

- część 1: właściwy życiorys, z naciskiem położonym na działalność danej osoby i jej dorobek oraz zasługi dla książki.

- część 2: bibliografia. Podaje się tylko podstawowe opracowania ogólne, eksponuje się piśmiennictwo księgoznawcze.

Indeksy:

- nazwiska osób (pseudonimy, kryptonimy)

- nazwy instytucji związanych z książką

- nazwiska autorów biogramów (wyróżnione kursywą)

- nazwy geograficzne

- instytucje związane z książką zgrupowane są pod hasłami zbiorczymi: biblioteki, drukarnie, introligatornie, księgarnie, drzeworytnie, papiernie, skryptoria, pracownie iluminatorskie (w obrębie tych haseł zastosowano układ według miejscowości, a następnie według nazw osób i instytucji)

- hasła rzeczowe, takie jak: nazwy instytucji, związków, szkół bibliotekarskich i księgarskich, znajdują się w odpowiednim miejscu alfabetu.